2019 թվականի դեկտեմբերի 20-ին

ք. Երևանում

դռնբաց դատական նիստում, քննության առնելով մեղադրյալ Սամվել Ալբերտի Մայրապետյանի պաշտպան Կ.Բատիկյանի բողոքի վերաբերյալ ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2019 թվականի փետրվարի 19-ի որոշման դեմ ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Հ.Ասլանյանի վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

Գործի դատավարական նախապատմությունը.

1. ՀՀ հատուկ քննչական ծառայությունում 2018 թվականի հոկտեմբերի 1-ին հարուցվել է թիվ 62232018 քրեական գործը՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 311-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված հանցագործության հատկանիշներով, որը նույն օրը միացվել է ՀՀ հատուկ քննչական ծառայությունում քննվող թիվ 62202608 քրեական գործին՝ նախաքննությունը շարունակելով 62202608 համարով:

Նախաքննության մարմնի՝ 2018 թվականի հոկտեմբերի 8-ի որոշմամբ Սամվել Ալբերտի Մայրապետյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ, և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 38-311-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով:

Նախաքննության մարմինը 2018 թվականի հոկտեմբերի 15-ին որոշում է կայացրել մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի գույքի վրա կալանք դնելու վերաբերյալ:

Վերոգրյալ որոշման դեմ մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի պաշտպան Կ.Բատիկյանի բողոքը նախաքննության օրինականության նկատմամբ հսկողություն իրականացնող դատախազի՝ 2018 թվականի նոյեմբերի 5-ի որոշմամբ մերժվել է:

2. Պաշտպան Կ.Բատիկյանի ներկայացրած բողոքը Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ նաև` Առաջին ատյանի դատարան)՝ 2018 թվականի դեկտեմբերի 25-ի որոշմամբ մերժվել է՝ անհիմն լինելու պատճառաբանությամբ:

3. Պաշտպան Կ.Բատիկյանի վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքում ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանը (այսուհետ՝ նաև Վերաքննիչ դատարան) 2019 թվականի փետրվարի 19-ի որոշմամբ բողոքը բավարարել է, Առաջին ատյանի դատարանի՝ 2018 թվականի դեկտեմբերի 25-ի որոշումը բեկանել և փոփոխել է՝ սահմանելով վարույթն իրականացնող մարմնի պարտականությունը` վերացնել անձի իրավունքների և ազատությունների խախտումը:

4. Վերաքննիչ դատարանի` 2019 թվականի փետրվարի 19-ի որոշման դեմ վճռաբեկ բողոք է բերել ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Հ.Ասլանյանը, որը Վճռաբեկ դատարանի` 2019 թվականի հունիսի 14-ի որոշմամբ ընդունվել է վարույթ:

Դատավարության մասնակիցների կողմից վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

5. Ս.Մայրապետյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ, և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 38-311-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով այն բանի համար, որ. « (...) [Ն]ա Սիլվա Համբարձումյանի օգտին գործողություններ կատարելու համար օժանդակել է մշտապես իշխանության ներկայացուցչի կառավարչական-տնօրինչական, վարչատնտեսական գործառույթներ իրականացնող պաշտոնատար անձանց` ՀՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին, ՀՀ վարչապետ Սերժ Սարգսյանին և ՀՀ նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Արմեն Գևորգյանին, խմբով, նախնական համաձայնությամբ ստանալ առանձնապես խոշոր չափերով` 2.160.950.000 ՀՀ դրամին համարժեք 6.985.000 ԱՄՆ դոլար կաշառք (...)»1:

6. Մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի գույքի վրա կալանք դնելու մասին 2018 թվականի հոկտեմբերի 15-ի որոշման համաձայն` նախաքննության մարմինը, մեջբերելով քրեական գործի դատավարական նախապատմությունը, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 232-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ մասերը, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածի 1-ին, 4-րդ մասերը և ղեկավարվելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 232-233-րդ հոդվածներով, որոշել է կալանք դնել մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի շարժական և անշարժ գույքի, ֆինանսական (դրամական) միջոցների (բացառությամբ այն գումարների, որոնք վճարվում են առողջության, ինչպես նաև կերակրողի մահվամբ պատճառված վնասների հատուցման համար, ալիմենտային պարտավորությունների համար, որպես պետական նպաստ, ծառայողական պարտականությունները կատարելիս ստացած հաշմության (վիրավորվել, կոնտուզիա, վնասվածք) համար այդ անձանց կամ նրանց մահվան դեպքում` ընտանիքներին, վնասակար կամ ծայրահեղ դժվարին պայմաններում աշխատող անձանց` որպես փոխհատուցում, հաշմանդամներին, տուժողին` լրացուցիչ սննդի, առողջարանային բուժման, պրոթեզավորման և նրա խնամքի համար, աշխատանքից ազատվելու դեպքում` որպես արձակման նպաստ), բաժնետոմսերի, արժեթղթերի և ակտիվների վրա2:

7. Առաջին ատյանի դատարանը, մերժելով մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի պաշտպան Կ.Բատիկյանի բողոքը, արձանագրել է. «(...) [Մ]եղադրյալ Սամվել Մայրապետյանի գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը քննիչի կողմից կայացվել է թիվ 62202608 քրեական գործով Սամվել Մայրապետյանին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 38-311-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով որպես մեղադրյալ ներգրավելու մասին որոշման առկայության պարագայում` 2018թ. հոկտեմբերի 15-ին: Բացի այդ, մեղադրյալ Սամվել Մայրապետյանին մեղսագրվող ենթադրյալ հանցագործության կատարման համար որպես լրացուցիչ պատժատեսակ նախատեսված է գույքի բռնագրավում, ուստի նկատի ունենալով, որ Սամվել Մայրապետյանին մեղսագրվում է պաշտոնատար անձանց կողմից կաշառք ստանալուն ենթադրյալ օժանդակություն` դատարանը գտնում է, որ նախաքննության մարմինը պահպանել է ՀՀ քրեական դատավարական օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի 1.1-րդ մասով սահմանված` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-ին հոդվածի 1-ին մասով բռնագանձման ենթակա գույքի վրա կալանք դնելու իր պարտականությունը:

Նախաքննության մարմնի կողմից նշանակվել են մասնագիտական երեք ստուգումներ, փորձաքննություն, ինչպես նաև քրեական գործով ներգրավվել է թարգմանիչ, ուստի մեղադրյալ Սամվել Մայրապետյանի գույքի վրա կալանք դնելը` նաև քրեական գործով հնարավոր դատական ծախսերն ապահովելու համար, հիմնավոր է:

(...)

Վերոհիշյալ հանգամանքները բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ մեղադրյալ Սամվել Մայրապետյանին պատկանող գույքի վրա կալանք դրված չլինելու պայմաններում, նրա կողմից գույքը թաքցնելու և այն սպառելու հավանականությունը բարձր է, ուստի վիճելի որոշումը կայացվել է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքով սահմանված անհրաժեշտ հիմքերի առկայության պայմաններում:

Հետևաբար բողոքարկվող որոշումը կայացվել է օրենքին համապատասխան, դրանով մեղադրյալ Սամվել Մայրապետյանի իրավունքների կամ ազատությունների խախտված լինելու վերաբերյալ բավարար հիմնավորումներ դատարանին չեն ներկայացվել, ուստի բողոքն ամբողջությամբ անհիմն է և ենթակա է մերժման (...)»3:

8. Վերաքննիչ դատարանը, բեկանելով Առաջին ատյանի դատարանի` 2018 թվականի դեկտեմբերի 25-ի որոշումը, արձանագրել է, որ մեղադրյալի գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը օրինական և հիմնավորված չէ, այն կայացվել է քրեադատավարական օրենքի խախտումներով, ինչի արդյունքում խախտվել են մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի իրավունքներն ու օրինական շահերը` հետևյալ պատճառաբանությամբ. «(...) Քննիչի որոշման վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ դրանում ընդամենը վկայակոչված են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 232-րդ և ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածները և որոշում այն մասին, որ մեղադրյալ Սամվել Մայրապետյանի համապատասխան գույքի վրա պետք է դնել կալանք, այլ որևէ հիմնավորում և պատճառաբանություն առկա չէ, որը հնարավորություն կտար հետևություն անելու այն մասին, թե մեղադրյալի գույքի վրա կալանքն ինչ նպատակով է դրվել, մասնավորապես` (1) քաղաքացիական հայցի, (2) գույքի հնարավոր բռնագրավման, (3) գույքի բռնագանձման, թե (4) դատական ծախսերի բռնագանձումն ապահովելու:

Որոշման մեջ որևէ նշում առկա չէ այն մասին, թե ինչն է այդպիսի որոշման կայացման հիմք հանդիսացել:

Քննիչի որոշումից կարելի է հետևություն անել այն մասին, որ գույքի վրա կալանքը դրվել է զուտ կանխավարկածի ուժով, այսինքն` քանի որ Ս.Մայրապետյանը մեղադրվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 38-311-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված ենթադրյալ հանցագործության կատարման մեջ, ուրեմն պետք է կալանք դրվի նրա գույքի վրա:

Մինչդեռ, ինչպես երևում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի գույքի վրա կալանք դնելու դատավարական կարգը կանոնակարգող նորմերի վերլուծությունից և դրանց վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերաբերելի որոշումներում ձևավորած իրավական դիրքորոշումներից` գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված և հիմնավորված, քանի որ այն առնչվում է Սահմանադրությամբ երաշխավորված անձի` սեփականության իրավունքին: Քննիչը պետք է մասնավորապես նշեր ու հիմնավորեր, որ գույքի վրա կալանք չդնելու դեպքում մեղադրյալը կարող էր այդ գույքը թաքցնել, փչացնել կամ սպառել (Օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի 1-ին մաս):

Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ առավել խնդրահարույց է այն հանգամանքը, որ քննիչը որոշման մեջ հստակ նշում չի արել այն մասին, թե ինչ արժեքի գույքի վրա պետք է կալանք դնել, ավելին` անգամ չի պարզել այն գույքի արժեքը, որի վրա դրել է կալանքը, մինչդեռ օրենքը հստակ սահմանում է, որ պետք է կալանք դրվի որոշակի արժեքով գույքի վրա, այլ ոչ թե ամբողջ, ընդ որում` այն որոշվում է շուկայական արժեքով, ըստ անհրաժեշտության կարող է ներգրավվել ապրանքագետ-մասնագետ այդ արժեքը որոշելու համար կամ նշանակվել փորձաքննություն:

Այս առումով Վերաքննիչ դատարանը համամիտ է բողոքաբերի այն փաստարկներին, որ տվյալ դեպքում, հաշվի առնելով մեղադրանքի որոշումը, վարույթն իրականացնող մարմինը ծայրահեղ դեպքում պետք է քննարկեր ընդամենը շուրջ 7 միլիոն ԱՄՆ դոլարի չափով գույքի վրա կալանք դնելու հարցը, այնինչ, որոշմամբ կալանադրված գույքի ծավալը վկայում է այն մասին, որ նախաքննական մարմինը, դարձյալ խախտելով օրենքը, չի հաշվարկել կալանադրված գույքի շուկայական արժեքը, ինչի արդյունքում կալանք է դրվել մեղադրանքի որոշման մեջ նշված գումարը մի քանի անգամ գերազանցող արժեքով գույքի վրա:

Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ խնդրահարույց է նաև այն հանգամանքը, որ քննիչը գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշման մեջ վկայակոչել և հիմնվել է նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածի վրա, որը մեղադրյալին վերագրվող արարքը կատարելու պահին (2008 թվականին) գոյություն չի ունեցել, այն քրեական օրենսգրքում լրացվել է 21.06.14 ՀՕ-114-Ն օրենքով և փոփոխվել 16.05.16 ՀՕ-83-Ն օրենքով, այսինքն` հետադարձ ուժ է տվել անձի վիճակը վատթարացնող քրեական օրենքին, որը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 13-րդ և ՀՀ Սահմանադրության 72-րդ և 73-րդ հոդվածների համաձայն արգելվում է:

Ինչ վերաբերում է քննիչի առարկություններում կատարված վերլուծությանը, որ այդ նորմը համահունչ է դեռևս 2008 թվականին գործող ՀՀ քրեական օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի 4-րդ մասին, ապա Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ դրանք տարբեր բովանդակություն ունեցող նորմեր են, ուստի դրանք չեն կարող նույնացվել, հատկապես, որ դրանցից յուրաքանչյուրը կիրառվում է այլ դատավարական ռեժիմով: Եթե քրեական օրենսգրքի 55-րդ հոդվածը սահմանում է գույքի բռնագրավում պատժի կիրառման հետ կապված հարաբերությունները, որը պարտադիր պետք է նախատեսված լինի համապատասխան հանցակազմի սանկցիայում, որպեսզի հնարավոր լինի կիրառել, ապա քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածը սահմանում է քրեաիրավական ներգործության այլ միջոց հանդիսացող գույքի բռնագանձման հետ կապված հարաբերությունները, որը կիրառվում է դատարանի կողմից ex oficcio, եթե գործով հաստատված է համարվում, որ առկա է այդ հոդվածում սահմանված չափանիշներին համապատասխանող գույք: Հետևաբար, այս երկու ինստիտուտները նույնացնելն ակնհայտ ոչ իրավաչափ է:

Այսպիսով, քննիչը կայացնելով չհիմնավորված և չպատճառաբանված որոշում թույլ է տվել մեղադրյալի իրավունքների և օրինական շահերի խախտում, իսկ Առաջին ատյանի դատարանն առանց բավարար հիմնավորումների և պատճառաբանությունների մերժել է պաշտպանի բողոքը, ուստի Դատարանի որոշումը պետք է բեկանել և փոփոխել` բավարարել պաշտպանի բողոքը և սահմանել վարույթն իրականացնող մարմնի պարտականությունը վերացնելու մեղադրյալի իրավունքների և օրինական շահերի խախտումները (...)»4:

Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

9. Բողոք բերած անձը, վկայակոչելով և վերլուծելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի դրույթները, իր անհամաձայնությունն է հայտնել Վերաքննիչ դատարանի դատողությունների հետ: Մասնավորապես, բողոքաբերը նշել է, որ գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշում կայացնելիս քննիչի տրամադրության տակ Ս.Մայրապետյանին պատկանող գույքի, դրանց արժեքի, դրամական միջոցների վերաբերյալ տեղեկություններ չեն եղել, հետևաբար գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշման մեջ քննիչը չէր կարող նշել կալանքի ենթակա գույքը, չէր կարող որոշել այն գույքի հստակ չափը։ Բողոքաբերը փաստել է, որ դատական ծախսերի ապահովման նպատակով ևս կալանք է դրվում կասկածյալի կամ մեղադրյալի գույքի վրա, իսկ նման անհրաժեշտությունն առաջ է գալիս ոչ թե դրանց իրական, այլ հնարավոր առկայությամբ պայմանավորված: Բողոքաբերի պնդմամբ՝ հակառակ մեկնաբանության դեպքում դատական ծախսերի ապահովման համար գույքի վրա կալանք դնելու իրավակարգավորումն այնքանով, որքանով դատական ծախսերի հարց նախաքննության փուլում չի քննարկվում, և քննության այդ փուլում հնարավոր չէ որոշել գույքի այն հստակ չափը, որն անհրաժեշտ կլինի դատական ծախսերն ապահովելու համար, կդառնա ինքնանպատակ և անիրագործելի:

10. Բացի այդ, բողոքաբերն իր անհամաձայնությունն է արտահայտել Վերաքննիչ դատարանի այն դատողության հետ, որ քննիչը գույքի վրա կալանք դնելիս հիմնվել է արարքը կատարելու պահին գոյություն չունեցող դրույթի` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածի վրա, ինչով հետադարձ ուժ է տրվել անձի վիճակը վատթարացնող քրեական օրենքին:

Ըստ բողոքաբերի՝ արարքի կատարման պահի դրությամբ` 2008 թվականին, անձի սեփականության իրավունքի սահմանափակման հետ կապված քրեաիրավական և քրեադատավարական հարաբերությունները կարգավորվել են այն ժամանակ գործող, միմյանց հետ փոխկապակցված` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 55-րդ հոդվածով և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի 1.1-րդ մասով: 2014 թվականից հետո նշված հարաբերությունները կարգավորվել են ՀՀ քրեական օրենսգրքում ավելացված 103.1-րդ հոդվածով և ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի 1.1-րդ մասով: Հետևաբար, ըստ բողոքաբերի՝ հիմնավոր չէ Վերաքննիչ դատարանի այն հետևությունը, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածին, որպես անձի վիճակը վատթարացնող նոր նորմ, տրվել է հետադարձ ուժ:

11. Վերոգրյալի հիման վրա, բողոք բերած անձը խնդրել է բեկանել և փոփոխել ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի՝ 2019 թվականի փետրվարի 19-ի որոշումը և կայացնել նոր դատական ակտ՝ մերժելով մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի պաշտպան Կ.Բատիկյանի բողոքը:

Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

I. Գույքի վրա կալանք դնելու մասին քննիչի որոշման հիմնավորվածությունը.

12. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված առաջին իրավական հարցը հետևյալն է. իրավաչա՞փ են արդյոք Վերաքննիչ դատարանի հետևություններն առ այն, որ վարույթն իրականացնող մարմնի՝ մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումն օրինական և հիմնավորված չէ, ինչի արդյունքում խախտվել են մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի իրավունքներն ու օրինական շահերը:

13. ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ «Հայաստանի Հանրապետությունում ճանաչվում և հավասարապես պաշտպանվում են սեփականության բոլոր ձևերը»:

ՀՀ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1.Յուրաքանչյուր ոք ունի օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու իրավունք: (…)

3. Սեփականության իրավունքը կարող է սահմանափակվել միայն օրենքով` հանրության շահերի կամ այլոց հիմնական իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով (…)»:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ նաև՝ Եվրոպական կոնվենցիա) թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի համաձայն՝ «Յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ ունի իր գույքից անարգել օգտվելու իրավունք։ Ոչ ոքի չի կարելի զրկել նրան գույքից, բացառությամբ ի շահ հանրության և այն պայմաններով, որոնք նախատեսված են օրենքով ու միջազգային իրավունքի ընդհանուր սկզբունքներով։

Նախորդ դրույթները, այնուամենայնիվ, չեն խոչընդոտում պետության՝ այնպիսի օրենքներ կիրառելու իրավունքին, որոնք նա անհրաժեշտ է համարում ընդհանուր շահերին համապատասխան, սեփականության օգտագործման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու կամ հարկերի կամ մյուս գանձումների կամ տուգանքների վճարումն ապահովելու համար»:

13.1. Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը, Borzhonov v. Russia գործով կայացված վճռում մեկնաբանելով Եվրոպական կոնվենցիայի թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի դրույթները, նշել է, որ պետք է լինի ողջամիտ հավասարակշռություն պետության կողմից կիրառվող, այդ թվում՝ սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող գույքը վերահսկելու հետ կապված միջոցների և այդ միջոցների կիրառման արդյունքում ակնկալվող նպատակների միջև։ Այս պահանջն արտահայտվում է «արդարացի հավասարակշռություն» ձևակերպմամբ, որը պետք է առկա լինի հասարակության ընդհանուր շահի պահանջների և անհատի հիմնարար իրավունքների պաշտպանության միջև։

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն ընդգծել է, որ մեղադրյալի գույքի վրա կալանք դնելն ինքնին ենթակա չէ քննադատության` հաշվի առնելով, մասնավորապես, Եվրոպական կոնվենցիայի թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի երկրորդ պարբերությունը, սակայն պետք է հաշվի առնել սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող գույքից օգտվելու սահմանափակմամբ անձի վրա չափազանց ծանր բեռ դնելու ռիսկը և, հետևաբար, պետք է ապահովել համապատասխան դատավարական երաշխիքներ՝ համոզվելու համար, որ անձի սեփականության իրավունքի վրա առկա ազդեցությունը կամայական կամ ոչ կանխատեսելի չէ5:

14. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 232-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Գույքի վրա կալանք դնելը կիրառվում է քաղաքացիական հայցը, գույքի հնարավոր բռնագրավումը, բռնագանձումը և դատական ծախսերն ապահովելու համար: (…)

4. Կալանք չի կարող դրվել այն գույքի վրա, որի վրա օրենքի համաձայն չի կարող տարածվել բռնագանձում»:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1. Գույքի վրա կալանք դնելը քրեական վարույթն իրականացնող մարմինների կողմից կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ գործով հավաքված ապացույցները բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը, մեղադրյալը կամ այն անձը, որի մոտ գտնվում է գույքը, կարող է թաքցնել, փչացնել կամ սպառել բռնագրավման ենթակա գույքը:

1.1. Քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն անհապաղ կալանք է դնում Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 103.1-ին հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված բռնագանձման ենթակա գույքի վրա: (...)

3. Գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշման մեջ պետք է նշվի կալանքի ենթակա գույքը, ինչպես նաև գույքի այն արժեքը, որի վրա բավական է կալանք դնել` քաղաքացիական հայցը և դատական ծախսերն ապահովելու համար: (...)»6:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1–ին մասի համաձայն՝ «Կալանքի ենթակա գույքի արժեքը որոշվում է դրա շուկայական գնով»:

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 235-րդ հոդվածի համաձայն` «(...) 3. Գույքի վրա կալանք դնելիս հնարավորության դեպքում ներգրավվում է մասնագետ-ապրանքագետ, որը որոշում է դրա մոտավոր արժեքը:

4. Գույքի վրա կալանք դնելուն ներկա գտնվող սեփականատերը կամ գույքի տիրապետողն իրավունք ունի որոշել, թե առաջին հերթին որ արժեքների կամ այլ առարկաների վրա է անհրաժեշտ կալանք դնել` ապահովելու համար որոշման մեջ նշված գումարները։

5. Հետաքննության մարմինը, քննիչը կամ դատախազը գույքի վրա կալանք դնելու մասին կազմում է արձանագրություն, իսկ հարկադիր կատարողը` օրենքով նախատեսված այլ փաստաթուղթ: Արձանագրության մեջ (փաստաթղթում) մասնավորապես թվարկվում է ամբողջ գույքը, որի վրա կալանք է դրված` ճշգրիտ նշելով անվանումը, քանակը, քաշը, մաշվածության աստիճանը, այլ անհատական հատկանիշները, հնարավորության դեպքում` արժեքը, նշվում է, թե ինչպիսի գույք է վերցված և ինչպիսին թողնված պահպանության, շարադրվում է կալանադրված գույքը` այլ անձանց պատկանելու մասին ներկաների հայտարարությունները (...)»:

⚖14.1. Վճռաբեկ դատարանը, Արթուր Հայրապետյանի գործով անդրադառնալով սեփականության իրավունքի էությանը, արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը. «(…) [Գ]ույքի տիրապետման, տնօրինման և օգտագործման` սեփականատիրոջ իրավազորությունները մեծ կարևորության իրավական արժեքներ են, որոնք ունեն սահմանադրական բնույթ: Դրանց սահմանափակման համար անհրաժեշտ է, որ հակակշիռ իրավական շահը ունենա բացառիկ նշանակություն (…)»7:

Վճռաբեկ դատարանը, Ալլա Սեկոյանի գործով քննարկելով գույքի վրա կալանք դնելու ինստիտուտը, արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումները. «(…) [Կ]անխարգելիչ բնույթ կրող քրեադատավարական հարկադրանքի այս միջոցը կոչված է սեփականության (կամ այլ գույքային) իրավունքների սահմանափակման միջոցով ապահովելու քաղաքացիական հայցը, գույքի հնարավոր բռնագրավումը, դատական ծախսերը։

[Ի]ր սեփականությունը հանդիսացող գույքն իր հայեցողությամբ տնօրինելու, տիրապետելու և օգտագործելու՝ անձի սահմանադրական իրավունքը սահմանափակող քրեադատավարական հարկադրանքի այս միջոցի իրավաչափ կիրառման համար վարույթն իրականացնող մարմինն ընդհանուր շահի և անհատի` իր գույքից անարգել օգտվելու իրավունքի պաշտպանության պահանջների միջև պարտավոր է ապահովել արդարացի հավասարակշռություն։

(…)

15. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 232-րդ և 233-րդ հոդվածների համակարգային վերլուծությունից երևում է, որ օրենսդիրը սահմանել է գույքի վրա կալանք դնելու` որպես քրեադատավարական հարկադրանքի միջոցի իրականացման նպատակները, իրավական հիմքերը, ինչպես նաև այն անձանց շրջանակը, ում սեփականությունը հանդիսացող կամ ում տիրապետության տակ գտնվող գույքի վրա կարող է կալանք դրվել։

(…) [Գ]ույքի վրա կալանք դնելու հիմքերի առկայության պատշաճ հիմնավորումն առանցքային նշանակություն ունի ինչպես գույքի վրա կալանք դնելու մասին օրինական որոշման կայացման, այնպես էլ հանրային շահի ու անհատի սեփականության իրավունքի պաշտպանության արդարացի հավասարակշռությունն ապահովելու տեսանկյունից։ Ուստի, գույքի վրա կալանք դնելիս վարույթն իրականացնող մարմինը, ելնելով գույքի վրա կալանք դնելու նպատակից, պետք է պատճառաբանված կերպով հիմնավորի, որ.

1) տվյալ գործով անձը ներգրավված է որպես կասկածյալ կամ մեղադրյալ,

2) ենթադրաբար կատարված հանցագործությամբ պատճառվել է հատուցման ենթակա վնաս,

3) ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի 1.1-րդ մասով նախատեսված հանցակազմերով առկա է հիմնավորված ենթադրություն առ այն, որ գույքը, որի վրա կալանք է դրվում, ստացվել է կասկածյալի կամ մեղադրյալի հանցավոր գործողություն(ներ)ի արդյունքում,

4) գործով ձեռք բերված ապացույցները բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը, մեղադրյալը կամ այն անձը, ում մոտ գտնվում է կամ ում սեփականությունն է հանդիսանում գույքը, կարող են թաքցնել, փչացնել կամ սպառել այն։

(...) Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գույքը թաքցնելու, փչացնելու կամ սպառելու հավանական վտանգը վարույթն իրականացնող մարմինը պետք է հիմնավորի գործով ձեռք բերված փաստական տվյալ(ներ)ով, հակառակ պարագայում անհարկի կսահմանափակվի իր գույքն անարգել տնօրինելու, տիրապետելու և օգտագործելու՝ անձի սահմանադրական իրավունքը (…)»8:

Վճռաբեկ դատարանն Արթուր Անդրեասյանի գործով արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումները. «(…) [O]րենսդիրը սահմանել է գույքի վրա կալանք դնելու` որպես քրեադատավարական հարկադրանքի միջոցի կիրառման իրավական հիմքերը և նպատակները։ Մասնավորապես, մատնանշված քրեադատավարական դրույթների բովանդակությունից հետևում է, որ գույքի վրա կալանք դնելը կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ գործով հավաքված ապացույցները բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ անձը կարող է թաքցնել, փչացնել կամ սպառել առկա գույքը։ Ընդ որում, կանխարգելիչ բնույթ կրող քրեադատավարական հարկադրանքի այս միջոցը կոչված է սեփականության կամ այլ գույքային իրավունքների սահմանափակման միջոցով ապահովելու՝

1) քաղաքացիական հայցը,

2) գույքի հնարավոր բռնագրավումը,

3) բռնագանձումը,

4) դատական ծախսերը (…)»9:

15. Սույն որոշման 13-14.1-րդ կետերում մեջբերված իրավանորմերի և իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ անձի սեփականության իրավունքի ոչ իրավաչափ սահմանափակումը բացառող կարևոր դատավարական երաշխիք է օրենսդրական այն պահանջը, որ վարույթն իրականացնող մարմնի որոշումը՝ անձի գույքի վրա կալանք դնելու վերաբերյալ, պետք է լինի օրինական, հիմնավորված և պատճառաբանված։ Իսկ դա ենթադրում է, որ գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը պետք է կայացվի քրեադատավարական օրենքով սահմանված պահանջների պահպանմամբ, քրեադատավարական հարկադրանքի այս միջոցի կիրառման անհրաժեշտությունը, այլ կերպ՝ դրա կիրառման հիմքերի և նպատակների առկայությունը հիմնավորող՝ քրեական գործի նյութերից բխող փաստական տվյալների հիման վրա: Գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշման մեջ վարույթն իրականացնող մարմինը, հիմնվելով գործում առկա նյութերի վրա, պարտավոր է հիմնավորել դրա իրավական հիմքերի և նպատակներից որևէ մեկի կամ մի քանիսի առկայությունը՝ չսահմանափակվելով միայն գույքի վրա կալանք դնելը կարգավորող օրենսդրական ձևակերպումների շարադրանքով: Միայն վերոնշյալ չափանիշների պահպանման դեպքում է հնարավոր ապահովել հասարակության ընդհանուր շահի և անհատի սեփականության (կամ այլ գույքային) իրավունքի պաշտպանության պահանջների միջև արդարացի հավասարակշռությունը։

Հարկ է նշել, որ կանխարգելիչ բնույթ կրող քրեադատավարական հարկադրանքի այս միջոցի կիրառման համար անհրաժեշտ է քաղաքացիական հայցը, գույքի հնարավոր բռնագրավումը, բռնագանձումը կամ դատական ծախսերն ապահովելու նպատակներից առնվազն մեկի առկայությունը։

Միևնույն ժամանակ, գույքի վրա կալանք դնելու համար (բացառությամբ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի 1.1-րդ մասով նախատեսված դեպքի) անհրաժեշտ է նաև, որպեսզի վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից հիմնավորվի, որ գործով հավաքված ապացույցները բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ անձը կարող է թաքցնել, փչացնել կամ սպառել առկա գույքը։ Գույքը թաքցնելու, փչացնելու կամ սպառելու հավանական վտանգը վարույթն իրականացնող մարմինը պետք է հիմնավորի գործով ձեռք բերված փաստական տվյալ(ներ)ով, հակառակ պարագայում անհարկի կսահմանափակվի իր գույքն անարգել տնօրինելու, տիրապետելու և օգտագործելու՝ անձի սահմանադրական իրավունքը։

15.1. Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ անգամ գույքի վրա կալանք դնելու իրավական հիմքերի և նպատակների առկայության դեպքում վարույթն իրականացնող մարմինն օժտված է կանխարգելիչ բնույթ կրող քրեադատավարական հարկադրանքի այս միջոցը կիրառելու հայեցողական լիազորությամբ: Նման հետևությունը բխում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 233-րդ հոդվածի 1-ին մասում օգտագործվող՝ «կարող է կիրառվել» ձևակերպումից: Այնուամենայնիվ, վերոնշյալ կանոնից օրենսդիրը սահմանել է բացառություն՝ նախատեսելով, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված բռնագանձման ենթակա գույքի վրա կալանք դնելը վարույթն իրականացնող մարմնի անհապաղ կատարման ենթակա պարտականությունն է, որը նպատակ է հետապնդում ապահովել գույքի հնարավոր բռնագանձումը:

15.2. Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ անձի սեփականության իրավունքի համաչափ սահմանափակման տեսանկյունից կարևոր օրենսդրական պահանջ է նաև գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշման մեջ արգելադրման ենթակա գույքի և դրա արժեքի հստակեցումը, ինչն իր հերթին պետք է հիմնավորված լինի այդ հարկադրանքի միջոցի կիրառմամբ հետապնդվող նպատակներով, լինի որոշակի և հստակ՝ ապահովելով հասարակության ընդհանուր շահի և անհատի սեփականության (կամ այլ գույքային) իրավունքի պաշտպանության միջև արդարացի հավասարակշռությունը։

Հարկ է նշել, որ գույքի վրա կալանք դնելիս, վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից պետք է ներգրավվի մասնագետ-ապրանքագետ կամ նշանակվի փորձաքննություն` գույքի արժեքը որոշելու համար, եթե առանց դրա հնարավոր չէ որոշել այն:

16. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ Ս.Մայրապետյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ, և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 38-311-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով այն բանի համար, որ նա, Ս.Համբարձումյանի օգտին գործողություններ կատարելու համար օժանդակել է մշտապես իշխանության ներկայացուցչի կառավարչական-տնօրինչական, վարչատնտեսական գործառույթներ իրականացնող պաշտոնատար անձանց խմբով, նախնական համաձայնությամբ ստանալ առանձնապես խոշոր չափերով` 2.160.950.000 ՀՀ դրամին համարժեք 6.985.000 ԱՄՆ դոլար կաշառք10:

Մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի գույքի վրա կալանք դնելու մասին 2018 թվականի հոկտեմբերի 15-ի որոշման համաձայն` նախաքննության մարմինը, մեջբերելով քրեական գործի դատավարական նախապատմությունը, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 232-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ մասերը և ղեկավարվելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 232-233-րդ հոդվածներով, որոշել է կալանք դնել մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի շարժական և անշարժ գույքի, ֆինանսական (դրամական) միջոցների, բաժնետոմսերի, արժեթղթերի և ակտիվների վրա11:

Առաջին ատյանի դատարանը, մերժելով պաշտպան Կ.Բատիկյանի բողոքը, գտել է, որ գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը կայացվել է օրենքին համապատասխան, դրանով մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի իրավունքների կամ ազատությունների խախտված լինելու վերաբերյալ բավարար հիմնավորումներ դատարանին չեն ներկայացվել, ուստի բողոքն ամբողջությամբ անհիմն է և ենթակա է մերժման12:

Վերաքննիչ դատարանը, բեկանելով Առաջին ատյանի դատարանի որոշումը և սահմանելով վարույթն իրականացնող մարմնի պարտականությունը՝ վերացնել անձի իրավունքների և ազատությունների խախտումը, գտել է, որ նախաքննության մարմնի` 2018 թվականի հոկտեմբերի 15-ի որոշումն օրինական և հիմնավորված չէ, այն կայացվել է քրեադատավարական օրենքի խախտումներով, որի արդյունքում խախտվել են մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի իրավունքներն ու օրինական շահերը:

Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ նախաքննության մարմնի որոշման մեջ ընդամենը վկայակոչված են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 232-րդ, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 103.1-րդ հոդվածները և որոշում այն մասին, որ մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի համապատասխան գույքի վրա պետք է դնել կալանք։ Որևէ այլ հիմնավորում և պատճառաբանություն առկա չէ, որը հնարավորություն կտար հետևություն անելու այն մասին, թե մեղադրյալի գույքի վրա կալանքն ի՞նչ նպատակով է դրվել` քաղաքացիական հայցի, գույքի հնարավոր բռնագրավման, բռնագանձման, թե դատական ծախսերի բռնագանձումն ապահովելու: Որոշման մեջ որևէ նշում առկա չէ այն մասին, թե ինչն է այդպիսի որոշման կայացման հիմքը:

Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված և հիմնավորված, քանի որ այն առնչվում է անձի՝ Սահմանադրությամբ երաշխավորված սեփականության իրավունքին: Մասնավորապես, քննիչը պետք է նշեր ու հիմնավորեր, որ գույքի վրա կալանք չդնելու դեպքում մեղադրյալը կարող էր այդ գույքը թաքցնել, փչացնել կամ սպառել:

Վերաքննիչ դատարանը գտել է նաև, որ խնդրահարույց է այն հանգամանքը, որ քննիչը որոշման մեջ հստակ նշում չի արել այն մասին, թե ինչ արժեքի գույքի վրա պետք է կալանք դնել, անգամ չի պարզել այն գույքի արժեքը, որի վրա դրել է կալանքը13:

17. Նախորդ կետում մեջբերված փաստական հանգամանքները գնահատելով սույն որոշման 13-15.2-րդ կետերում ներկայացված իրավակարգավորումների և արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վարույթն իրականացնող մարմինը մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշման մեջ բավարարվել է գործի դատավարական նախապատմությունը և օրենսդրական կարգավորումները մեջբերելով կամ դրանց հղում կատարելով:

Նման պայմաններում, Վճռաբեկ դատարանն իր համաձայնությունն է արտահայտում Վերաքննիչ դատարանի այն հետևություններին, որ քննիչի որոշման մեջ բացակայում են հիմնավորումներն առ այն, թե մեղադրյալի գույքի վրա կալանքն ինչ նպատակով է դրվել (քաղաքացիական հայցը, գույքի հնարավոր բռնագրավումը, բռնագանձումը, թե դատական ծախսերն ապահովելու համար), թե գույքի վրա կալանք չդնելու դեպքում մեղադրյալի կողմից գույքը թաքցնելու, փչացնելու կամ սպառելու հավանական վտանգներից որն (որոնք) է առկա, ինչպես նաև բացակայում են նման հիմնավորումների համար հիմք ծառայող՝ գործի նյութերից բխող փաստական տվյալներ: Այս առումով հարկ է նշել, որ զուտ ՀՀ քրեական և քրեական դատավարության օրենսգրքերի հոդվածների մեջբերումը կամ դրանց հղում կատարելը չի կարող մեկնաբանվել որպես վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից գույքի վրա կալանք դնելու նպատակներից, գույքի վրա կալանք չդնելու դեպքում գույքը թաքցնելու, փչացնելու կամ սպառելու հավանական վտանգներից մեկի կամ մի քանիսի, ինչպես նաև գույքի վրա կալանք դնելու մյուս իրավական հիմքերի առկայության հիմնավորում:

Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում Վերաքննիչ դատարանի այն հետևությունը, որ քննիչը գույքի վրա կալանք դնելու որոշման մեջ հստակ նշում չի արել, թե ինչ արժեքի գույքի վրա պետք է կալանք դնել:

17.1. Վերոշարադրյալի հաշվառմամբ, անդրադառնալով սույն որոշման 9–րդ կետում նշված՝ հնարավոր դատական ծախսերի ապահովման նպատակով գույքի վրա կալանք դնելու վերաբերյալ բողոքաբերի փաստարկին, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նշված նպատակով արգելադրման ենթակա գույքի արժեքը որոշելիս նույնպես վարույթն իրականացնող մարմինը պետք է հիմնվի գործում առկա նյութերի վրա (օրինակ՝ փորձագիտական համապատասխան հիմնարկի տրամադրված տեղեկատվությունը՝ փորձաքննության մոտավոր արժեքի վերաբերյալ): Միևնույն ժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը, հաշվի առնելով դատական ծախսերի հստակ որոշման անհնարինությունը, հատկապես քրեական դատավարության սկզբնական փուլերում, հարկ է համարում նշել, որ վարույթն իրականացնող մարմինը վերոնշյալ նպատակով կալանքի ենթակա գույքի արժեքը որոշելիս օժտված է որոշակի հայեցողությամբ, որը, սակայն, պետք է լինի ողջամիտ և չհանգեցնի անձի՝ գույքն անարգել տնօրինելու, տիրապետելու կամ օգտագործելու իրավունքի անհամաչափ սահմանափակումների: Հակառակ մեկնաբանման պարագայում, կստացվի ոչ իրավաչափ այնպիսի իրավիճակ, երբ միայն դատական ծախսերի ապահովման նպատակով կարող է կալանք դրվել անձի ամբողջ գույքի վրա, որի արժեքը կարող է մի քանի անգամ գերազանցել հնարավոր դատական ծախսերի գումարը, զուտ այն պատճառով, որ չի հստակեցվել դատական ծախսերի չափը։

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ իրավաչափ են Վերաքննիչ դատարանի հետևություններն առ այն, որ վարույթն իրականացնող մարմնի՝ մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի գույքի վրա կալանք դնելու մասին որոշումը հիմնավորված չէ, այն կայացվել է քրեադատավարական օրենքի խախտումներով, որի արդյունքում խախտվել են մեղադրյալ Ս.Մայրապետյանի իրավունքներն ու օրինական շահերը:

II. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի 4-րդ մասի (2008 թվականին գործող խմբագրության) և 103.1-րդ հոդվածի հարաբերակցությունը.

18. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված երկրորդ իրավական հարցը հետևյալն է. իրավաչա՞փ են արդյոք Վերաքննիչ դատարանի հետևություններն առ այն, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքի՝ 2008 թվականին գործող խմբագրությամբ 55-րդ հոդվածի 4-րդ մասը և 103.1-րդ հոդվածը տարբեր բովանդակություն ունեցող նորմեր են, դրանցից յուրաքանչյուրը կիրառվում է տարբեր դատավարական ռեժիմով:

19. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի (2008 թվականին գործող խմբագրությամբ) համաձայն` «1. Գույքի բռնագրավումը դատապարտյալի սեփականությունը համարվող գույքը կամ դրա մի մասը հարկադրաբար և անհատույց վերցնելն է` ի սեփականություն պետության:

2. Գույքի բռնագրավման չափը դատարանը որոշում է` նկատի ունենալով հանցագործությամբ հասցված գույքային վնասի, ինչպես նաև հանցավոր ճանապարհով ձեռք բերված գույքի չափը: Գույքի բռնագրավման չափը չի կարող գերազանցել հանցագործությամբ հասցված վնասի կամ հանցավոր ճանապարհով ձեռք բերված օգուտի չափը:

3. Գույքի բռնագրավումը կարող է նշանակվել շահադիտական դրդումներով կատարված ծանր և առանձնապես ծանր հանցանքների համար սույն օրենսգրքի Հատուկ մասով նախատեսված դեպքերում, բացառությամբ սույն հոդվածի չորրորդ և հինգերորդ մասերով նախատեսված դեպքերի:

4. Հանցավոր ճանապարհով ստացված գույքի, այդ թվում` հանցավոր ճանապարհով ստացված եկամուտների օրինականացման և սույն օրենսգրքի 190-րդ հոդվածով նախատեսված արարքների կատարման արդյունքում ուղղակի կամ անուղղակի առաջացած կամ ձեռք բերված գույքի, ներառյալ` այդ գույքի օգտագործումից ստացված եկամուտների կամ այլ տեսակի օգուտների, այդ արարքների կատարման համար օգտագործված կամ օգտագործման համար նախատեսված գործիքների, իսկ հանցավոր ճանապարհով ստացված գույքի չհայտնաբերման դեպքում` այդ գույքին համարժեք այլ գույքի բռնագրավումը պարտադիր է: Այդ գույքը ենթակա է բռնագրավման` անկախ դատապարտյալի կամ որևէ երրորդ անձի սեփականությունը հանդիսանալու կամ նրանց կողմից տիրապետելու հանգամանքից:

5. Ահաբեկչության ֆինանսավորմանն ուղղված գույքի, այդ թվում` սույն օրենսգրքի 217-րդ հոդվածով նախատեսված արարքների ֆինանսավորման նպատակով օգտագործված կամ օգտագործման համար նախատեսված գույքի, ներառյալ` այդ գույքի օգտագործումից ստացված եկամուտների կամ այլ տեսակի օգուտների, այդ արարքների կատարման համար օգտագործված կամ օգտագործման համար նախատեսված գործիքների, իսկ ահաբեկչության ֆինանսավորմանն ուղղված գույքի չհայտնաբերման դեպքում այդ գույքին համարժեք այլ գույքի բռնագրավումը պարտադիր է: Այդ գույքը ենթակա է բռնագրավման` անկախ դատապարտյալի կամ որևէ երրորդ անձի սեփականությունը հանդիսանալու կամ նրանց կողմից տիրապետելու հանգամանքից:

6. Բռնագրավման ենթակա չէ դատապարտյալի կամ նրա խնամքի տակ գտնվող անձանց համար անհրաժեշտ գույքն այն ցանկին համապատասխան, որը սահմանված է օրենքով, ինչպես նաև սույն հոդվածի չորրորդ և հինգերորդ մասերով նախատեսված` բարեխիղճ երրորդ անձի գույքը: (...)»:

⚖20. ՀՀ Սահմանադրական դատարանը, թիվ ՍԴՈ-983 որոշմամբ անդրադառնալով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի կարգավորումներին, արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումները. «(...) ՀՀ քրեական օրենսգրքի` «Պատիժ» վերտառությամբ Բաժին 3-ի` «Պատժի հասկացությունը, նպատակները և տեսակները» վերտառությամբ Գլուխ 9-ի` «Պատժի տեսակները» վերտառությամբ 49-րդ հոդվածը սահմանում է պատժի տեսակները` դրանց մեջ նշելով նաև գույքի բռնագրավումը (5-րդ կետ): ՀՀ քրեական օրենսգրքի 51-61-րդ հոդվածները բացահայտում են 49-րդ հոդվածում նշված պատժատեսակներից յուրաքանչյուրի բովանդակությունը. բռնագրավման` որպես լրացուցիչ պատժատեսակի բովանդակությունը բացահայտված է օրենսգրքի 55-րդ հոդվածում:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 50-րդ հոդվածի համաձայն` գույքի բռնագրավումը հանդիսանում է լրացուցիչ պատժատեսակ, որը կարող է նշանակվել միայն ծանր և առանձնապես ծանր հանցանքների համար` օրենսգրքի Հատուկ մասով նախատեսված դեպքերում: Հատուկ մասի հոդվածների սանկցիաներում գույքի բռնագրավումը նախատեսված է կա՛մ որպես պարտադիր լրացուցիչ, կա՛մ որպես ոչ պարտադիր լրացուցիչ պատիժ: Քրեական օրենսգրքի 55-րդ հոդվածի 1-ին մասում տրված է գույքի բռնագրավման` որպես լրացուցիչ պատժատեսակի, սահմանումը: Ըստ այդ սահմանման` գույքի բռնագրավումը դատապարտյալի սեփականությունը համարվող գույքը կամ դրա մի մասը հարկադրաբար և անհատույց վերցնելն է` ի սեփականություն պետության: