դռնբաց դատական նիստում քննելով Պետական եկամուտների կոմիտեի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 09.10.2018 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի «ԷՅ ՓԻ ԷՍ ԹԻ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ՝ Կոմիտե)՝ Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության (այսուհետ՝ Վարչություն) 13.07.2016 թվականի թիվ 0005-Ա արտագնա մաքսային ստուգման ակտը վերացնելու և որպես հետևանք՝ Վարչության պետի 13.07.2016 թվականի 0005-Ո-1 որոշումը վերացնելու պահանջների մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է վերացնել Վարչության 13.07.2016 թվականի թիվ 0005-Ա արտագնա մաքսային ստուգման ակտը և որպես հետևանք՝ վերացնել Վարչության պետի 13.07.2016 թվականի 0005-Ո-1 որոշումը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր՝ Գ. Առաքելյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 28.03.2017 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 09.10.2018 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ Դատարանի 28.03.2017 թվականի վճիռը բեկանվել է և փոփոխվել՝ հայցը բավարարվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Պետական եկամուտների կոմիտեն:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել իրավահարաբերության պահին գործող Մաքսային միության մաքսային օրենսգիրքը, «Միջազգային պայմանագրերի իրավունքի մասին» Վիեննայի 1969 թվականի կոնվենցիան, «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» Նյու Յորքի 22.11.1950 թվականի համաձայնագիրը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ թղթի ներմուծման դեպքում ապրանք ներմուծողը կարող է ազատվել մաքսատուրքի վճարումից ոչ թե ցանկացած նպատակով (օրինակ՝ վաճառքի), այլ միայն «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» Նյու Յորքի 22.11.1950 թվականի համաձայնագրով սահմանված նպատակով ներմուծման դեպքում: Նշվածն ուղղակիորեն բխում է «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» 22.11.1950 թվականի համաձայնագրի բովանդակությունից, որից երևում է, որ այն կնքելիս կողմերի կամքն ուղղված է եղել գրքերի, հրատարակությունների, ինչպես նաև կրթությանը, գիտությանը և մշակույթին վերաբերող նյութերի միջոցով գաղափարների և գիտելիքի ազատ փոխանակման իրականացմանը, որն ի կատար ածելու նպատակով է նախատեսված ներմուծման արտոնություններ: Մինչդեռ, տվյալ դեպքում Ընկերության կողմից ներմուծված նյութերը վաճառվել են մանրածախ և մեծածախ եղանակներով՝ խախտելով «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» Նյու Յորքի 22.11.1950 թվականի համաձայնագրով սահմանված ներմուծման պայմանները, այն է՝ ապրանքների օգտագործման նպատակային նշանակությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 09.10.2018 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 28.03.2017 թվականի վճռին:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) 2015-2016 թվականների ընթացքում Ընկերության կողմից Հայաստանի Հանրապետության տարածք են ներմուծվել տպագրական աշխատանքների համար նախատեսված որոշակի ապրանքներ՝ ըստ հետևյալ աղյուսակի (հատոր 2-րդ, գ.թ. 5-7, 9-18).

2) ՀՀ մշակույթի նախարարության աշխատակազմի մշակութային ապրանքների պահպանության գործակալության կողմից Ընկերությանը տրվել են համապատասխան եզրակացություններ, որոնք հավաստում են առանց ներմուծման մաքսատուրքի վճարման «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» Նյու Յորքի 22.11.1950 թվականի համաձայնագրի (այսուհետ՝ Համաձայնագիր) անդամ երկրներից ՀՀ տարածք ներմուծվող ապրանքների՝ մշակութային բնույթ ունենալու մասին (հատոր 2-րդ, գ.թ. 26-33).

3) Վարչության 13.07.2016 թվականի թիվ 0005-Ա արտագնա մաքսային ստուգման ակտի համաձայն՝ վերը նշված թիվ 11 մաքսային հայտարարագրերով 2015-2016 թվականների ընթացքում Ընկերության կողմից Հայաստանի Հանրապետության տարածք ներմուծված ապրանքները ձևակերպվել են առանց ներմուծման մաքսատուրքի վճարման՝ համաձայն Համաձայնագրի և ՀՀ կառավարության 05.02.2015 թվականի թիվ 112-Ն որոշման: Մաքսային ձևակերպումները կատարվել են՝ հիմք ընդունելով վերոգրյալ համաձայնագրի անդամ երկրներից Հայաստանի Հանրապետության տարածք ներմուծվող կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի ապրանքների հավաստման վերաբերյալ ՀՀ մշակույթի նախարարության կողմից տրամադրված համապատասխան եզրակացությունները: Ընդ որում, այդ եզրակացությունները ստանալու համար ՀՀ մշակույթի նախարարություն ներկայացված դիմումներում Ընկերությունը նշել է, որ իր կողմից ներմուծվող ապրանքների նպատակային նշանակությունն է «կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի ապրանքների տպագրությունը»:

Մինչդեռ Ընկերության տնօրենի 01.02.2016 թվականի և 29.06.2016 թվականի հայտարարությունների համաձայն՝ վերը նշված մաքսային հայտարարագրերով ներմուծված ապրանքները վաճառվել են, ինչպես նաև հայտարարությունը ներկայացնելու օրվա դրությամբ առկա արտոնությամբ ներմուծված ապրանքանյութական արժեքների միջոցները հետագայում իրացվելու են: Ստուգման ընթացքում հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերի ստուգումից պարզվել է, որ վերը նշված մաքսային հայտարարագրերով ներմուծված ապրանքները վաճառվել են՝ ինչպես արտագնա մաքսային ստուգումից առաջ, այնպես էլ ստուգման իրականացման ընթացքում՝ մանրածախ և մեծածախ եղանակներով: Հետևաբար Ընկերության կողմից 2015 թվականին և 2016 թվականին վերը նշված թվով 11 մաքսային հայտարարագրերով մաքսատուրքի արտոնությամբ Հայաստանի Հանրապետության տարածք ներմուծված ապրանքներն օգտագործվել են արտոնությունների տրամադրման համար «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» 22.11.1950 թվականի համաձայնագրով սահմանված պայմաններին չհամապատասխանող նպատակներով՝ խախտելով Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 200-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջները:

Նշված իրավախախտման համար Ընկերության նկատմամբ առաջադրվել են լրացուցիչ պարտավորություններ՝ 7.808.800 ՀՀ դրամ՝ մաքսատուրքի գծով և 1.561.758 ՀՀ դրամ՝ ԱԱՀ-ի գծով (հատոր 1-ին, գ.թ. 21-26).

4) Վարչության պետի 13.07.2016 թվականի «Մաքսային գործի ոլորտում» թիվ 0005-Ո-1 որոշմամբ կատարվել են համապատասխան փոփոխություններ Ընկերության կողմից 2015-2016 թվականների ընթացքում ներկայացված վերոգրյալ թիվ 11 մաքսային հայտարարագրերում՝ լրացուցիչ հաշվարկելով և գանձելով Ընկերության կողմից ապրանքների ներմուծման համար առաջացող մաքսատուրքերը և ԱԱՀ-ի գումարները (հատոր 1-ին, գ.թ. 27-30):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում սույն որոշման մեջ նշված Համաձայնագրի Արձանագրության «Ը» հավելվածի առարկա ապրանքները Հայաստանի Հանրապետություն ներմուծելուց հետո դրանց նկատմամբ մաքսատուրքերի, հարկերի վճարման համար սահմանված արտոնություններ կիրառելու պարտադիր պայմանների վերաբերյալ արտահայտած իրավական դիրքորոշումները կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար:

Մինչև 10.04.2018 թվականը գործող խմբագրությամբ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան, եթե համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կամ դրա պաշտոնատար անձի վարչական ակտով, գործողությամբ կամ անգործությամբ`

1) խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ (այսուհետ՝ Սահմանադրություն), միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով կամ այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները, ներառյալ, եթե`

ա. խոչընդոտներ են հարուցվել այդ իրավունքների և ազատությունների իրականացման համար,

բ. չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ այդ իրավունքների իրականացման համար, սակայն դրանք պետք է ապահովվեին Սահմանադրության, միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտի ուժով.

2) նրա վրա ոչ իրավաչափորեն դրվել է որևէ պարտականություն.

3) նա վարչական կարգով ոչ իրավաչափորեն ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության։

Մինչև 10.04.2018 թվականը գործող խմբագրությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` անվավեր է առ ոչինչ չհանդիսացող այն ոչ իրավաչափ վարչական ակտը, որն ընդունվել է`

ա) օրենքի խախտմամբ, այդ թվում` օրենքի սխալ կիրառման կամ սխալ մեկնաբանման հետևանքով.

բ) կեղծ փաստաթղթերի կամ տեղեկությունների հիման վրա, կամ եթե ներկայացված փաստաթղթերից ակնհայտ է, որ ըստ էության պետք է ընդունվեր այլ որոշում:

Վերը նշված նորմերի վերլուծության արդյունքում ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ ՀՀ օրենսդրությունը հիմնված է այն տրամաբանության վրա, որ խախտված իրավունքների պաշտպանության արդյունավետությունը, ի թիվս այլոց, ներառում է դատարան դիմելու իրավունքն այն անձանց կողմից, որոնց իրավունքներն անմիջականորեն խախտվել են: Վարչական ակտը դատական կարգով կարող է ճանաչվել անվավեր, եթե հաստատվի հետևյալ երկու պայմանների միաժամանակյա առկայությունը.

1. վարչական ակտն ընդունվել է օրենքի խախտմամբ կամ կեղծ փաստաթղթերի կամ տեղեկությունների հիման վրա, կամ եթե ներկայացված փաստաթղթերից ակնհայտ է, որ ըստ էության պետք է ընդունվեր այլ որոշում,

2. վիճարկվող վարչական ակտով խախտվել են հայցվորի` ՀՀ Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները (տե′ս, Սվետլանա Օհանյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/0909/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ վիճարկման հայցով հայցվորն իրավունք ունի պահանջելու վերացնել իր իրավունքները և ազատությունները խախտող վարչական ակտը, որը վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում դառնում է դատական վերահսկողության առարկա: Վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված վարչական գործի շրջանակներում դատարանը ձեռնամուխ է լինում վարչական ակտի իրավաչափության գնահատմանը՝ ստուգելով վիճարկվող վարչական ակտի համապատասխանությունն օրենսդրության պահանջներին (տե՛ս, Հասմիկ Մելքոնյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/8975/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշումը):

Սույն վարչական գործը հարուցվել է Ընկերության վիճարկման հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է վերացնել Վարչության 13.07.2016 թվականի թիվ 0005-Ա արտագնա մաքսային ստուգման ակտը և որպես հետևանք՝ Վարչության պետի 13.07.2016 թվականի 0005-Ո-1 որոշումը:

Դատարանը մերժել է Ընկերության հայցը՝ գտնելով, որ Վարչության 13.07.2016 թվականի թիվ 0005-Ա ակտն ընդունվել է Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 200-րդ հոդվածի պահանջների պահպանմամբ, ուստի առկա չէ որևէ հիմք վերոհիշյալ ակտն անվավեր ճանաչելու համար:

Վերաքննիչ դատարանը, անհիմն համարելով Ընկերության կողմից Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 200-րդ հոդվածի պահանջների խախտման մասին Դատարանի իրավական դիրքորոշումները և արձանագրելով, որ մաքսատուրքերից կամ ներմուծման հետ կապված այլ վճարներից ազատելը համապատասխանում է Համաձայնագրի պահանջներին, իսկ վերոհիշյալ վճարներից չազատելը կհանգեցներ միջազգային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների խախտմանը՝ բավարարել է Ընկերության վերաքննիչ բողոքը, բեկանել է Դատարանի վճիռը և այն փոփոխել է՝ Վարչության 13.07.2016 թվականի թիվ 0005-Ա ակտը ճանաչել է անվավեր և որպես հետևանք՝ անվավեր է ճանաչել նաև Վարչության պետի 13.07.2016 թվականի 0005-Ո-1 որոշումը:

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությունները` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք անհիմն են հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Ընկերության կողմից ապրանքները ներմուծելու ժամանակ գործող «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվող իրավական ակտերն են` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը և օրենքին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողովի վավերացրած կամ Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի հաստատած և ուժի մեջ մտած միջազգային պայմանագրերը (…):

Նույն օրենքի 21-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` միջազգային իրավունքի` համընդհանուր ճանաչում գտած սկզբունքներն ու նորմերը, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերը Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են:

Նշված նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասն են կազմում նաև Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերը:

Հայաստանի Հանրապետության համար 23.08.2010 թվականից ուժի մեջ մտած «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» 22.11.1950 թվականի Նյու-Յորքյան համաձայնագրի` Հայաստանի Հանրապետության համար 23.02.2011 թվականից ուժի մեջ մտած արձանագրության (այսուհետ` Արձանագրություն) 1-ին հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` Պայմանավորվող պետությունները պարտավորվում են նույն Արձանագրության Ա, Բ, Դ և Ե, ինչպես նաև Գ.I, Զ, Է և Ը հավելվածներում թվարկված նյութերը, եթե նշված հավելվածները ստորև նշված 16(ա) կետի համաձայն արված հայտարարության առարկա չեն, ազատել մաքսային տուրքերից կամ ներմուծման հետ կապված այլ վճարներից, ինչպես սահմանված է Համաձայնագրի I հոդվածի 1-ին կետով` պայմանով, որ այդ նյութերը բավարարեն այս հավելվածներով սահմանված պայմանները և հանդիսանան այլ Պայմանավորվող պետության արտադրանք:

Արձանագրության 8-րդ հոդվածի 14(ա) կետի համաձայն` (…) նույն Արձանագրության, ինչպես նաև 18-րդ կետում նշված արձանագրության մեջ գործածվող «պետություն» կամ «երկիր» հասկացությունները վերաբերում են նաև, եթե դա պահանջվում է համատեքստով, մաքսային կամ տնտեսական միություններին, իսկ դրանց իրավասության շրջանակում գտնվող, նույն Արձանագրության գործողության շրջանակին առնչվող բոլոր հարցերի մասով` դրանց անդամ պետությունների տարածքներին ամբողջությամբ, այլ ոչ թե այդ երկրներից յուրաքանչյուրի տարածքին: Հասկանալի է, որ նույն Արձանագրության Պայմանավորվող կողմի տարածքում այդ մաքսային կամ տնտեսական միությունները նույնպես կկիրառեն Համաձայնագրի դրույթները Արձանագրության նկատմամբ նույն հիմքով, ինչ նախատեսված է նախորդ կետում:

Արձանագրության «Ը» հավելվածի վերնագիրն է` «Գրքերի, հրատարակությունների և փաստաթղթերի արտադրության համար օգտագործվող նյութերը և մեքենաները», բովանդակությունը` «i) Գրքերի, հրատարակությունների և փաստաթղթերի արտադրության համար օգտագործվող նյութեր (ցելյուլոզային զանգված, թափոնների վերամշակումից ստացված թուղթ, թերթային և այլ թուղթ` տպագրության համար, տպագրական ներկեր, սոսինձ և այլն):

ii) Ցելյուլոզային զանգվածի և թղթի մշակման համար նախատեսված մեքենաներ, ինչպես նաև տպագրական և կազմարարական մեքենաներ` պայմանով, որ ներմուծող երկրում տվյալ պահին համարժեք տեխնիկական որակի մեքենաներ չեն արտադրվում»:

Նշված նորմերի մեկնաբանության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը վերը նշված միջազգային պայմանագրով 23.02.2011 թվականից պարտավորություն է ստանձնել մաքսային տուրք և ներմուծման հետ կապված այլ վճարներ չկիրառելու Հայաստանի Հանրապետություն ներմուծվող ստորև նշված հետևյալ ապրանքների համար`

 ցելյուլոզային զանգված, թափոնների վերամշակումից ստացված թուղթ, թերթային և այլ թուղթ` տպագրության համար, տպագրական ներկեր, սոսինձ և այլն, ինչպես նաև ցելյուլոզային զանգվածի և թղթի մշակման համար նախատեսված մեքենաներ, ինչպես նաև տպագրական և կազմարարական մեքենաներ` պայմանով, որ ներմուծող երկրում տվյալ պահին համարժեք տեխնիկական որակի մեքենաներ չեն արտադրվում,

հետևյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում`

1) եթե դրանք օգտագործվում են գրքերի, հրատարակությունների և փաստաթղթերի արտադրության համար,

2) 1-ին կետում նշված ապրանքները հանդիսանում են այլ Պայմանավորվող պետության արտադրանք:

ՀՀ կառավարությունը, հիմք ընդունելով վերը նշված միջազգային պայմանագիրը, 05.02.2015 թվականին ընդունել է «Առանց ներմուծման մաքսատուրքի վճարման «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» 1950 թվականի նոյեմբերի 22-ի համաձայնագրի անդամ երկրներից Հայաստանի Հանրապետության տարածք կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի ապրանքների ներմուծումը կանոնակարգելու մասին» թիվ 112-Ն որոշումը, որի 2-րդ կետով Հայաստանի Հանրապետության լիազոր պետական կառավարման մարմնին վերապահվել է վերը նշված ապրանքների ներմուծման նպատակային նշանակության վերաբերյալ եզրակացություն տրամադրելու իրավունք` նույն որոշման 3-րդ կետով այդ եզրակացությունը համարելով ներմուծման մաքսատուրքից ազատվելու հիմք:

Ընկերության կողմից ապրանքները ներմուծելու ժամանակ գործող Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 122-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` մաքսային ստուգումը մաքսային մարմինների կողմից իրականացվում է ստուգելու համար Մաքսային միության մաքսային օրենսդրությամբ և Մաքսային միության անդամ պետությունների օրենսդրությամբ սահմանված պահանջների կատարումը անձանց կողմից:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` մաքսային ստուգումն իրականացվում է Մաքսային միության անդամ պետության մաքսային մարմնի կողմից՝ ստուգման ենթարկվող անձանց նկատմամբ (մոտ), որոնք ստեղծվել և (կամ) գրանցվել են Մաքսային միության այդ անդամ պետության օրենսդրությանը համապատասխան:

Ստուգման ենթարկվող անձինք ասելով ենթադրվում են՝

հայտարարատուն. (…):

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 3-րդ կետի համաձայն` մաքսային ստուգման ժամանակ մաքսային մարմինների կողմից ստուգվում է պայմանականորեն բաց թողնված ապրանքների օգտագործման և տնօրինման հետ կապված սահմանափակումների պահպանումը:

Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 200-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` պայմանականորեն բաց թողնված են համարվում «ներքին սպառման համար բացթողում» մաքսային ընթացակարգով ձևակերպվող այն ապրանքները, որոնց դեպքում տրամադրվում են մաքսատուրքերի, հարկերի վճարման համար սահմանված արտոնություններ, որոնք զուգակցված են այդ ապրանքների օգտագործման և (կամ) տնօրինման հետ կապված սահմանափակումներով:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետում նշված՝ պայմանականորեն բաց թողնված ապրանքները կարող են օգտագործվել միայն արտոնությունների տրամադրման պայմաններին համապատասխանող նպատակներով:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` պայմանականորեն բաց թողնված ապրանքներն ունեն օտարերկրյա ապրանքի կարգավիճակ և գտնվում են մաքսային հսկողության տակ:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետում նշված ապրանքները համարվում են պայմանականորեն բաց թողնված մինչև ներմուծման մաքսատուրքերի, հարկերի՝ վճարման ենթակա գումարների վճարման պարտավորությունը դադարելու պահը, եթե այլ բան նախատեսված չէ Մաքսային միության անդամ պետությունների օրենսդրությամբ:

Վերը նշված նորմերի մեկնաբանությունից բխում է, որ մաքսային մարմինն իրականացնում է մաքսային ստուգում` նպատակ ունենալով ստուգելու նաև հայտարարատուների կողմից Մաքսային միության մաքսային օրենսդրությամբ և Մաքսային միության անդամ պետությունների օրենսդրությամբ սահմանված պահանջների կատարումը: Ընդ որում, եթե Հայաստանի Հանրապետություն «ներքին սպառման համար բացթողում» մաքսային ընթացակարգով ներմուծվել են պայմանականորեն բաց թողնված ապրանքներ, որոնց դեպքում վերը նշված միջազգային պայմանագրի ուժով տրամադրվում են մաքսատուրքերի, հարկերի վճարման համար սահմանված արտոնություններ` զուգակցված այդ ապրանքների օգտագործման և (կամ) տնօրինման հետ կապված սահմանափակումներով, այսինքն` այդ ապրանքները կարող են օգտագործվել բացառապես արտոնությունների տրամադրման պայմաններին համապատասխանող նպատակներով, ապա մաքսային մարմինը ստուգում է դրանց օգտագործման և տնօրինման հետ կապված սահմանափակումների պահպանումը հայտարարատուների կողմից, քանի որ այդ ապրանքները համարվում են մաքսային հսկողության տակ գտնվող:

Սույն գործի փաստերի համաձայն` ՀՀ մշակույթի նախարարության աշխատակազմի մշակութային ապրանքների պահպանության գործակալության կողմից Ընկերությանը տրվել են համապատասխան եզրակացություններ, որոնք հավաստում են առանց ներմուծման մաքսատուրքի վճարման Համաձայնագրի անդամ երկրներից ՀՀ տարածք ներմուծվող ապրանքների՝ մշակութային բնույթ ունենալու մասին:

Վարչության աշխատակիցների կողմից 14.04.2016 թվականի թիվ 0005 հանձնարարականի հիման վրա Ընկերությունում իրականացվել է արտապլանային արտագնա ստուգում: Ստուգման արդյունքում 13.07.2016 թվականին կայացվել է թիվ 0005-Ա արտագնա ստուգման ակտը, որի համաձայն՝ Ընկերության կողմից 2015 և 2016 թվականներին թվով 11 մաքսային հայտարարագրերով մաքսատուրքի արտոնությամբ Հայաստանի Հանրապետության տարածք ներմուծված ապրանքներն օգտագործվել են արտոնությունների տրամադրման համար Համաձայնագրի սահմանված պայմաններին չհամապատասխանող նպատակով՝ խախտելով Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 200-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջները, և Ընկերությունից լրացուցիչ գանձման է ենթակա 7.808.800 ՀՀ դրամ՝ մաքսատուրքի գծով, և 1.561.758 ՀՀ դրամ՝ ԱԱՀ-ի գծով:

Վարչության պետը, հիմք ընդունելով ստուգման ակտը, 13.07.2016 թվականին կայացրել է թիվ 0005-Ո-1 որոշումը մաքսային վճարների և մաքսային մարմիններ վճարվող այլ վճարների լրացուցիչ հաշվարկում և գանձում կատարելու վերաբերյալ:

Այսինքն` մաքսային մարմինը, նպատակ ունենալով ստուգելու Ընկերության կողմից Մաքսային միության մաքսային օրենսդրությամբ և ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված պահանջների կատարումը, ստուգմամբ բացահայտել է, որ «ներքին սպառման համար բացթողում» մաքսային ընթացակարգով Հայաստանի Հանրապետություն ներմուծված վերը նշված ապրանքների մի մասը, որոնք հանդիսացել են պայմանականորեն բաց թողնված, և որոնց համար վերը նշված միջազգային պայմանագրի ուժով տրամադրվել են մաքսատուրքերի, հարկերի վճարման համար սահմանված արտոնություններ, չեն զուգակցվել այդ ապրանքների օգտագործման և տնօրինման հետ կապված սահմանափակումներով, այսինքն` դրանք չեն օգտագործվել բացառապես արտոնությունների տրամադրման պայմաններին համապատասխանող նպատակներով` չեն օգտագործվել գրքերի, հրատարակությունների և փաստաթղթերի արտադրության համար, այլ` վաճառքի եղանակով օտարման միջոցով փոխանցվել են երրորդ անձանց:

Նման պայմաններում Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությունն այն մասին, որ մաքսատուրքերից կամ ներմուծման հետ կապված այլ վճարներից Ընկերությանն ազատելը համապատասխանում է Համաձայնագրի պահանջներին, իսկ վերոհիշյալ վճարներից չազատելը կհանգեցներ միջազգային պայմանագրով ստանձնած պարտավորությունների խախտմանը չի բխում ինչպես վերը նշված իրավական ակտերի վերաբերյալ հայտնված դիրքորոշումներից, այնպես էլ սույն գործի փաստերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով ձեռք բերված ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշումներից մեկով անդրադառնալով վերը նշված նորմերի վերլուծությանը, արձանագրել է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելու նպատակով գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: Ապացույցների հետազոտումը դատական ապացույցների անմիջական ընկալումն ու վերլուծությունն է՝ դրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերելիությունը, թույլատրելիությունն ու արժանահավատությունը որոշելու և գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատելու համար դրանց համակցության բավարարությունը պարզելու նպատակով, իսկ ապացույցների գնահատումը ենթադրում է ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակում՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Դատարանը գործն ըստ էության լուծող պատճառաբանված դատական ակտ կայացնելու նպատակով պետք է բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ գնահատի գործում եղած բոլոր ապացույցները՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Դատարանի կողմից ապացույցների գնահատման արդյունքներն արտացոլվում են դատական ակտի պատճառաբանական մասում, որտեղ դատարանը պետք է մատնացույց անի այն ապացույցները, որոնց վրա կառուցում է իր եզրահանգումներն ու հետևությունները, ինչպես նաև այն դատողությունները, որոնցով հերքվում է այս կամ այն ապացույցը: Դատական ակտը կարող է համարվել պատշաճ կերպով պատճառաբանված միայն այն դեպքում, երբ դրա պատճառաբանական մասում դատարանը ցույց է տվել ապացույցների գնահատման հարցում իր ներքին համոզմունքի ձևավորման օբյեկտիվ հիմքերը (տե´ս, Ջաջուռի գյուղապետարանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի և մյուսների թիվ ՎԴ5/0029/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած մեկ այլ որոշմամբ արձանագրել է, որ օրենսդիրը հստակորեն կանխորոշել է վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափության դատական վերահսկողության սահմանները՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրելով, որ վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափությունը որոշվում է այդ ակտի ընդունմանն ուղղված վարչական վարույթում ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում: Դատարանի կողմից վարչական ակտի իրավաչափության գնահատումը պետք է կատարվի տվյալ վարչական ակտի ընդունման համար հիմք հանդիսացած փաստական հանգամանքների նկատմամբ կիրառելի իրավական նորմերով սահմանված պահանջների պահպանման հարցը պարզելու միջոցով (տե՛ս, Հասմիկ Մելքոնյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/8975/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշումը):

Վերոնշյալ դիրքորոշումների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանը, սույն գործի շրջանակներում ձեռնամուխ լինելով գնահատելու վիճարկվող վարչական ակտերի իրավաչափությունը` ստուգելով դրանց համապատասխանությունն օրենսդրության պահանջներին, արձանագրում է, որ այդ պատճառաբանությունները չէին կարող հիմք հանդիսանալ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարելու և Դատարանի 28.03.2017 թվականի վճիռը բեկանելու համար, քանի որ սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտերն անվավեր ճանաչելու համար անհրաժեշտ պայման էր, որ գործի քննությամբ հաստատված համարվեր, որ վարչական ակտերն ընդունվել են օրենքի խախտմամբ ու դրանցով խախտվել են Ընկերության` ՀՀ Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքներն ու ազատությունները, որպիսի փաստերը վերը նշված դիրքորոշումների պարագայում Վճռաբեկ դատարանը հաստատված չհամարեց:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները հերքվում են վերոհիշյալ պատճառաբանություններով:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 152-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար:

Ընդ որում, գործի նոր քննության ժամանակ, հիմք ընդունելով վերը նշված դիրքորոշումները, անհրաժեշտ է պարզել` թվով 11 մաքսային հայտարարագրերով մաքսատուրքի արտոնությամբ Հայաստանի Հանրապետության տարածք ներմուծված ապրանքներից որքանն է վաճառվել և նոր միայն հետևություն անել վիճարկվող վարչական ակտերը մասնակիորեն անվավեր ճանաչելու կամ հայցը մերժելու մասին:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով այն, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, և գործն ուղարկվում է նոր քննության, գտնում է, որ տվյալ պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին պետք է անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 09.10.2018 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան՝ նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող և զեկուցող	ռ. Հակոբյան
	Ս. Անտոնյան
	Վ. Ավանեսյան
	Ա. Բարսեղյան
	Մ. Դրմեյան
	Ե. Խունդկարյան
	Գ. Հակոբյան
	Ս. Միքայելյան
	Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան
	Ն. Տավարացյան

25.12.2019 թ.

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից թիվ ՎԴ/5896/05/16 վարչական գործով 25.12.2019 թվականին կայացված որոշման վերաբերյալ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 25.12.2019 թվականին քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 09.10.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «ԷՅ ՓԻ ԷՍ ԹԻ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե)՝ Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության (այսուհետ՝ Վարչություն) 13.07.2016 թվականի թիվ 0005-Ա արտագնա մաքսային ստուգման ակտը վերացնելու և որպես հետևանք՝ Վարչության պետի 13.07.2016 թվականի 0005-Ո-1 որոշումը վերացնելու պահանջների մասին, նույն պալատի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 09.10.2018 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան՝ նոր քննության:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Երվանդ Խունդկարյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշմամբ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության արտահայտած կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 6-րդ և 7-րդ մասերով, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքը նշված որոշման վերաբերյալ:

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է վերացնել Վարչության 13.07.2016 թվականի թիվ 0005-Ա արտագնա մաքսային ստուգման ակտը և որպես հետևանք՝ վերացնել Վարչության պետի 13.07.2016 թվականի 0005-Ո-1 որոշումը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր՝ Գ. Առաքելյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 28.03.2017 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 09.10.2018 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ Դատարանի 28.03.2017 թվականի վճիռը բեկանվել է և փոփոխել՝ հայցը բավարարվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեն:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ դատարանը բողոքը քննել է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել իրավահարաբերության պահին գործող Մաքսային միության մաքսային օրենսգիրքը, «Միջազգային պայմանագրերի իրավունքի մասին» Վիեննայի 1969 թվականի կոնվենցիան, «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» Նյու Յորքի 22.11.1950 թվականի համաձայնագիրը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ թղթի ներմուծման դեպքում ապրանք ներմուծողը կարող է ազատվել մաքսատուրքի վճարումից ոչ թե ցանկացած նպատակով (օրինակ՝ վաճառքի), այլ միայն «Կրթական, գիտական և մշակութային բնույթի նյութերի ներմուծման մասին» Նյու Յորքի 22.11.1950 թվականի համաձայնագրով (այսուհետ՝ Համաձայնագիր) սահմանված նպատակով ներմուծման դեպքում: Նշվածն ուղղակիորեն բխում է Համաձայնագրի բովանդակությունից, որից երևում է, որ այն կնքելիս կողմերի կամքն ուղղված է եղել գրքերի, հրատարակությունների, ինչպես նաև կրթությանը, գիտությանը և մշակույթին վերաբերող նյութերի միջոցով գաղափարների և գիտելիքի ազատ փոխանակման իրականացմանը, որն ի կատար ածելու նպատակով է նախատեսված ներմուծման արտոնություններ: Մինչդեռ տվյալ դեպքում Ընկերության կողմից ներմուծված նյութերը վաճառվել են մանրածախ և մեծածախ եղանակներով՝ խախտելով Համաձայնագրով սահմանված ներմուծման պայմանները, այն է՝ ապրանքների օգտագործման նպատակային նշանակությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 09.10.2018 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 28.03.2017 թվականի վճռին:

3. Որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է հետևյալը.

1. 2015-2016 թվականների ընթացքում Ընկերության կողմից Հայաստանի Հանրապետության տարածք են ներմուծվել տպագրական աշխատանքների համար նախատեսված որոշակի ապրանքներ՝ ըստ հետևյալ աղյուսակի (հատոր 2-րդ, գ.թ. 5-7, 9-18).