ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով՝

	նախագահող	Ռ. հակոբյան
	զեկուցող	Ե. Խունդկարյան
		Ա. Բարսեղյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. հակոբյան
		Ս. ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
		Տ. Պետրոսյան
		Է. ՍԵԴՐԱԿՅԱՆ
		Ն. Տավարացյան

2019 թվականի դեկտեմբերի 18-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ըստ ՀՀ ֆինանսների նախարարության Կոտայքի տարածքային հարկային տեսչության դիմումի ընդդեմ «Մագանե» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն)՝ սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին, սնանկության գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.05.2019 թվականի որոշման դեմ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` ՀՀ ֆինանսների նախարարության Կոտայքի տարածքային հարկային տեսչությունը պահանջել է Ընկերությանը ճանաչել սնանկ:

ՀՀ սնանկության դատարանի (դատավոր` Ա. Կուբանյան) (այսուհետ` Դատարան) 09.01.2019 թվականի վճռով դիմումը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 31.05.2019 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 09.01.2019 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ (դատավոր Ն. Կարապետյանը ներկայացրել է հատուկ կարծիք):

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն:

 Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ կատարողական վարույթի ավարտը կամ կասեցումը պարտատիրոջ համար բացասական հետևանք դիտարկելու համար անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն հանգամանքը, թե արդյոք նշված կատարողական վարույթի միջոցով իրական հնարավորություն գոյություն ունի պարտատիրոջ պահանջների բավարարման համար:

Տվյալ գործով պարտապանի վճարային պարտավորությունն անվիճելի է, քանի որ այն ճանաչված է օրինական ուժի մեջ մտած վճռով, իսկ կատարողական վարույթն ավարտվել է պարտատիրոջ համար բացասական ելքով, այսինքն՝ առկա են պարտապանին սնանկ ճանաչելու բոլոր հիմքերը:

 Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 31.05.2019 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ստորադաս դատարան նոր քննության:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) ՀՀ վարչական դատարանը թիվ ՎԴ/1938/05/13 վարչական գործով 14.06.2013 թվականի վճռով բավարարել է ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Կոտայքի տարածքային հարկային տեսչության հայցը և վճռել է Ընկերությունից հօգուտ Հայաստանի Հանրապետության բռնագանձել 3.405.600 ՀՀ դրամ։ Վճռի հիման վրա 17.07.2013 թվականին տրվել է կատարողական թերթ (հատոր 1-ին, գ.թ. 11-14):

2) ՀՀ արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության Կոտայքի մարզային բաժնի ավագ հարկադիր կատարող Կ. Հովհաննիսյանի 27.12.2014 թվականի «Կատարողական վարույթն ավարտելու մասին» որոշման համաձայն՝ կատարողական գործողությունների ընթացքում պարտապան Ընկերության տնօրենը չի հայտնաբերվել, և անհնարին է եղել պարզել պարտապանի գտնվելու վայրը։ Կատարողական վարույթն ավարտվել է «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով (հատոր 1-ին, գ.թ. 15):

3) Պետական բյուջեի նկատմամբ Ընկերության պարտավորությունների վերաբերյալ տեղեկանքի, ինչպես նաև անձնական հաշվի քարտերի համաձայն` 04.02.2015 թվականի դրությամբ Ընկերության պարտավորությունը կազմում է 4.734.730 ՀՀ դրամ, որից 3.059.164 ՀՀ դրամ՝ հարկի գումար, 1.675.566 ՀՀ դրամ՝ տույժի գումար (հատոր 1-ին, գ.թ. 7):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ այլ գործերով ստորադաս դատարանների օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածը կիրառվել է հակասող մեկնաբանությամբ: Ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ կատարողական վարույթն ավարտելու դեպքում պարտապանին սնանկ ճանաչելու առանձնահատկությունների վերաբերյալ, կարող են էական նշանակություն ունենալ նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար։

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք պարտապանը կարող է սնանկ ճանաչվել պարտատիրոջ դիմումի հիման վրա այն դեպքում, երբ պարտատիրոջ օգտին կայացված դատական ակտի հիման վրա տրված կատարողական թերթով հարուցված կատարողական վարույթն ավարտվել է պարտապանի գտնվելու վայրը պարզելու անհնարինության հիմքով այն պարագայում, երբ հարկադիր կատարողը և (կամ) պահանջատերն ձեռնարկել են օրենքով թույլատրելի բոլոր հնարավոր միջոցները:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող՝ մինչև 09.01.2015 թվականի փոփոխությունները գործող խմբագրությամբ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ հարկադիր կատարողն ավարտում է կատարողական վարույթը, եթե անհնարին է պարզել պարտապանի գտնվելու վայրը, իսկ հարկադիր կատարողի և (կամ) պահանջատիրոջ ձեռնարկած` օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցները եղել են ապարդյուն: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ (…) Կատարողական վարույթն ավարտելը և կատարողական թերթը պահանջատիրոջը (նրա ժառանգին) վերադարձնելն արգելք չէ կատարողական թերթը նոր կատարման ներկայացնելու համար: Նույն հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված արգելքի վերացման դեպքում հարկադիր կատարողը որոշում է կայացնում ավարտված կատարողական վարույթը վերսկսելու մասին:

Գործող խմբագրությամբ «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ հարկադիր կատարողն ավարտում է կատարողական վարույթը, եթե`

1) պահանջատերը դիմում է ներկայացրել կատարողական թերթը, բացառությամբ հայցի ապահովման հիման վրա տրված կատարողական թերթի, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 88-րդ հոդվածի հիման վրա ներկայացված կատարման վերաբերյալ գրությունը կամ կատարողական մակագրության թերթը վերադարձնելու մասին.

2) անհնարին է պարզել պարտապանի գտնվելու վայրը, իսկ հարկադիր կատարողի և (կամ) պահանջատիրոջ ձեռնարկած` օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցները եղել են ապարդյուն.

2.1) անհնարին է պարզել կատարողական թերթով նախատեսված պահանջի կատարման համար անհրաժեշտ՝ պարտապանի գույքի գտնվելու վայրը, իսկ հարկադիր կատարողի և (կամ) պահանջատիրոջ ձեռնարկած` օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցները եղել են ապարդյուն.

3) պարտապանը չունի գույք կամ եկամուտներ, որոնց վրա կարելի է բռնագանձում տարածել և հարկադիր կատարողի՝ նույն օրենքի 40 հոդվածի երրորդ մասով սահմանված կարգով իրականացված հետախուզումը և (կամ) պահանջատիրոջ կողմից պարտապանի գույքը փնտրելու ուղղությամբ ձեռնարկված՝ օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցները եղել են ապարդյուն.

4) պարտապանի գույքը բավարար չէ պահանջատիրոջ (պահանջատերերի) պահանջները բավարարելու համար.

4.1) պահանջատիրոջը գրավոր առաջարկություն է արվել ընդհանուր բաժնային կամ ընդհանուր համատեղ սեփականություն համարվող անշարժ գույքից պարտապանի բաժնեմասը առանձնացնելու պահանջ ներկայացնել դատարան.

5) ավարտվել են հայցի ապահովման վերաբերյալ կատարողական թերթի պահանջների կատարմանն ուղղված կատարողական գործողությունները.

5.1) դատական կարգով վիճարկվում է հանրային իրավական դրամական պահանջի հիմք հանդիսացող վարչական ակտը․

5․2) ավարտվել են վարչական մարմնի արգելանք դնելու մասին որոշման պահանջների կատարմանն ուղղված կատարողական գործողությունները:

6) առկա է նույն օրենքի 44.3-րդ հոդվածի 4-րդ, 9-րդ, 10-րդ կամ 12-րդ մասերով նախատեսված որևէ հիմք.

7) պարտապանի գույքի բացակայության կամ անբավարարության պատճառով կամ պարբերական վճարումների վերաբերյալ վճռի կատարման դեպքում բռնագանձումը տարածվել է պարտապանի աշխատավարձի, կենսաթոշակի և այլ եկամուտների վրա, և պահանջատիրոջ օգտին կատարվում են գումարի պարբերաբար վճարումներ.

8) ոչ գույքային բնույթի կատարողական վարույթներով կատարողական գործողությունների ընթացքում անհնարին է դարձել դատական ակտի կատարումը:

Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ կատարողական վարույթն ավարտելը և կատարողական թերթը պահանջատիրոջը վերադարձնելն արգելք չեն կատարողական թերթը կրկին ներկայացնելու դեպքում ավարտված կատարողական վարույթը վերսկսելու համար: Նույն հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն՝ նույն հոդվածի 1-ին մասի 2-8-րդ կետերով նախատեսված հիմքերի վերացման, ինչպես նաև նույն օրենքի 44.3-րդ հոդվածի 4-րդ, 6-րդ և 11-րդ մասերով և 44.1-ին հոդվածի 2-րդ կետով սահմանված դեպքերում հարկադիր կատարողը պահանջատիրոջ դիմումի հիման վրա կամ սեփական նախաձեռնությամբ որոշում է կայացնում ավարտված կատարողական վարույթը վերսկսելու մասին:

«Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում են կատարողական վարույթի կարճման հիմքերը (մասնավորապես եթե կատարողական թերթը փաստացի կատարվել է կամ դրանից բխող պարտավորությունը դադարել է օրենքով սահմանված այլ հիմքով, կամ եթե պահանջատերը դիմում է ներկայացրել (…) պահանջների կատարումից հրաժարվելու վերաբերյալ, կամ եթե պահանջատերը և պարտապանը կնքել են հաշտության համաձայնություն, ու այն հաստատել է դատարանը և այլն): Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ կարճված կատարողական վարույթը չի կարող վերսկսվել, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 24.09.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1115 որոշմամբ արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ դատական ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտի նպատակը վերջին հաշվով խախտված իրավունքները վերականգնելու նկատառումներով արդարադատության իրականացման արդյունքում ընդունված ակտի կատարման ապահովումն է: Այսինքն` դատական ակտերի հարկադիր կատարում պահանջելու իրավունքն ածանցվում է դատարանի մատչելիության և արդար դատաքննության սահմանադրական իրավունքներից, որպիսի պայմաններում այդ իրավունքը պետք է վերապահվի դատավարության այն մասնակցին, որի խախտված իրավունքը վերականգնելու նպատակով ընդունված է համապատասխան դատական ակտ կամ դատական գործառույթներ իրականացնող մարմնի ակտ: Հետևաբար դատական ակտերի հարկադիր կատարման ինստիտուտը հանդիսանում է դատարանի մատչելիության իրավունքի բաղադրատարր և «իր գործի հրապարակային քննության»` որպես դատավարական գործընթացի փուլ:

Նշված մոտեցումը համահունչ է նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան) ձևավորած նախադեպային իրավունքի հետ, որի համաձայն՝ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված արդար դատաքննության իրավունքը կդառնա երևակայական իրավունք, եթե պետության իրավական համակարգը թույլ տա, որ վերջնական և պարտադիր ուժ ունեցող դատական որոշումները մնան անկատար: Ըստ Եվրոպական դատարանի՝ դժվար կլինի պատկերացնել, որ 6-րդ հոդվածը, մանրա­մասն նկարագրելով կողմերին տրամադրվող դատավարական երաշխիքները (արդար, հրապարակային և արագ դատաքննություն), չպաշտպաներ դատական որոշումների կատարումը: Դատական ակտերի կատարման նկատմամբ 6-րդ հոդվածի գործողության բացառումը կհանգեցներ իրավունքի գերակայության սկզբունքի հետ անհամատեղելի իրավիճակների: Ուստի, ցանկացած դատարանի կողմից կայացված որոշման կատարում պետք է դիտվի որպես «դատաքննության» բաղկացուցիչ մաս` 6-րդ հոդվածի իմաստով (տե՛ս, Hornsby v. Greece գործով Եվրոպական դատարանի 19.03.1997 թվականի վճիռը, 40-րդ կետ, Mostacciuolo v. Italy (No. 2) գործով Եվրոպական դատարանի 29.03.2006 թվականի վճիռը, 85-րդ կետ, Raylyan v. Russia գործով Եվրոպական դատարանի 15.02.2007 թվականի վճիռը, 27-րդ կետ, Խաչատրյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով Եվրոպական դատարանի 01.12.2009 թվականի վճիռը, 66-րդ կետ):

Բացի այդ, Եվրոպական դատարանը տվել է Կոնվենցիայի 1-ին արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով «սեփականություն» հասկացության ընդլայնված մեկնաբանություն՝ օգտագործելով «օրինական սպասելիք» հասկացությունը: Մասնավորապես, Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ պահանջի իրավունքն ստանում է «սեփականություն» որակումն այն պահից, երբ անձն ունենում է «օրինական սպասելիք» իր իրավունքներն իրականացնելու համար (տե՛ս, Pressos Compania Naviera S.A. and Others v. Belgium գործով Եվրոպական դատարանի 20.11.1995 թվականի վճիռը, 31-րդ կետ): «Օրինական սպասելիքը» առկա է այն բոլոր դեպքերում, երբ անձինք ունեն բավականաչափ իրավական հիմքեր վստահելու այն իրավական ակտերի իրավաչափ լինելուն, որոնք ուղղված են իրենց համար որոշակի իրավունքներ առաջացնելուն, անձի մոտ ստեղծում են իրավաչափ իրավական ակտի տպավորություն և վերաբերում են սեփականության իրավունքի (տե՛ս, Kopecký v. Slovakia գործով Եվրոպական դատարանի 28.09.2004 թվականի վճիռը, 35-րդ կետ):

ՀՀ սահմանադրական դատարանի և Եվրոպական դատարանի իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո վերլուծելով վերոգրյալ իրավական նորմերը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատական ակտերի հարկադիր կատարման փուլը դատական պաշտպանության ամփոփիչ փուլն է, քանի որ առանց կայացված դատական ակտի կատարման՝ դատական պաշտպանությունը կկրի զուտ հռչակագրային բնույթ: Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ դատական ակտերի հարկադիր կատարման փուլն ամփոփվում է կա՛մ կատարողական վարույթի ավարտմամբ, կա՛մ կատարողական վարույթի կարճմամբ: Ընդ որում, կատարողական վարույթի ավարտի հիմքերն այնպիսին են, որ որպես կանոն չեն բացառում կատարողական վարույթի վերսկսման հնարավորությունը, մինչդեռ կատարողական վարույթի կարճումը բացառում է կատարողական վարույթի վերսկսման հնարավորությունը:

«Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի վերոգրյալ դրույթների հաշվառմամբ անդրադառնալով «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի կարգավորումներին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պարտապանը կարող է սնանկ ճանաչվել դատարանի վճռով` (...) կամ պարտատիրոջ պահանջով (հարկադրված սնանկության դիմում), եթե պարտապանն անվճարունակ է: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն` պարտապանը դատարանի վճռով կարող է սնանկ ճանաչվել հարկադրված սնանկության դիմումի հիման վրա, եթե թույլ է տվել օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը գերազանցող անվիճելի վճարային պարտավորությունների 60-օրյա կամ ավելի ժամկետով կետանց, և վճռի կայացման պահին նշված կետանցը շարունակվում է (փաստացի անվճարունակություն)։ Վճարային պարտավորությունն անվիճելի է, եթե պարտապանը չի առարկում դրա դեմ, կամ եթե առարկում է հիշյալ պարտավորության դեմ, սակայն`

ա) վճարային պարտավորությունը ճանաչված է օրինական ուժի մեջ մտած վճռով կամ դատավճռով, և բացակայում է հաշվանցի հնարավորությունը,

բ) պահանջը հիմնված է գրավոր գործարքի վրա, և պարտապանը չի ապացուցում, որ տվյալ պահանջի դեմ առարկելու բավարար հիմքեր ունի (ներառյալ` պահանջի հաշվանցը),

գ) պահանջը բխում է օրենքով սահմանված հարկեր, տուրքեր կամ պարտադիր այլ վճարներ վճարելու պարտապանի պարտավորությունից, և պարտապանը չի ապացուցում, որ տվյալ պահանջի դեմ առարկելու բավարար հիմքեր ունի (ներառյալ` պահանջի հաշվանցը),

դ) պահանջի չվիճարկվող մասը գերազանցում է օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը. (...):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում բազմիցս անդրադարձել է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի վերլուծությանը և մասնավորապես արձանագրել, որ հարկադրված սնանկության դեպքում վճարային պարտավորության անվիճելիությունը, այդպիսի պարտավորության առնվազն 60-օրյա ժամկետով կետանցը և վճռի կայացման պահին այդպիսի կետանցի շարունակվելն այն երեք պայմաններն են, որոնցից յուրաքանչյուրի առկայությունն անհրաժեշտ է, իսկ բոլորինը միասին` բավարար անձին սնանկ ճանաչելու համար (տե՛ս, օրինակ, «Յունիբանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Գևորգ Հարոյանի թիվ ԵՇԴ/0009/04/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ բոլոր այն դեպքերում, երբ սնանկության դիմումի հիմքում ընկած է դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած վճռով հաստատված վճարային պարտավորությունը, իսկ պարտապանը ողջամիտ ժամկետում չի կատարում այդ վճռից բխող իր պարտավորությունը, ապա պարտատերն իրավասու է իր իրավունքների պաշտպանությունն իրականացնելու երկու եղանակով, այն է՝ կա՛մ սնանկության դիմումով դիմել դատարան, կա՛մ օրենքով սահմանված ժամկետում օրինական ուժի մեջ մտած վճիռը ներկայացնել հարկադիր կատարման: Ընդ որում, այն դեպքում, երբ վճռի հարկադիր կատարման ընթացքում պարզվում է, որ գույքը բավարար չէ պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) հանդեպ պարտավորությունների ամբողջական կատարումն ապահովելու համար կամ դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության որևէ կատարողական վարույթով (վարույթներով) պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) պահանջը բավարարելու դեպքում գույքի օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկի և ավելի չափով անբավարարության դեպքում անհնարին կդառնա այդ կամ այլ կատարողական վարույթով (վարույթներով) որևէ այլ պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) հանդեպ պարտավորությունների ամբողջական կատարումը, ապա հարկադիր կատարողը պարտավոր է անհապաղ կասեցնել կատարողական վարույթը (վարույթները) և առաջարկել պարտատիրոջը և պարտապանին նրանցից որևէ մեկի նախաձեռնությամբ ոչ պակաս, քան 60-օրյա ժամկետում սնանկության դիմում ներկայացնել դատարան (տե՛ս, ՀՀ ֆինանսների նախարարության Կենտրոնի հարկային տեսչությունն ընդդեմ Ա/Ձ Մկրտիչ Հարությունյանի թիվ ԿԴ2/0078/04/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 02.12.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Կենտրոնի հարկային տեսչությունն ընդդեմ «Հիդրոէներգաշին» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 քաղաքացիական գործով 18.07.2014 թվականի որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արտահայտել է դիրքորոշում այն մասին, որ երբ պարտատերն ի հիմնավորումն վճարային պարտավորության անվիճելիության վկայակոչում է օրինական ուժի մեջ մտած վճիռ և նշում, որ այն գտնվում է հարկադիր կատարման փուլում, միաժամանակ պետք է հիմնավորի հարուցված կատարողական վարույթի` իր համար բացասական ելքը, այն է` կատարողական վարույթն ավարտվել է [իրավահարաբերության ծագման պահին գործող] «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի հիմքով [(պարտապանը չունի գույք կամ եկամուտներ, որոնց վրա կարելի է բռնագանձում տարածել և հարկադիր կատարողի՝ նույն օրենքի 40-րդ հոդվածի երրորդ մասով սահմանված կարգով իրականացված հետախուզումը և (կամ) պահանջատիրոջ կողմից պարտապանի գույքը փնտրելու ուղղությամբ ձեռնարկված՝ օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցները եղել են ապարդյուն)] կամ կասեցվել է նույն օրենքի 37-րդ հոդվածի 8-րդ կետի հիմքով [(եթե գույքի բռնագանձման վերաբերյալ վճռի հարկադիր կատարման ընթացքում պարտապանի ողջ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու պարագայում պարզվում է, որ այդ գույքը օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկի և ավելի չափով բավարար չէ պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) հանդեպ պարտավորությունների ամբողջական կատարումն ապահովելու համար կամ դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության որևէ կատարողական վարույթով (վարույթներով) պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) պահանջը բավարարելու դեպքում գույքի օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկի և ավելի չափով անբավարարության դեպքում անհնարին կդառնա այդ կամ այլ կատարողական վարույթով (վարույթներով) որևէ այլ պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) հանդեպ պարտավորությունների ամբողջական կատարումը)]:

Զարգացնելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պարտատիրոջ օգտին օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտի առկայության պայմաններում պարտատերն ինքն է որոշում ընտրել դատական ակտի կատարման ճանապարհը՝ հարկադիր կատարման, թե սնանկության վարույթի միջոցով: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պարտատիրոջ կողմից ընտրված եղանակն ինքնանպատակ չպետք է լինի, այսինքն՝ եթե պարտատերն ընտրել է սնանկության վարույթով իր պահանջի բավարարում ստանալու հնարավորությունը, ապա չի կարող դիմել նաև դատական ակտի հարկադիր կատարման, որպիսի արգելքը բխում է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածից (այն է՝ սնանկության վերաբերյալ դիմումը վարույթ ընդունելու պահից կասեցվում են գույքային բռնագանձումներով բոլոր կատարողական վարույթները, արգելվում են կատարողական և այլ փաստաթղթերով սահմանված անվիճելի կարգով գանձումները, իսկ պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից` կարճվում է պարտապանի վերաբերյալ հայցի ապահովման, բռնագանձման և այլ բնույթի ցանկացած կատարողական վարույթ): Նույն տրամաբանությամբ եթե պարտատերն ընտրել է դատական ակտի հարկադիր կատարման ճանապարհը, ապա քանի դեռ կատարողական վարույթն իր համար բացասական ելքով չի ավարտվել, պարտատերը չի կարող դիմել պարտապանին սնանկ ճանաչելու պահանջով (վերոգրյալ պատճառաբանությունը կիրառելի չէ այն դեպքի նկատմամբ, երբ կատարողական վարույթն ավարտվել է պարտատիրոջ կողմից կատարողական թերթը վերադարձնելու մասին դիմումի հիմքով, քանի որ այս դեպքում կատարողական վարույթի ավարտը պայմանավորված է պարտատիրոջ կամահայտնությամբ, ինչն էլ օբյեկտիվորեն բացառում է կատարողական վարույթը պարտապանի համար բացասական ելքով ավարտված որակելու հնարավորությունը):

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ կատարողական վարույթը վերջնականապես, առանց վերսկսման հնարավորության ամփոփվում է կատարողական վարույթի կարճման դեպքում: Մինչդեռ կատարողական վարույթի ավարտի դեպքում պահպանվում է վերսկսման հնարավորությունը: Այդուհանդերձ, Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով նաև Եվրոպական դատարանի և ՀՀ սահմանադրական դատարանի արտահայտած վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները, հարկ է համարում արձանագրել, որ կատարողական վարույթի առկայության պայմաններում պարտատիրոջ կողմից սնանկության դիմում ներկայացնելու հնարավորությունը պետք է գնահատել կատարողական վարույթի ավարտի հիմքերի գնահատմամբ: Այսինքն՝ եթե կատարողական վարույթն ավարտվել է այնպիսի հիմքով, որն այդ պահին պարտատիրոջ համար բացասական է թեկուզև այն իմաստով, որ պարտատերն իր պահանջի անմիջապես բավարարում չի ստանում (օրինակ, եթե անհնարին է պարզել պարտապանի գտնվելու վայրը, իսկ հարկադիր կատարողի և (կամ) պահանջատիրոջ ձեռնարկած` օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցները եղել են ապարդյուն), ապա պարտատերը չպետք է զրկվի սնանկության դիմում ներկայացնելու հնարավորությունից: Վճռաբեկ դատարանի նման եզրահանգումը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ սնանկության վարույթը, ի տարբերության կատարողական վարույթի, ավելի ճկուն է պարտատիրոջ պահանջների բավարարում ստանալու տեսանկյունից (մասնավորապես՝ սնանկության կառավարիչն ունի պարտապանի դեբիտորական պարտքերը հավաքագրելու լիազորություն, անհատույց կատարված փոխանցումները հետ ստանալու լիազորություն և այլն):

Այսպիսով՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ եթե կատարողական վարույթն ավարտվել է այնպիսի հիմքով, որը տվյալ պահին պարտատիրոջ համար կարող է գնահատվել որպես բացասական ելքով կատարողական վարույթի ավարտ, ապա պարտատերը չպետք է զրկվի սնանկության վարույթով իր պահանջի բավարարում ստանալու հնարավորությունից՝ նկատի ունենալով, որ հակառակ մեկնաբանության դեպքում կխախտվի պարտապանի և պարտատիրոջ շահերի հավասարակշռությունը, պարտատերը կզրկվի իր օգտին կայացված դատական ակտը կատարելու հնարավորությունից, որի արդյունքում կսահմանափակվեն վերջինիս դատական պաշտպանության և սեփականության իրավունքները:

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ ՀՀ վարչական դատարանի թիվ ՎԴ/1938/05/13 վարչական գործով 14.06.2013 թվականի վճռի հիման վրա տրված կատարողական թերթի հիման վրա հարուցված կատարողական վարույթն ավարտվել է «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով, այն է՝ կատարողական գործողությունների ընթացքում պարտապան Ընկերության տնօրենը չի հայտնաբերվել, և անհնարին է եղել պարզել պարտապանի գտնվելու վայրը։

Դատարանը, վկայակոչելով թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի հայտնած դիրքորոշումը, դիմումը մերժելու հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ վճիռը գտնվել է հարկադիր կատարման փուլում, իսկ Կոմիտեն չի ներկայացրել որևէ ապացույց կատարողական վարույթը «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի հիմքով կամ նույն օրենքի 37-րդ հոդվածի 8-րդ կետի հիմքով համապատասխանաբար ավարտված կամ կասեցված լինելու վերաբերյալ: Դատարանը եզրահանգել է, որ դիմողի կողմից չի հիմնավորվել ՀՀ վարչական դատարանի ՎԴ/1938/05/13 օրինական ուժի մեջ մտած վճռից հետո դիմողի նկատմամբ Ընկերության պարտավորության նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը գերազանցող պարտավորության առկայությունը, որն էական է սնանկության դիմումի քննության համար, իսկ հարկային պարտավորությունների վերաբերյալ միակողմանի կազմված տեղեկանքը և ընկերության անձնական հաշիվների քարտերը չեն կարող հաստատել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված հարկադրված սնանկության հիմքերի առկայությունը:

Վերաքննիչ դատարանը, վերահաստատելով Դատարանի կողմից վճռով նշված պատճառաբանությունները և լրացուցիչ պատճառաբանելով դատական ակտը, գտել է, որ Կոմիտեի կողմից կատարողական վարույթը «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի հիմքով կամ նույն օրենքի 37-րդ հոդվածի 8-րդ կետի հիմքով համապատասխանաբար ավարտված կամ կասեցված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց ներկայացված չլինելու պայմաններում դիմողի կողմից չի հիմնավորվել ոչ թե ՀՀ վարչական դատարանի ՎԴ/1938/05/13 օրինական ուժի մեջ մտած վճռից հետո դիմողի նկատմամբ Ընկերության պարտավորության նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը գերազանցող պարտավորության առկայությունը, այլ նման պարտավորության անվիճելիությունը:

Անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործով Հայաստանի Հանրապետության՝ ի դեմս Կոմիտեի օգտին առկա է օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտ, որը ներկայացվել է կատարման, այնուհետև՝ կատարողական վարույթն ավարտվել է այն հիմքով, որ անհնարին է պարզել պարտապանի գտնվելու վայրը, իսկ հարկադիր կատարողի և (կամ) պահանջատիրոջ ձեռնարկած` օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցները եղել են ապարդյուն: Սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով գործի փաստերը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում կատարողական վարույթն ավարտվել է պարտատիրոջ համար բացասական ելքով, ուստի՝ պարտատերը չպետք է զրկվի իր օգտին կայացված դատական ակտի կատարումն այլ ճանապարհով ստանալու հնարավորությունից, որպիսի հանգամանքն անտեսվել է ստորադաս դատարանների կողմից:

Ինչ վերաբերում է թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի հայտնած դիրքորոշմանը, ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ Սահմանադրության 171-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վճռաբեկ դատարանը դատական ակտերն օրենքով սահմանված լիազորությունների շրջանակներում վերանայելու միջոցով

1) ապահովում է օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունը.

2) վերացնում է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտումները:

ՀՀ դատական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ նույնանման փաստերով այլ գործով Վճռաբեկ դատարանի կողմից իրավական նորմի մեկնաբանությունից տարբերվող մեկնաբանության դեպքում դատարանը պետք է հիմնավորի օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտի՝ Վճռաբեկ դատարանի մեկնաբանությունից շեղվելը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ արձանագրել է, որ յուրաքանչյուր գործ իր փաստական հանգամանքներով եզակի է, և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի և Եվրոպական դատարանի դատական ակտով տրված իրավական մեկնաբանության՝ համապատասխան գործով կիրառելիության հարցը լուծելիս, դատարանները պետք է համադրեն նախադեպային գործի և քննության առարկա գործի էական նշանակություն ունեցող փաստերը: Այսինքն՝ դատարանը նախադեպային որոշմամբ տրված օրենքի մեկնաբանության՝ քննվող գործով կիրառելիության հարցը լուծելիս պետք է նախ առանձնացնի այն փաստական հանգամանքները, որոնք էական նշանակություն են ունեցել նախադեպային որոշման կայացման համար և այնուհետև դրանք համադրի քննվող քաղաքացիական գործի փաստական հանգամանքների հետ՝ որոշելով դրանց նույնական լինել կամ չլինելու հարցը (տե՛ս, «Արաբկիր Ալկո Լիկյոր-Օղու գործարան» ՍՊ ընկերություն ընդդեմ Սոս Բաղդասարյանի թիվ 3-480(ՎԴ) քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 25.07.2008 թվականի որոշումը):

Այսպես, սույն գործի փաստերի համաձայն՝ պարտատերն իր պահանջի բավարարում ընդհանրապես չի ստացել, իսկ կատարողական վարույթն ավարտվել է այն հիմքով, որ անհնարին է պարզել պարտապանի գտնվելու վայրը: Մինչդեռ թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 գործի փաստերի համաձայն՝ վճիռն ամբողջությամբ կատարվել էր, իսկ կատարողական վարույթը՝ կարճվել: Թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանը տվյալ գործի փաստական հանգամանքները գնահատել է՝ հիմք ընդունելով «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ և «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ և 41-րդ հոդվածները՝ արձանագրելով, որ տվյալ գործով պարտատերը չի հիմնավորել կատարողական վարույթում իր համար բացասական ելքը:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանները, սույն գործի նկատմամբ կիրառելով թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումները, անտեսել են երկու գործերի փաստական հանգամանքների միջև առկա էական տարբերությունները, որն էլ հանգեցրել է վեճի սխալ լուծման:

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ ստորադաս դատարանը Կոմիտեին զրկել է իր օգտին կայացված դատական ակտով պահանջի բավարարում ստանալու հնարավորությունից:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է եղել նույնանման փաստական հանգամանքներ ունեցող թվով երեք դատական գործերով (թիվ ԵՇԴ/0020/04/14, թիվ ԵՇԴ/0039/04/14 և թիվ ԵՇԴ/0041/04/14) և սույն սնանկության գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի հակասող մեկնաբանություններով կիրառմամբ:

Այսպես, վերոգրյալ երեք դատական գործերով էլ գործի փաստական հանգամանքները և առաջին ատյանի դատարանի եզրահանգումը նույնանման են: Մասնավորապես, նշված գործերի փաստական հանգամանքների համաձայն՝ կատարողական վարույթն ավարտել է «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով սահմանված հիմքով, քանի որ կատարողական գործողությունների ընթացքում անհնարին է եղել պարզել պարտապան ընկերության տնօրենի գտնվելու վայրը:

Նշված երեք գործերով էլ ՀՀ սնանկության դատարանը (դատավոր՝ Ա. Կուբանյան) մերժել է սնանկության դիմումը՝ արձանագրելով, որ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեն չի ներկայացրել որևէ ապացույց կատարողական վարույթը «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի հիմքով կամ նույն օրենքի 37-րդ հոդվածի 8-րդ կետի հիմքով համապատասխանաբար ավարտված կամ կասեցված լինելու վերաբերյալ: Ուստի, դատարանը գտել է, որ դիմողի կողմից չի հիմնավորվել օրինական ուժի մեջ մտած վճռից հետո դիմողի նկատմամբ պարտապանի պարտավորության նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը գերազանցող պարտավորության առկայությունը, որն էական է սնանկության դիմումի քննության համար:

Թիվ ԵՇԴ/0020/04/14 գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը (դատավորներ՝ Հ. Ենոքյան, Տ. Նազարյան, Գ. Խանդանյան) գտել է, որ «...կատարողական վարույթի ավարտը, այդ թվում՝ պարտապանի գտնվելու վայրը պարզելու անհնարինության հիմքով, ինքնին հանդիսանում է բացասական ելք պարտատիրոջ համար, քանի որ այն չի հանգեցնում որևէ իրավական հետևանքների, մասնավորապես՝ հարուցված վարույթը անհայտ ժամանակահատվածով մնում է անարդյունք: Նույն մոտեցումն է դրված նաև ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 սնանկության գործով 18.07.2014 թվականին կայացրած որոշման հիմքում, նկատի ունենալով, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի դիրքորոշումը ձևավորված է վճռի՝ կատարման փուլում գտնվելու փաստի հիման վրա»:

Թիվ ԵՇԴ/0039/04/14 գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը (դատավորներ՝ Ա. Պետրոսյան, Լ. Գրիգորյան, Դ. Սերոբյան) գտել է, որ «...կատարողական վարույթի ավարտը կամ կասեցումը պարտատիրոջ համար բացասական հետևանք դիտարկելու համար անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն հանգամանքը, թե արդյո՞ք նշված կատարողական վարույթի միջոցով իրական հնարավորություն գոյություն ունի պարտատիրոջ պահանջների բավարարման համար: Վերաքննիչ դատարանը գտնում է, որ պարտապանի գտնվելու վայրի անհայտ լինելը անորոշ ժամկետով հետաձգում է դատական ակտի կատարումը և կատարողական վարույթի՝ նշված հիմքով ավարտը վկայում է պարտատիրոջ պահանջների չբավարարվելու և դատական ակտի անկատար մնալու մասին:

Հաշվի առնելով գործի փաստական հանգամանքները՝ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ սույն դեպքում պարտապանի վճարային պարտավորությունն անվիճելի է, քանի որ այն ճանաչված է օրինական ուժի մեջ մտած վճռով, ինչը ուղղակիորեն բխում է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի բովանդակությունից: Միաժամանակ, սույն պարագայում առկա են դատարանի վճռով պարտապանին սնանկ ճանաչելու բոլոր հիմքերը»:

Թիվ ԵՇԴ/0041/04/14 գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը (դատավորներ՝ Ա. Սմբատյան, Մ. Հարթենյան, Ա. Մկրտչյան) գտել է, որ «...կատարողական վարույթի ավարտը, այդ թվում` պարտապանի գտնվելու վայրը պարզելու անհնարինության հիմքով, ինքնին հանդիսանում է բացասական ելք պարտատիրոջ համար, քանի որ այն չի հանգեցնում որևէ իրավական հետևանքների, մասնավորապես` հարուցված վարույթն անհայտ ժամանակահատվածով մնում է անարդյունք: Նույն մոտեցումն է դրված նաև ՀՀ վճռաբեկ դատարանի թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 սնանկության գործով 18.07.2014 թվականին կայացրած որոշման հիմքում` նկատի ունենալով, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի դիրքորոշումը ձևավորված է վճռի` կատարման փուլում գտնվելու փաստի հիման վրա»:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն սնանկության գործով Վերաքննիչ դատարանը և վերոգրյալ երեք գործերով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը նույն նորմը մեկնաբանել են հակասող մեկնաբանությամբ, որպիսի հանգամանքով էլ հիմնավորվում է վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու և ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված՝ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառությունն ապահովելու ՀՀ վճռաբեկ դատարանի լիազորության կիրառումը՝ նպատակ ունենալով ապահովել սույն հարցի վերաբերյալ իրավունքի զարգացումը և միատեսակ ու կանխատեսելի դատական պրակտիկայի ձևավորումը:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են

[«Դատական ծախսերը» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ] գլխի կանոններին համապատասխան:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել։ Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.05.2019 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ սնանկության դատարան՝ նոր քննության։

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող	Ե. Խունդկարյան
	Ա. Բարսեղյան
	Ս. Անտոնյան
	Վ. Ավանեսյան
	Մ. Դրմեյան
	Գ. Հակոբյան
	Ս. Միքայելյան
	Տ. Պետրոսյան
	Է. ՍԵԴՐԱԿՅԱՆ
	Ն. Տավարացյան

Հատուկ կարծիք

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից թիվ ԵՇԴ/0017/04/15 սնանկության գործով 18.12.2019 թվականին կայացված որոշման վերաբերյալ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.05.2019 թվականի որոշման դեմ` ըստ ՀՀ ֆինանսների նախարարության Կոտայքի տարածքային հարկային տեսչության դիմումի ընդդեմ «Մագանե» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն)՝ սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին, որոշել է «Վճռաբեկ բողոքը բավարարել։ Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.05.2019 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ սնանկության դատարան՝ նոր քննության»:

Համաձայն չլինելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից թիվ ԵՇԴ/0017/04/15 սնանկության գործով կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում ենք հատուկ կարծիք նույն որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ:

Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ այլ գործերով ստորադաս դատարանների օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածը կիրառվել է հակասող մեկնաբանությամբ: Ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ կատարողական վարույթն ավարտելու դեպքում պարտապանին սնանկ ճանաչելու առանձնահատկությունների վերաբերյալ, կարող են էական նշանակություն ունենալ նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար։

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել նաև անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք պարտապանը կարող է սնանկ ճանաչվել պարտատիրոջ դիմումի հիման վրա այն դեպքում, երբ պարտատիրոջ օգտին կայացված դատական ակտի հիման վրա տրված կատարողական թերթով հարուցված կատարողական վարույթն ավարտվել է պարտապանի գտնվելու վայրը պարզելու անհնարինության հիմքով այն պարագայում, երբ հարկադիր կատարողը և (կամ) պահանջատերը ձեռնարկել են օրենքով թույլատրելի բոլոր հնարավոր միջոցները:

Այս համատեքստում անդրադառնալով վճռաբեկ դատարանի որոշման պատճառաբանական մասին պետք է նշենք, որ ստորադաս դատարանների դատական ակտերը և վճռաբեկ բողոքում նշված դատական ակտերը պետք է համադրվեին սույն գործի համար առանցքային նշանակություն ունեցող թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 գործով 18․07․2014 թվականի ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից արտահայտված իրավական դիրքորոշման հետ։

ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Կենտրոնի հարկային տեսչությունն ընդդեմ «Հիդրոէներգաշին» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 քաղաքացիական գործով 18.07.2014 թվականի որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արտահայտել է դիրքորոշում այն մասին, որ երբ պարտատերն ի հիմնավորումը վճարային պարտավորության անվիճելիության վկայակոչում է օրինական ուժի մեջ մտած վճիռ և նշում, որ այն գտնվում է հարկադիր կատարման փուլում, միաժամանակ պետք է հիմնավորի հարուցված կատարողական վարույթի` իր համար բացասական ելքը, այն է` կատարողական վարույթն ավարտվել է [իրավահարաբերության ծագման պահին գործող] «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի հիմքով [(պարտապանը չունի գույք կամ եկամուտներ, որոնց վրա կարելի է բռնագանձում տարածել և հարկադիր կատարողի՝ նույն օրենքի 40-րդ հոդվածի երրորդ մասով սահմանված կարգով իրականացված հետախուզումը և (կամ) պահանջատիրոջ կողմից պարտապանի գույքը փնտրելու ուղղությամբ ձեռնարկված՝ օրենքով թույլատրելի բոլոր միջոցները եղել են ապարդյուն)] կամ կասեցվել է նույն օրենքի 37-րդ հոդվածի 8-րդ կետի հիմքով [(եթե գույքի բռնագանձման վերաբերյալ վճռի հարկադիր կատարման ընթացքում պարտապանի ողջ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու պարագայում պարզվում է, որ այդ գույքը օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկի և ավելի չափով բավարար չէ պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) հանդեպ պարտավորությունների ամբողջական կատարումն ապահովելու համար կամ դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության որևէ կատարողական վարույթով (վարույթներով) պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) պահանջը բավարարելու դեպքում գույքի օրենքով սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկի և ավելի չափով անբավարարության դեպքում անհնարին կդառնա այդ կամ այլ կատարողական վարույթով (վարույթներով) որևէ այլ պարտատիրոջ (պահանջատիրոջ) հանդեպ պարտավորությունների ամբողջական կատարումը)]:

Քննարկված նախադեպային որոշմամբ արտահատված իրավական դիրքորոշումը կառուցված է եղել բացառապես դատական ակտի հարկադիր կատարման վարույթում պարտապանի՝ բռնագանձման ենթակա գույքի անբավարարության /բացակայության/, ինչպես նաև կատարողական թերթ ներկայացրած այլ պարտատերերի առկայությամբ պայմանավորված դատական ակտի /ակտերի/ ամբողջական կատարման հնարավորության հետ, որը բխում է «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի պահանջներից և «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի տրամաբանությունից, և դատական ակտի հարկադիր կատարման վարույթում պարտատիրոջ համար «բացասական ելք» իրավական եզրույթն ըստ վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման պայմանավորվել և մեկնաբանվել է բացառապես «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 8-րդ կետի և նույն օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի կիրառման համատեքստում։

Հարկ է նշել, որ սույն գործով ինչպես առաջին ատյանի դատարանը, այնպես էլ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանը կիրառել են թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումները, հետևաբար սույն գործի փաստական հանգամանքների պայմաններում, երբ հարկադիր կատարողը չի արձանագրել գույքի անբավարարություն կամ բացակայություն, վճռաբեկ դատարանի նշված նախադեպային նշանակություն ունեցող իրավական դիրքորոշումը կիրառելի է անվերապահորեն, քանի որ չկա պարտատիրոջ պահանջի բավարարմանը սպառնացող բացասական ելք։

Այս առումով չենք կարող չնկատել, որ սույն գործով կատարողական վարույթում պարտապան է հանդիսանում Ընկերությունը և ոչ թե Ընկերության տնօրենը, որի հետախուզումն ու չհայտնաբերումը որևէ աղերս չունեն գույքի բռնագանձման վարույթի հետ։ Հետևաբար` սնանկ ճանաչելու դիմումը մերժելով՝ դատարանը չէր կարող դիմողին զրկել հարկադիր կատարման ներկայացրած վճռով որոշված գումարի բռնագանձման իրավունքից։ Պետք է փաստել նաև, որ դիմողը լիարժեքորեն չի օգտվել «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով պահանջատիրոջը վերապահված իրավունքներից, որպիսի հանգամանքը չի կարող սեփականության իրավունքի պաշտպանության անվան տակ հիմք հանդիսանալ կատարողական վարույթում պարտապան ճանաչված Ընկերությանը սնանկ ճանաչելու համար։

Վճռաբեկ դատարանը պետք իրավական գնահատական տար այն հանգամանքին, որ վճռաբեկ բողոքում դատարանների կողմից միևնույն նորմի հակասական մեկնաբանություններով կիրառված լինելու հանգամանքը հիմնավորելու նպատակով ներկայացված դատական ակտերում «պարտատիրոջ համար բացասական ելք» իրավական եզրույթը ստորադաս դատարանները կիրառել են վճռաբեկ դատարանի իրավական մեկնաբանությանը հակասող մեկնաբանությամբ, մինչդեռ սույն գործով այն ճիշտ էր մեկնաբանվել և կիրառվել, ուստիև սույն գործով ներկայացված վճռաբեկ բողոքը ենթակա էր մերժման։

Ինչ վերաբերվում է վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ արված վերլուծությանը սույն գործի և թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 գործի փաստական հանգամանքների տարբերության վերաբերյալ, ապա պետք է նշել, որ տարբեր գործերով փաստական հանգամանքների տարբերությունները չեն ազդում իրավունքի, իրավական նորմի մեկնաբանման, այդ կապակցությամբ արտահայտված իրավական ընդհանրական դիրքորոշման վրա։

Հարկ է նշել, որ այս դեպքում ընդամենը պետք էր գնահատել, թե վկայակոչված դատական ակտերից, որն է հակասում Վճռաբեկ դատարանի կողմից արտահայտված իրավական դիրքորոշմանը կամ համապատասխանում դրան, քանի որ հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման առկայության պայմաններում ստորադաս դատարանները պարտավոր են կատարել «ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքով իրենց վրա դրված պարտականությունը` հետևելու այդ իրավական դիրքորոշմանը:

Վճռաբեկ դատարանն իր նախադեպային որոշմամբ պարտատիրոջ համար կատարողական վարույթի ավարտի բացասական ելք է գնահատել այն իմաստով, որ կատարողական վարույթն ավարտվել է «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի հիմքով կամ կասեցվել է նույն օրենքի 37-րդ հոդվածի 8-րդ կետի հիմքով:

Պետք է նշել, որ Վճռաբեկ դատարանի եզրահանգումը կատարողական վարույթով պահանջի անմիջական բավարարում չստանալու յուրաքանչյուր դեպք պահանջատիրոջ համար բացասական ելք գնահատելը վտանգում է սնանկ ճանաչելու համար պարտադիր հիմքի՝ անվիճելիությունը և դրա կետանցի վերաբերյալ ձևավորված իրավակիրառական պրակտիկայի կայունությունն ու որոշակիությունը։ Մինչդեռ հարկադիր կատարման ներկայացված դատական ակտի առկայության պայմաններում «պարտապանի կետանց» եզրույթը պայմանավորված է կետանցված պարտավորության հիման վրա կայացված դատական ակտի հարկադիր կատարման վարույթում բացառապես հարկադիր կատարողի գործողություններով։

Ինչ վերաբերվում է վճռաբեկ դատարանի որոշման այն փաստարկին, որ սնանկության վարույթն ավելի ճկուն է, ապա պետք է ասել, որ դա բավարար հիմնավորում չէ այս հարցով ձևավորված դատական պրակտիկան փոխելու համար, քանի որ սնանկության վարույթի ընթացակարգերի ուսումնասիրությունը և դրա վերաբերյալ ձևավորված դատական պրակտիկան թույլ չեն տալիս նման եզրահանգում անել զուտ այն հիմնավորմամբ, որ ինչպես պարտապանի, այնպես էլ վերջինիս գույքի և դրա գտնվելու վայրն անհայտ լինելու դեպքում ևս հետախուզումն իրականացվում է ՀՀ ԱՆ հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության միջոցով, «Դատական ակտերի հարկադիր կատարման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով:

Ընդ որում` գույքային և դրամական բռնագանձման վարույթներով պարտապանի գույքի առկայությունը, որի վրա կարող է բռնագանձում տարածվել, թույլ է տալիս շարունակել կատարողական գործողությունները նույնիսկ պարտապանի բացակայության պայմաններում:

Վերաքննիչ դատարանի կողմից «որպես բացասական ելքով կատարողական վարույթի ավարտ» եզրույթին տրվել է Վճռաբեկ դատարանի կողմից թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 սնանկության գործով տրված մեկնաբանություններից տարբերվող, առավել տարածական մեկնաբանություն: Ընդ որում` տրված մեկնաբանության տարածականությունը վտանգել է նաև որոշակիության սկզբունքը, այն անթույլատրելի է սնանկության վարույթ սկսելու գործընթացի սկզբունքների առումով:

Նման կերպ, սույն գործով բարձրացված իրավական խնդրին պատասխանելու առումով սնանկության գործով կառավարչի և հարկադիր կատարողի լիազորությունների տարբերություններով չի կարող հիմնավորվել թիվ ԵԿԴ/0137/04/13 սնանկության գործով արտահայտված իրավական դիրքորոշումից շեղումը: Ինչ վերաբերվում է գործի փաստական հանգամանքների տարբերության ազդեցությանը գործի ելքի վրա, ապա վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումը բոլոր դեպքերում չի կարող փոխվել ըստ իրավիճակի:

Պետք է ուշադրություն դարձնել նաև այն հանգամանքի վրա, որ դատական ակտը հարկադիր կատարման ներկայացնելու դեպքում անվիճելի դրամական պարտավորության կետանց իրավական եզրույթը կիրառելի չէ, քանի որ պարտավորության կետանցն արդեն իսկ պայմանավորված է հարկադիր կատարման վարույթի գործընթացներով և չի կարող դրվել սնանկության դիմումի հիմքում, հետևաբար վճռաբեկ բողոքի փաստարկն այն մասին, որ առկա է դատական ակտով հաստատված անվիճելի դրամական պարտավորության 60-օրյա կետանց, հիմնավոր չէ, հաշվի առնելով, որ այդ պարտավորության վերաբերյալ դատական ակտը հարկադիր կատարման ներկայացված լինելու պայմաններում բացակայում են բռնագանձման ենթակա գույքի անբավարարության կամ բացակայության վերաբերյալ հարկադիր կատարողի կողմից կայացված որոշումներ։

Վերոգրյալի հիման վրա գտնում ենք, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա էր մերժման։

Դատավորներ`	Ս. Անտոնյան
	Ա. Բարսեղյան
	Տ. Պետրոսյան
	Է. ՍԵԴՐԱԿՅԱՆ