ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

Ք. Երևան        22 ապրիլի 2021 թ.

ԲԴԽ-16-Ո-Կ-05

ՏԱՎՈՒՇԻ ՄԱՐԶԻ ԱՌԱՋԻՆ ԱՏՅԱՆԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԻՐԱՎԱՍՈՒԹՅԱՆ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱՎՈՐ ՌԱՖԻԿ ՄԵԼՔՈՆՅԱՆԻՆ ԿԱՐԳԱՊԱՀԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՀԱՐՑԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ`

ՀԵՏԵՎՅԱԼ ԿԱԶՄՈՎ՝

	նախագահությամբ՝
	Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահի պաշտոնակատար	Գ. Ջհանգիրյանի
	մասնակցությամբ՝ անդամներ	Գ. Բեքմեզյանի, Դ. Խաչատուրյանի, Լ. Մելիքջանյանի, Ա. Մխիթարյանի, Ս. Չիչոյանի, Վ. Քոչարյանի,
	Արդարադատության նախարար	Ռ․ Բադասյանի,
	Արդարադատության նախարարի ներկայացուցիչ	Դ․ Գասպարյանի,
	Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր	Ռ. Մելքոնյանի
	քարտուղարությամբ՝	Ա. Շիլաջյանի,

դռնբաց նիստում, քննության առնելով Արդարադատության նախարարի (այսուհետ՝ Նախարար)՝ «Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռաֆիկ Մելքոնյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ միջնորդությամբ ՀՀ Բարձրագույն դատական խորհրդին դիմելու մասին» 2021 թվականի մարտի 4-ի թիվ N15-Ա որոշումը և կից ներկայացված փաստաթղթերը,

 Պ Ա Ր Զ Ե Ց.

1. Գործի նախապատմությունը.

Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել Գլխավոր դատախազի կողմից Նախարարին 14․10․2020 թվականին ներկայացված հաղորդումը թիվ ՏԴ/0018/06/19 դատական գործով Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան) դատավոր Ռաֆիկ Մելքոնյանի (այսուհետ՝ Դատավոր) նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու վերաբերյալ։

Նախարարի 11․01․2021 թվականի թիվ N3-Ա որոշմամբ Դատավորի նկատմամբ հարուցվել է կարգապահական վարույթ։

Նախարարի 04․03․2021 թվականի թիվ N15-Ա որոշմամբ միջնորդություն է ներկայացվել Բարձրագույն դատական խորհուրդ՝ Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ:

2.Վարույթ հարուցած մարմնի դիրքորոշումը.

Նախարարը, վկայակոչելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ նաև Օրենսգիրք) 143-րդ հոդվածը, Սահմանադրական դատարանի և Վճռաբեկ դատարանի մի շարք որոշումներ, նշել է, որ նշված հոդվածի և դրա վերաբերյալ ներկայացված իրավական վերլուծություններից հետևում է, որ կալանավորմանն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավը կոչված է երաշխավորելու քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ մեղադրյալի գտնվելը: Վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ մեղադրյալի գտնվելն ապահովվում է մեղադրյալի կողմից օրենքով սահմանված որոշակի պարտականությունների կատարմամբ, նախատեսված սահմանափակումների պահպանմամբ և այդ կերպ վարույթն իրականացնող մարմնին հասանելի լինելով: Այս նպատակով օրենսդիրը ոչ սպառիչ կերպով նախանշել է այն հանգամանքները (մշտական բնակության վայր չունենալը, մեղադրյալի անձը հայտնի չլինելը, հակաիրավական վարքագիծ ունենալու հակվածությունը), որոնք ընդունակ լինելով սահմանափակելու մեղադրյալի նկատմամբ վարույթն իրականացնող մարմնի հասանելությունը, անթույլատրելի են դարձնում գրավի կիրառումը:

Վերոգրյալի հիման վրա անհրաժեշտ է նաև փաստել, որ Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրված՝ գրավով ազատելն անթույլատրելի ճանաչելու հանգամանքների անտեսումը սահմանափակում է նույն հոդվածի 6-րդ և 8-րդ մասերի կիրառման հնարավորությունը: Մասնավորապես մշտական բնակության վայր չունեցող մեղադրյալի նկատմամբ գրավի կիրառման պայմաններում Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 6-րդ և 8-րդ մասերով նախատեսված հետևանքները դառնում են անիրագործելի, քանի որ մշտական բնակության վայր չունեցող մեղադրյալը կաշկանդված չէ առանց թույլտվության այլ տեղանք մեկնելու արգելքով կամ մեղադրյալի կողմից մշտապես մեկ վայրից մյուսը տեղափոխվելը չի կարող գնահատվել որպես «թաքնվել» վարույթն իրականացնող մարմնից:

Մշտական բնակության վայրի հասկացությունը սահմանված է «Բնակչության պետական ռեգիստրի մասին» ՀՀ օրենքով, որի 7-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ռեգիստրում ընդգրկվելու համար Հայաստանի Հանրապետության բնակիչը պարտավոր է սույն օրենքով սահմանված կարգով և ժամկետներում համապատասխան տեղական ռեգիստրին տրամադրել իր մշտական բնակության վայրի (կացարանի) հասցեն, ինչպես նաև սույն օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված անձնական տվյալները: Մշտական բնակության վայր (կացարան) է համարվում այն տարածքը, որտեղ բնակիչն ունի բնակվելու իրավունք, որը նա համարում և հայտարարում է որպես իր կացարան: Մշտական բնակության վայրը (կացարանը) փոխելիս անձը պարտավոր է յոթնօրյա ժամկետում գրավոր տեղեկացնել այն համայնքի տեղական ռեգիստրին, որտեղ գտնվում է նրա նոր կացարանը: Բնակիչը կարող է հաշվառվել միայն մեկ կացարանում:

Վերոնշյալ իրավական նորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ որոշակի տարածքը ձեռք է բերում մշտական բնակության վայրի կարգավիճակ հետևյալ երկու պայմանների միաժամանակյա առկայությամբ․ 1) անձի կողմից որոշակի տարածքում բնակվելու իրավունք ունենալու փաստը, 2) անձի կողմից այդ տարածքը որպես իր կացարան համարել և հայտարարելը: Սրանցից մեկի բացակայության դեպքում, այն է՝ տարածքում բնակվելու իրավունք ունենալը, սակայն այն որպես իր կացարան չհամարելը և չհայտարարելը, տարածքը չի կարող դիտարկվել որպես մշտական բնակության վայր: Ընդ որում, հարկ է փաստել, որ երկրորդ պայմանն ածանցվում է առաջինից, քանի որ անձի համար որևէ բնակության վայր իր կացարան համարելու և հայտարարելու հնարավորությունը կարող է ծագել և իրավական հետևանքներ առաջացնել միայն այդ տարածքի նկատմամբ բնակության իրավունք ունենալու փաստի ուժով:

Մինչդեռ, գործի նյութերի ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ մեղադրյալ Ա․ Չխապելիան, վերոնշյալ իրավակարգավորումներին համապատասխան, Հայաստանի Հանրապետությունում չունի մշտական բնակության վայր: Մասնավորապես, թիվ ՏԴ/0018/06/19 դատական գործի նյութերում առկա չէ Հայաստանի Հանրապետության որևէ տարածքում Մեղադրյալի բնակվելու իրավունքը հավաստող որևէ փաստաթուղթ, ուստի որևէ բնակության վայրում բնակվելու իրավունք չունենալու փաստն ինքնին բացառում է Մեղադրյալի կողմից նաև այդ տարածքը որպես իր կացարանը համարելու և հայտարարելու հնարավորությունը: Ավելին, 25.08.2019թ.-ին տեղի ունեցած դատական նիստի ընթացքում Մեղադրյալը (նաև պաշտպանը) հայտարարել է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում չունի մշտական բնակության վայր, վերջինիս մշտական բնակության վայրը Վրաստանի Հանրապետություն համապատասխան հասցեում, Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվելու ընթացքում տարբեր ժամանակահատվածներում բնակվել է տարբեր վայրերում, սակայն պարտավորվել է իր նկատմամբ գրավ կիրառելու դեպքում բնակվել գործով մյուս մեղադրյալ Արծրուն Սլյանի տանը:

Այսպիսով՝ վերոգրյալ իրավական նորմերի, դրանց վերաբերյալ տրված իրավական վերլուծությունների և Գործի փաստական հանգամանքների համադրությունից հետևում է, որ 25․08․2019 թվականի որոշմամբ գրավը կիրառվել է Հայաստանի Հանրապետությունում մշտական բնակության վայր չունեցող մեղադրյալի նկատմամբ, որի արդյունքում խախտվել է Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջը:

Ավելին, «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքը և «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքը ահմանում են իրավական նորմի մեկնաբանման տարբեր կանոններ: Դատարանը 25.08.2019թ.-ին Որոշումը կայացնելիս և դրա հիմքում դրված Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրված նորմը մեկնաբանելիս պետք է ղեկավարվեր ոչ թե «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքով, այլ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքով, այն պատճառով, որ «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքը 07.04.2018թ.-ից ճանաչվել է իրավական ուժը կորցրած՝ համաձայն 07.04.2018թ.-ին ուժի մեջ մտած «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 45-րդ հոդվածի 1-ին մասի:

Բացի այդ վարույթ հարուցող մարմինը նշել է, որ Օրենսգրքի 6-րդ հոդվածով սահմանված՝ Օրենսգրքում տեղ գտած հիմնական հասկացությունները ներկայացված են առանց «Հայաստանի Հանրապետություն» բառերի օգտագործման, բայց դա չի կարող մեկնաբանվել այնպես, որ Օրենսգիրքը կիրառելի է այլ պետությունների իրավասության ներքո գտնվող քրեադատավարական իրավահարաբերությունների նկատմամբ:

25.08.2019 թվականին տեղի ունեցած դատական նիստի ձայնային արձանագրության ուսումնասիրությունից հետևում է, որ վերոնշյալ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը Դատավորը կատարել է դիտավորությամբ, այսինքն՝ Դատավորը գիտակցել է իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, այն է՝ Մեղադրյալի՝ Հայաստանի Հանրապետությունում մշտական բնակության վայր չունենալու պայմաններում նրա նկատմամբ գրավ կիրառելու անթույլատրելիությունը: Մասնավորապես նշված դատական նիստի ընթացքում Դատավորը մեկնաբանելով «մշտական բնակության վայր» հասկացությունը, հետևություններ է կատարել առ այն, որ «մշտական բնակության վայր» հանդիսացող տարածքը չի կարող լինել օտարերկրյա պետության տարածքում, քանի որ հակառակ պարագայում չի ապահովվի այդ տարածքի նկատմամբ ՀՀ նախաքննության մարմնի կողմից իրականացվող հսկողությունը: Ավելին՝ Դատավորը հետևողական գտնվելով իր դիրքորոշմանը՝ վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից Մեղադրյալի ծանուցումը, քննչական գործողություններին նրա մասնակցությունն ապահովելու նպատակով նախքան Որոշման կայացումը քննության առարկա է դարձրել գրավ կիրառելու դեպքում գրավի կիրառության ողջ ժամանակահատվածում Մեղադրյալի՝ Հայաստանի Հանրապետությունում կոնկրետ բնակության վայրում մշտական բնակություն հաստատելու հարցը:

Դիմողն արձանագրում է, որ թիվ ՏԴ/0018/06/19 դատական գործով Դատավորի կողմից թույլ է տրվել Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջի խախտում, այն է՝ Դատավորի կողմից որպես կալանավորմանն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավ է կիրառվել Հայաստանի Հանրապետությունում մշտական բնակության վայր չունեցող մեղադրյալի նկատմամբ, որպիսի խախտումը հանդիսանում է դատավարական իրավունքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտում, այն կատարվել է դիտավորությամբ, ուստի առկա է Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքը։

3․ Դատավորի դիրքորոշումը հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Սույն կարգապահական վարույթի շրջանակում Դատավորը Նախարարին ներկայացրած բացատրությամբ և Բարձրագույն դատական խորհրդին ներկայացված նույնաբովանդակ պատասխանով հայտնել է, որ 25․08․2019 թվականի օգոստոսի 25-ին Դատարանը, քննության առնելով մեղադրյալ Ալմա Վլադիմիրի Չխապելիայի նկատմամբ խափանման միջոց կալանք կիրառելու, ինչպես նաև կալանքն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու մասին պաշտպանական կողմի միջնորդությունները, որոշել է միջնորդությունները բավարարել՝ խափանման միջոց կալանք ընտրել և այն փոխարինել գրավով՝ սահմանելով 1.500.000 ՀՀ դրամի չափով գրավի արժեք:

Դատարանը նման հետևության հանգել է՝ ուսումնասիրելով նյութերում առկա բոլոր տվյալները, լսելով կողմերի փաստարկները, տառացի մեկնաբանման ենթարկելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի պահանջն առ այն, որ դատարանը, համապատասխան շարժառիթները շարադրելով, իրավունք ունի մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը ճանաչել անթույլատրելի առանձին դեպքերում, մասնավորապես, եթե հայտնի չէ մեղադրյալի անձը, նա չունի մշտական բնակության վայր կամ փորձել է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից:

Դատարանը, մասնավորապես, կարևորել է այն, որ հայտնի է մեղադրյալի անձը, վերջինս ունի մշտական բնակության վայր, այն է՝ Վրաստանի Հանրապետությունում Հանրապետությում համապատասխան հասցեում գտնվող տունը, երբևէ չի խուսափել քննությունից և որևէ կերպ չի խոչընդոտել դրա իրականացմանը, նախկինում դատապարտված չի եղել, իրեն մեղավոր է ճանաչում առաջադրված մեղադրանքում, տվել է խոստովանական ցուցմունքներ, տուժողի վնասը վերականգնվել է: Իսկ այս հանգամանքների պայմաններում բացակայում են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածով նախատեսված մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելն անթույլատրելի ճանաչելու հնարավոր հիմքերը: Միաժամանակ Դատարանը փորձ է արել պարզել մեղադրյալի՝ Հայաստանի Հանրապետությունում ունեցած սոցիալական կապերը, ինչի կապակցությամբ մեղադրյալը հայտնել է, որ վերջին յոթ ամիսներին ապրել է ընկերոջ՝ Արծրուն Սլյանի տանը՝ ք. Երևան, Չոլաքյան փող. 13շ. բն.2 հասցեում, որի հետ տարիների մտերմություն ունի ու դա սկիզբ է առել այն ժամանակվանից, երբ Վրաստան-Ռուսաստան օդային թռիչքների սառեցված լինելու պատճառով ինքն ստիպված է եղել գալ Հայաստան և Երևանի օդանավակայանից մեկնել է Ռուսաստան: Ապա մտերմություն են արել ընտանիքներով: Սերտ կապեր ունի հայաստանաբնակ այլ ընտանիքների հետ, ովքեր կօգնեն իրեն՝ վճարելու 1.500.000 ՀՀ դրամը՝ որպես գրավի արժեք: Մեղադրյալի այս փաստարկները հաստատվում են ինչպես Արծրուն Սլյանի ցուցմունքով, այնպես էլ՝ այն փաստով, որ գրավի արժեք գումարը վճարել են Արթուր Անասպարի Սարիբեկյանը /ք. Սևան, Սայաթ Նովա 24, բն. 24/, Նելլի Սարգսի Սանթրոսյանը /ք. Դիլիջան, Կալինինի 1-ին նրբ. 5/:

Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ քրեական դատարանի 16․10․2019 թվականի որոշմանը և Գլխավոր դատախազի հաղորդմանը, որ առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից թույլ է տրվել Վճռաբեկ դատարանի ձևավորած նախադեպային իրավունքի, Օրենսգրքի 135-րդ, 143-րդ հոդվածների պահանջների կոպիտ խախտում, որոնք իրենց բնույթով էական են, մասնավորապես՝ Դատարանը բավարար տեղեկություններ է ունեցել Ալմա Չխապելիայի՝ ՀՀ-ում մշտական բնակության վայր չունենալու վերաբերյալ, որպիսի պայմաններում վերջինիս նկատմամբ թույլատրելի է ճանաչել գրավի կիրառումը, և որ դրա արդյունքում մեղադրյալը դիմել է փախուստի ու թաքնվել վարույթն իրականացնող մարմնից:

Ի պատասխան վերոնշյալի՝ Դատավորը հայտնել է, որ Դատարանը միջնորդությունը քննության առնելու արդյունքում պարզել ու համոզվել է, որ մեղադրյալ Ա․ Չխապելիայի մշտական բնակության վայրն է Վրաստանի Հանրապետությում համապատասխան հասցեում գտնվող տունը, ինչը հաստատագրել է նաև նախաքննական մարմինը՝ /տես, նյութերի 25 գ/թ-ը և նախաքննական մարմնի դատավարական ակտերը/: Միևնույն ժամանակ ի տարբերություն Վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ Դատավորը Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածը մեկնաբանել ու կիրառել է՝ ելնելով դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, քրեական դատավարության օրենսգրքի սկզբունքներից ու հանգել այն արդարացի դիրքորոշմանը, որ օրենքը գրավի կիրառումն անթույլատրելի ճանաչելու հիմք չի դիտում մեղադրյալի՝ Հայաստանի Հանրապետությունում մշտական բնակության վայր չունենալը: Եվ սա ողջամիտ է ու բնական, քանի որ հակառակ պարագայում օրենքն էական հակասության մեջ կմտնի «Մարդու հիմնարար իրավունքների ու ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի, ինչպես նաև Օրենքի առջև բոլորի հավասարության սկզբունքի հետ: Մասնավորապես՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 8-րդ հոդվածով հաստատագրված է՝ ՙբոլորը հավասար են օրենքի և դատարանի առջև: Իրավունքների, ազատությունների և պարտականությունների խտրականությունը՝ կախված սեռից, ծնունդից, անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից, արգելվում է:

Նշված օրենսդրական դրույթից ուղղակիորեն հետևում է, որ նախադեպային իրավունքի խախտման մեջ դատավորին մեղադրելու և այդ առումով իրավական որոշակիությունն ապահովելու համար նախ պետք է նշել նախադեպային իրավունքի աղբյուր համարվող կոնկրետ դատարանի ակտի տվյալները, վեր հանել այդ ակտում ամրագրված պահանջը, որը ենթադրաբար խախտվել է դատավորի կողմից, ապա ներկայացնել ինչպես այն գործի փաստական հանգամանքները, որի արդյունքում կազմվել է նախադեպային որոշումը, այնպես էլ՝ այն գործի փաստական հանգամանքները, որի արդյունքում կայացվել է դատավորին մեղադրելու փաստաթղթային հիմք ծառայած որոշումը: Արդյունքում, պատճառաբանել երկու գործերի փաստական հանգամանքների նույնանման լինելը, իսկ վերջում՝ նոր ասել, որ դատավորը նախադեպային իրավունքի կոնկրետ պահանջը չի կատարել: Սակայն օրենքից բխող այս պահանջը չի պահպանվել, ինչը հանգեցրել է իրավական անորոշության:

4.Հարուցված կարգապահական վարույթի համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները.

1․ Թիվ 36101219 քրեական գործով նախաքննության մարմնի կողմից 25.08.2019թ. որոշմամբ միջնորդություն է ներկայացվել Դատարան՝ Մեղադրյալի նկատմամբ որպես խափանման միջոց կալանավորումը 2 ամիս ժամկետով կիրառելու մասին:

2․ Դատարանի 25.08.2019 թվականի որոշմամբ միջնորդությունը բավարարվել է, և Մեղադրյալի նկատմամբ որպես խափանման միջոց ընտրվել է կալանավորում 2 ամիս ժամկետով: Որոշմամբ բավարարվել է նաև պաշտպանի միջնորդությունը, և Մեղադրյալի (Վրաստանի Հանրապետության քաղաքացի, ազգությամբ վրացի, հաշվառված Վրաստանի Հանրապետությում համապատասխան հասցեում) նկատմամբ ընտրված խափանման միջոց կալանավորումը փոխարինվել է այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով:

Որոշմամբ արձանագրվել է հետևյալը. «Մեղադրյալը միացավ պաշտպանի փաստարկներին և հավելեց, որ ինքը թեպետ Վրաստանի Հանրապետության քաղաքացի է Հայաստանում չունի մշտական բնակության վայր, սակայն բնակվելու է սույն գործով մեղադրյալ Արծրուն Սլյանի տանը, որտեղ բնակվել է վերջին յոթ ամիսների ընթացքում:» Որոշմամբ Դատարանը պատճառաբանել է. «Գրավը համարվում է այլընտրանքային խափանման միջոց ու կիրառվում է միայն այն դեպքում, երբ առկա է մեղադրյալին կալանավորելու մասին դատարանի որոշումը, և որ դատարանն իրավունք ունի մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը ճանաչել անթույլատրելի առանձին դեպքում, մասնավորապես, եթե հայտնի չէ մեղադրյալի անձը, նա չունի մշտական բնակության վայր կամ փորձել է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից: Իսկ սույն նյութերով հաստատվում է, որ Ա. Չխապելիան ունի մշտական բնակության վայր, երբևէ չի խուսափել քննությունից կամ որևէ կերպ չի խոչընդոտել դրա իրականացմանը, նախկինում դատապարտված չի եղել, իրեն մեղավոր է ճանաչում առաջադրված մեղադրանքում, տվել է խոստովանական ցուցմունքներ, տուժողի վնասն ամբողջությամբ վերականգնել է, ուստի և բացակայում են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածով նախատեսված՝ մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը անթույլատրելի ճանաչելու հիմքերը:»:

3․ Գործով 25.08.2019 թվականի դատական նիստի ձայնային արձանագրության համաձայն՝ Դատարանը, անդրադառնալով Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածում ամրագրված «մշտական բնակության վայր» հասկացությանը, դիրքորոշում է հայտնել առ այն, որ «մշտական բնակության վայր» ասելով օրենքը նկատի ունի ՀՀ քրեական հետապնդման մարմնի կողմից վերահսկելի բնակության վայրը:

Նույն նիստի ընթացքում պաշտպանության կողմը (Մեղադրյալը և պաշտպանը) հայտարարել են, որ Մեղադրյալը Հայաստանի Հանրապետությունում չունի մշտական բնակության վայր, վերջինիս մշտական բնակության վայրը Վրաստանի Հանրապետությում համապատասխան հասցեում գտնվող տունն է: Մեղադրյալը նշել է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվելու ընթացքում 3-4 ամիս բնակվել է հյուրանոցում, իսկ վերջին 7 ամիսների ընթացքում՝ Գործով մյուս մեղադրյալ Արծրուն Սլյանի տանը: Նույն նիստի ընթացքում Դատարանը Մեղադրյալից ճշտել է նրա հնարավոր բնակության վայրը (հյուրանոց, թե Գործով մեղադրյալ Արծրուն Սլյանի տուն) վերջինիս նկատմամբ գրավ կիրառվելու պարագայում: Պարզելով Մեղադրյալի պատրաստակամությունը գրավ կիրառվելու դեպքում Արծրուն Սլյանի տանը բնակվելու վերաբերյալ՝ նախազգուշացրել է այդ մասին արձանագրվելու և նշված պարտականությունը խախտելու, իր նոր բնակության վայրի հասցեն նախաքննության մարմնից թաքցնելու դեպքում գրավը կալանքով փոխարինելու հնարավորության մասին:

4․ Գործում առկա դատավարական փաստաթղթերի համաձայն՝ Մեղադրյալը հաշվառված է և բնակվում է Վրաստանի Հանրապետությում համապատասխան հասցեում գտնվող տանը:

5․ Մեղադրյալի նկատմամբ հետախուզում հայտարարելու մասին նախաքննության մարմնի 16.10.2019թ. որոշման համաձայն՝ 29.08.2019թ. դրությամբ մուծվել է գրավի գումարը և Մեղադրյալը արգելանքից ազատ է արձակվել, որից հետո Մեղադրյալը թաքնվել է վարույթն իրականացնող մարմնից և նրա գտնվելու վայրը չի պարզվել:

6․ Որոշման դեմ Տավուշի մարզի դատախազի տեղակալի կողմից բերվել է վերաքննիչ բողոք:

7․ Վերաքննիչ քրեական դատարանը (դատավոր՝ Ռ. Մխիթարյան) 16.10.2020 թվականի որոշմամբ Որոշումը՝ Մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը թույլատրելի ճանաչելու և նրա նկատմամբ որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց գրավ կիրառելու մասով բեկանել է, Մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը ճանաչել է անթույլատրելի և նրա նկատմամբ կիրառված կալանավորում խափանման միջոցը գրավով փոխարինելու մասին պաշտպանության կողմի միջնորդությունը մերժել է:

8․ Վերաքննիչ քրեական դատարանն արձանագրել է, որ Գործի նյութերում Մեղադրյալի՝ Հայաստանի Հանրապետությունում որևէ բնակավայրում հաշվառված լինելու կամ որևէ կոնկրետ հասցեում փաստացի բնակվելու վերաբերյալ պաշտոնական որևէ տեղեկություն առկա չէ:

5.Բարձրագույն դատական խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Քննարկելով Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը, լսելով Նախարարի և նրա ներկայացուցչի հաղորդումը, Դատավորի բացատրությունը, ուսումնասիրելով կարգապահական վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է մերժման՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերն են՝ արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի խախտումը, որը կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ: Իսկ նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ արարքը համարվում է դիտավորությամբ կատարված, եթե դատավորը գիտակցել է իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, իսկ 5-րդ մասի համաձայն՝ սույն գլխի իմաստով՝ արարքը համարվում է կոպիտ անփութությամբ կատարված, եթե դատավորը չի գիտակցել իր վարքագծի ոչ իրավաչափ բնույթը, թեև տվյալ իրադրությունում ակնհայտորեն կարող էր և պարտավոր էր դա անել:

Դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ հարցը լուծելու համար Բարձրագույն դատական խորհուրդն էական է համարում հետևյալ հարցադրումները.

1. արդյո՞ք թիվ ՏԴ/0018/06/19 դատական գործով 16․10․2019 թվականին կայացված որոշմամբ Դատավորի կողմից թույլ է տրվել դատավարական իրավունքի նորմի խախտում.

2. արդյո՞ք Դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմի խախտումն առերևույթ պարունակում է «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով սահմանված՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերի հատկանիշներ.

Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանում է իշխանության մարմինների ու պաշտոնատար անձանց իրավասությունների իրացման շրջանակը` բացառելու համար իշխանության չարաշահումը կամ իշխանազանցությունը:

Մասնավորապես նշված հոդվածի համաձայն՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:

Սահմանադրությանն ու օրենքներին համապատասխան՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների, պաշտոնատար անձանց գործելու սահմանադրաիրավական պահանջն առանցքային նշանակություն ունի սահմանադրական օրինականության ապահովման խնդրում, առանց որի անհնարին է ժողովրդավարական, իրավական, սոցիալական պետության և քաղաքացիական հասարակության բնականոն զարգացումը: Սահմանադրության 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասը սահմանում է, որ հանրային իշխանությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք իր ելակետային բովանդակությամբ բացահայտում է ինչպես իշխանությունների բաժանման և հավասարակշռման սկզբունքի, այնպես էլ իշխանության թևերի թույլատրելի շրջանակները:

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտի նորմը մեկնաբանվում է` հաշվի առնելով նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելիս այն ընդունող մարմնի նպատակը՝ ելնելով դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, ամբողջ հոդվածի, գլխի, բաժնի կարգավորման համատեքստից, այն նորմատիվ իրավական ակտի դրույթներից, ի կատարումն որի ընդունվել է այդ ակտը, տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով սահմանված սկզբունքներից, իսկ այդպիսի սկզբունքներ սահմանված չլինելու դեպքում` տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավունքի ճյուղի սկզբունքներից:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի մինչև 23.04.2020թ. գործող խմբագրությամբ 1-ին և 2-րդ մասերի համաձայն՝ գրավը ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործության համար մեղադրվողին կալանքից ազատելու համար դրամի, արժեթղթերի, այլ արժեքների ձևով դատարանի դեպոզիտ մեկ կամ մի քանի անձանց կատարած ներդրումն է` քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ մեղադրյալի գտնվելն ապահովելու նպատակով: Դատարանի թույլտվությամբ որպես գրավ կարող է ընդունվել անշարժ գույքը:

Դատարանը, համապատասխան հիմքերը շարադրելով, իրավունք ունի մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը ճանաչել անթույլատրելի առանձին դեպքերում, մասնավորապես, եթե հայտնի չէ մեղադրյալի անձը, նա չունի մշտական բնակության վայր կամ փորձել է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից: (...)

Վճռաբեկ դատարանի դիմումի հիման վրա Սահմանադրական դատարանի` 2019 թվականի հոկտեմբերի 15-ի թիվ ՍԴՈ-1480 որոշմամբ ձևավորված մոտեցումների պայմաններում, Վճռաբեկ դատարանն իր նախադեպային որոշմամբ փաստել է. «(…) Կալանավորումը գրավով փոխարինելիս, վերջինը պետք է ծառայի որպես գործուն միջոց` ազատության մեջ գտնվելու դեպքում մեղադրյալի վարքագծի պատշաճությունը երաշխավորելով ոչ իրավաչափ վարքագծի դրսևորման հավանականությունը զսպելու համար: Այլ կերպ, պայմանավորված խափանման միջոցի կիրառման հիմքով, գրավի միջնորդությունը բացառապես օրենսդրական կարգավորումների վկայակոչմամբ ինքնաբերաբար չի կարող մերժվել՝ առանց այն ըստ էության քննության առարկա դարձնելու, ինչն անընդունելի է նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի տեսանկյունից»։

Վճռաբեկ դատարանի կողմից կայացված մի շարք այլ որոշումներում ևս մշտապես ընդգծվել է անձի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունքի հիմնարար ու անօտարելի բնույթը և դրա կամայական ու անհիմն սահմանափակումները՝ հնարավորինս բացառելու նպատակով գործուն երաշխիքների առկայության անհրաժեշտությունը։

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» օրենքի լույսի ներքո, մեկնաբանելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասը՝ դրանում պարունակող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից ելնելով, Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ օրենսդիրը դատարանին իրավունք է տալիս կիրառելու գրավը որպես այլընտրանքային խափանման միջոց և սահմանում դրա կիրառման համար անհրաժեշտ մի շարք հանգամանքներ։

Ինչպես վարույթ հարուցած մարմնի դիրքորոշումն, այնպես էլ դիմողի դիրքորոշումն այն մասին, որ օրենսդիրը ոչ սպառիչ կերպով նախատեսել է այն հանգամանքները (մշտական բնակության վայր չունենալը, մեղադրյալի անձը հայտնի չլինելը, հակաիրավական վարքագիծ ունենալու հակվածությունը), որոնք վարույթն իրականացնող մարմնի համար սահմանափակում են մեղադրյալի հասանելիությունը, անթույլատրելի են դարձնում գրավի կիրառումը, անհիմն են քանի, որ Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասը նման պարտադիր պայման չի սահմանում։

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է, որ Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասի բովանդակության տրամաբանական վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ այն հայեցողական է և անգամ նման պայմանների առկայության դեպքում դատարանը կարող է մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը ճանաչել թույլատրելի՝ նրա նկատմամբ սահմանելով համապատասխան պարտավորություն, ինչը որ արել է Դատարանը, նպատակ հետապնդելով ապահովել վերոնշյալ հոդվածի 6-րդ և 8-րդ մասերով նախատեսված հետևանքների իրագործումը։

Բարձրագույն դատական խորհուրդն արձանագրում է նաև, որ օրենսդիրը, 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նշելով դատարանի կողմից գրավի կիրառումը քննարկելիս այն մերժելու հնարավոր հիմքերը, չի հետապնդել այդ հիմքերի առկայությամբ դատարանին գրավի կիրառումը արգելելու նպատակ, քանի որ նման նպատակ ունենալու դեպքում օրենսդիրն ընդհանրապես կարգելեր կալանավորումը գրավով փոխարինելու միջնորդության քննարկումը նշված հանգամանքների առկայությամբ։ Օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 2-րդ մասից պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը այս հանգամանքների առկայությամբ նույնպես դատարանին տվել է կալանավորումը գրավով փոխարինելու իրավունք, այսինքն՝ դատարանն օժտված է իր քննությանը ներկայացվող միջնորդության առթիվ կայացնելու ինչպես այն բավարարելու, այնպես էլ մերժելու լիազորությամբ։

Պետք է նշել նաև, որ դատավոր Մելքոնյանի կողմից կիրառված գրավի վերաբերյալ իրավակարգավորումները գործել են մինչև 2020թ-ի ապրիլի 23-ը և ներկայիս կարգավորումներով օրենսդիրը առավել հստակ է իր դիրքորոշումը ամրագրել հօգուտ մշտական բնակության վայր չունենալու դեպքում գրավի կիրառման հնարավորության:

Վերջապես, եթե թույլատրելի չլիներ գրավի կիրառումն այն անձանց նկատմամբ ովքեր չունեն մշտական բնակության վայր, ապա օրենսդիրը չէր նախատեսի նաև ցանկացած դեպքում գրավի պայմանը խախտած անձի կողմից վճարված գրավի գումարը պետության եկամուտ դարձնելու հնարավորություն: Այլ խոսքով՝ չի եղել տարանջատում, թե որ դեպքում միայն գրավը կարող է դարձվել պետության եկամուտ:

Օրենսգիրքը, այդ թվում՝ խնդրո առարկա պահին գործող խմբագրությամբ, տարբերակված մոտեցում է ցուցաբերում «Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվող մշտական բնակության վայր» և «օտարերկրյա պետության տարածքում գտնվող մշտական բնակության վայր» հասկացությունների միջև: Այն դեպքում, երբ խոսքը այլ պետության տարածքում գտնվող մշտական բնակության վայրի մասին է՝ օրենսգրքում օգտագործվում է «օտարերկրյա պետության տարածքում մշտական բնակության վայր» հասկացությունը (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 478-րդ հոդվածի 1-ին մաս), իսկ մնացած դեպքերում օգտագործված «մշտական բնակության վայր» հասկացությունը մեկնաբանվում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի ՀՀ տարածքի նկատմամբ ներգործության ընդհանուր սկզբունքի լույսի ներքո:

Ինչ վերաբերում է գրավին՝ որպես կալանավորմանն այլընտրանքային խափանման միջոցին, ապա այն կոչված է երաշխավորելու քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ մեղադրյալի գտնվելը: Վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ մեղադրյալի գտնվելն ապահովվում է մեղադրյալի կողմից օրենքով սահմանված որոշակի պարտականությունների կատարմամբ, նախատեսված սահմանափակումների պահպանմամբ և այդ կերպ վարույթն իրականացնող մարմնին հասանելի լինելով:

Սույն վարույթի նյութերի և Դատավորի կողմից ներկայացված բացատրության ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ մեղադրյալ Ա. Չխապելիան հանդիսանում է Վրաստանի Հանրապետության քաղաքացի և հաշվառված է Վրաստանի Հանրապետությում համապատասխան հասցեում, սակայն Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվելու ընթացքում 3-4 ամիս բնակվել է հյուրանոցում, իսկ վերջին 7 ամիսների ընթացքում՝ Արծրուն Սլյանի տանը, որպիսի հանգամանքն էլ Դատարանի կողմից 25.08.2019 թվականին կայացված որոշման համար հիմք է հանդիսացել խափանման միջոց կիրառված կալանավորումն այլընտրանքային խափանման միջոց գրավով փոխարինելու համար՝ հաշվի առնելով այն, որ մեղադրյալը փաստացի որոշակի ժամանակ անընդմեջ բնակվել է նույն վայրում։

Միաժամանակ, Խորհուրդն ավելորդ չի համարում ընդգծել, որ գրավ կիրառելու մասին Դատարանի որոշումից հետո մինչև գրավի գումարը վճարելը մեղադրյալը գտնվել է ՁՊՎ-ում, որի ընթացքում, այսինքն՝ նախաքննական մարմնի տրամադրության տակ գտնվելու ժամանակ, ինչպես պարզվեց Խորհրդում գործի քննության շրջանակներում, նրան մի քանի անգամ կանչել են հարցաքննության, նրան մեղսագրվել են լրացուցիչ դրվագներ: Դրանից հետո ազատության մեջ հայտնվելով, մեղադրյալը դիմել է փախուստի: Այսինքն, մեղադրյալի՝ գրավը կիրառելուն հաջորդող վարքագիծը՝ փախուստը, որպես Դատավորի կողմից թույլ տրված ենթադրյալ խախտման հետևանք, չի կարելի ամբողջությամբ վերագրել բացառապես Դատարանի որոշմանը:

«Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 142-րդ հոդվածի 9-րդ մասի համաձայն՝ արդարադատություն կամ որպես դատարան՝ օրենքով նախատեսված այլ լիազորություններ իրականացնելիս օրենքի մեկնաբանությունը, փաստերի և ապացույցների գնահատումն ինքնին չեն կարող հանգեցնել կարգապահական պատասխանատվության։

Բարձրագույն դատական խորհուրդը գտնում է, որ դատարանի կողմից իրեն օրենքով վերապահված լիազորությունների շրջանակներում օրենքի այս կամ այն մեկնաբանության վրա հիմնված դատական ակտի կայացումը չի կարող դիտարկվել որպես արդարադատություն իրականացնելիս դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական օրենքի նորմի խախտում, այլապես դրանով կարող է կասկածի տակ դրվել դատական իշխանության հեղինակությունը և դատարանի անկախությունը, իսկ անձի՝ Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին Եվրոպական կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածով նախատեսված ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունքը՝ ենթարկվել օրենքով չնախատեսված սահմանափակման:

Նշված հարցի վերաբերյալ իր հստակ իրավական դիրքորոշումն է արտահայտել Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեն:

Այսպես` Դատավորների անկախության, արդյունավետության և պատասխանատվության վերաբերյալ Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեի թիվ CM/Rec(2010)12 Հանձնարարականի 5-րդ կետի համաձայն` դատավորները պետք է անսահմանափակ հնարավորություն ունենան գործերը լուծելու անկողմնակալ ձևով` օրենքին և փաստերի իրենց մեկնաբանությանը համապատասխան:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը, արձանագրելով, որ Դատարանը, 25.08.2019 թվականին կայացված որոշման հիմքում դրել է ոչ միայն այն հանգամանքը, որ մեղադրյալն ունի մշտական բնակության վայր, այլև այն, որ նա երբևէ չի խուսափել քննությունից կամ որևէ կերպ չի խոչընդոտել դրա իրականացմանը, նախկինում դատապարտված չի եղել, իրեն մեղավոր է ճանաչել առաջադրված մեղադրանքում, տվել է խոստովանական ցուցմունքներ, տուժողի վնասն ամբողջությամբ վերականգնել է, ինչպես նաև՝ որ Դատարանն իր լիազորությունների շրջանակներում կատարել է ՀՀ օրենսդրության բազմակողմանի և մանրամասն ուսումնասիրություն, գտնում է, որ Դատարանի կողմից «Մեղադրյալին կալանքից գրավով ազատելը թույլատրելի ճանաչելու և նրա նկատմամբ որպես կալանավորման այլընտրանքային խափանման միջոց գրավ կիրառելու մասին» 2019 թվականի օգոստոսի 25-ին կայացված որոշմամբ դատավարական նորմերի կիրառումը չի կարող դիտարկվել որպես արդարադատություն իրականացնելիս Դատավորի կողմից թույլ տրված դատավարական իրավունքի նորմի խախտում։

Վերոգրյալի հիման վրա և ղեկավարվելով «Հայաստանի Հանրապետության դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքի 94-րդ հոդվածի 6-րդ մասով, 142-րդ հոդվածի 9-րդ մասով, 154-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով և 155-րդ հոդվածով՝ Բարձրագույն դատական խորհուրդը,

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1․ Արդարադատության նախարարի միջնորդությունը՝ Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր Ռաֆիկ Մելքոնյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ, մերժել:

2․ Որոշումն ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և վերջնական է:

Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահի ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՏԱՐ		Գ. ՋՀԱՆԳԻՐՅԱՆ
Անդամներ`		Գ. ԲԵՔՄԵԶՅԱՆ
		Դ. ԽԱՉԱՏՈՒՐՅԱՆ
		Լ. ՄԵԼԻՔՋԱՆՅԱՆ
		Ա. Մխիթարյան
		Ս. ՉԻՉՈՅԱՆ
		Վ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 10 մայիսի 2021 թվական: