Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (Չորրորդ բաժանմունք), ի դեմս Պալատի, հետևյալ կազմով.

Լեխ Գառլիցկի, նախագահ,

Նիկոլաս Բրացա,

Լիլիանա Միյովիչ,

Սվերրե Էրիկ Յեբենս,

Պաիվի Հիրվելա,

Լեդի Բիանկու,

Վինսենտ Ա. Դե Գայտանո, դատավորներ,

և Ֆաթոս Արացին, բաժանմունքի քարտուղարի տեղակալ,

Դռնփակ խորհրդակցելով 2011 թվականի հունիսի 14-ին՝ կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց այդ օրը:

ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ

1 Գործը սկիզբ է առել Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին կոնվենցիայի (,Կոնվենցիա) 34-րդ հոդվածի համաձայն Սոմալիի 2 քաղաքացիների՝ պրն Աբդիսամադ Ադոու Սուֆիի և պրն Աբդիազիզ Իբրահիմ Էլմիի («դիմողներ») կողմից Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ մարտի 14-ին բերված 2 գանգատների (թիվ 8319/07 և 11449/07) հիման վրա:

2. Դիմողներին, ում տրամադրվել էր իրավական օգնություն, ներկայացնում էր տկն Ն. Մոլը՝ Լոնդոնում գործող իրավաբան: Միացյալ Թագավորության Կառավարությանը («Կառավարություն») ներկայացնում էր նրա գործակալը՝ պրն Դ. Ուալտոնը՝ Համագործակցության և արտաքին գործերի նախարարությունից:

3. Դիմողները պնդում են, որ եթե նրանք վերադառնան Սոմալի, ապա կհայտնվեն 3-րդ հոդվածին հակասող վատ վերաբերմունքի ենթարկվելու վտանգի մեջ և/կամ կխախտվի Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածը: Նրանք նաև գանգատվել են, որ նրանց արտաքսումն անհամաչափորեն կմիջամտի Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով նախատեսված իրենց իրավունքին:

4. 2007 թվականի փետրվարի 23-ին և մարտի 14-ին Պալատի նախագահը, ում գործերը մակագրվել էին, որոշեց կիրառել Դատարանի կանոնակարգի 39-րդ կանոնը՝ Կառավարությանը մատնանշելով, որ դիմողներին նախքան Դատարանի վճիռ կայացնելը Սոմալի չարտաքսելը բխում է կողմերի և պատշաճ դատավարություն իրականացնելու շահերից: Դատարանը նաև որոշեց, որ Դատարանի կանոնակարգի 41-րդ կանոնով սահմանված կարգով գանգատներին առաջնահերթություն տրամադրի:

5. 2007 թվականի փետրվարի 23-ին և մարտի 26-ին Չորրորդ Բաժանմունքի նախագահը որոշեց գանգատների մասին ծանուցել Կառավարությանը: Այն նաև որոշեց գանգատների ըստ էության քննությունն ու ընդունելիության հարցը լուծել համատեղ (29-րդ հոդվածի 1-ին մաս):

6. Դիմողներից ու Կառավարությունից յուրաքանչյուրը գործի ըստ էության քննության և ընդունելիության վերաբերյալ ներկայացրեց իր դիրքորոշումները (59-րդ կանոնի 1-ին մաս):

7. Կառավարության միջնորդությամբ գործերը 2008 թվականի հոկտեմբերի 7-ին կասեցվեցին մինչև Վերաքննիչ դատարանի կողմից HH (Somalia), AM (Somalia), J (Somalia) and MA (Somalia) v Secretary of State for the Home Department [2010] EWCA Civ 426 գործով որոշման կայացումը: Կասեցման որոշումը վերացվեց, երբ Վերաքննիչ դատարանը 2010 թվականի ապրիլի 23-ին կայացրեց իր որոշումը:

8. 2010 թվականի հոկտեմբերին դիմողներից ու Կառավարությունից յուրաքանչյուրը գործի վերաբերյալ ներկայացրեց իր դիրքորոշումները:

9. Պալատը որոշեց գանգատները միացնել ու համատեղ քննել (42-րդ Կանոնի 1-ին մաս):

ՓԱՍՏԵՐ

I. ԳՈՐԾԻ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

10. Գործի փաստերը, ինչպես ներկայացվել են դիմողների կողմից, կարող են համառոտագրվել հետևյալ կերպ.

A. Առաջին դիմող

11. Առաջին հայցվորը՝ պրն Աբդիսամադ Ադոու Սուֆին, Սոմալիի քաղաքացի է` ծնված 1987 թվականին և այս պահին ժամանակավորապես հսկողության տակ է գտնվում Արևմտյան Դրեյտոնի ներգաղթյալների կալանավորման կենտրոնում:

12. 2003 թվականի սեպտեմբերի 30-ին նա մտավ Միացյալ Թագավորություն կեղծ փաստաթղթերով: 2003 թվականի հոկտեմբերի 3-ին նա ապաստան խնդրեց այն հիմնավորմամբ, որ, լինելով Ռեեր-Խամարի անդամ, Ախանսի փոքրամասնության կլանի սուբկլան, նա Խավիեի զինյալների կողմից ենթարկվում է հետապնդման, որոնք սպանել էին նաև նրա հորը և քրոջը, իսկ իրեն ծանր վիրավորել էին: Արդյունքում Սոմալիում նա այլևս ողջ մնացած հարազատներ չուներ:

13. 2005 թվականի ապրիլի 15-ին Ներքին գործերի Պետական քարտուղարը մերժեց ապաստան հատկացնելու վերաբերյալ առաջին դիմումի միջնորդությունը, մասնավորապես inter alia, հաշվարկելով այն հանգամանքը, որ նրա մինչև 2003 թվականը Սոմալիում գտնվելու հանգամանքը ստիպում է կասկածի տակ դնել նրա կրոնական փոքրամասնության անդամ լինելը: 2005 թվականի մարտի 16-ին հայցվորը դիմեց վերաքննիչ դատարան դիմումի միջնորդության մերժումը չեղարկելու հարցով, ինչը վերաբերում էր ինչպես ապաստանին, այնպես էլ մարդու իրավունքների պահպանմանը, և հատկապես Կոնվենցիայի 2-րդ և 2-րդ հոդվածներին: 2005 թվականի հունիսի 29-ին և՛ ապաստան հատկացնելու, և՛ Կոնվենցիայի հոդվածները խախտելու հայցերը չբավարարվեցին վերաքննիչ դատարանի կողմից, համարվելով, որ հայցվորի պատմությունն այն մասին, թե ինչ է տեղի ունեցել իր հետ Սոմալիում, վստահություն չի ներշնչում:

14. 2005 թվականի հոկտեմբերի 7-ին առաջին հայցվորն իրեն մեղավոր ճանաչեց երկու կողոպուտներում, հինգ դեպքերում խաբեության և կեղծիքի միջոցով գույքի յուրացման և անազնիվ կերպով գույքի յուրացման փորձի համար: 2005 թվականի նոյեմբերի 29-ին նա դատապարտվեց ազատազրկման 18 ամսով: 2006 թվականի փետրվարի 14-ին նա inter alia, մեղադրվեց նաև մահվան սպառնալիքների համար և ևս վեց ամիս անցկացրեց անչափահաս իրավախախտների համար նախատեսված Ուղղիչ հաստատությունում: Հետագայում, 2007 թվականի հոկտեմբերին նա ենթարկվեց ազատազրկման երեք ամսով՝ անպարկեշտ մերկացման համար, իսկ 2009 թվականի ապրիլին ենթարկվեց ազատազրկման 32 ամսով՝ հինգ կողոպուտի և երկու կողոպուտի փորձերի համար:

15. 2006 թվականի հուլիսի 15-ին առաջին դիմողի նկատմամբ որոշում կայացվեց արտաքսման վերաբերյալ, որում Պետական քարտուղարը նշեց նրա հանցագործությունների ծանրությունը և հասարակությանը լրջագույն արարքներից և դրա հետևանքներից պաշտպանելու անհրաժեշտությունը: Նա նշեց նաև, որ դիմողը 19 տարեկան է, ունի բավականին լավ առողջական վիճակ և ամուսնացած չէ: Չնայած նա Միացյալ Թագավորությունում ապրեց գրեթե 2 տարի, իր պատանեկության և կայացման տարիները նա անց է կացրել Սոմալիում: Նման իրավիճակներում ողջամիտ չէր լինի համարել, որ նա կհարմարվի այնտեղի կյանքին: Ներքին գործերի Պետական քարտուղարը հաշվի առավ նաև Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածը, բայց եկավ այն եզրակացության, որ առաջին դիմողի արտաքսումը չի համարվի անհամամասնական միջամտություն նրա իրավունքների կատարման հարցում՝ ընտանեկան և անձնական կյանքում:

16. 2006 թվականի սեպտեմբերի 4-ին Պետական քարտուղարի վերաքննիչ դատարանի որոշումը հերքվեց ներգաղթային դատարանի կողմից: 2006 թվականի նոյեմբերի 1-ին ստորագրվեց հրամանագիր առաջին դիմողի արտաքսման մասին, իսկ նրա արտաքսման որոշման հայցը դատական որոշման վերանայման վերաբերյալ մերժվեց 2007 թվականի հունվարին:

17. 2007 թվականի փետրվարի 27-ին Դատարանը իր Կանոնակարգի 39-րդ Կանոնի համաձայն առաջին դիմողի նկատմամբ ընդունեց անվտանգության միջոցներ, որպեսզի կանխի նրա արտաքսումը դեպի Սոմալի մինչ այն ժամանակը, քանի դեռ Դատարանը քննում է նրա բողոքը:

B. Երկրորդ դիմող

18. Երկրորդ դիմողը՝ պրն Աբդիազիզ Իբրահիմ Էլմին, Սոմալիի քաղաքացի է` ծնված 1969 թվականին, և այս պահին հսկողության տակ է գտնվում Արևմտյան Դրեյտոնի ներգաղթյալների ժամանակավոր կալանավորման կենտրոնում:

19. Նա ծնվել էր Հարգեյսա քաղաքում, որը ներկայումս համարվում է Սոմալիլենդի ինքնահռչակ պետության մայրաքաղաքը: Երբ նա 2 տարեկան էր, նրա ընտանիքը տեղափոխվեց Մոգադիշո, և այլևս երբեք երկրի հյուսիս չվերադարձավ:

20. Նրա հայրը բանակի բարձրաստիճան սպա էր Բարրեի ռեժիմի ժամանակաշրջանում, 1988 թվականին նշանակվում է որպես ռազմական կցորդ Լոնդոնում Սոմալիի Դեսպանատանը: Երկրորդ դիմողը տեղափոխվեց հոր մոտ 1988 թվականի հոկտեմբերի 18-ին և ստացավ վեցամսյա մուտքի թույլտվություն: 1989 թվականի մարտի 1-ին նրա հայրը մահացավ: 1989 թվականի ապրիլի 26-ին երկրորդ դիմողը միջնորդությամբ հանդես եկավ ապաստան ստանալու խնդրանքով` հաշվի առնելով նրա հանգուցյալ հայրիկի կարգավիճակը սոմալական բանակում և Սոմալիում քաղաքացիական պատերազմի սկիզբը: 1989 թվականի հոկտեմբերի 31-ին նա ճանաչվեց փախստական և ստացավ կացության թույլտվություն մինչև 1993 թվականի հոկտեմբերի 31-ը: 1994թ. հունվարի 7-ին նրան տրվեց Միացյալ Թագավորությունում կացության անժամկետ թույլտվություն:

21. 1992 թվականի հունիսին երկրորդ դիմողը մեղավոր ճանաչվեց ճանապարհատրանսպորտային պատահարում: 1996 թվականի մարտի 8-ին թագավորական դատարանը նրան դատապարտեց 5,5 տարվա ազատազրկման՝ գողացված ունեցվածքի տնօրինման, խաբեության ճանապարհով ուրիշի գույքի տնօրինման, թալանի և հանցագործության ժամանակ հրազենային զենքի կիրառման համար: 2000 թվականի նոյեմբերի 13-ին նա մեղավոր ճանաչվեց արդարադատության գործերին խոչընդոտելու համար և դատապարտվեց երեք ամսյա ազատազրկման: Հենց նույն տարում նա դատապարտվեց նաև այլ թալանների և ճանապարհատրանսպորտային պատահարների համար: 2001 թվականի մարտի 16-ին Մագիստրանտների դատարանը նրան մեղավոր ճանաչեց գողության մեջ և նշանակեց տնային կալանք: 2001 թվականի հունիսի 7-ին նրան կրկին մեղավոր ճանաչեցին գողության մեջ և ենթարկեցին եռամսյա կալանքի: 2002 թվականի մայիսի 23-ին թագավորական դատարանը նրան մեղավոր ճանաչեց Ա դասի (կոկաին և հերոին) թմրանյութերի թրաֆիքինգի ութ էպիզոդներով, և 2002 թվականի նոյեմբերի 7-ին նա դատապարտվեց 42 ամսյա կալանքի: Հետագայում (ամսաթիվը նշված չէ) երկրորդ դիմողը ստորագրությամբ ազատ էր արձակվել: 2004 թվականի հունիսի 21-ին նա մեղադրվեց թագավորական դատարանի կողմից և ենթարկվեց 12 ամյա ազատազրկման գողություն կատարելու մեղադրանքով: 

22. 1971 թվականի Էմիգրացիոն ակտի 3(5) բաժնի ուժով 2006 թվականի հունիսի 21-ին որոշում կայացվեց նրա արտաքսման մասին, և երկրորդ դիմողի վրա դրվեց հերքելու այն կանխավարկածը, որ նրա Միացյալ Թագավորությունում մնալը լուրջ վտանգ է հասարակության համար:

23. Նա խոստովանեց, որ թմրամոլ է, բայց հայտարարեց, որ վտանգավոր չէ հասարակության համար, քանի որ մեծ ուժեր է կիրառել իր թմրանյութից կախվածության դեմ պայքարելու դեմ և խոստովանեց ավելի վաղ կատարած իր անօրիրնական գործունեությունը: Ընդ որում` 2006 թվականի սեպտեմբերի 4-ին Ներքին գործերի նախարարը որոշում կայացրեց այն մասին, որ դիմողը չի կարողացել հիմնավորել, որ վտանգ չի ներկայացնում: Համաձայն Կոնվենցիայի 2-րդ և 3-րդ հոդվածների՝ Ներքին գործերի նախարարը որոշեց, որ թեև դիմողն ապրում է Միացյալ Թագավորությունում և կարող է ճանաչվել որպես այդպիսին,այնուամենայնիվ Սոմալի վերադառնալու դեպքում նա չի ենթարկվի վտանգի, քանի որ պատկանում է Իսահակի կլանին՝ մեծամասնական կլաններից մեկին: Համաձայն Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի՝ Ներքին գործերի նախարարն ընդունեց, որ դիմողը Միացյալ Թագավորությունում ունի ընտանեկան կապեր իր երեք քույրերի և մոր հետ, բայց հաշվի չէր առել, որ այդ հարաբերությունները կազմում են ընտանեկան կապը 8-րդ հոդվածի նպատակների համար, քանի որ կախվածության ապացույցները, որոնք դուրս են գալիս սովորական էմոցիոնալ կապերի շրջանակներից, չկան: Այդ իսկ պատճառով էլ Ներքին գործերի նախարարը եզրակացրեց, որ երկրորդ դիմողի արտաքսումը չի հակասում Կոնվենցիայի 2-րդ, 3-րդ կամ 8-րդ հոդվածներին:

24. 2006 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Փախստականների ու էմիգրացիայի հարցերով տրիբունալը (այսուհետ` ՓԷՏ) մերժեց երկրորդ դիմողի հայցն ընդդեմ Ներքին գործերի նախարարի որոշման, որը համարում էր, որ երկրորդ դիմողը կարող է ստանալ կլանի օգնությունը Սոմալիի յուրաքանչյուր հատվածում: Չնայած ՓԷՏ-ը համաձայնեց այն բանի հետ, որ դիմողը Սոմալիում չի գտնի աջակցություն կապված իր թմրամոլության հետ, բայց որոշեց, որ դա բավական չէ արտաքսման կանխավարկածը հերքելու համար: Ինչ վերաբերում է երկրորդ դիմողի 8-րդ հոդվածի հետ կապված բողոքին, ապա նա չապացուցեց, որ նրա չափահաս քույրերի հետ հարաբերությունները համարվում են ընտանեկան, իսկ եթե անգամ նա կարողանար դա ապացուցել, ապա նա ցույց չի տվել, որ նրա կարգավիճակը «իսկապես բացառիկ է, որպեսզի նրա արտաքսումը խախտի 8-րդ հոդվածի ներքո նրա իրավունքները»: Վերջապես, ՓԷՏ-ը նշեց, որ թմրանյութերի վաճառքը վնաս է ներկայացնում հասարակության համար և կա իրական հավանականություն, որ երկրորդ դիմողը կրկին կխախտի օրենքը:

25. Երկրորդ դիմողի արտաքսման հրամանագիրը ստորագրվեց 2007 թվականի հունվարի 8-ին, իսկ 2007 թվականի մարտի 6-ին նրան տրվեցին վտարման մասին ցուցումներ: 2007 թվականի մարտի 14-ին նա պահանջեց կիրառել Դատարանի Կանոնակարգի 39-րդ Կանոնով նախատեսված միջոցները նրա վտարումը կանխելու համար:

26 2008 թվականի մարտի 3-ին երկրորդ դիմողը մեղավոր ճանաչվեց և դատապարտվեց 18 ամսվա ազատազրկման հետագայում վաճառելու նպատակով Ա դասի թմրանյութեր պահելու համար: Լսումները դեռ չեն կայացել:

II. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒ ՊՐԱԿՏԻԿԱՆ

27. Միևնույն ժամանակ, Ներքին գործերի նախարարի միջնորդության մերժումից հետո դիմողն իրավունք ուներ բողոքարկելու ՓԷՏ-ին: Քաղաքացիության, ներգաղթի և ապաստանի մասին 2002 թվականի (ներառյալ Ապաստանի և ներգաղթի մասին 2004 թվականի ակտի 81 (6) բաժինը) ակտի 103 Ա բաժինը նախատեսում է, որ բողոքարկման կողմը, ներկայացված ՓԷՏ-ում, կարող է միջնորդել, որ ՓԷՏ-ը բողոքարկման հիման վրա վերանայի իր որոշումն այն հիմքով, որ նա թույլ է տվել էական սխալ:

28. Այն բանից հետո, երբ ապաստանի տրման հայցի բավարարման վարչական վարույթը սպառվել է, դիմողը կարող է դիմել Ներքին գործերի նախարարին: Ներգաղթյալների կանոնների մասին 353-րդ կետը (HC 395 փոփոխություններով, HC 1112) սահմանում է հետևյալը.

«Եթե փախստականի կարգավիճակ հայցելու կամ ապաստան հատկացնելու միջնորդությունը մերժված է, իսկ այդ միջնորդությանը վերաբերող բողոքարկումն արդեն ուսումնասիրված է, ապա այն մարմինը, որն ընդունում է որոշումներ, կքննարկի բոլոր հաջորդող փաստարկները, իսկ բացասական որոշման դեպքում կսահմանի, թե ձևավորում են արդյո՞ք դրանք նոր միջնորդություններ: Այս փաստարկները կձևավորեն նոր միջնորդություն, եթե դրանք զգալիորեն տարբերվեն այն նյութից, որը քննարկվել էր ավելի վաղ: Փաստարկները համարվում են զգալիորեն տարբերվող այն դեպքում, եթե դրանց բովանդակությունը`

(i) դեռ չի քննարկվել, և

(ii) ավելի վաղ քննարկված նյութի հետ միասին ստեղծում է իրական հեռանկար դեպի դրական արդյունքը, չնայած դրա մերժմանը»:

29. Եթե անձին չի տրվել Միացյալ Թագավորություն մուտքի իրավունք, ապա նա կարող է ենթարկվել վարչական արտաքսման` համաձայն ներգաղթի մասին 1971 թվականի ակտի 8-րդ կետի 2-րդ դրույթի: 1971 թվականի ակտի 3 (5) բաժնի համաձայն` Ներքին գործերի նախարարն իրավունք ունի նաև արտաքսել ցանկացած անձի, ով չի համարվում Բրիտանիայի քաղաքացի, այն հիմնավորմամբ, որ նրա արտաքսումը «համապատասխանում է հասարակության շահերին»:

III. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ

30. Խորհրդի 2004 թվականի ապրիլի 29-ի` օտարերկրացիների կամ քաղաքացիություն չունեցող անձանց ապաստանի կամ միջազգային այլ պաշտպանության տրամադրման և այդ պաշտպանության բովանդակության նվազագույն չափորոշիչները սահմանելու մասին (այսուհետ` «Պաշտպանության տրամադրման մասին դիրեկտիվ») թիվ 2004/83/ЕС դիրեկտիվը, inter alia, նպատակ ունի սահմանելու այն անձի իդենտիֆիկացման Եվրոպական Միության (այսուհետ` «ԵՄ») ընդհանուր չափորոշիչները, ով իսկապես զգում է միջազգային պաշտպանության կարիք (ներածության 6-րդ կետ): Ի հավելումն փախստականի կարգավիճակի կարգավորման` դիրեկտիվում դիտարկվում է լրացուցիչ պաշտպանության կարգավիճակի տրամադրումը: 2-րդ (e) հոդվածում անձը, ով ունի լրացուցիչ պաշտպանության ձևերի իրավունք, առանձնանում է որպես անձ, ով իր ծնված երկիր վերադառնալու դեպքում կարող է բախվել իրական ռիսկի հետ, որը կարող է նրան լուրջ վնաս հասցնել: Լուրջ վտանգը 15-րդ հոդվածում սահմանվում է որպես. (a) մահապատիժ կամ էկզեկուցիա, (b) խոշտանգումներ և անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունք կամ պատիժ սեփական հայրենիքում, կամ (c) կյանքի լուրջ և անձնական վտանգ կամ քաղաքական անձի նկատմամբ հրազենային բռնության հետևանքով միջազգային կամ ներքին զինված կոնֆլիկտի արդյունքում:

31. 2007 թվականի հոկտեմբերի 17-ին Նիդեռլանդների Պետական խորհրդի վարչական իրավաբանական Ստորաբաժանումը (Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State), քննելով «Մ և Ն. Էլգաֆադժիների գործն ընդդեմ արդարադատության Պետական քարտուղարի (արդարադատության Նախարարի տեղակալ)ե (M. and N. Elgafaji v. Staatssecretaris van Justitie), տվեց Եվրոպական դատարան (այսուհետ` ԵԴ («ECJ»)) նախաքննական որոշման դիմումի վերաբերյալ, մասնավորապես այն մասին, թե արդյոք Ուղեցույցի 15-րդ հոդվածն ապահովում է լրացուցիչ կամ այլ պաշտպանությունը ըստ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի:

32. ԵԴ-ն վճռեց, որ 15-րդ (c) հոդվածով նախատեսված պաշտպանության ծավալը մեծացնում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի նախատեսվածությունը, որը արտացոլված է Որակավորված ուղեցույցի 15 (b) հոդվածում: ԵԴ-ն ամփոփեց այն չափորոշիչները, որոնք հարկ է կիրառել հետևյալ կերպ.

«Ուղեցույցի 15-րդ (c) հոդվածը Ուղեցույցի 2-րդ (e) հոդվածի հետ միասին հարկ է մեկնաբանել ինչպես մի իմաստ, որ դիմողի կյանքին կամ անձին սպառնացող լուրջ վտանգը, որը միջնորդավորում է լրացուցիչ պաշտպանությանը, չի ընկնում այն պայմանի տակ, որ դիմողը պետք է ապացույցներ հավաքի կոնկրետ հալածանքների վերաբերյալ, որոնք վերաբերում են նրա անձնական կարգավիճակին, իսկ նման վտանգի գոյությունը կարելի է ապացուցված համարել միայն այն դեպքում, եթե անխնա բռնության մակարդակը, որը բնութագրում է ծագող զինված կոնֆլիկտը… հասնում է այնքան բարձր մակարդակի, որ կան էական հիմնավորումներ համարելու համար, որ համապատասխան երկիր կամ կախված իրավիճակին hամապատասխան շրջան վերադառնալու դեպքում քաղաքացին կբախվի բացառապես նման վտանգի ենթարկվելու իրական ռիսկի հետ»:

33. «QD-ն (Իրաք) ընդդեմ Ներքին գործերի նախարար» գործում (QD (Iraq) v Secretary of State for the Home Department) [2009], EWCA Civ 620, Վերաքննիչ դատարանը նկատեց, որ ԵԴ-ն Էլգաֆադժիի գործում չի որոշել անցկացնել բացառիկության լրացուցիչ ստուգում, այլ պարզապես ընդգծել է, որ զինված կոնֆլիկտի կամ բռնության որևէ իրավիճակ չի կարող պայմանավորել Ուղեցույցի 15-րդ (c) հոդվածով նախատեսված պաշտպանության պատկերացումները: Կոնֆլիկտի կամ բռնության իրավիճակը պայմանավորում է Ուղեցույցի 15-րդ (c) հոդվածով նախատեսված պաշտպանության մասին պատկերացումները միայն այն դեպքում, եթե բռնության մակարդակն այնպիսինն է, որ քաղաքական անձիք բախվում են իրենց կյանքի համար իրական վտանգի կամ անձնական անվտանգության հետ անգամ այնպիսի գործոնների բացակայության դեպքում, որոնք առաջացնում են այս անձանց հստակ հալածանքները:

34. Ոչ այդքան վաղ, քննելով «НМ և ուրիշները, (հոդված 15(с), Իրաք» գործը (HM and Others (Article 15(c)) Iraq), CG [2010] UKUT 331, Բարձրագույն տրիբունալը (ներգաղթյալների և ապաստանների հատկացման վերաբերյալ հարցերի Պալատը) հաշվի չառավ քաղաքի բնակչության մահվան իրական ռիսկի դրական արդյունքի տարբերակումը նպատակաուղղված և պատահական հարձակումների արդյունքից: Տրիբունալի կարծիքով ընդհանուր բնույթի զինված կոնֆլիկտի և անխնա բռնության միջև կապը, որը ստեղծում է կյանքի և անձի համար իրական վտանգ, տեղ ունի, եթե կոնֆլիկտում կիրառվում են ռազմական միջոցներ ինչպես թույլատրելի, այնպես էլ անթույլատրելի օրենսդրությամբ, որոնք լուրջ վտանգի են ենթարկում այն անձանց, ովքեր չեն համարվում զինյալներ, ինչպես նաև բերում են այնպիսի կարգուկանոնի ընդհանուր խախտման, ինչն առաջացնում է անարխիա և հանցագործություն, որոնք հասցնում են լուրջ վտանգ, որը հիշատակվում է Դիրեկտիվում:

IV. ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ

35. Համընդհանուր ընդունված սկզբունքից բխում է, որ անձիք որպես կանոն չեն զգում ապաստանի կամ լրացուցիչ պաշտպանության կարիք, եթե նրանք ստանում են պաշտպանություն այն դեպքում, երբ տեղափոխվում են իրենց երկրի մի շրջանից մյուսը: Այս սկզբունքն արտացոլված է ինչպես Որակավորված դիրեկտիվի 8-րդ հոդվածում, այդպես էլ` Ներգաղթյալների իրավունքների 339 կետի HC 395 (փոփոխություններով). այդ երկու փաստաթղթերն էլ ցուցադրում էին, որ դիմողը չի զգում միջազգային օգնության կարիքը, եթե երկրի որոշակի հատվածում գոյություն չունեն այնպիսի վտանգավոր պայմաններ, որոնք մարդուն կդարձնեն հալածանքի զոհ կամ չեն հասցնի նրան լուրջ վտանգ և նա կարող է հանգիստ կերպով մնալ երկրի այդ հատվածում:

36. «Յանզուի, Համիդի, Գաաֆարի և Մուհամեդի ներքին գործերի Նախարարության Պետական քարտուղարի դեմ» գործերում (Januzi, Hamid, Gaafar and Mohammed v Secretary of State for the Home Department), [2006] UKHL 5, և կետ АН-ն (Սուդան) ընդդեմ ներքին գործերի Նախարարության Պետական քարտուղարի դեմ» գործում (AH (Sudan) v Secretary of State for the Home Department), [2007] UKHL 49, լորդերի Պալատը վճռեց, որ մարմինը, որը որոշումներ է կայացնում համաձայն բոլոր ունեցած ապացույցների, որոնք վերաբերում են գործին, պարտավոր է վճռել, թե հիմնավորված է արդյո՞ք դիմողից պահանջել հետ վերադառնալ կամ արդյո՞ք դա նրան չի ստիպի անցնել անհիմն խիստ պահանջների միջով: Այս հարաբերություններում նպատակահարմար էր համեմատել այն պայմանները, որոնք հաղթահարվում են երկրի քաղաքացու կողմից տեղափոխման վայրում, և այն պայմանները, որոնք հաղթահարվում են երկրի մնացած շրջաններում, այդ թվում և իր նախկին բնակության վայրում: Եթե դիմողը կարող է վարել բնականոն կյանք տեղափոխման վայրում, հետևելով այն ստանդարտներին, որոնք գերակշռում են նաև իր երկրում և եթե նա կարող է հասնել երկրի այնպիսի ավելի քիչ վտանգավոր շրջանների առանց ավելորդ դժվարության կամ անհիմն զրկանքների, ապա նրա հետ վերադարձի պահանջը կլինի չհիմնավորված: Բացի այդ, որքան ավելի շատ են հետապնդումները կապված պետության հետ, և որքան ավելի շատ է պետությունը վերահսկում նրանց, ովքեր գործում են կամ ստիպված են գործել նրա անունից, այդքան ավելի մեծ է հավանականությունը այն բանի, որ երկրի մի հատվածում հետապնդվող անձը կբռնվի հենց այդ պետության մեկ այլ հատվածում:

V. ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ ՍՈՄԱԼԻԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

A. Ընդհանուր փաստեր

37. Այստեղ ներկայացված են ընդհանուր փաստեր Սոմալիում առկա կոնֆլիկտի վերաբերյալ, որոնք նկարագրված են պետական զեկույցներում, որոնք ներկայացված են 80-188 կետերում, և համաձայնեցված են կողմերի կողմից:

38. Սոմալին կազմված է երեք ինքնավար շրջաններից` հյուսիս-արևմուտքում` Սոմալիլենդի ինքնավար Հանրապետությունից, հյուսիս-արևելքում և մնացած հարավային և կենտրոնական շրջաններում` Պունտլենդի պետությունից: Սոմալիական հասարակությունն ավանդաբար բնութագրվում է կլանական ընտանիքներին պատկանելիությամբ, որոնք բաժանվում են կլանների և ենթակլանների: Չորս մեծամասնական կլաններն են Դարոդը, Հավիեն, Իսահակը և Դիրը: Բացի սրանցից, գոյություն ունեն նաև մի շարք փոքրաթիվ խմբավորումներ, որոնք նույնպես բաժանվում են ենթախմբերի: Մեծամասնական կլանների և փոքրաթիվ խմբավորումների միջև միջանկյալ տեղ են գրավում Դիգլին և Միրիֆլեն:

39. 1991 թ.-ին Սոմալիում ընդդիմադիր կլանների կողմից երկրի նախագահ Սիադա Բարրեի տապալումից հետո բացակայում է ֆունկցիոնալ կենտրոնական կառավարությունը: Կլանները չեն կարողանում համաձայնության գալ նրան փոխարինող գտնելու վերաբերյալ, որի հետևանքով սկսեցին անօրինական, քաղաքացիական կոնֆլիկտներ և ռազմական գործողություններ կլանների միջև: Մոգադիշոն բաժանվեց կլանային հիմնավորմամբ մրցակցող շրջանների, և քաղաքի հանդեպ վերահսկողությունը բաժանված էր կլանների դաշտային ղեկավարների միջև: 2004 թվականի հոկտեմբերին ստեղծվեց Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը, սակայն հենց կառավարության ներսում ներքին հակասությունների միասնության և Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում ապահովության բացակայության հետևանքով այն այդպես էլ չդարձավ ֆունկցիոնալ մարմին: 2006 թվականի հունիսին Մոգադիշոյի նկատմամբ հսկողությունն իր ձեռքը վերցրեց իսլամական դատարանների Միությունը` տարբեր շարիաթական դատարանների խումբը: Կոալիցիայի համար դաշտային ղեկավարների պայքարից հետո, որոնք իրենց անվանում էին Ալյանսներ խաղաղության վերականգնման և տերորիզմի դեմ պայքարի համար, իսլամական դատարանների Միությունն իր վրա վերցրեց Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջանների մեծամասնության վերահսկողությունը: Անվտանգության Խորհրդի 1725 (2006) բանաձևի համաձայն ՕՕՆ-ի Աֆրիկյան Միությունը և զարգացման հարցերով Միջկառավարական մարմինները լիազորված էին Սոմալիում ստեղծելու առաքելություն Միջանկյալ դաշնային կառավարության պաշտպանության համար: Սոմալիում Միջանկյալ դաշնային կառավարության աջակցության համար մտան նաև եգիպտական ցամաքային և օդային ուժերը, և 2006 թվականի դեկտեմբերի վերջին իսլամական Դատարանների Միությունը տեղափոխվեց Մոգադիշոյից և երկրի հարավային շրջանների մեծամասնությունից: Իսլամական դատարանի ուժերի մնացած մասը տեղափոխվեց Ստորին Դժուբբայի նահանգի հարավային սահմանները, որտեղ նրանք շարունակում էին պայքարել Միջանկյալ դաշնային կառավարության և եթովպիական զորքերի դեմ:

40. Իսլամական դատարանների Միության փլուզումից հետո այն համանման կարգ ու կանոնը և անվտանգությունը, որը նա ստեղծել էր Մոգադիշոյում, սկսեց անհետանալ: Ճանապարհներին կրկին հայտնվեցին հսկիչ-անցագրային կետեր և անցակետեր, հետ վերադարձան ավազակությունը և բռնությունը: Բացի այդ, Մոգադիշոյում վերածնվեցին հակակառավարական տարրերի կողմից հարձակումները եթովպիական զորքերի և Միջանկյալ դաշնային կառավարության վրա, դրա հետ մեկտեղ հաճախ բախումների զոհ էին դառնում խաղաղ բնակիչները: Քարուքանդ արվեցին տները և հասարակական ենթակառուցվածքային օբյեկտները, խաղաղ բնակչության մեծ մասը տեղահանվեց: Իսլամական դատարանների Միության անկումն առավել ակնհայտ դարձրեց միջկլանային և ներկլանային տարաձայնությունները, որոնք կոնֆլիկտի ժամանակ ճնշվում էին, և արդյունքում զարգանում էր լրջագույն կլանյան պայքար:

41. 2007 թվականին սոմալիական իսլամիստները և ընդդիմադիր առաջնորդները, ստեղծելով Ալյանս Սոմալին` նորից ազատագրելու համար, միավորեցին իրենց ուժերն ընդդեմ Միջանկյալ դաշնային կառավարության և եթովպիական զորքերի:

42. 2008 թ. օգոստոսի 20-ին Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը և ընդդիմադիր Ալյանսը Սոմալին նորից ազատագրելու նպատակով Ջուբութիում ստորագրեցին համաձայնագիր՝ կրակը դադարեցնելու մասին: Միևնույն ժամանակ ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհուրդը երկարաձգեց Սոմալիում Աֆրիկյան Միության խաղաղապահ առաքելության մանդատի տևողությունը: Դրա հետ մեկտեղ, սակայն, իսլամական ապստամբները, ովքեր կանգնած էին բռնության սրացման աղբյուրների հետևում, չէին մասնակցում վերը նշված համաձայնագրի ստորագրմանը և հայտարարեցին, որ կշարունակեն պայքարը մինչ այն պահը, քանի դեռ եթովպիական զորքերը դուրս չեն եկել Սոմալիից:

 43. 2008 թվականի վերջում իսլամական ապստամբները, ներառյալ Ալ-Շաբաաբ խմբավորումը, հետ վերադարձրեցին իրենց ձեռքը Սոմալիի հարավային հատվածի մեծ մասի ղեկավարումը:

 44. 2009 թվականի հունվարին Սոմալիի Պառլամենտը Ջիբութիի ժողովի ժամանակ ընդունեց Պառլամենտի 149 անդամների երդման արարողությունը Ալյանսից դեպի Սոմալիի ազատագրումը: Պառլամենտը նաև երկարաձգեց Միջանկյալ դաշնային կառավարության լիազորությունների ժամանակը ևս երկու տարով և նոր Նախագահ նշանակեց զուսպ իսլամիստ Շարիֆի Շեյխ Ահմեդին:

45. 2009 թ. հունվարին Եթովպիան դուրս բերեց իր զորքերը Սոմալիից: Դրանից անմիջապես հետո Ալ-Շաբաաբ խմբավորումն իր հսկողության տակ վերցրեց Բայդոա քաղաքը, որը նախկինում համարվում էր Միջանկյալ դաշնային կառավարության հենակետը: 2009 թ. մայիսին իսլամական ապստամբները հարձակվեցին Մոգադիշոյի վրա, ինչը նախագահ Ահմեդին մղեց հարևան երկրներից օգնություն խնդրելուն:

46. 2009 թվականի հոկտեմբերին Ալ-Շաբաաբ խմբավորումն ամրապնդեց իր դիրքերը որպես առավել հզոր ապստամբական խմբավորում` հարավային Կիսմայո քաղաքից դուրս մղելով իր գլխավոր հակառակորդ Հիզբուլ Իսլամ խմբավորմանը: Այդ պահից սկսած նա բացահայտորեն հայտարարեց իր Ալ-Քաիդայի ալյանսի մասին և հաստատուն քայլերով սկսեց իր ուժերն ուղղել դեպի Մոգադիշո:

 47. 2010 թվականի դեկտեմբերին Հիզբուլ Իսլամ և Ալ-Շաբաաբ խմբավորումները միավորվեցին:

B. Կոնֆլիկտի կողմերը

1. Միջանկյալ դաշնային կառավարություն

48. Միջանկյալ դաշնային կառավարությունն ՄԱԿ-ի և գրեթե բոլոր առաջատար օտարերկրյա տերությունների կողմից ճանաչվեց որպես Սոմալիի օրինական կառավարություն: Դրա հետ մեկտեղ, ներկա պահին նա ղեկավարում է Մոգադիշոյի միայն ոչ մեծ մասը, որի կենտրոնը ձևավորում են նավահանգիստը, օդանավակայանը և նախագահական նստավայրը: Իր գործունեությամբ նա մեծամասամբ կախված էր Աֆրիկական Միության ուժերի օգնությունից:

2. Աֆրիկյան Միության առաքելությունը Սոմալիում (AMISOM)

49. AMISOM-ը, դա Աֆրիկյան Միության ուժերն են, որոնք լիազորված են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի կողմից և տեղակայված են Մոգադիշոյում Միջանկյալ դաշնային կառավարությանն օգնություն ցուցաբերելու համար: Ներկայումս AMISOM -ի կազմում կային 5300 ուգանդական և բուրգունդիական զինծառայողներ:

3. Եթովպիական զորքեր

50. Եթովպիական զորքերը 2006 թվականին կոնֆլիկտի մեջ, որպեսզի նպաստեն իսլամական դատարանների Միության տեղափոխմանը: Նրանք մնացին Սոմալիում մինչև 2009 թ. սկիզբը:

4. Ալ-Շաբաաբ

51. Սկզբնական շրջանում Ալ-Շաբաաբը համարվում էր իսլամական դատարանների Միության զինված թևի մասնիկը: Երբ 2006 թ.-ին եթովպիական զինվորական ինտերվենցիայի առաջնորդները ստիպված էին գերության մատնվել, Ալ-Շաբաաբ զինյալների հիմնական կորիզը մնաց Սոմալիում և շարունակեց պայքարը: Իր 2010 թ. ապրիլի «Դաժան պատերազմ, դաժան խաղաղություն» զեկույցում, Human Rights Watch կազմակերպությունը նշեց, որ Ալ-Շաբաաբ-ն իրենից ներկայացնում է ֆրակցիաների ալյանս, այլ ոչ թե միասնական կազմակերպություն, սակայն այս խմբավորումների տարածին առաջնորդների մոտ կա ընդհանուր ծրագիր՝ պարտության մատնել AMISOM-ին և Միջանկյալ դաշնային կառավարությանը: Նրա որոշ առաջնորդները կապի մեջ են Ալ-Քաիդայի հետ, սակայն վերջինիս ազդեցությունը Ալ-Շաբաաբի վրա շարունակում է անհայտ մնալ:

52. Ալ-Շաբաաբը դարձավ Սոմալիի ամենահզոր և արդյունավետ զինված խմբավորումը, հատկապես երկրի հարավային հատվածում: Այն ստացավ էական օժանդակություն Էրիթրեայի կառավարության կողմից, ով վառվում էր տարածաշրջանում Եթովպիայի շահերը կոտրելու ցանկությունից: 2009 թվականի վերջում Ալ-Շաբաաբը վերահսկում էր Սոմալիի խմբավորումների ամենամեծ տարածությունը՝ ներառյալ Բայդոա քաղաքը, որտեղ նախկինում տեղակայված էր Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը՝ Ջոխարը, Միջանկյալ դաշնային կառավարության նախկին Նախագահներից ամենահուսալի ներկայացուցիչներից մեկը և Կիսմայոն՝ ռազմավարական նավահանգիստը:

53. Ալ-Շաբաաբն իր վրա վերցրեց երկակի ահաբեկչական ակտի պատասխանատվությունը, որն իրականացվեց 2010 թ.-ի հուլիսի 11-ին Ուգանդայի մայրաքաղաք Կամպալեում, որի ժամանակ մահացավ 79 մարդ, ովքեր հեռուստացույցով դիտում էին ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության եզրափակիչ խաղը:

5. Հիզբուլ Իսլամ

54. Հիզբուլ Իսլամը ևս մեկ զինված խմբավորում է, որը ղեկավարվում է շարիաթական ծրագրով և իր առաջ նպատակ է դրել Մոգադիշոյից վտարել AMISOM-ին և Միջանկյալ դաշնային կառավարությանը: 2009 թվականի սկզբին նա ալյանսի մեջ մտավ Ալ-Շաբաաբի հետ, սակայն 2009 թ.-ի հոկտեմբերին՝ Կիսմայոյի համար պայքարում այս ալյանսը փլուզվեց: 2010 թ.-ի դեկտեմբերին, սակայն, Հիզբուլ Իսլամը կրկին միավորվեց Ալ-Շաբաաբի հետ:

6. Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաա

55. Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաան իսլամական խմբավորում է, որը հայտարարում է առավել զուսպ ծրագրի օժանդակությունը: Խմբավորումը հիմնականում գործում է Սոմալիի կենտրոնական հատվածում, որտեղ պահպանում է իր վերահսկողությունը բավականին մեծ տարածության վրա՝ գերազանցապես Գալգուդուդիում և Հիրանում:

56. 2010 թ.-ի փետրվարին Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաան Միջանկյալ դաշնային կառավարության հետ ստորագրեց համաձայնագիր իշխանության և զինված ուժերի ստորաբաժանումների բաժանման վերաբերյալ, սակայն ժամանակի ընթացքում երկու կողմերի միջև սկսում է լարվածություն առաջանալ:

VI. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ԴԱՏԱԿԱՆ ՊՐԱԿՏԻԿԱՆ

A. NM և ուրիշները (միայնակ կանայք - Աշրաֆ), Սոմալի CG [2005] UKAIT 00076

57. NM և ուրիշները (միայնակ կանայք - Աշրաֆ), Սոմալի CG [2005]

UKAIT 00076 AIT-ը վճռեց, որ Սոմալիի հարավային մասում՝ հատկապես Մոգադիշոյում և նրա սահմանակից շրջաններում, պայմաններն այնպիսին են, որ փոքրամասնական կլաններում և՛ կանայք, և՛ տղամարդիկ ենթարկվում են դաժան վերաբերմունքի, որը հակասում է 3-րդ հոդվածին և պետք է համարվեն փախստականներ, եթե չկան ապացույցներ կլանային կամ անձնական հովանավորի առկայության մասին, ով կկարողանար պաշտպանել նրանց: Մեծամասնական կլանների կանայք և տղամարդիկ դժվար թե զգան միջազգային պաշտպանության կարիք, սակայն ցանկացած դեպքում անհրաժեշտ է ուսումնասիրել կոնկրետ իրավիճակները: Չնայած կանայք ենթարկվում են ավելի մեծ վտանգների, քան տղամարդիկ, միևնույնն է նրանք չեն կարող ապացուցել, որ նրանք չունեն կլանային պաշտպանություն միայն այն պատճառով, որ նրանք համարվում են միայնակ կանայք, ովքեր հետ են վերադարձել Միացյալ Թագավորությունից: Վերջապես AIT-ը որոշեց, որ կյանքի ընդհանուր պայմանները կամ իրավիճակը Սոմալիում չեն պայմանավորում փախստականների մասին Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի կիրառությունը բոլոր այն կանանց նկատմամբ, ովքեր վերադարձել են Սոմալի: Անհրաժեշտ է ցույց տալ հետևանքների դիֆերենցիալ ազդեցությունը: Լինել միայնակ կին ինքդ քեզ համար՝ դա համարվում է անբավարար տարբերակիչ հանգամանք:

58. Ընդ որում` AIT-ին նկատեց, որ բազային ապացույցների և փորձագետների վկայությունների ամբողջությունը, որոնք ներկայացվել էին լսումների ժամանակ, նա հաշվի կառներ, որ ցանկացած անձ, ով բախվում է հետ վերադառնալու և IDP-ում ապրելու իրական վտանգի հետ, եթե ոչ Փախստականների կոնվենցիայի, ապա հոդված 3-րդի ներքո մի փոքր դժվարություն կունենա պահանջ ներկայացնել:

B. НН և ուրիշները (Մոգադիշո՝ զինված կոնֆլիկտ՝ ռիսկ), Սոմալի CG [2008] UKAIT 00022

59. НН և ուրիշները (Մոգադիշո՝ զինված կոնֆլիկտ՝ ռիսկ), Սոմալի գործում ներգաղթյալների և ապաստանների հարցերով տրիբունալը ցույց տվեց, որ համաձայն Որակավորման 15 (c) դիրեկտիվի` Մոգադիշոյում տեղի ունի ներքին զինված կոնֆլիկտի իրավիճակը: Դրա հետ մեկտեղ AIT-ը ցույց տվեց, որ բոլոր կողմերի գործողությունները ժամանակ առ ժամանակ վնաս էին պատճառում խաղաղ բնակչությանը, այդուամենայնիվ կողմերը, ընդհանուր առմամբ, չէին մասնակցում անկարգություններին, և հետևաբար, անձիք չեն ենթարկվի իրական ռիսկի միայն այն պատճառով, որ գտնվում են այդ տարածքում կամ գոտում:

60. AIT-ը գտավ, որ չնայած կլանային օժանդակության ցանցերը դժվարություններ են կրում, միևնույնն է, նրանք դեռևս չեն կործանվել: Մեծամասնական կլանների մոտ նախկինի պես կան զենքեր` չնայած նրան, որ նրանց զինյալներն այլևս չեն ղեկավարում Մոգադիշոն: Մարդը, ով պատկանում է մեծամասնական կլանին կամ ում կենսագրությունում նկատվում է կլանների հետ ասիմիլյացիայի բարձր աստիճան, որպես կանոն կարող է հույսը դնել այդ կլանի վրա օգնության և օժանդակության առումով, այդ թվում և տեղափոխության դեպքում: Կլանի կամ փոքրամասնության խմբի անդամը, ով չունի իդենտիֆիկացված բնակության վայր, որտեղ կարող է ստանալ մեծամասնական կլանի աջակցությունը, որպես կանոն ենթարկվում են հանցագործ տարրերի կողմից հետապնդման և հալածանքների իրական վտանգի ռիսկին, ինչպես նախկին բնակության վայրում, այդպես էլ հնարավոր տեղափոխությունների ժամանակ: Փոքրամասնական խմբերի անդամների համար փախուստը բավականին դժվար է: AIT-ը որոշեց, որ այն անձիք, ովքեր տեղափոխվել են Մոգադիշոյից, որտեղ նրանք սովորաբար ապրել են, որտեղ նրանց կարող էին օգնել կլանի անդամները կամ ընկերները, ամենից առաջ պետք է բավականին երկար ժամանակ անցկացնեին փախստականների համար նախատեսված ժամանակավոր ապաստանում, օրինակ, այնպիսի վայրում ինչպիսին է Աֆգուեյի ճանապարհին կամ IDP-ի համար նախատեսված ճամբարները, ընդ որում` նրանք կարող էին ենթարկվել այնպիսի վերաբերմունքի, ինչը հակասում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին:

61. Վերջապես, AIT-ը որոշեց, որ հարցն այն մասին է, թե կարող է արդյոք փոքրամասնական կլանի անդամն աջակցություն ստանալ մեծամասնական կլանի կողմից հարցը պահանջում է հստակ և մանրակրկիտ քննարկումներ: Ապացույցները հնարավորություն են տալիս համարել, որ փոքրամասնությունների որոշակի խմբավորումները կարող են ընդունելի լինել մեծամասնական կլանի կողմից այն շրջաններում, որտեղ նրանցից օգնություն են ստանում: Ապացույցների առկայության դեպքում հնարավոր է տեղին չլինի ենթադրել, որ հարավային Սոմալիում փոքրամասնական խմբավորումներին անդամակցությունն արդեն իսկ բավական պայման է միջազգային օգնությունը ստանալու համար, հատկապես այն դեպքում, եթե ուրիշ իրավիճակներում այս անձի իրավացիությունը կասկածի առիթ է տալիս:

C. АМ և АМ (զինված կոնֆլիկտ՝ ռիսկի աստիճան) Սոմալի CG [2008] UKAIT 00091

62. Սոմալիի վերաբերյալ իր վերջին ղեկավար սահմանումներում փախստականների և ներգաղթյալների հարցերով Տրիբունալը գտավ, որ նրանց կողմից վճռված HH-ի գործից հետո Սոմալիում տեղի էին ունեցել մի շարք զգալի փոփոխություններ:

63. Առաջին հերթին AIT-ը վճռեց, որ 2008 թվականի կեսերին զինված կոնֆլիկտը տարածված էր Մոգադիշոյի սահմաններում և նրա թաղամասերում: Այդ իսկ պատճառով AIT-ը որոշեց, որ զինված կոնֆլիկտի իրավիճակը գոյություն ունի Սոմալիի հարավային և կենտրոնական ամբողջ հատվածներում: Ինչ վերավերվում է բռնության աստիճանին, ապա AIT-ը նշեց հետևյալը.,ակնհայտ է, որ զինված կոնֆլիկտի զգալի կողմերը մասնակցություն են ունենում համատարած հարձակումներում»: Մասնավորապես, ինչպես նշեց AIT-ը, եթովպիական զորքերը կիրառում են ռազմական (մասնավորապես քաղաքներում օգտագործում են "Катюша" հրթիռներ, որոնք, ըստ էության, ունենում են համատարած ազդեցություն) և պատերազմի վարման միջոցներ (քաղաքներում կիրառում են ականանետներ և անուղղակի հարձակման միջոցներ), որոնք խաթարում են միջազգային հումանիտար իրավունքը: Ըստ տեղեկությունների Միջանկյալ դաշնային կառավարությունն իրագործել էր ագրեսիվ գործողություններ խաղաղ բնակիչների նկատմամբ, և գործել էր այնպես, «կարծես թե նրանք իրենց համարում էին պատասխանատվության, հետևանքների և դատական հետապնդումների դեմ իմունիտետ ունեցողներ, այդ թվում և միջազգային իրավունքի դեմ հանցագործություն կատարելու դեպքում»: Բացի դրանից, տեղեկություններում ասվում է, որ ապստամբներն իրականացրել են հարձակումներ, կողոպուտ և այլ օրինախախտ արարքներ խաղաղ բնակչության նկատմամբ, ներառյալ` բռնաբարություն և սեռական բռնության այլ ձևեր: AIT-ն անդրադարձավ այն տեղեկատվությանը, որը ստացվել էր Մինչ ինստիտուցիոնալ մշտական կոմիտեի կողմից (այսուհետ՝ IASC), որը նկարագրում է հարաբերությունների վտանգավորությունը.

«բնակելի թաղամասերի վրա անկանոն կրակահերթեր, ճանապարհային ֆուգուսների և ականների անկանոն կիրառություններ բնակելի թաղամասերում, անկանոն կրակահերթեր` ի պատասխան ճանապարհային ականների պայթյունների, բռնի ձերբակալությունները և հսկողության տակ գտնվելը` այդ թվում և երեխաների, սեռական և գենդերային բռնություն, լրագրողների, հումանիտար օգնության կազմակերպությունների և քաղաքացիական ծառայողների սպանություն և ահաբեկչություն»:

64. AIT-ը նշեց նաև, որ իրավիճակի սրությունն անվտանգության հետ ուղեկցվում է հումանիտար իրավիճակի վատացման հետ: Տրիբունալը նշեց այն, որ Մոգադիշոյից տեղափոխվել է 400-750 հազ. մարդ և, բացի այդ, կարևոր տեղ ունեին այլ քաղաքներից բնակչության տեղափոխությունները: AIT-ը նշեց նաև, որ առաջին հերթին IDP-ն ունի լուրջ խնդիրներ` կապված բնակչության հսկիչ-անցագրային կետերի, տեղափոխության, սպառնալիքների, վախեցնելու, թալանի, բռնաբարության, առևանգման և հետապնդման հետ: Երկրորդ՝ փախստականներից շատերը չեն հասնում ճամբարներ կամ ապաստարաններ, և որպես հետևանք` հանդիպում են սննդի, ջրի, բնակության վայրի և սանիտարական բավարար պայմաններ գտնելու խնդիրներին: Երրորդ՝ տեղափոխման հետևանքները, ինչպես ներկայացվում է, նվազեցնում են IDP-ի հնարավորությունները իրենց կլանների կողմից պաշտպանություն ստանալու տեսանկյունից՝ անգամ եթե նրանք ընկնում են իրենց կլանի ավանդական բնակության վայրը, այդ մարդկանց թվաքանակի գործոնը և սահմանափակ ռեսուրսները կարող են նշանակել, որ նորաբնակները չեն կարող աջակցություն ստանալ տեղաբնակների կողմից և չեն ընդունվի նրանց կողմից:

65. Մոգադիշոյի իրավիճակի հետ կապված AIT-ը հայտարարեց հետևյալը.

«վերջին երկու տարիների Մոգադիշոյից բնակչության տեղափոխությունը հասավ աննախադեպ մասշտաբների: Համաձայն ՄԱԿ-ի աղբյուրների գնահատականների (որոնք վերաբերում էին տարբեր ժամանակաշրջաններին), տեղափոխվել են 400-ից մինչև 750 հազար մարդ (մոտավորապես քաղաքի բնակչության 1/3-ից կեսը): 2008 թ.-ի ապրիլի 8-ին «Ամերիկայի Ձայնը» հայտարարեց իր հաղորդագրության մասին, որ Մոգադիշոյի 2/3-ը վերածվել է ռազմական գործողությունների ռազմաբեմի: 2008 թվականի սկզբում զգալիորեն կրճատվեց բնակչության հետ վերադարձի դեպքերը: Անկախ այս թվերի հստակությունից ակնհայտ է, որ մշտական բնակչությունը միանշանակ ստիպված էր փախչել քաղաքից, և այս գործընթացը թվում էր անընդհատելի է՝ 2008 թվականի սեպտեմբերի 29-ի IRIN զեկույցում հղում է արվում Elman կենտրոնի գնահատականը, համաձայն որի ռազմական գործողությունների և կրակահերթերի հետևանքով քաղաքից վերջին ժամանակներում փախել է 18500 մարդ (աղբյուրը: COIS, A 4): Ծագման երկրների տեղեկատվական Ծառայության (COIS) 2008 թ.-ի հոկտեմբերի 24-ի պատասխանում նշված է՝ «Համաձայն UNHCR-ի տվյալների, վերջին շաբաթվա ընթացքում քաղաքից տեղափոխվել է ավելի քան 5500 մարդ, իսկ 2008 թ.-ի սեպտեմբերի 21-ից՝ ավելի քան 61 հազար մարդ»: Զինված բախումները բերում են բնակելի տների, շուկաների (մասնավորապես Բաքարի շուկան ենթարկվեց կանխամտածված կրակահերթերի) և ինֆրակառուցվածքային օբյեկտների առավել զգալի կործանումների, իսկ օդանավակայանի փակումը, հավանաբար, ավելի շատ կվատթարացնի իրավիճակը Մոգադիշոյում: Ինչպես նշում են Գրեյսոնը և Մունկը, մարդասիրական կազմակերպությունները չեն կարող անհրաժեշտ օգնություն ցուցաբերել նրանց, ովքեր մնում են քաղաքում (աղբյուրը՝ «Նայրոբիական վկայություններ», 65): Նրանք հայտարարում են նաև, որ Մոգադիշոն՝ «քաղաք-ուրվական» է, որում մնացել էին միայն ամենաշատ խոցելիները»:

66. AIT-ը եկավ հետևյալ եզրահանգման՝ ժամանակի ընթացքում Մոգադիշոյում HH-ի գործի քննությունը զգալիորեն փոխվեց, ինչպես բնակչության քաղաքից տեղափոխման, այնպես էլ բախումների ինտենսիվության և անվտանգության մակարդակի հետ կապված: AIT-ը ունեցած վկայությունների հիման վրա գտավ, որ Մոգադիշոն այլևս չի համարվում անվտանգ տեղ նրա բնակչության մեծամասնության բնակության համար, օրինակ, եթե նրանք Մոգադիշոյում ունեն սերտ կապեր ազդեցիկ սուբյեկտների հետ, ինչպիսիք են առաջատար բիզնեսմենները կամ ապստամբների բարձրաստիճան գործիչները կամ ամենակարող հանցավոր խմբավորումները: Դրա հետ մեկտեղ, բացառելով նմանատիպ իրավիճակները և խոսելով այն անձանց մասին, որոնք Մոգադիշոյից տեղափոխվել էին Միացյալ Թագավորություն, իսկ այնուհետև հետ էին վերադարձել այնտեղ, AIT-ը որոշեց, որ նրանք, վերադառնալով, բախվելու են հետապնդման ռիսկի կամ լուրջ վտանգի հետ, իսկ եթե նրանք փորձեն մնալ Մոգադիշոյում, ապա լրիվ հավանական է, որ նրանք ամենից առաջ ստիպված կլինեն հեռանալ կամ էլ որոշում կկայացնեն չմնալ այդտեղ:

67. Առանց այդ էլ AIT-ը վստահ չէր, որ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում իրավիճակը հասել է այն աստիճանի, որի դեպքում կարելի է ասել, որ քաղաքական դեմքերը, որպես այդպիսին, ենթարկվում են հետապնդման և հալածանքի իրական ռիսկի, լուրջ վտանգի կամ վերաբերմունքի, որն արգելված է 3-րդ հոդվածի համաձայն: Նախևառաջ, չնայած բռնության մակարդակը մեծացել էր, սակայն մահացածների և վիրավորների թիվը մեծ չէր: Երկրորդ՝ չնայած ծանր մարդասիրական իրավիճակին, խաղաղ բնակիչները, ինչպես երևում է, չեն ենթարկվում սննդի, արյան և այլ տարրական անհրաժեշտ պայմանների մերժման իրական ռիսկի: Երրորդ, չնայած կան վկայություններ IDP-ի վրա հարձակումներ կատարելու մասին, ինչպես ակնհայտ է, IDP-ի ճնշող մեծամասնությունը կարող է տեղափոխվել և ապրել ճամբարներում կամ IDP-ի գյուղերում` առանց լուրջ դժվարությունների:

68. Դրա հետ մեկտեղ Տրիբունալի գնահատականը, որում IDP-ին կբախվի մեծ կամ փոքր մասշտաբի դժվարությունների, ծայրահեղ դեպքում Մոգադիշոյից դուրս, կտարբերվի` կախված մի շարք գործոններից: Մասնավորապես AIT-ին նշեց, որ IDP-ին ամենաազդեցիկ կլաններից է և ունի առավել մեծ շանսեր ընդունվելու այն շրջանների կողմից, ուր նրանք փախել են. IDP-ներն ունեն ավանդական կլանային տարածություն, ուր նրանք կարող են տեղափոխվել, հատկապես այդ շրջանում մոտ հարազատների կամ կլանային սերտ կապերի առկայության պայմաններում, և դա, թվում էր, ավելի լավ հեռանկարներ ունի անվտանգության և աջակցության ստանալու հարցում (թեև ոչ, եթե տարածքի մտահոգությունն երիտասարդ IDP-ներով արդեն իսկ հագեցած լինելն էր): Այն անձիք, որոնք վերջին ժամանակներս չեն ապրել Սոմալիում, ավելի հաճախ կարող են բախվել պայմանների փոփոխության հետ առաջացող դժվարություններին, որոնցում կլանների նկատմամբ կապվածությունը մինչև որոշակի աստիճանի թուլացած է: Մարդիկ, վերադառնալով Միացյալ Թագավորությունից հայրենիք, կարող են ընդունվել որպես համեմատաբար հարուստներ և ավելի շատ կարող են ենթարկվել դրամաշորթման, առևանգման և այլնի: Մարդիկ, ովքեր ապրում են շրջաններում, որտեղ մասնավորապես տուժել էին ռազմական գործողությունների և հակամարտության կողմերից ոչ մեկին չդիտարկվելով որպես կարևոր ռազմավարապես կարևոր, առավել քիչ են ենթարկվում վտանգների, որոնք կապված են անվտանգության խնդիրների հետ: Կանայք և աղջիկները բախվում են լրացուցիչ ռիսկերի հետ, որոնք վերաբերում են բռնաբարությանը, առևանգմանը և դրամաշորթմանը: Այս շրջաններում տնտեսական պայմանները նույնպես ունեն կարևոր նշանակություն` հիշելով Սոմալիի պատմության մեջ այնպիսի տիպիկ պատմություններ, ինչպիսիք էին երաշտը, վատ բերքատվությունը և պարենամթերքի գնաճը:

69. AIT-ին ընդունեց, որ HH-ի գործի հրապարակման ժամանակ սոմալիական հասարակության կլանային բնույթում տեղի ունեցան էական փոփոխություններ: Կլանային պաշտպանությունն արդեն այդքան արդյունավետ չէր, ինչպես 1990-ական թվականների սկզբին, իսկ սակավ ռեսուրսների համար կոնֆլիկտները բարդացնում էին իրավիճակը և այն դարձնում էին անկանխատեսելի: Սակայն, դա չէր նշանակում, որ կլանը կամ ենթակլանը դադարել էին լինել կարևորագույն սուբյեկտ, որին մարդիկ անդրադառնում էին պաշտպանության նպատակով:

70. Ինչ վերաբերում է երկրի ներսում տեղափոխություններին,թե կարող են արդյոք մարդիկ, ովքեր ապրում են Մոգադիշոյում (և ընդհանրապես Սոմալիի հարավային և կենտրոնական ցանկացած հատվածում), անվտանգ և առանց ավելորդ դժվարությունների տեղափոխվել, կախված կլինի ընդհանուր իրավիճակների մասին ապացույցներից` համապատասխանաբար սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում: Այն բանի առկայության և բացակայության հավանականությունը, որ տեղափոխությունը նրանց համար կդառնա IDP-ի ճամբարում ապրելու անհրաժեշտություն, կլինի կարևոր, բայց ոչ պարտադիր որոշիչ գործոն:

71. AIT-ը քննեց Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանից տարանցիկ անվտանգ տեղափոխման հարցը, որը համարվում է վերադարձի կետ բոլոր նրանց համար, ում արտաքսում են Սոմալիի կենտրոնական կամ հարավային շրջաններ: AIT-ը նշեց հետևյալը.

«Օդանավակայանն այն օբյեկտներից մեկն է, որը գտնվում էր AMISOM-ի զորքերի հարվածի տակ (աղբյուր՝ COIS, 27.13): Ինչպես նշվել է «Սոմալիի մարդասիրական ակնարկ»-ում (Somalia Humanitarian Overview), 2008 թվականի սեպտեմբեր ամսվա ընթացքում օդանավակայանը ընդունում և ճանապարհում է 5 առևտրային չվերթներ մեկ շաբաթվա ընթացքում, բացի Սոմալիի, Քենիայի, Ջիբութիի և Դուբայի մնացած շրջանների: Ինչպես նշվել է 2008 թ.-ի հոկտեմբերի 24-ի COIS-ի պատասխանում, սպասվում էր, որ հաջորդ ամսվա ընթացքում Մոգադիշոյի օդանավակայանից 1000 ուխտավորներ կթռչեն ուխտագնացության դեպի Սաուդյան Արաբիա: HH-ի գործի քննարկման պահին օդանավակայանը ամբողջությամբ սկսեց գործել, չվերթները ժամանում և մեկնում էին ժամանակին՝ կանոնավոր կերպով: 2008 թվականի հունվարին տեղ ունեցան հարձակումները, իսկ 2008 թ.-ի մարտին հրթիռակոծվեց առաջին ինքնաթիռը (աղբյուրը՝ COIS, 27.13): 2008 թ.-ի հունիսի 1-ին, երբ Սոմալիի Նախագահը մեկնեց Ջիբութի բանակցությունների, օդանավակայանը ռմբակոծվեց զինյալների կողմից: 2008 թ.-ի սեպտեմբերի 14-ին, խմբավորումը, որն իրեն իդենտիֆիկացնում էր որպես Ալ-Շաբաաբ, սպառնաց փակել օդանավակայանը, սակայն իսլամական դատարանների Միության հաղորդագրությունը նշում էր, որ մահմեդական ուժերն այն փակել չեն պատրաստվում: Սեպտեմբերի 16-ին օդանավակայանը փակվեց: Սեպտեմբերի 28-ին, AMISOM-ի ռազմական ինքնաթիռի ժամանման ժամանակ, օդանավակայանը ենթարկվեց ականանետային կրակահերթի (աղբյուրը՝ COIS, A.2): Press TV-ի 2008 թ.-ի հոկտեմբերի 2-ի հաղորդագրությունում ասվում է, որ օդանավակայանի տարածքում պայթել է 5 ծանր ական, որի արդյունքում մի քանի զինվորներ վիրավորվել են: Հարձակվողներն ակնհայտորեն կենտրոնացել էին ինքնաթիռների վրա: 2008 թվականի հոկտեմբերի 15-ի իր պատասխանում COIS-ը նշել է, որ հոկտեմբերի 9-ին քաղաքացիական ինքնաթիռները, որոնցում կային 120 սոմալացիներ, ովքեր աքսորվել էին Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունից, կարող էին վայրէջք կատարել առանց վթարների: Հոկտեմբերի 13-ի տեղեկատվական հաղորդագրությունում հիշեցվել է նշված օդանավակայանի մի քանի ականանետային կրակահերթերի մասին: Լսումների սկզբում պատասխանողը հաղորդեց մեզ այն մասին, որ արտաքսումը դեպի Սոմալի ժամանակավորապես դադարեցված է` կապված անցագրային փաստաթղթերում առկա խնդիրների հետ, սակայն վերջին իրադարձությունների արդյունքում կարող է պատահել այնպես, որ ծայրահեղ դեպքում մոտ ապագայում ցանկացած ժամանակ տեղ գտնեն անվտանգության ապահովման հետ կապված խնդիրներ»:

72. HH-ի գործում AIT-ը եկավ այն եզրակացության, որ անձիք, ովքեր անցնում էին Մոգադիշոյով և նրա շրջակայքով, չեն ենթարկվի լուրջ վտանգի, բայց դրա հետ մեկ տեղ չբացառեց այն հնարավորությունը, որ իրավիճակը կարող է այլ լինել, եթե տվյալ անձը միայնակ, առանց ընկերների, ընտանիքի կամ կլանի անդամների անցնում է Միջանկյալ դաշնային կառավարություն: Բացի այդ, AM-ի գործում AIT-ը նշեց, որ սկսած 2007 թ.-ի երկրորդ կեսից, ըստ իր գնահատականների` Միավորված ազգերի կազմակերպության մարդասիրական հարցերի կանոնակարգման ղեկավարությունն արձանագրել է աճ. անցակետերի և հսկիչ-անցագրային կետերի թիվը Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջաններում աճել է 238-ից` 2008 թվականի հուլիսին հասնելով մինչև 400-ի, ընդ որում` դրանց կեսից ավելին գտնվում էին ապստամբների վերահսկողության տակ: Չնայած AIT-ը գտավ, որ Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը, ինչպես ներկայացվում է, մեծ հաշվով կորցրեց իր հսկողությունը Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում մի շարք անցակետերի և ՀԱԿ-երի նկատմամբ, այնուամենայնիվ, ապացույցները շարունակում են փաստել, որ նրանք պահպանում են հիմնական ճանապարհի հսկողությունը` օդանավակայանից Մոգադիշո: Չնայած կան որոշ ապացույցներ այն մասին, որ այս մայրուղին ամեն օր ենթարկվում է զինյալների ռմբակոծություններին, ակնհայտ է, որ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջանների ճանապարհներին, ինչպես նաև օդանավակայանում և նրա սահմանակից հատվածներում նկատվում է մարդկանց զգալի շարժ, այդ իսկ պատճառով AIT-ը չէր համարում, որ եղած ապացույցները ցուցադրում են այն անձանց սպասվող հետապնդման իրական ռիսկը կամ լուրջ վտանգը, ովքեր գնում էին Մոգադիշոյի օդանավակայանից:

D. HH (Սոմալի), AM (Սոմալի), J (Սոմալի) և MA (Սոմալի) v. Secretary of State for the Home Department [2010] EWCA Civ 426

73. Մեկ դիմողի HH-ի գործից և մեկ դիմողի AM-ի գործից հնարավորություն տրվեց բողոքարկել վճիռը Վերաքննիչ դատարան: Նրանց բողոքները համակցվեցին Սոմալիի ևս երկու դիմողների բողոքների հետ:

74. HH-ն հաստատեց, որ AIT-ն իր դիմումում սխալ է թույլ տվել Որակավորված դիրեկտիվի 15 (c) հոդվածի դրույթներ վերաբերյալ, երբ վճռվեց, որ «անձնական վտանգ» հասկացողությունն առաջին հերթին պահանջում է «դիֆերենցված հետևանքների» առկայություն, և երկրորդ, որ 15 (c) հոդվածը չի ավելանում Կոնվենցիայի 2-րդ և 3-րդ հոդվածներին: Վերաքննիչ դատարանի առաջ ներքին գործերի Նախարարության Պետական քարտուղարը ընդունեց, որ AIT-ը սխալվել է 15 (c) հոդվածի իր մեկնաբանությունում, սակայն հայտարարեց, որ դա էական սխալ չէ: Վերաքննիչ դատարանը որոշեց, որ, եթե AIT-ի կողմից առաջադրված փաստերին տրվի ճիշտ մոտեցում (որն ընդունվել է Էլգաֆաջիի գործից հետո), ապա անխուսափելիորեն կորոշվի, որ Մոգադիշոյի բնակչությունն ամբողջապես չի ենթարկվում այն աստիճանի անկանոն բռնության, որ արդարացնի եզրահանգումն այն մասին, որ արդեն ինքնին քաղաքում լինելու փաստը պայմանավորում է լրացուցիչ պաշտպանության իրավունքը: Ելնելով այս ամենից Վերաքննիչ դատարանը մերժեց HH-ի բողոքը այն հիմնավորմամբ, որ իրավական սխալը այդքան էլ էական չէր:

75. AIT-ն ընդունեց, որ AM-ն ժամանել է Ջոխորից: Տրիբունալը նշեց, որ ռազմական գործողություններ այլևս չէին նկատվում, բայց ընդունեց ապացույցների առկայությունն այն մասին, որ դեպի Ջոխար ճամփորդությունը բավականին վտանգավոր էր: Ընդ որում` AIT-ը որոշեց, որ նա չի ունեցել լիազորություններ քննարկելու այն ռիսկը, որը կարող է առաջանալ այդ ճամփորդության ընթացքում՝ հենց ինքը ներքին գործերի Նախարարության Պետական քարտուղարը վտարման գործընթացի ձևակերպման համար պետք է վստահ լինի նրանում, որ AM-ի ճամփորդությունը անվտանգ կլինի: AM-ն բողոքարկեց Վերաքննիչ դատարանում այն հիմնավորմամբ, որ այս մոտեցումը չի համարվում օրինական: Վերաքննիչ դատարանը ընդունեց բողոքը, վճռեց, որ ամեն գործում, որում կարող է ցուցադրված լինել՝ ուղղակի իմաստով գոնե բանավոր՝ թե վերադարձի որ ճանապարհը և մեթոդն են ուսումնասիրված, AIT-ը պարտավոր է ըստ օրենքի քննարկել և սահմանել բոլոր այն խնդիրները, որոնք վերաբերում են այդ ամենին: Այդ իսկ պատճառով AIT-ը սխալ թույլ տվեց, երբ հրաժարվեց քննել AM-ի անվտանգության հարցը նրա վերադարձից հետո: Վերաքննիչ դատարանը վերադարձրեց գործը AIT-ին`վերը նշված հարցի քննարկման համար:

76. Դիմող J-ն պահանջեց դատական վերանայում Ներքին գործերի նախարարության պետքարտուղարի մերժման որոշման վերաբերյալ` իր պնդումները ներկայացնելով որպես նոր պահանջ իր առջև ծառացած այն իրավիճակի վերաբերյալ, որում նա կհայտնվի Սոմալի վերադառնալու դեպքում: Վերաքննիչ դատարանը որոշեց, որ եթե իր աքսորման հրահանգներում նշված լիներ, որ նա պետք է վերադառնա հայրենի քաղաք Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանի ճանապարհով, ապա այդ ապացույցը կծառայեր որպես ծանրակշիռ հիմնավորում դատական վերանայում պահանջելու համար: Բայց քանի որ վերադարձի դետալները և մեթոդները իմիգրացիոն որոշման մեջ նշված չէին ուղիղ կերպով և ոչ էլ գոնե բանավոր, ապա միջնորդության քննարկման վերաբերյալ դատական վերանայումը մերժվեց: Դիմողը դիմեց Վերաքննիչ դատարան: Հենց այն նույն պատճառով, ինչ և AM-ի գործում, Վերաքննիչ դատարանը բավարարեց հայցը: Վերաքննիչ դատարանը նշեց, որ Որակավորված դիրեկտիվը և կացարանների տրամադրման մասին դիրեկտիվը, որոնք ընթերցվեցին միասին, պահանջում էին, որ վերադարձի դեպքում անվտանգության հարցը (բացառությամբ տեխնիկական խոչընդոտների) հաշվի առնվեր պաշտպանության իրավունքի հետ միասին: Միայն տեխնիկական խոչընդոտների քննարկումը կարելի է օրենքով հետաձգել, մինչև արտաքսման հրամանի ընդունման կամ քննարկման պահը: Եթե վերադարձի ժամանակ իսկապես հարց է ծագել անվտանգության հետ կապված, ապա պետքարտուղարը պարտավոր է դա հաշվի առնել իր պաշտպանության մասին որոշման մեջ: Եթե նա դա չի արել, ապա այս հարցը պետք է քննարկվի վերաքննիչ դատարանում: Ցանկացած դեպքում պաշտպանության իրավունքի մասին որոշումը պետք է իրականացվի ընդունելի ժամանակահատվածում և չպետք է հետաձգվի մինչ այն պահը, քանի դեռ պետքարտուղարը չկարողանա ցուցումներ տալ անվտանգ վերադարձի հետ կապված:

77. MA-ն բողոքարկեց AIT-ի մերժումը քննարկելու իր հայցն ըստ 3-րդ հոդվածի: Մասնավորապես, նա դժգոհեց նրանից, որ AIT-ը գնացել է ոչ այն ճանապարհով, որն անհրաժեշտ էր, կենտրոնացել էին նրա վրա, որ դիմողը չի ասել ճշմարտությունը այն ժամանակ, երբ նրան հարցրել են, թե կան արդյոք ապացույցներ, որոնք վերաբերում են նրա սեփական կոնկրետ իրավիճակին, նույնիսկ մերժելով նրա սեփական մերժված ցուցումները, ինչը կապացուցեր նրա վերադարձի հաստատման դեպքում նրան սպասվող վտանգը:Վերաքննիչ դատարանն ընդունեց, որ AIT-ը ընտրել է սխալ մոտեցում, ակնհայտորեն համարելով, որ դիմողի սուտը թույլ չի տալիս նրան գալ 3-րդ հոդվածով նախատեսված ռիսկի գոյության մասին եզրահանգման: Եթե AIT-ը գործը քններ ըստ առկա ապացույցների գնահատման, ապա նա պետք է եզրակացներ, որ դիմողը հետ վերադառնալու դեպքում կենթարկվեր դաժան վերաբերմունքի ռիսկին, որը հակասում է 3-րդ հոդվածին: Վերաքննիչ դատարանը նշեց, որ AM-ի գործից հետո ղեկավար ցուցումները Մոգադիշոյի հետ հարաբերություններում կայանում են նրանում, որ վերադարձողների պոտենցիալ մեծամասնությանը հարկ կլինի, որ ցուցաբերի լրացուցիչ պաշտպանական աջակցություն` համաձայն որակավորված դիրեկտիվի 15-րդ հոդվածի: Հետևաբար, միայն այն սոմալացիները, որոնք առանց ավելորդ ռիսկի կարող են հասնել անվտանգ վայր կամ ունեն լրացուցիչ աջակցության թույլտվություն, բնորոշ են տվյալ տեղանքի համար, այլ խոսքով ասած` կարող են աքսորվել կամ վերադառնալ: Ընդունվեց նաև, որ MA-ն պատկանում է փոքրամասնության կլանին, որ բացակայել է Սոմալիից ավելի քան 15 տարի, դրա հետ մեկտեղ այդ ժամանակի մեծ մասը նա գտնվել է հսկողության տակ: Հետևաբար, AIT-ի ձեռքի տակ բավարար ապացույցներ էին նրա համար, որ գոնե հաստատեր իրական ռիսկի առկայությունն այն մասին, որ դիմողի մոտ չեն լինի անհրաժեշտ կոնտակտներ Մոգադիշոյում, որոնք թույլ կտան նրան ստանալ անհրաժեշտ պաշտպանությունը:

E. AM (ապացույցներ - հետադարձի ճանապարհ), Սոմալի [2011] UKUT (IAC)

78. АМ (ապացույցներ - հետադարձի ճանապարհ), Սոմալի գործում Բարձրագույն Տրիբունալը որոշեց, որ առաջին մակարդակի Տրիբունալը չէր կարող ներկայացնել բավարար պատճառներ այն մասին, որ դիմողը կարող է անվտանգ կերպով հասնել մինչև իր հարազատ Աֆգուե քաղաքը Մոգադիշոյի միջազգային նավահանգստից: Դրա հետ մեկտեղ, կրկնակի քննման դեպքում Տրիբունալը չի հաստատել, որ դիմողի վերադարձն առաջացնում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտումներ: Մասնավորապես, նա ասել է հետևյալը՝ ճանապարհորդությունները օդանավակայանից դեպի Մոգադիշո քաղաքը և Սոմալիի այլ շրջաններ տեղի էին ունենում որոշակի հաճախականությամբ. քանի որ դիմողը ապրել է Եմենում և Սաուդյան Արաբիայում, ապա նա լիովին կարող էր կանխատեսել և հետևել Ալ-Շաբաաբի պահանջներին. եթե նա բախվեր Միջանկյալ դաշնային կառավարության անցակետերի հետ, ապա նրան ոչ մի վտանգ չէր սպառնա. ապացույցները չեն հաստատում այն հանգամանքը, որ բոլոր տղամարդիկ և երիտասարդները վտանգի են ենթարկվում Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից. քանի որ դիմողը, ինչպես ասվում էր, պատկանում էր փոքրամասնական կլանին, իսկ նրա հորեղբայրը կկարողանար վճարել նրան Սոմալիից դուրս բերելու համար, ապա նա կարող էր փախչել կանխատեսելի ռիսկերից և վճարել համեմատաբար ավելի քիչ գումար, քան պահանջում էին անցակետերում:

F. Շվեդիայի Միգրացիոն Վերաքննիչ դատարանի 2011 թվականի փետրվարի 24-ի (UM 10061-09) հրամանագիրը (MigrationsՓverdomstolen)

79. Շվեդիայի Միգրացիոն Վերաքննիչ դատարանը, որը համարվում է վերջին ատյանի դատարան ներգաղթյալների գործերով, սահմանեց, որ Սոմալիի ամբողջ հարավային և կենտրոնական հարվածներում առկա է ներքին զինված կոնֆլիկտի իրավիճակ, ինչը բավականին լուրջ պատճառ է այն բանի համար, որ դիմողը վերադառնալով Սոմալի ենթարկվի լուրջ վտանգի` չնայած նրան, որ նա չի կարող ապացուցել, որ հենց իր հարաբերություններում տեղ կգտնեն հետապնդումները: Դատարանը հաշվի առավ մի շարք հաղորդագրություններ, որոնցում նշված էր, որ վերջին ամիսների ընթացքում ռազմական գործողություններն ակտիվացել են, և իրավիճակը դարձել է անվերահսկելի և անկանխատեսելի: Բացի այդ, իրավիճակի վատացման հետևանքով Միավորված ազգերի կազմակերպության և այլ միջազգային կազմակերպությունների անվտանգությունը նվազում էր, որի հետևանքով դետալային և ակտուալ տեղեկատվություն ստանալը դժվարացավ: Չնայած Սոմալիլենդում և Պունտլենդում անվտանգության մակարդակը համարվում էր ընդունելի, սոմալական փախստականը կարող է թույլտվություն ստանալ այդ շրջաններ գնալու համար միայն այն դեպքում, եթե նա պատկանում է այդ շրջանների բնակչությանը կամ նրանց հետ ունի այլ կապեր: Քանի որ դիմողի դեպքում դա այդպես չէ, ապա դատարանը վճռեց, որ դիմողը չի կարող տեղափոխվել երկրի այլ շրջան, այդ իսկ պատճառով էլ նրան պետք է ապաստարան հատկացնել և լրացուցիչ օգնություն ցուցաբերել Շվեդիայում:

VII. ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆ

A. Միացյալ Թագավորության կառավարության զեկույցները

1. Սոմալի. Նայրոբիում փաստերի համադրման առաքելության հաշվետվությունը, 2010 թվականի սեպտեմբերի 8-15-ը

80. Փաստերի հաստատման առաքելությունն իրականացվեց մի շարք նմանատիպ աղբյուրների հետ մեկտեղ, ներառյալ միջազգային NGO-ն, անվտանգության և դիվանագիտական աղբյուրները, այս իրավիճակի մասին զրույցները Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում: Մասնավորապես, առաքելությունը ձգտում էր տեղեկատվություն ստանալ այն մասին, թե ինչ խմբավորումներ և որ շրջաններն են վերահսկվում, թե որքան հեշտությամբ են տեղաշարժվում տարբեր շրջաններում, թե ինչպիսին է անվտանգության և մարդու իրավունքների պաշտպանության իրավիճակը, և թե ինչ պայմաններ են IDP ճամբարի պայմանները:

81. Աղբյուրները նշում էին, որ Մոգադիշոյի վրա վերահսկողությունը բաժանված էր Միջանկյալ դաշնային կառավարության, ով օժանդակություն էր ստանում AMISOM-ի ուժերի կողմից, և Ալ-Շաբաաբ խմբավորման միջև: Չնայած աղբյուրներն արտահայտում էին տարբեր կարծիքներ այն մասին, թե որ խմբավորումները և երկրի որ շրջաններն են վերահսկում, սակայն դրանց մեծամասնությունը փաստում է, որ Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը վերահսկում էր օդանավակայանը, նավահանգիստը, «Վիլլա Սոմալի» կառավարչական համալիրը և օդանավակայանի և այդ համալիրի միջև ընկած ճանապարհները:

82. Աղբյուրները նշում էին, որ Մոգադիշոյում անվտանգության մակարդակը բավականին ցածր էր, մասնավորապես AMISOM-ի և Ալ-Շաբաաբ միջև եղած բախումների արդյունքում մահանում են հազարավոր խաղաղ բնակիչներ: Ալ-Շաբաաբի կողմից վերահսկվող տարածքները ենթարկվում էին ռմբակոծության AMISOM-ի ստորաբաժանումների կողմից, իսկ AMISOM-ի կողմից վերահսկվող տարածքները` Ալ-Շաբաաբի ստորաբաժանումների կողմից: Բռնությունը կրում էր տարերային բնույթ, և մի շարք շրջաններում լուրջ կերպով դրված էր բռնաբարության խնդիրը: Հետևաբար, նկատվում է IDP-ի մշտական շարժում դեպի քաղաք և քաղաքից դուրս: Դրա հետ մեկտեղ, մեկ դիվանագիտական աղբյուր նշել էր, որ հնարավոր կլիներ ապրել քաղաքային այն շրջաններում, որոնք չէին մասնակցել հակամարտությանը և ընդհանուր առմամբ համարվում էին անվտանգ գոտիներ:

83. Աղբյուրները նշում էին նաև, որ Ալ-Շաբաաբի կողմից բռնությունը վերջին տարիներին ստացել էր առավել բարդ բնույթ, քանի որ օտարերկրյա զինյալները մտցրեցին նոր մարտավարություն և նոր մեթոդներ: Նրանք իրականացնում էին ոչ միայն նպատակաուղղված գործողություններ AMISOM-ի զորքերի և Միջանկյալ դաշնային կառավարության նախարարների և խորհրդարանականների նկատմամբ, այլ նաև Մոգադիշոյի խաղաղ բնակչության կամայական սպանություններ` անկարգությունների և քաոսի ստեղծման համար:

84. Հաշվետվությունում նշված է, որ այլ երկրներից դեպի Սոմալի իրականացվում էին կանոնավոր չվերթներ, որոնց մեծ մասը ընդունում էր Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանը: Եվրոպական Միության մասնագիտական ներկայացուցիչը հաղորդեց, որ Մոգադիշոյում ամեն օր տեղի է ունենում 15-18 չվերթ: Անձնակազմի հրամանատարը, ով աշխատում էր African Express Airways ավիաուղիներում, հաղորդեց, որ 2010 թվականի առաջին 8 ամիսների ընթացքում ընկերությունը Մոգադիշո էր տեղափոխել 12 հազար ուղևորների:

85. Մոգադիշոյի և օդանավակայանի միջև գտնվող մայրուղին վերահսկում էր Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը AMISOM-ի օգնությամբ, և այդ խմբավորումները վերահսկում էին այդ ճանապարհին գտնվող բոլոր անցակետերը: Դա չէր ստեղծում առանձնահատուկ վտանգ սովորական սոմալացիների համար, եթե միայն նրանք չէին հայտնվում «ոչ ճիշտ տեղում և ոչ ճիշտ ժամանակին»: Դրա հետ մեկտեղ, տեղեկություններ կային այն մասին, որ 2010 թվականի սեպտեմբերի 9-ին կատարվել էր անհաջող հարձակում օդանավակայանի վրա, և որոշ աղբյուրներ ասում էին, որ օդանավակայանից քաղաք հասնելու համար հարկավոր էին լուրջ կապեր: Սոմալիում Եվրոպական միության դեսպանատան մասնագիտական ներկայացուցիչը նշում էր, որ սփյուռքի այն անդամները, ովքեր կանոնավոր կերպով մեկնում են Մոգադիշո, ունեն մեծ կապեր և որ բնակության հնարավորությունները սահմանափակվում էին, եթե մարդը չէր աջակցում զինյալներին: NGO-ի միջազգային ներկայացուցիչներից մեկը նշել էր, որ «բոլոր այն սոմալացիները, ովքեր վերադառնում էին Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանով, պետք է շատ լավ պատրաստվեն և ապահովեն Մոգադիշոյում առկա կապերը»:

86. NGO-ի միջազգային ներկայացուցիչներից մեկը կարծիք էր հայտնել այն մասին, որ Ալ-Շաբաաբը գիտի, թե ով է վայրէջք կատարել օդանավակայան, քանի որ տեղեկատվություն է ստանում այնտեղ տեղակայված Միջանկյալ դաշնային կառավարության զինվորներից:

87. Հարցված աղբյուրների մեծամասնությունը համաձայնել էր, որ սոմալացիները կարող են տեղափոխվել Մոգադիշոյի սահմաններ առանց էական սահմանափակումների: Երկու աղբյուրներ քաղաքում առկա անցակետերն անվանել էին «պատահական» կամ «փոփոխական», քանի որ դրանց տեղակայումը, որպես կանոն փոխվում է կախված ռազմական գործողությունների շրջանից և որոշակի խմբավորումների կողմից վերահսկողության մակարդակից: Աղբյուրներից մեկը կարծիք հայտնեց այն մասին, որ Միջանկյալ դաշնային կառավարության կամ «Հիզբուլ իսլամ»-ի անցակետերը դժվարությամբ էին համաձայնության գալիս, այդ իսկ պատճառով կարգ ու կանոնն այդտեղ թույլ էր և եկվորներից սովորաբար գումարներ էին պահանջում: Ալ-Շաբաաբի անցակետերում սովորաբար ստուգում էին, որ մարդիկ հետևեն այդ կազմակերպության վարքագծի կանոններին, այդ իսկ պատճառով զինյալները կանգնեցնում էին կանանց, ովքեր գնում էին առանց ուղեկցորդների: Որոշ զինյալներ, ովքեր հերթապահում էին այդ անցակետերում, պատժում էին ցանկացածին, ով իրեն պահում էր Ալ-Շաբաաբի կանոններին ոչ համապատասխան:

88. Ի տարբերություն մեծամասնության կարծիքի` ԵՄ-ի Հատուկ ներկայացուցիչը հայտնեց, որ Մոգադիշոյի բոլոր քաղաքացիները կամ ունեն կապեր զինյալների հետ, կամ առհասարակ չեն կարող դուրս գալ քաղաքից: Հատուկ ներկայացուցիչն անգամ կարծիք հայտնեց այն մասին, որ որոշ սոմալացիներ չէին կարող դուրս գալ անգամ սեփական շրջանի սահմաններից:

89. Չկար փոխհամաձայնեցում այն հարաբերություններում, թե որ խմբավորումներն են վերահսկում Սոմալիի հարավային և կենտրոնական մյուս շրջանների վերահսկողությունը` չնայած նրան, որ բոլորը համաձայնվում էին, որ Ալ-Շաբաաբը վերահսկում է հարավային գծի մեծ մասը` Բելետվեյնի և Դուսա-Մարեբի միջև: Զինվորականները, որոնք սերտորեն կապված էին Միջանկյալ դաշնային կառավարության հետ, վերահսկում էին եթովպիական զորքերի տարածքները: «Հիզբուլ Իսլամ»-ը վերահսկում էր մի շարք փոքրիկ շրջաններ` ներառյալ Կորիդորա Աֆգույը, սակայն այս շրջաններում զգալի ազդեցություն էր շարունակում ունենալ Ալ-Շաբաաբը: Վերջապես, Գալմուդուգ շրջանը սկսեց մնալ տեղական կլանային վարչակազմի կողմից, որը գործում էր «Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաաե խմբավորման հովանու ներքո:

90. Մոգադիշոյից դուրս մարդկանց, որպես կանոն, թույլ էին տալիս տեղաշարժվել շրջանների սահմաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից, սակայն նրանք միևնույն է կարող էին բախվել անցակետերում առաջացող խնդիրների հետ, եթե չհետևեին այդ կազմակերպության կանոններին: Չնայած Ալ-Շաբաաբն անցկացրեց օպերատիվ աշխատանք կապված «անլեգալ» անցակետերի ապամոնտաժման հետ, այդուամենայնիվ մի շարք աղբյուրներ նշում էին, որ որոշ կլանային ոստիկանական անցակետեր մնացին: Ապացույցները, որոնք ներկայացվեցին, հիմք տվեցին համարել, որ կարելի է պայմանավորվել տարբեր անցակետերում` չնայած ռիսկի որոշակի չափաբաժին, իհարկե, կար:

91. Դիվանագիտական աղբյուրը հայտարարեց, որ երիտասարդ տղամարդիկ, ովքեր տեղաշարժվում էին այն շրջաններով, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից, կարող էին լինել թիրախ այդ խմբավորման հարկադրական հավաքագրման համար: Այս կարծիքը հաստատեց NGO-ի միջազգային կազմակերպություններից մեկը, որը նշեց, որ հարկադրական հավաքագրումը ձեռք է բերում համակարգային բնույթ: Երիտասարդ տղամարդկանցից, այդ թվում նրանցից, ում թողնում էին անցակետերում, պահանջում էին անդամագրվել Ալ-Շաբաաբ խմբավորմանը:

92. Մի շարք աղբյուրների կարծիքով, այն շրջանները, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից, կայուն էին և ընդհանուր առմամբ անվտանգ էին նրանց համար, ովքեր կարող էին «հետևել խաղի կանոններին» և խուսափել Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից ավելորդ ուշադրության արժանանալուց: Մյուս կողմից, NGO-ի միջազգային կազմակերպություններից մեկը համարում էր, որ «Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջաններում անվտանգ շրջաններ չկան, քանի որ նրանցում առկա են Ալ-Շաբաաբ և «Հիզբուլ Իսլամ» խմբավորումները: Եվս մեկ NGO նշում էր, որ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում համատարած կերպով նկատվում են մարդասիրական իրավունքների միջազգային խախտումներ և վերջին երեք տարիների ընթացքում տեղ ունեն ընդհանուր բռնության իրավիճակները: Վերջապես, դիվանագիտական աղբյուրը հայտարարեց, որ «ողջ տարածքն անկայուն է, և իրավիճակը կարող է փոփոխվել ցանկացած պահի»:

93. Ինչ վերաբերում է մարդու իրավունքների պահպանմանը, ապա որպես նոր խնդիր, հատկապես Կորիդորե Աֆգույե տեղափոխված բնակչության համար, ինչպես և սպասվում էր, դարձավ մեծահասակների և երեխաների հարկադրված հավաքագրումը: Աղբյուրները կարծիք հայտնեցին, որ հակամարտության բոլոր կողմերը հավաքագրում էին երեխաներին` չնայած ուղիղ ապացույցներ չկային այն մասին, որ Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը նրանց ստիպողաբար է հավաքագրում: Դրա հետ մեկտեղ, Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից վերահսկվող տարածքներում երեխաների հավաքագրումն առավել տարածված էր, ընդ որում` խմբավորումը պարտադրաբար իրենց շարքերն էր ներքաշում ընտանիքի մեծ տղային, իսկ որոշ ընտանիքներում ավագ որդին ընդամենը 10 տարեկան էր: Հասուն տղամարդկանց նույնպես ստիպում էին համալրել իրենց շարքերը Մերկեում և Դոբլեում:

94. Բացի դրանից, ինչպես նշում էին աղբյուրները, այն շրջաններում, որոնք գտնվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման վերահսկողության տակ, մարդու իրավունքները գործնականորեն բացակայում էին, ինչը չէր համապատասխանում շարքային սոմալացիների համոզմունքներին: Որպես հետևանք, մարդիկ ապրում էին վախը սրտերում, քանի որ տեսել էին շատ դաժան պատիժներ խմբավորման կողմից տրված հրամանների չկատարման համար: Որպես կանոն, առանձնահատուկ կերպով հետևում էին կանանց. նրանց մասնավորապես թույլ չէին տալիս զբաղվել առևտրով: Բացի այդ, Ալ-Շաբաաբը առանձնահատուկ նպատակաուղղված քայլեր կատարեց NGO-ին իր վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներից վռնդելու համար, դրա համար կիրառելով ամենատարբեր միջոցներ, օրինակ` պահանջեց «գրանցման համար վճար» 15 հազ. դոլարի չափով, թալանեց պահեստները և սպառնաց աշխատակիցներին: Որոշ դեպքերում Ալ-Շաբաաբ խմբավորման անդամները գողանում էին NGO-ի օգնությունը և առևանգում էին սեփականությունը, շահավետ գներով վաճառելու նպատակով: Այդ իսկ պատճառով շրջաններում, որտեղ վերահսկում էր Ալ-Շաբաաբը, միջազգային NGO-ն չէր աշխատում, իսկ առողջապահության և սննդի ոլորտները կրճատվեցին, որի պատճառով լրջորեն տուժեց խաղաղ բնակչությունը:

95. Վերջապես, տեղեկությունները հաղորդողներին հարցեր են տրվել IDP ճամբարների մասին: Նրանք նշեցին, որ չնայած բնակիչները, ովքեր ունեին միջոցներ, լքեցին Մոգադիշոն, քաղաքում գտնվում էին ավելի քան 250 հազ. անձ, և ոչ մի մարդասիրական օգնություն նրանց չէր ցուցաբերվել: Համաձայն որոշ գնահատականների` դեռ 200-500 հազ. մարդ գտնվում էր Կորիդորե Աֆգույեում, ինչը գնալով ավելի ու ավելի էր ուրբանիզացվում: Կորիդորե Աֆգույեում գտնվող բնակչության կոնկրետ թիվը որոշելը դժվար էր, քանի որ ռազմական գործողությունների հետևանքով մարդկանց հսկայական զանգվածներ շարունակում էին հեռանալ Մոգադիշոյից և գալիս էր այստեղ: Բացի դրանից, NGO մուտքը դժվարացավ, քանի որ կորիդորը վերահսկում էին «պահնորդները», որպես կանոն` պատեհապաշտները, ովքեր չէին միացել որևէ կոնկրետ խմբավորման, բայց ընդունակ էին մեծապես դժվարացնել NGO-ի կողմից օգնության ցուցաբերումը: Համաձայն երկու NGO-ի ներկայացուցիչների խոսքերի` կորիդոր ընկնելը ծայրաստիճան դժվար էր, իսկ այն դեպքերում, երբ մուտքը հնարավոր էր, օգնությունը հաճախ գնում էր ոչ այնտեղ, որտեղ որ հարկն էր: Բացի այդ, այդ շրջանի հողատերերը հաճախ վաճառում էին այնպիսի հողատարածքներ, որոնց վրա ապրում էին IDP-ները կամ պահանջում էին վարձակալության վճար, իհարկե վերջիններիս համար անասելի մեծ գումար, ինչը ստիպում էր այդ մարդկանց հեռանալ այդ տեղից:

96. Մեկ միջազգային NGO համարում էր, որ ճամբարներում գոյություն ունեն որոշակի հիերարխիաներ, բայց չգիտեր, հիմնված էր արդյո՞ք կլանային պատկանելության կամ բնակության ժամանակահատվածի վրա: Որպես հետևանք չէր կարելի երաշխավորել, որ մեծամասնական կլանների անդամները IDP-ի ճամբարներում չեն բախվի որոշակի խնդիրների հետ:

97. Հարցվածները չգիտեին Սոմալիում ինչ-որ այլ էական IDP-ների տեղակայման մասին:

2. Միացյալ Թագավորության սահմանային և արտագաղթային հարցերի գործակալություն, «Ծանոթագրություն օպերատիվ ղեկավարման մասին»

98. «Ծանոթագրություն օպերատիվ ղեկավարման մասին» (OGNs) հրապարակում էր Միացյալ Թագավորության ներքին գործերի Նախարարության սահմանային և արտագաղթային հարցերի գործակալությունը: Դրանցում գնահատվում է ընդհանուր իրավիճակը, քաղաքական իրավիճակը և երկրում մարդու իրավունքների պահպանման իրավիճակը, ինչպես նաև տրվում են հանձնարարականներ առավել տարածված միջնորդությունների և դրանց քննարկման բնույթի վերաբերյալ:

99. Սոմալիի 2010թ.-ի հուլիսի 1-ի «Օպերատիվ ղեկավարման մասին ծանոթագրություն»-ը նվիրված էր այն հարցին, թե ինչպես Միջանկյալ դաշնային կառավարության զորքերի ռազմական գործողությունները, որոնք օժանդակվում են AMISOM-ի կողմից ընդդեմ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածների հակակառավարական ուժերի, բերեցին մարդու իրավունքների լայնատարած ոտնահարման` ներառյալ հազարավոր խաղաղ բնակչության ստորացումը, ավելի քան մեկ միլիոն մարդու տեղահանությունը և ունեցվածքին վնաս հասցնելը` հատկապես Մոգադիշոյում: Դրա հետ մեկտեղ, կառավարական զորքերի և ապստամբների միջև բախումների թուլացումը բերեց խաղաղ բնակչության թվաքանակի էական փոքրացման, ովքեր մահացան 2009 թվականին Մոգադիշոյի ռազմական գործողություններում: Ինչպես հայտնեց Մոգադիշոյում տեղակայված Elman Peace and Human Rights Organisation կենտրոնը, 2009 թ.-ի ռազմական գործողությունների արդյունքում մահացավ 1739 խաղաղ բնակիչ, այն դեպքում, երբ 2008 թ.-ին զոհերի թիվը կազմում էր 7574 մարդ, իսկ 2007թ.-ին` 8636: Արդյունքում, 2009 թվականի բախումների ժամանակ նվազագույնը 4911 մարդ ստացան տարբեր աստիճանի վնասվածքներ, իսկ 3900 ընտանիքներ տեղահանվեցին:

100. Հաշվետվությունում նշված է` չնայած Մոգադիշոն շարունակում էր մնալ քաղաքական շարժումների կենտրոն, բախումներ տեղի էին ունենում նաև այլ շրջաններում, ներառյալ` Բելետվեյնը, Կիսմայոն, Գեդոն և Բակուլը, Ջոխարից մինչև Խարարդերե և Դուսա-Մերեբ և Բելետվեյն կենտրոնական քաղաքների շրջակայքը:

101. Հաշվետվությունում նշված է, որ Սոմալիում տեղաշարժվելու սահմանափակումները զգալիորեն նվազել էին համեմատած այն շրջանի հետ, երբ AIT-ին դիտարկում էր AM և AM (Սոմալի) գործը: Մասնավորապես, 2009 թ.-ին Միջանկյալ դաշնային կառավարության անցակետերի թիվը քչացավ, իսկ անցակետերում զինված կլանային խմբավորումների մասին հաղորդագրություններ առհասարակ չկային: Ալ-Շաբաաբը հիմնեց անցակետեր դեպի քաղաք տանող այն ճանապարհներին, որոնք նրանք վերահսկում էին անվտանգության նկատառումներից ելնելով: Այդ խմբավորումը ստուգում էր իրերը, խուզարկում էր մարդկանց և հետևում էր խիստ մահմեդական նորմերի պահպանմանը, բայց գումար չէր գանձում: Հաղորդվում է նաև, որ Ալ-Շաբաաբն արմատախիլ է արել դրամաշորթությունը, թալանը և սպանությունն այն վերահսկվող շրջաններում, որում նա վերահսկողություն էր իրականացնում:

102. Բացառությամբ Մոգադիշոյի, միջքաղաքային կամ ներքաղաքային ճանապարհներին առկա անցակետերը, որոնք նախորդ տարիներին համարվում էին սովորական երևույթ, այլևս չկային: Կային, սակայն, մի քանի անցակետեր Մոգադիշոյից դեպի կենտրոնական շրջաններ գնացող ճանապարհներին, այդ իսկ պատճառով էլ անհրաժեշտ էր հետևել անվտանգության որոշակի կանոնների, հատկապես` ահաբեկիչների միջև բախումների շրջանում: Չկա որևէ ապացույց, որ այն անձիք, ովքեր չէին ներկայացնում բացասական հետաքրքրություն Միջանկյալ դաշնային կառավարության, Ալ-Շաբաաբի կամ այնպիսի խմբավորումների համար, ինչպիսիք էին Հիզբուլ Իսլամը կամ Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաաը, կկարողանան անվտանգ կերպով անցնել այդ անցակետերը: Ուղևորությունների ժամանակ ըստ էության կլանային պաշտպանությունն անհրաժեշտ չէ, եթե միայն չկա թշնամություն երկու հակադիր կլանների միջև: Որպես կանոն, ուղևորությունների ժամանակ ուղեկցության կարիք չէր զգացվում, բայց եթե դուք համարում եք, որ ուղեկցումն անհրաժեշտություն է, ապա կարելի է կազմակերպել այն ավելի շուտ կամ ժամանումից անմիջապես հետո: Այդ իսկ պատճառով էլ շատերը գործնականորեն կարող են վերադառնալ հայրենի վայրերը Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանից, քանի որ շրջանների մեծ մասը շատ ավելի անցանելի է, քան առաջ:

103. Հաշվետվությունում նշված է նաև, որ սոմալացիները կարող են թռչել Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանից անմիջապես դեպի Հարգեյսու` Սոմալիլենդի կենտրոն, մի շրջան, որը շատերը համարում էին համեմատաբար ավելի անվտանգ: Սակայն Սոմալիլենդի ղեկավարությունը, ինչպես և Պունտլենդի ղեկավարությունը, Սոմալիլենդ էին թողնում միայն այն մարդկանց, ովքեր ծնվել էին այս շրջանում, և նրանց, ովքեր իրենց հետ ունեին սերտ կապեր կլանային պատկանելիության ուժով: Սոմալիլենդում մեծամասնական կլան էր համարվում Իսահակը:

104. Կապված մարդու իրավունքների պաշտպանության իրավիճակի հետ` հաշվետվությունում նշված էր հետևյալը.

«Ներկայումս Ալ-Շաբաաբը վերահսկում է Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածների մեծ մասը, այդ թվում և Մոգադիշոյի շրջանների զգալի մասը: Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը պահպանում է վերահսկողությունը քաղաքի հարավ-արևելյան որոշ շրջանների, կառավարչական հաստատությունների, նախագահական նստավայրի և այնպիսի այլ ռազմավարական նշանակության օբյեկտների վրա, ինչպիսիք են օդանավակայանը և նավահանգիստը: Ալ-Շաբաաբը վերահսկում է Մոգադիշոյի զգալի մասը, ներառյալ` նրա հյուսիսային և հյուսիս-արևելյան հատվածները, կենտրոնական մարզադաշտը և կենտրոնական շուկան: Ալ-Շաբաաբը վերահսկում է նաև Միջին Ջուբբայի և Ներքին Ջուբբայի գրեթե ողջ տարածքը, Գեդոն, Բեյը, Բակուլը և Ներքին Շաբելլեի նահանգը մասնակի: Խմբավորման վերահսկողության տակ էին գտնվում նաև այնպիսի նավահանգստային քաղաքներ, ինչպիսիք էին Կիսմայոն և Մարկան, ինչպես նաև Քենիայի սահմանում գտնվող Դիիֆ քաղաքը: Ալ-Շաբաաբը, բացի այս ամենից օգտվում էր նաև Միջին Շաբելլեի և Հիրանի նահանգների վրա ունեցած իր էական ազդեցությունից:

Մարդու իրավունքների խախտման հետ կապված իրավիճակն էապես սրվեց այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբի և նրան հարող խմբավորումների կողմից: Ալ-Շաբաաբը և այլ զինված խմբավորումներ շարունակում էին խախտել կանանց իրավունքները Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում: Կանայք ենթարկվում էին կամայական կալանքի, շարժման սահմանափակման և այլ տեսակի դաժան վերաբերմունքի, հրամանների չկատարման` այդ թվում և արտահագուստի սահմանված կանոններին չհետևելու համար: Տղամարդիկ նույնպես ենթարկվում էին անմարդկային և դաժան վերաբերմունքի արտաամուսնական կապերի և այլ իրավախախտումների, օրինակ` «լրտեսության» համար: Լրագրողները մշտապես ենթարկվում էին վտանգների և կարճաժամկետ կամային կալանքի, հատկապես Բայդոայում և Կիսմայոում: Ալ-Շաբաաբը գնալով ավելի մեծ չափով էր սկսում հետևել քաղաքացիական հասարակության տարբեր խմբերին, խաղաղության համար պայքարող ակտիվիստներին, զանգվածային տեղեկատվության միջոցներին և իրավապահ մարմիններին: Մարդասիրական օգնության ցուցաբերումը էականորեն դադարում է այդ կազմակերպությունների հասցեին ուղղված համընդհանուր անվտանգության և անմիջական վտանգների պատճառով: Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում կային ապացույցներ երեխաների հավաքագրման հետ կապված` հակամարտության բոլոր կողմերի կողմից»:

105. Ինչ վերաբերում է հումանիտար իրավիճակի վերաբերյալ հաշվետվությանը, այդտեղ նշված է, որ 2009 թ.-ի նոյեմբերին տեղահանված բնակչության ընդհանուր թվաքանակը հասավ 1,55 մլն-ի, որոնց 93%-ը կենտրոնացված էր երկրի հարավային և կենտրոնական հատվածներում, այդ թվում` 524 հազարը` Կորիդորե Աֆգույեում: Ստեղծված իրավիճակը բացասաբար էր ազդում օգնության ցուցաբերման վրա անվտանգության տեսանկյունից: Հումանիտար կազմակերպությունների և նրանց գործընկերների նկատմամբ աճող սպառնալիքները և հարձակումները, ինչպես նաև զինված խմբավորումների կողմից առաջադրված պահանջները գրեթե անհնարին էին դարձնում շարունակել Համաշխարհային պարենային ծրագրի ("WFP") իրականացումը Սոմալիի հարավային հատվածի համար: Ալ-Շաբաաբ խմբավորման սադրիչ բնույթի հայտարարությունները օգնություն ցուցաբերող կազմակերպությունների նկատմամբ, սպառնալիքները և հարձակումները, օտարերկրյա պարենային օգնության ուղղակի մերժումը և վարձավճարների պահանջները. այս բոլոր երևույթները խորանում էին:

106. Հաշվետվության վերջաբանում ասվում էր հետևյալը` չնայած Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում հումանիտար իրավիճակն անհանգստություն էր առաջացնում, միևնույն է` այն այնքան լուրջ չէր, որպեսզի առաջացներ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում: Չնայած նրան, որ կազմակերպություններին խոչընդոտում և սպառնում էին ներքին տեղահանված անձանց օգնություն ցուցաբերելու համար, սակայն օգնություն սպասողների մեծամասնությունը շարունակում էր օգնություն ստանալ: Հետևաբար, ցանկացած գործ անհրաժեշտ է քննարկել անհատական ձևով` նպատակ ունենալով գնահատել, թե արդյոք տեղի է ունեցել գործի պայմաններում որևէ պահ, որը հանգեցրել է 3-րդ հոդվածի խախտմանը:

B. ԱՄՆ-ի կառավարության զեկույցները

1. ԱՄՆ-ի կառավարության պետական վարչությունը` «Ամբողջ աշխարհում մարդու իրավունքների պաշտպանությանն ուղղված զեկույցները սկսած 2009 թվականից - Սոմալի» (2010 թվականի մարտի 11)

107. Զեկույցում նշված է, որ գործի դրույթը` կապված Միջանկյալ դաշնային կառավարության կողմից մարդու իրավունքների խախտման հետ, բարելավվեց: Դրա հետ մեկտեղ Սոմալիում մարդու իրավունքների պաշտպանության առանց այդ էլ վատ իրավիճակը մեկ տարվա ընթացքում սրվեց, հատկապես այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբի և նրան հարող ծայրահեղական խմբավորումների կողմից: Մարդու իրավունքների խախտումներ էին համարվում անօրինական և քաղաքական դրդապատճառներով սպանությունները, մարդկանց առևանգումը, տանջանքները, բռնաբարությունը, անդամահատումը, ծեծը, իրավական պատժից ազատվելը, դաժան և կյանքի համար վտանգավոր բանտային պայմանները, կամային ազատազրկումը և հսկողության տակ պահելը:

108. Սոմալիի տարածքում ազատ տեղաշարժման հետ կապված` զեկույցում նշված է, որ Միջանկյալ դաշնային կառավարության տարածքում անցակետերի և դրանց հետ կապված զինվորականների թիվը կրճատվեց: Ինչպես նշված է UNOCHA-ի զեկույցում, Ալ-Շաբաաբն անվտանգության նկատառումներով ատեղծեց անցակետեր դեպի քաղաք տանող այն ճանապարհներին, որոնք գտնվում էին նրանց հսկողության տակ: Ի տարբերություն նախորդ տարիների` միջքաղաքային ճանապարհներին և քաղաքների ներսում անցակետերի առկայության մասին հաղորդագրություններ չկային: Տարվա կտրվածքով չեղան նաև հաղորդագրություններ այնպիսի անցակետերի մասին, որոնք վերահսկվում էին զինված կլանային կազմակերպությունների կողմից:

2. ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի գիտահետազոտական ծառայությունը, «Սոմալի՝ կայուն աշխարհի ընթացիկ դրությունը և հեռանկարները», 2010 թ. դեկտեմբերի 16

109. Այս զեկույցում նշված է, որ Սոմալիի հումանիտար իրավիճակը շարունակում է մնալ լարված, քանի որ ռազմական գործողությունները Մոգադիշոյում էլ ավելի էին բարդացնում գործի համար առանց այդ էլ անբարենպաստ պայմանները: Համաձայն որոշ գնահատականների` վերջին երկու տարիների ընթացքում տեղահանվեց ավելի քանի 1,1 մլն մարդ, իսկ ավելի քան 475 հազարը փախան հարևան պետություններ: Նպատակաուղղված հարձակումները մարդասիրական խմբերի վրա բարդացնում էին օգնության ցուցաբերման գործընթացը, և Օբամային վարչակազմը դադարեցրեց օգնություն ցուցաբերել այն շրջաններին, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից:

C. Նորվեգիայի արտագաղթի ղեկավարումը, ծագման երկրների մասին տեղեկատվության կենտրոնը, «Սոմալի՝ անվտանգությունը և կոնֆլիկտը հարավում» (2010 թ. օգոստոսի 23)

110. Զեկույցում նշված է, որ հարավային Սոմալիում, մասնավորապես` Մոգադիշոյում իրավիճակը անկայուն էր, և՛ շրջաններում և՛ քաղաքներում ուժերի հավասարակշռությունը կարող էր փոխվել գործնականորեն ամեն օր: Որպես այս ամենի հետևանք` տարածքների վերահսկողության մասին տեղեկատվությունը շատ արագ կարող է հնանալ:

111. Պարզ է, սակայն, որ ռազմաքաղաքական իրավիճակը մնում է ծայրաստիճան բարդ: Հարավային Սոմալիի զգալի հատվածները գտնվում էին Ալ-Շաբաաբի և այլ իսլամական խմբավորումների հսկողության տակ, որոնք համարվում էին իշխանության ընդդիմադիրները: Մոգադիշոյի մի շարք հատվածներ դառնում էին հրաձգության, պայթյունների և մահմեդական ու կառավարական ուժերի բախման գոտիներ, որոնց աջակցում էր AMISOM-ը: Չնայած երկրի որոշ հատվածներում իրավիճակի որոշակի կայունությանը` խաղաղ բնակչությունն ամեն դեպքում դառնում էր անխնա բռնության զոհ, միգուցե և մի փոքր ավելի փոքր թվաքանակով, քան առաջ էր: Դիտորդների կարծիքները համընկնում էին նրանում, որ իրավիճակը շարունակում էր մնալ անկայուն, քանի որ մահմեդական խմբավորումների մոտ կար ցանկություն և միջոցներ պայքարը շարունակելու համար, այն դեպքում, երբ Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը թուլացել էր և հավանաբար առանց AMISOM-ի աջակցության չէր կարողանա իշխանությունն իր ձեռքում պահել:

112. ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների հատուկ դեսպանը, ինչպես նաև մի շարք այլ միջազգային դիտորդներ նշել էին, որ օտարերկրյա ջիհադիստների ներկայությունը Սոմալիում բերեց Ալ-Շաբաաբ խմբավորման գործողությունների «մասնագիտացման», ինչը նշանակում է, որ նրանց գործողություններն իրականացվում էին մեծ ճշգրտությամբ և դաժանությամբ: Մի շարք դիտորդների խոսքերով Ալ-Շաբաաբի առանձին մասնիկները վերահսկվում էին օտարերկրյա ջիհադիստների կողմից, որոնք չէին ցանկանում խաղաղություն և չէին ուզում որևէ տիպի երկխոսության մեջ մտնել իշխանությունների հետ:

113. Հումանիտար իրավիճակի վերաբերյալ զեկույցում նշված է, որ չնայած հաջորդ տարի սպասվում էր իրավիճակի բարելավում բերքի, սննդի հետ կապված, միևնույն է` սննդային անվտանգության հետ կապված իրավիճակը շարունակում էր մնալ անհանգստացնող: Սննդամթերքների գները բարձր էին, իսկ մաքուր խմելու ջրին հասնելու թույլտվությունը շարունակում էր մնալ հիմնական և էական խնդիր:

114. Համաձայն գնահատականների` Սոմալիում տեղափոխված բնակչության ընդհանուր թիվը կազմում էր գրեթե 1,3 մլն մարդ: Տեղական ռեսուրսների ծանրաբեռնվածությունը հասավ առավելագույնի, քանի որ մարդիկ, ովքեր եկել էին Մոգադիշոյից, փնտրում էին ապաստաններ ավանդական կլանային շրջաններում: Չնայած կլանի անդամները պատրաստ էին հնարավորության դեպքում կիսվել իրենց ունեցած ռեսուրսներով, այն մարդիկ, ովքեր այստեղ էին տեղափոխվել առանց կլանային կապերի օգնության, այս ամենից օգտվել չէին կարող, այդ իսկ պատճառով գտնվում էին առավել բարդ իրավիճակում: Դրա հետ մեկ տեղ, զեկույցում տեղ էին գտել ՄԱԿ-ի հատուկ դեսպանի հետևյալ խոսքերը.

«Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում մարդու իրավունքների պաշտպանության մոնիթորինգը շարունակում է մնալ բավականին բարդ խնդիր` շնորհիվ անվտանգության պայմաններում տեղեկատվության հավաքագրման լուրջ սղության: Անկախ փորձագետը չկարողացավ անձամբ այցելել այդ շրջան: Այնուամենայնիվ, մարդու իրավունքների պաշտպանության հիմնական խնդիրները փաստագրված են, և անկախ փորձագետը նախկինի պես խորապես մտահոգված է իրավիճակի վատթարացմամբ»:

115. Զեկույցում նշված է, որ Սոմալիում ազատ տեղաշարժվելու իրավիճակը 2009 թվականին բարելավվեց և ընդհանուր առմամբ կարելի է փաստել, որ բնակչությունը կարող է ազատ կերպով տեղաշարժվել ինչպես այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին կառավարության կողմից, այնպես էլ այն շրջաններում, որոնք ղեկավարվում էին այլ խմբավորումների կողմից: Անցակետերի հանումը դրական ազդեցություն ունեցավ հանցագործությունների վրա, քանի որ այդ շրջաններում նախկինում տարածված էին այսպես կոչված «բռնաբարել և փախչել» տեսակի հանցագործությունները: Դրա հետ մեկտեղ, չնայած նրան, որ իրավիճակը բարելավվեց, սահմանափակումները, որոնք վերաբերում էին կանանց և հաստատված էին Ալ-Շաբաաբի կողմից, սահմանափակում էին նրանց տեղաշարժը և բացասաբար էին ազդում նրանց ընտանիքների վրա, որոնք հաճախ ապրում էին կանանց առևտրի եկամուտի հաշվին:

116. 2008 թվականից սկսած միջազգային կազմակերպությունները գնալով ավելի հաճախ էին թիրախ դառնում բռնի հարձակումների համար և այս սպառնալիքների պատճառով Սոմալիում շարունակում էին աշխատել միայն մի քանի միջազգային ներկայացուցիչներ: ՄԱԿ-ի ներկայացուցիչները և օտարերկրյա դեսպանները գործունեություն էին իրականացնում գլխավոր գրասենյակներից, որոնք տեղակայված էին Նայրոբիում, այն դեպքում, երբ Սոմալիում կատարված աշխատանքների համար պատասխանատու էին տեղացի գործընկերները: Տեղական իրավապաշտպան կազմակերպությունները, սեփական կյանքի անվտանգությունից ելնելով, չեն կարողանում հրապարակել մանրամասն հաշվետվություն: Դրա հետ մեկտեղ, Սոմալիում աջակցություն ցուցաբերելու հետ կապված տեղական գործընկերների աշխատանքները կարող էր նրանց համար ռիսկային լինել, քանի որ նրանք ամենից հաճախ էին ենթարկվում հարձակումների:

117. Ցանկացած դեպքում օգնություն ցուցաբերող կազմակերպություններն ունենում էին սահմանափակ մուտք դեպի այն շրջանները, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբի կողմից: 2010 թ.-ի հունվարին WFP-ն որոշեց դադարեցնել իր գործունեությունը նմանատիպ շրջաններում: Այս որոշումն իր հետևանքներն ունեցավ Ներքին Շաբելլեի, Բեյի, Բակուլի և Գեդոյի բնակչության համար, քանի որ անհրաժեշտ սննդի և այլ առաջին օգնության միջոցների թույլտվությունը խիստ սահմանափակ էր: Բացի այդ, 2010 թվականին Ալ-Շաբաաբը հրամայեց, որ այնպիսի կազմակերպությունները, ինչպիսիք էին «Ադվենտիստական գործակալությունը», «Համաշխարհային տեսիլքը» և «Դիակոնիան», լքեն իր կողմից վերահսկվող շրջանները այն հիմնավորմամբ, որ նրանք վարում են միսիոներական գործունեություն: Այդ կազմակերպությունների հեռանալուց հետո հարավային Սոմալիում շարունակում էին աշխատել ընդամենը մի քանի օգնություն ցուցաբերող միջազգային կազմակերպություններ:

118. Ինչ վերաբերում է Մոգադիշոյում ստեղծված իրավիճակին, զեկույցում նշված է, որ տարբեր շրջաններում պայմանները տարբերվում են և այս պլանում կա տարբերություն անգամ մայրաքաղաքի հյուսիսային և հարավային հատվածների միջև: Խոդան, Խավլ, Վադաագ, Վարդխինգլի, Յակշիդ, Բոնդեր, Շիբիս և Աբդուլազիզ շրջաններն առավել շատ էին տուժել հրաձգությունից և ականների պայթյունից: Առավել քիչ էին տուժել Մեդինա, Դարկլի, Խամարվեյն», Վաաբերի և Խամարջաջաբ շրջանները: Դրա հետ մեկտեղ, զեկույցում նշված էր, որ իրավիճակն անկանխատեսելի էր և հեշտությամբ կարող էր փոփոխվել: Օրինակ` քաղաքի հյուսիսում գտնվող Կարաան շրջանն առաջ համարվում էր համեմատաբար խաղաղ, իսկ այժմ ամբողջովին քարուքանդ վիճակում է, իսկ նրա բնակիչները փախել են:

119. Լավ տեղեկացված միջազգային հումանիտար աշխատակցի խոսքերով մեկ շաբաթվա ընթացքում Մոգադիշոյում ռազմական գործողությունների արդյունքում մահանում է տաս մարդ: Դժվար է գնահատել, թե մահացածներից քանիսն են խաղաղ բնակիչներ: Դժվար է հստակորեն որոշել նաև տեղահանված բնակիչների թիվը: Համաձայն UNCHR-ի տվյալների` Մոգադիշոյում գտնվում էին ավելի քան 370 հազար տեղափոխված անձիք, իսկ Կորիդորե Աֆգույեում` 360 հազար: Հնարավոր է,սակայն, որ այս հաշվարկներում թույլ են տրվել էական սխալներ, քանի որ ՄԱԿ-ի գնահատականները հիմնավորված են արբանյակային նկարահանումների վրա և կարծում էին, որ շատ տներ կառուցվել էին պարզապես օգնող միջազգային կազմակերպություններին շփոթեցնելու համար: Այդուհանդերձ, լավ տեղեկացված աղբյուրները նշում էին, որ Սոմալիի այսօրվա իրավիճակը ավելի բարդ է, քան 1990-ական թվականների սկզբներին, քանի որ միջազգային կազմակերպություններն այլևս ի զորու չէին կատարել իրենց առաջադրանքը: Աղքատության մասշտաբները Մոգադիշոյում էապես ավելացան,այդ իսկ պատճառով կարիքավորներին օգնելը բավականին բարդ էր: Բացի այդ, թուլացավ կլանային համակարգը:

120. Մոգադիշոյի սահմաններում ռազմական գործողությունները գերազանցապես տեղայնացված էին որոշակի շրջանների և քաղաքների շուրջ: Այդպիսի ռազմավարական քաղաքներ, ինչպիսիք էին Կիսմայոն, Բելետվեյնը և Գալդուդուեում մի շարք քաղաքներ, վերջին տարիներին մի քանի անգամ ձեռքից ձեռք էին անցել: Հակամարտություններ էին տեղի ունենում նաև Բակուլում և Գեդոյում: Դրա հետ մեկտեղ, Սոմալիի հարավային հատվածի բնակչության գլխավոր խնդիրը շարունակում է մնալ հումանիտար խնդիրը: Երկրի այդ հատվածի երեխաների 15%-ը մինչև 5 տարեկան թերսնված է, իսկ բժշկական օգնություն ստանալու հնարավորությունը սահմանափակ է` հատկապես գյուղական համայնքներում, որտեղ ըստ տվյալների 25 հազար մարդուն բաժին է ընկնում մեկ բժիշկ:

D. Միավորված ազգերի կազմակերպության զեկույցները

1. ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի զեկույցները

121. 2010 թվականի մայիսի 11-ի Անվտանգության Խորհրդին ուղղված իր զեկույցում Գլխավոր քարտուղարը նշել է, որ 2010 թ.-ի առաջին երեք ամիսների ընթացքում Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում բախումների մասշտաբները մեծացան: Տեղահանվել էր ավելի քան 110 հազար մարդ: Բացի Մոգադիշոյում տեղի ունեցող բախումներից հակամարտությունը շարունակվում էր նաև Ալ-Շաբաաբ և Հիզբուլ Իսլամ խմբավորումների միջև` Ներքին Ջուբա և Ներքին Շաբելե նահանգներում, ինչպես նաև Ալ-Շաբաաբ և Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաա խմբավորումների միջև` երկրի կենտրոնական շրջաններում: ՄԱԿ-ի ազգային աշխատակիցն այս շրջաններում բախվել էր ուղղակի վտանգի հետ զինված խմբավորումների կողմից, իսկ միջազգային աշխատակցի ներկայությունն այստեղ խիստ սահմանափակ է:

122. Անվտանգության իրավիճակը նախկինի պես անմիջականորեն ազդում է մարդասիրական օգնության ցուցաբերման վրա: Զեկույցում նշված է, որ 2008 թվականի փետրվարի 8-ին Ալ-Շաբաաբ խմբավորումը հանգեցրեց Սոմալիում ցանկացած տեսակի Համաշխարհային պարենային ծրագրի ("WFP") գործունեության դադարեցմանը, իսկ 2010 թվականի մարտի 1-ին և ապրիլի 7-ին Բուալեում և Վաջիդեում WFP-ի շենքները զբաղեցվեցին նրանց խմբավորման կողմից: 2009 թվականի նոյեմբերից անհասանելիության հետևանքով դադարեցվեց սննդամթերքների բաշխումը ավելի քան 300 հազար IDP-ների Կորիդորե Աֆգույեում, իսկ հարավային և կենտրոնական շրջաններում սնունդ չէին ստանում ևս 1,1 մլն կարիքավորներ:

123. 2010 թ.-ի սեպտեմբերի 9-ի Անվտանգության Խորհրդին ներկայացրած իր զեկույցում Գլխավոր քարտուղարը նշել է, որ Մոգադիշոյում կրկին ուժեղացավ անկայունությունը և անապահովությունը: AMISOM-ի և Միջանկյալ դաշնային կառավարության ուժերը հաճախ էին պայքարի մեջ մտնում ապստամբների հետ` ի պատասխան ականանետային հարձակումների, և բնականաբար, հարձակումները և ռազմական գործողություններն ի վերջո հանգեցնում էին կատաղի պայքարի: Բացի այդ, հարձակումների զգալի մասը, ինքնաշեն պայթուցիկ նյութերի կիրառմամբ, բերում է զոհերի թվի աճի խաղաղ բնակչության շրջանում: Միջազգային առողջապահական կազմակերպության տվյալների համաձայն, 2010 թվականի մարտի 20-ից մինչև հուլիսի 11-ն ընկած ժամանակահատվածում Մոգադիշոյի երկու հիմնական հիվանդանոցներ էին դիմել ավելի քան 1600 տուժած բնակիչներ: Այս թիվ է, որը ներառում էր գրեթե 400 երեխաներ` մինչև 5 տարեկան և 48 գրանցված մահեր, որոնց ծանրությունն ընկած էր Մոգադիշոյի առողջապահական ծառայության ուսերին, որոնք առանց այդ էլ շատ թուլացած էին: Գլխավոր քարտուղարը հաղորդեց նաև, որ բացի Մոգադիշոյից, հատուկենտ բախումներ Ալ-Շաբաաբ և Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաա խմբավորումների միջև տեղի էին ունենում նաև երկրի կենտրոնական շրջաններում, և անվտանգության մշտական բացակայությունը խոչընդոտում է Սոմալիում ՄԱԿ-ի գործունեությանը, քանի որ ՄԱԿ-ի աշխատակիցների և կապալառուների տեղաշարժը սահմանափակ էր: 2010 թվականի հուլիսին Ալ-Շաբաաբ խմբավորումը գրավեց Համաշխարհային պարենային ծրագրի և վեց տեղաբնակ գործընկերների շենքերը:

124. Շարունակվող հակամարտությունը, հատկապես Մոգադիշոյում, 2010 թվականին 1-ին եռամսյակում բերեց 179 հազար մարդու տեղափոխման, իսկ 2-րդ եռամսյակում` 75 հազար:

125. 2010 թվականի նոյեմբերի 9-ի Սոմալիի զինված հակամարտության և երեխաների մասին իր զեկույցում Գլխավոր քարտուղարը նշել է, որ խաղաղ բնակչությունը, այդ թվում և երեխաները, նախկինի պես կազմում են զոհերի մեծ մասը: 2009 թվականի ընթացքում մարդասիրական օգնություն է ստացել 3,64 մլն մարդ, այդ թվում և 1,8 մլն երեխաներ: Դրա հետ մեկտեղ, պարենամթերքի բաշխումը խախտված էր, խմելու ջրի և բժշկական օգնության թույլտվությունը` դժվարացած, իսկ հիվանդանոցներում տեղ չկար: Սկսած 2010 թ.-ից` սննդամթերքի բաշխումը, որը իրականացվում էր Համաշխարհային պարենային ծրագրի միջոցով, դադարեցվեց բոլոր այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից:

126. Բացի այդ, բռնության մթնոլորտը և անապահովությունը առաջացնում էր խորը խախտումներ երեխաների իրավունքների պաշտպանության հարցում, քանի որ առանձին անձիք, օգտվելով օրենքի գերակայության բացակայությունից և զենքի առկայությունից, իրականացնում են բռնի գործողություններ երեխաների և այլ խոցելի քաղաքացիների նկատմամբ: Այս ամենը հաստատվում է երեխաների նկատմամբ սեռական բռնության մասին առկա վկայությունների բարձր մակարդակով: Ամենից շատ վտանգի էին ենթարկվում կանայք և երեխաները, ովքեր ապրում էին փողոցներում կամ բաց և չպաշտպանված IDP-ի ավաններում: Բացի այդ, ունեցած տեղեկատվությունը մատնանշում էր այն, որ Ալ-Շաբաաբն իրականացնում էր երեխաների համակարգային և համատարած հավաքագրում` հակամարտությունում օգտագործելու համար: Մասնավորապես, ինչպես հաստատում են աղբյուրները, Գալդուումայի բազայում` Բեյ և Ներքին Շաբելլե նահանգների սահմանում, Ալ-Շաբաաբը պահում էր 1800 երեխաների, որոնցից որոշներն ընդամենը 9 տարեկան էին:

127. 2011 թվականի ապրիլի 28-ի Անվտանգության Խորհրդին ներկայացրած իր վերջին զեկույցում Գլխավոր քարտուղարը հայտարարեց, որ 2011 թ.-ի փետրվարի 19-ին սկսվել է խոշոր հարձակվողական գործողություն ընդդեմ Ալ-Շաբաաբ խմբավորման: Ախլյու Սուննա Վալ Ջամայի և այլ խմբավորումների հարձակվողական ուժերը, որոնք աջակցություն էին ստանում Միջանկյալ դաշնային կառավարության կողմից, տեղակայված էին Եթովպիայի, Քենիայի և Սոմալիի սահմաններին: Ռազմական գործողությունները տեղի էին ունենում Գեդո, Բեյ և Բակուլ նահանգներում, իսկ զինված հակամարտությունն առավել մեծ ինտենսիվության հասավ Բուլա-Խավայում, նվազագույն աստիճանի` Բելետվեյնի և Դոլոյի խաչմերուկներում: 2011 թ.-ի ապրիլի 3-ին զորքերը, Միջանկյալ դաշնային կառավարության հետ միավորված, իրենց ձեռքը վերցրեցին Դոբլեյ քաղաքի վերահսկողությունը: Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից մեծ կորուստների և ակտիվ հավաքագրման աշխատանքների մասին տեղեկատվությունը հիմք է տալիս համարելու, որ խմբավորման հնարավորությունները փոքրացել էին: Դրա հետ մեկտեղ, Ալ-Շաբաաբը շարունակում էր զենք ստանալ հարավային Սոմալիի նավահանգստի կողմից:

2. Սոմալիում մարդու իրավունքների պաշտպանության անկախ փորձագետ Շամսուլա Բարիի զեկույցը (2010 թ. սեպտեմբերի 10)

128. Զեկույցի նախապատրաստման ժամանակ Մոգադիշոյում կրկին ծավալվեցին ծանր մարտեր, և համաձայն Կարմիր Խաչի Միջազգային կոմիտեի հաղորդման` հիվանդանոցները լեփ-լեցուն էին վիրավորներով: Սոմալիի Elman Peace Center կազմակերպության տվյալների համաձայն` 2010 թվականի առաջին յոթ ամիսների ընթացքում մարտերի և հարձակումների արդյունքում 918 խաղաղ բնակիչ զոհվեց, իսկ 2555-ը ստացան տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ: Զոհերի մեծ մասը, ինչպես պարզվում է, դարձել են կամ Ալ-Շաբաաբ խմբավորման և նրա դաշնակից AMISOM-ի և Միջանկյալ դաշնային կառավարության զինյալների հարձակման կամ AMISOM-ի պատասխան գրոհների զոհը, սակայն շատ մարդիկ մահացան մահմեդականների միջև անմիջական բախումների արդյունքում, օրինակ` Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաա և Ալ-Շաբաաբ խմբավորումների միջև, որոնք ուղեկցվում էին բախումներով Սոմալիի կենտրոնում: Բացի այդ, ինչպես հաղորդվել էր, հակամարտության կողմերը չէին պահպանում միջազգային հումանիտար իրավունքի սկզբունքները, քանի որ ռազմական գործողությունները տեղի էին ունենում քաղաքում, իսկ զոհերի թիվը կանխելու համար նախազգուշական միջոցառումները մերժվում էին:

129. Ալ-Շաբաաբի կողմից վերահսկվող շրջաններում մարդկանց իրավունքների պաշտպանության հետ հարաբերություններում, ՄԱԿ-ի աշխատակիցները ֆիքսեցին տեղեկատվություն 9 մահապատիժների մասին, որոնք իրականացվել էին գնդակահարության կամ քարկոծման ձևով, գերազանցապես լրտեսության կամ սպանության համար, 5 անդամահատման դեպք`հիմնականում գողության մեջ կասկածվողների շրջանում և 28 մարդու խարազանում կամ ծեծ: Բացի այդ, տեղեկատվություն կար 7 գլխատումների մասին, այդ թվում և 5 աշխատակիցների, որոնք ենթադրաբար սպանվել էին 2010 թվականի ապրիլին խորհրդարանի շենքում վերանորոգման աշխատանքներ իրականացնելու համար: Եվս երկու մարդ ենթադրաբար սպանվել էին 2010 թվականի հունիսին, երբ փորձել էին փախչել Մոգադիշոյից այն բանի համար, որ նայել էին ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունը:

130. Խնդիր էր համարվում նաև բնակչության տեղահանության հարցը: Ինչպես նշված է UNHCR-ի հաշվետվությունում, 2010 թվականի առաջին յոթ ամիսների ընթացքում 50065 սոմալացիներ ապաստան էին խնդրել հարևան երկրներից, իսկ ավելի քան 200000 մարդ դարձել էին ներքին տեղահանված անձիք: Վերջապես, 2010 թվականին հաշվարկվում էին 600484 սոմալացի փախստականներ, ովքեր հիմնականում ապրում էին Քենիայում, Յեմենում, Եթովպիայում, Էրիտրեայում, Ջիբութիում, Տանզանիայում և Ուգանդայում: Բացի այդ, 1,4 մլն սոմալացիներ տեղափոխվել էին երկրի խորքերը: Անցկացված գնահատականները ցույց էին տվել IDP ճամբարներում սեքսուալ բռնության բավականին բարձր մակարդակ, ընդ որում` զոհերը, որպես կանոն, պատկանում էին փոքրամասնական կլանին, զուրկ էին կլանային պաշտպանությունից և հաճախ ստիպված էին լինում դիմել կենդանի մնալու ռիսկային մեխանիզմներին:

131. Նախկինի պես լուրջ անհանգստություն էին առաջացնում հետագայում որպես առաջավորներ օգտագործելու համար երեխաների հավաքները: Չնայած վերջին ժամանակներս զանգվածային տեղեկատվության միջոցները մեծ ուշադրություն էին դարձնում նմանատիպ ուժերի շարքերում երեխաների առկայությանը, այդուամենայնիվ տեղեկությունների մեծ մասում` երեխաների նոր հավաքների մասին պատասխանատվությունն ընկնում էր հակակառավարական տարրերի վրա:

132. Զեկույցում նշվում է նաև, որ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում պահպանվում է առողջ բնակչության հետ կապված ծայրահեղ իրավիճակը: Չնայած 2010 թ.-ի ապրիլին առատ անձրևները մի փոքր բարելավեցին պարենային անվտանգության իրավիճակը, միևնույն է երկու միլիոն մարդ (Սոմալիի 27%-ը), նախկինի պես ապրում է հումանիտար ճգնաժամ: Բացի այդ, թերսնված երեխաների թիվը, համաձայն տեղեկությունների, կազմում էր 230 հազար, որոնցից 35 հազարը` առանձնահատուկ թերսնվածներն էին, ընդ որում` նման երեխաների մեծ մասն ապրում էր Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում: Մարդկանց հարկադրված տեղափոխությունը, կապված հակամարտության հետ, նույնպես սահմանափակում էր խմելու ջրի և բազային բժշկական օգնության հասանելիությունը:

3. ՄԱԿ-ի Գերագույն հանձնակատարի ղեկավարությունը փախստականների հարցերի հետ կապված (UNHCR),Գլխավոր սկզբունքները միջազգային պաշտպանության գնահատման հարցում Սոմալիի այն փախստականների նկատմամբ, ովքեր ապաստան են փնտրում («Գլխավոր սկզբունքները»), 2010 թ. մայիսի 5

133. UNHCR-ի գլխավոր սկզբունքները միջազգային պաշտպանության գնահատման հարցում Սոմալիի այն փախստականների նկատմամբ, ովքեր ապաստան են փնտրում (այսուհետ` «Գլխավոր սկզբունքները»), հրապարակվեցին 2010 թ. մայիսի 5-ին: «Գլխավոր սկզբունքներե-ում նշված է, որ վերջին երեք տարիները հայտնի էին միջազգային հումանիտար իրավունքների մշտական խախտումների դեպքերով, որի արդյունքում խաղաղ բնակչությունը հաճախ հայտնվում էր խաչաձև կրակի մեջտեղում: Շատ հաճախ էին նկատվում անկանոն ռմբակոծությունները և հարձակվողական մարտերը, որոնք իրականացվում էին այն շրջաններում, որտեղ բնակվում էր խաղաղ բնակչությունը, որի դեպքում հազվադեպ էին պահպանվում կամ առհասարակ չէին պահպանվում պատերազմական կանոնները: Հիվանդանոցային փաստաթղթերում նշված է, որ 2010 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին Մոգադիշոյում գրանցվել է ավելի քան 900 զոհ, այդ թվում և խաղաղ բնակիչներ: Համաձայն ուրիշ տվյալների, Մոգադիշոյում ամեն շաբաթ մահանում էր 20-50 խաղաղ բնակիչ:

134. Բնակչության տեղահանության հիմնական պատճառը դարձավ զինված հակամարտությունը, սակայն տվյալ փաստաթղթում նշված է, որ մեծացել էր Սոմալիի այն քաղաքացիների թվաքանակը, ովքեր փախչում էին` վախենալով դառնալ երկրում վերջին ժամանակներս ձևավորված քաղաքական իրավիճակի և մարդու իրավունքների ոտնահարման զոհ: Մյուսները պաշտպանվում էին գրանցված կամ փաստացի սոմալական ավանդույթների նորմերը և կանոնները խախտելուց: Այս խմբերին էին պատկանում կլանային փոքրամասնությունները, կանայք, ովքեր պատկանում էին որոշակի խմբերի, արյունալի թշնամության զոհերը, անձինք, ովքեր քրիստոնյաներ էին, լեսբիները, համասեռամոլները, բիսեքսուալները և տրանսգենդերները:

135. Ելնելով այս ամենից` UNHCR-ը եզրակացրեց, որ իրենց պարտականությունների անհետևողականությունը, որոնք ամրագրված էին միջազգային իրավական նորմերով, հակամարտության բոլոր կողմերի և մարդու իրավունքների խախտման մասշտաբները փաստում են այն մասին, որ ցանկացած մարդ, ով հետ կվերադառնա Սոմալիի հարավային կամ կենտրոնական հատված, կենթարկվի լուրջ վտանգի իրական ռիսկի միայն այն դեպքում, եթե միայն պատկանի այդ կատեգորիային: Բացի այդ, UNHCR-ը ենթադրում է, որ փախուստի ալտերնատիվը Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջաններում բացակայում է:

136. UNHCR-ը սահմանեց հետապնդման երեք հնարավոր աղբյուրներ: Առաջին հերթին դա մահմեդական զինյալ խմբավորումներն էին, ինչպիսիք էին Ալ-Շաբաաբը և Հիզբուլ Իսլամը: Երկու խմբավորումներն էլ մեղադրվեցին և ընդունեցին իրենց մեղքը ռազմական գործողություններում խաղաղ բնակչությանը որպես կենդանի զրահ օգտագործելու հարցում: Նրանք երկուսն էլ անցկացրել էին համակարգային քարոզչություն, որն ուղղված էր Միջանկյալ դաշնային կառավարության, AMISOM-ի կամ եթովպիական զորքերի աշխատակիցներին վախեցնելուն և սպանությանը, ովքեր կապված էին կամ շարունակաբար համագործակցում էին նրանց հետ: Բացի այդ, նրանք իրենց շարքերում հավաքագրել էին երիտասարդ մարդկանց և երեխաների` հաճախ բռնություն գործադրելու սպառնալիքով: Եվ վերջապես, նրանք կառուցել էին մահմեդական վարչակազմեր իրենց վերահսկողության տակ գտնվող շրջաններում և հրամաններ էին տալիս սոցիալական վարքագծի սահմանափակման հետ կապված: Այս հրամաններին հետևելը հաճախ ապահովվում էր ծայրահեղ և դաժան չափորոշիչների կիրառմամբ, իսկ դրանց խախտումները խստորեն պատժվում էին շարիաթական դատարանների կողմից:

137. Երկրորդ, UNHCR-ը նշել է, որ քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները և ձեռներեցները ենթարկվում են առանձնահատուկ ռիսկի` կապված Մոգադիշոյում առկա հանցագործության մակարդակի աճի հետ:

138. Եվ վերջապես, UNHCR-ը բացահայտել էր Միջանկյալ դաշնային կառավարության և AMISOM-ի կողմից պոտենցիալ հետապնդման աղբյուրները: Ղեկավար մարմինը նշել էր, որ այդ երկու սուբյեկտներն էլ մեղադրվում են Մոգադիշոյի խաղաղ բնակչության նկատմամբ հրաձգություն իրականացնելու մեջ` ի պատասխան ընդդիմադիր ուժերի ականանետային կրակոցների: Բացի այդ, երկու խմբավորումներն էլ մեղադրվում էին խաղաղ բնակչության վրա կրակելու մեջ:

139. «Գլխավոր սկզբունքներ»-ում նշված է, որ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջաններում պետության կողմից այդ արդյունավետ պաշտպանությունը բացակայում է` հաշվի առնելով զինված հակամարտության իրավիճակը և իշխանության մարմինների վերահսկողության անկարողությունը Մոգադիշոյի որոշ շրջաններում: Բացի այդ, 2007 թվականից սկսած կլանային պաշտպանությունը Մոգադիշոյում թուլացավ, բայց դա առավել նկատելի դարձավ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական մյուս շրջաններում անվերջանալի հակամարտությունների և ավանդական կլանային համակարգի թուլացման արդյունքում, քանի որ նախապատվությունը տրվում էր շարիաթի խիստ օրենքներին, որը պահանջում էին Ալ-Շաբաաբը և Հիզբուլ Իսլամը իրենց կողմից վերահսկվող շրջաններում:

E. Ոչ կառավարական կազմակերպությունների զեկույցները

1. «Միջազգային համաներում» (Amnesty International), «Չկա վերջ. Սոմալիի քաղաքային բնակչության անվերջանալի տառապանքները» (2010 թ. մարտի 25)

140. «Միջազգային համաներում» կազմակերպությունը նշել էր, որ Մոգադիշոյում և այլ քաղաքներում, օրինակ Սոմալիի կենտրոնական հատվածում գտնվող Դուսա-Մարեբեում և Հիրանի նահանգում, զինված ընդդիմադիր ուժերի և խմբավորումների ռազմական գործողությունների արդյունքում, որոնք աջակցություն են ստանում pro-TGF ուժերի կողմից, շարունակում է մահանալ և վիրավորվել խաղաղ բնակչությունը: Նա հայտարարել է հետևյալը.

«Կողմերից և ոչ մեկը, ինչպես ներկայացվում է, չի ձեռնարկում անվտանգության անհրաժեշտ միջոցառումներ խաղաղ բնակչության մահվան կամ վիրավորվելու դեպքերը կանխելու համար` չնայած նրա միջազգային հումանիտար իրավունքի համաձայն ունեցած համապատասխան պարտավորությունների: Խաղաղ բնակիչները հաճախ ընկնում են կրակահերթի տակ, որը վարում են հակամարտության բոլոր կողմերը, ինչն էլ բերում է հազարավոր մարդկանց մահվան և տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքների: Ռազմական գործողություններն ուղեկցվում են Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջաններում բնակչության` դեպի քաղաքներ և քաղաքից դուրս զանգվածային տեղահանումներով և անհնարին են դարձնում մարդասիրական օգնության մուտքը, որն առանց այդ էլ կրճատվել էր հումանիտար աշխատակիցներին սպառնացող վտանգի հետևանքով: Խաղաղ բնակչությունը, որն ապրում էր այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին զինյալ ընդդիմադիր խմբավորումների կողմից, գնալով ավելի շատ էր ենթարկվում առևանգումների, հարձակումների և հակաօրինական սպանությունների»:

141. Կապված Մոգադիշոյում անվտանգության իրավիճակի հետ` Amnesty International-ը նկատեց, որ.

«Գրեթե ամեն շաբաթ տեղի են ունենում հարձակումներ և հրաձգություններ մի կողմից զինված ընդդիմադիր խմբավորումների միջև, և մյուս կողմից` Միջանկյալ դաշնային կառավարության և AMISOM-ի ուժերի միջև, և գրեթե ամեն շաբաթ տեղեկություններ են ստացվում խաղաղ բնակչության մահացությունների և մարմնական վնասվածքների մասին: Զինված ընդդիմադիր խմբավորումները շարունակում են հարձակումներ իրականացնել Մոգադիշոյի շրջաններից, որը բնակեցված է կամ այստեղ հաճախ են այցելում խաղաղ բնակիչները, վտանգի տակ դնելով նրանց կյանքը: Նրանք կրակում են ականանետերով և ծանր հրետանիով Միջանկյալ դաշնային կառավարության և AMISOM-ի բազաների ուղղությամբ, որոնց մոտակայքում ապրում է խաղաղ բնակչությունը: Ընդդեմ Միջանկյալ դաշնային կառավարության և AMISOM-ի ուժերի մշտապես մեղադրանքներ են առաջադրվում այն մասին, որ նրանք հարձակվողներին պատասխանում են ականանետային կամ այլ հրետանային զենքի կրակով: Հակամարտության բոլոր կողմերը կիրառում էին ականանետեր և այլ ծանր հրետանի`զենքեր, որոնք, ըստ էության, կիրառման ժամանակ ունենում են ոչ ընտրողական բնույթ քաղաքի խիտ բնակեցված շրջաններում: Որոշ աղբյուրներ նույնիսկ բողոքում էին «Միջազգային համաներման»-ն այն մասին, որ AMISOM-ը պատասխանելով զինված ընդդիմադիր խմբավորումների գրոհներին, կիրառում է BM համակարգ կամ «Катюша» հրանոթ: Նմանատիպ գրոհները և հակագրոհները հանգեցնում են խաղաղ բնակչության մահվան»:

142. Զեկույցում նշված է, որ Սոմալի հասցվող հումանիտար օգնության ծավալները կրճատվեցին, քանի որ հումանիտար աշխատակիցները ենթարկվում էին հարձակումների, իսկ զինված խմբավորումները սահմանափակում էին այն միջազգային կազմակերպությունների տեղաշարժը, որոնք աշխատում էին իրենց կողմից վերահսկվող շրջաններում: Մասնավորապես «Միջազգային համաներում»-ը հայտնում է հետևյալը.

«2009 թվականի հոկտեմբերի 11-ին Բանադիր նահանգում Հիզբուլ Իսլամ խմբավորումը բոլոր հումանիտար կազմակերպություններից պահանջել էր 15 օրվա ընթացքում գրանցվել և մինչև հոկտեմբերի 25-ը վճարել գրանցման վճար, իսկ Ջուբա նահանգում Ալ-Շաբաաբ խմբավորումը վերականգնել էր բոլոր հումանիտար աշխատողների նկատմամբ կիրառվող արգելքները այդ նահանգում, հայտարարելով, որ. «Մենք ուզում ենք, որ մեր մարդիկ իրենք վաստակեն իրենց կյանքի համար, այլ ոչ թե հույսները դնեն պարենային օգնության վրա»:

Նոյեմբերին Բեյ և Բակուլ նահանգներում Ալ-Շաբաաբը հրապարակեց ցանկ` կազմված 11 պայմաններից, որոնք հումանիտար կազմակերպությունները պարտավոր էին կատարել, որպեսզի կարողանային շարունակել աշխատել այդ նահանգներում: Ինչպես հայտնվում է, այդ պայմանների շարքում էին` եռամսյա կալանքի բոլոր կանայք և տղամարդիկ, ովքեր համաձայն են խրախուսել աթեիզմը կամ դեմոկրատիան իրենց աշխատանքում կամ Ալ-Շաբաաբի վարչակազմին 20 հազար դոլար վճարել կես տարվա համար: Այնուհետև նոյեմբերի 25-ին հետևեց Ալ-Շաբաաբի ևս մեկ հայտարարություն, որը հրամայում էր Համաշխարհային պարենային ծրագրին (WFP) անմիջապես դադարեցնել պարենային օգնության մատակարարումը երկրում, քանի որ, ըստ Ալ-Շաբաաբի, (WFP)-ն գործել է ինչպես ինքնաբավարարման խոչընդոտ: Բոլոր տեղական գործարարներին հրամայված էր խզել բոլոր պայմանագրերը WFP-ի հետ, իսկ վերջինս` մինչև 2010 թվականի հունվարի 1-ը պետք է ազատեր պահեստները և տեղափոխեր պարենամթերքի մնացած մասը»:

143. 2010 թվականի հունվարի 4-ին Համաշխարհային պարենային ծրագիրը դադարեցրեց իր գործունեությունը Սոմալիի հարավային հատվածում: Շրջանների 99%-ը, որոնցում WFP-ն դադարեցրեց իր գործունեությունը, վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից, և հետագայում այս խմբավորումը հայտարարեց, որ երբեք թույլ չի տա WFP-ին հետ վերադառնալ: Դրա հետ մեկտեղ, «Միջազգային համաներում»-ը նշեց, որ Սոմալիի բնակչության կեսից ավելին կախված է այդ պարենամթերային օգնությունից, իսկ այդ մարդկանցից շատերը ապրում են հենց այն շրջաններում, որտեղից հեռացավ WFP-ն:

144. Զեկույցում նշված է նաև, որ WFP-ն դժվարություններ էր զգում Աֆգույե նահանգում օգնություն տեղափոխելու հետ կապված, որտեղ, ինչպես հայտնի էր, ապրում էր ավելի քան 360 հազար անձ, ովքեր տեղահանվել էին հակամարտության հետևանքով: 2010 թվականի փետրվարի 28-ին զինված մարդիկ կանգնեցնում են բեռնատարները, որոնք տանում էին պարենային օգնությունը Մոգադիշոյից դեպի Աֆգույ», որից հետո WFP-ն հայտարարում է, որ վերջին անգամ իրեն հաջողվել է օգնություն ցուցաբերել Աֆգույեին 2009 թվականի նոյեմբերին:

2. «Միջազգային համաներում», Համառոտ անդրադարձ, 2010 թ. հոկտեմբերի 18

145. Հավաստագրում նշված է, որ Մոգադիշոյի խաղաղ բնակչությունը նախկինի պես իր վրա կրում է ռազմական գործողությունների հիմնական ծանրությունը և հաճախ է ընկնում խաչաձև կրակի տակ կոնֆլիկտի մասնակից բոլոր կողմերի կողմից: Գրեթե ամեն շաբաթ իրականացվում էին հրաձգություններ մի կողմից զինյալ ընդդիմադիր խմբավորումների միջև, մյուս կողմից Միջանկյալ դաշնային կառավարության ուժերի և AMISOM-ի զորքերի միջև, որի արդյունքում գրեթե ամեն շաբաթ մահանում և մարմնական վնասվածքներ էին ստանում խաղաղ բնակիչները:

146. Մոգադիշոյի Դայնիլե հիվանդանոցի բժշկական փաստաթղթերից երևում է, որ 2010 թվականի առաջին 7 ամիսների ընթացքում հիվանդների 48%-ը վիրավորներն էին, որոնք վիրավորվել էին ռազմական գործողությունների արդյունքում, ընդ որում` այդ հիվանդների 38%-ը կազմում էին կանայք և երեխաները: 2010 թվականի հունիս-հուլիս ամիսներին Մոգադիշոյում մահացան կամ վիրավորվեցին հարյուրավոր խաղաղ բնակիչներ: Որոշ տեղեկություններում պնդում էին, որ մահացածների թիվը հասնում էր հիսունի մեկ օրվա ընթացքում, իսկ համաձայն UNHCR-ի գնահատականների, 2010 թ.-ի օգոստոսի վերջին և սեպտեմբերի առաջին շաբաթների ընթացքում ռազմական գործողությունների արդյունքում սպանվել էին 230 և վիրավորվել էին 400 խաղաղ բնակիչներ:

147. «Բժիշկներ առանց սահմանների» կազմակերպությունը հայտարարեց նաև, որ 2010 թվականի օգոստոսի 23-ից մինչև սեպտեմբերի 24-ն ընկած ժամանակահատվածում իր բժշկական խումբը Դայնիլեի հիվանդանոցում ապահովել է ավելի քան 542 վիրավորների բուժօգնությունը, ովքեր վիրավորվել էին ռազմական գործողությունների արդյունքում, և իրականացրել է ավելի քան 200 վիրաբուժական միջամտություն: Ակտիվ ռազմական գործողություններից հետո, որը տեղի ունեցավ 2010 թվականի սեպտեմբերի 23-ին, այս խմբավորումը 1 օրվա ընթացքում օգնություն էր ցուցաբերել 161 վիրավորների:

148. Աֆրիկյան Միությունը վերջերս բարձրաձայնել էր AMISOM-ի զորախմբի թվաքանակը մինչև 8000 մարդ հասցնելու իր մտադրության մասին, և ըստ «Միջազգային համաներման» կարծիքի, դրանից հետո իսկապես հավանական էր, որ AMISOM -ի գրոհների ինտենսիվությունը զինված մահմեդական խմբավորումների վրա կաճի:

149. Հավաստագրում նշված է, որ մարտերը բերել էին նաև տների քանդման, ընտանիքների բաժանման և զանգվածային տեղահանումների: Ըստ UNHCR-ի գնահատման` 2010 թվականի օգոստոսի 23-ին Մոգադիշոյից և նրա արվարձաններից տեղահանվել էին ավելի քան 42,4 հազար մարդ, ընդ որում` նրանց գրեթե 25,4 հազարը փախել էր Մոգադիշոյից, իսկ 17,1 հազարը` տեղափոխվել էր այլ քաղաքներ:

150. Ալ-Շաբաաբը գրավեց նաև մի քանի քաղաքներ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական այլ հատվածներում: Մասնավորապես, բախումներ էին տեղի ունենում Կիսմայոյում, Դուսա-Մարեբայում, Բելետվեյնում և Դոբլեեում, ինչպես նաև այդ բնակավայրերի շրջակայքում: Արդյունքում Դուսա-Մարեբյից տեղափոխվեցին 29 հազար խաղաղ բնակիչներ, իսկ Բելետվեյնից` 25 հազար: Բացի ռազմական գործողություններից, Ալ-Շաբաաբը դաժանորեն սահմանափակել էր հումանիտար օգնության մուտքը դեպի Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջանների մեծ մասը`այսպիսով վտանգի տակ դնելով խաղաղ բնակչությանը: Ինչպես նշված է հավաստագրում, Սոմալիի հարավային հատվածներում հումանիտար օգնության ցուցաբերման ծավալները այդ շրջանում ամենաքիչն էին` սկսած 2006 թվականից:

151. Բացի անկանոն հարձակումներից և ընդհանուր բռնությունից, բնակչության որոշակի խմբեր կանգնած էին ոչնչացման լուրջ վտանգի առջև: Դրանք, մասնավորապես, այն խմբերն էին, ովքեր կապված էին Միջանկյալ դաշնային կառավարության հետ, քաղաքացիական հասարակության ակտիվիստներն էին, հումանիտար կազմակերպությունների աշխատակիցները և լրագրողները: Երեխաներին և երիտասարդներին լրջորեն սպառնում էր մահմեդական խմբավորումների կողմից բռնի կերպով իրականացվող հավաքագրումը ռազմական գործողություններին մասնակցելու նպատակով:

3. «Միջազգային համաներում», «կյանքից առանց խաղաղության, դեպի խաղաղություն առանց կյանքի»

152. 2010 թվականի դեկտեմբերի 8-ին հրապարակված այս զեկույցում հիմնական ուշադրությունը դարձվում է սոմալացի փախստականների և փախստականի կարգավիճակ ունեցող այն անձանց վրա, ովքեր ապաստան էին փնտրում Քենիայում, որն ընդունել էր ամենամեծ թվով սոմալական փախստականների: 2010 թ.-ի սեպտեմբերին այս հատվածներում հաշվառվում էին 338,151 գրանցված փախստականներ, բայց համաձայն որոշ գնահատականների` փախստականների փաստացի թիվն անհամեմատ ավելի մեծ էր:

153. 2007 թվականին քենիական իշխանությունները փակեցին Սոմալիի հետ սահմանը, և համաձայն քենիական NGO-ի, այդ ժամանակ հազար սոմալացի փախստականներ վերադարձվեցին Սոմալի քենիական անվտանգության ուժերի կողմից: Որոշներին արտաքսեցին հենց սահմանից, իսկ որոշների մուտքն էլ առհասարակ մերժեցին: Այդ փախստականներից շատերը կանայք և երեխաներ էին, որոնց, ըստ UNHCR-ի ղեկավար անձնակազմի` պետք է ցուցաբերվեր միջազգային պաշտպանություն:

154. «Միջազգային համաներում»-ը հաղորդագրություն ստացավ այն մասին, որ քենիական ոստիկանությունը փակ սահմանում ահաբեկում է մարդկանց, ովքեր վտարվել են Սոմալիից և ապաստան են փնտրում: Բացի այդ, Սոմալիի քաղաքացիները, ովքեր ապաստան էին փնտրում, հաճախ ենթարկվում էին հարկադրված ձերբակալման, հսկողության և «անօրինական մուտքի» մասին մեղադրանքի:

155. Մինչև սահմանի փակվելը, նոր փախստականները գրանցվում և անցնում էին բժշկական ստուգում տրանզիտային կենտրոնում` սահմանից 15 կմ հեռավորության վրա, որը ղեկավարում էր UNHCR-ը, որից հետո տեղափոխվում էին փախստականների ճամբարներ: Երբ սահմանը փակեցին, այդ կենտրոնը նույնպես փակվեց, որի հետևանքով փախստականները, ում հաջողվել էր հասնել Քենիա, պարտավորվում էին հաղթահարել ևս 80 կմ մինչև ճամբար հասնելը, որտեղ էլ իրականացվում էր նրանց գրանցումը: Այս ճանապարհը լի էր վտանգներով, մասնավորապես՝ քենիական ոստիկանությունը կարող էր անպատիժ կերպով իրականացնել ցանկացած չարաշահում փախստականների նկատմամբ:

156. Գրանցված սոմալական փախստականների գրեթե 280 հազարը ստիպված էր տեղավորվել Դադաաբեի (Քենիայի հյուսիս-արևելյան մասը) երեք ճամբարներում, որոնք սկզբնապես հաշվարկված էին 90 հազար մարդու համար: Այս ամենի արդյունքում դժվարացավ ջրի, ապաստանի, սանիտարական կառույցների մուտքը: Քանի որ հողային տարածքներ չկային, նոր փախստականները չէին կարողանում կառուցել նոր տանիքներ և ստիպված էին ապրելու հարազատների կամ կլանի անդամների տանը: Բացի դրանից, սանիտարական ենթակառուցվածքները հաշվարկված էր ընդամենը մարդկանց 1/3-ի համար, որոնք այն ժամանակ գտնվում էին ճամբարում, որի հետևանքով շատ փախստականներ դժգոհում էին, որ նրանց համար նախատեսված ջրի քանակությունը բավական չէ: Ճամբարի տարածքում ապրողները ստիպված էին բավականին հեռու գնալ՝ ջուր գտնելու նպատակով:

157. Փախստականները դժգոհում էին նաև ճամբարի անվտանգությունից: Մեծացել էր այնպիսի երևույթների աճը, ինչպիսիք էին գողությունը և սեռական բռնությունը: Օգնություն և աջակցություն ցուցաբերող գործակալությունը «Միջազգային համաներման»-ը հայտնեց, որ ճամբարներում չէր բավականացնում ոստիկանների քանակը նրա համար, որպեսզի պատշաճ կերպով պատասխանեն հակաօրինական ոտնձգություններին: Ամեն դեպքում, փախստականները հաճախ չէին վստահում քենիական ոստիկանությանը, քանի որ նրանցից շատերը ճամբարի ճանապարհին դառնում էին չարաշահումների զոհ անվտանգության ուժերի կողմից:

158. 2009 թվականի հոկտեմբերին հաղորդագրություն ստացվեց այն մասին, որ քենիական անվտանգության ուժերը հավաքագրում են սոմալիական փախստականներին ռազմական պատրաստվածություն անցնելու համար՝ հետագայում Միջանկյալ դաշնային կառավարության կողմից ռազմական գործողություններին մասնակցելու նպատակով: Հաշվի առնելով այս ամենը UNHCR-ը ճամբարներում սկսեց տեղեկատվական արշավ:

159. Դադաաբի ճամբարներում սոմալական փախստականներին որպես կանոն թույլ չէին տալիս լքել ճամբարի սահմանները, և նրանք գործնականորեն ոչ մի հնարավորություն չունեին ապրուստի միջոց գտնելու համար: Նրանք, սակայն, ճամբարներում ստանում էին անվճար հումանիտար օգնություն:

4. Human Rights Watch, «Դաժան պատերազմ, դաժան խաղաղություն»

160. 2010 թ.-ի ապրիլին հրապարակված այս զեկույցում, Human Rights Watch կազմակերպությունը փաստերով ֆիքսեց Սոմալիում Ալ-շաբաաբի, Միջանկյալ դաշնային կառավարության և AMISOM-ի հակաօրինական գործողությունները: Զեկույցում նշված է, որ վերջին տարիներին ռազմական գործողությունների հետևանքով գրավվեցին ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող շրջանները, օրինակ՝ Մոգադիշոն, այն դեպքում, երբ Սոմալիի մնացած հատվածի մեծ մասում խաղաղություն էր տիրում: Դրա հետ մեկտեղ զեկույցում եզրակացություն է արվել այն մասին, որ հանցագործությունների հետևանքով տուժում են նաև քարուքանդ եղած մայրաքաղաքի և ավելի խաղաղ շրջանների բնակիչները:

161. Մոգադիշոյում և Սոմալիի հարավային և կենտրոնական այլ կոնֆլիկտային շրջաններում ռազմական գործողությունները հանգեցնում են խաղաղ բնակիչների մոտ ծանր կորուստների: Մասնավորապես, ինչպես նշվում է զեկույցում, հակամարտության բոլոր կողմերը իրականացրել են բազմաթիվ ականանետային կրակներ, ուշադրություն չդարձնելով խաղաղ բնակչությանը, ինչը առաջացրել է բազմաթիվ զոհեր խաղաղ բնակչության շրջանում և մեծ վնաս հասցրել ունեցվածքին: Գնդացիր կարող է լինել մեծ հստակություն ունեցող զենք, եթե այն կիրառվի կրակի ճշգրտության գործիքի կամ ուղղորդիչային համակարգի հետ, սակայն կողմերից ոչ մեկն էլ այս մեթոդները չէր կիրառում: Ընդդիմադիր զինված խմբավորումները վարում էին անկանոն ականանետային կրակ Միջանկյալ դաշնային կառավարության և AMISOM-ի օբյեկտների ուղղությամբ: TFG-ի և AMISOM-ի ուժերը երբեմն պատասխանում էին անկանոն կրակով դեպի այն ուղղությունները, որտեղից կրակում էին նրանց ուղղությամբ: Նման գրոհներն ունենում էին սահմանափակ ռազմական արժեք, սակայն առաջացնում էին էական կորուստներ խաղաղ բնակչության շրջանում և պատճառում էին էական նյութական կորուստներ:

162. Ինչպես նշված է զեկույցում, տեղի էին ունենում առանձին բախումներ Մոգադիշոյի սահմաններում գործող այլ խմբավորումների միջև, որոնք բերում էին խաղաղ բնակչության շարքերում մեծ կորուստների: Օրինակ, Հիզբուլ Իսլամ և Ախլյու Սուննա Վալ Ջամաա խմբավորումների միջև բախումները կենտրոնական՝ Դուսա-Մարեբի և Բալետվեյնի խաչմերուկներում 2010 թվականին հանգեցրեցին ավելի քան 25 հազար մարդու տեղափոխության:

163. Զեկույցում նաև ասվում է, որ հետապնդումների էին ենթարկվում այն աշխատակիցները, ովքեր մասնակցում էին հումանիտար գործողություններին: Համաձայն ՄԱԿ-ի ծայրաստիճան օգնության Համակարգային Բյուրոյի տվյալների` 2008-2009 թթ.-ին Սոմալիում սպանվել էին 47 նմանատիպ աշխատակիցներ: Նրանք բախվել էին մի շարք այլ սպառնալիքների հետ: Օրինակ, 2009 թվականի ընթացքում WFP-ն դադարեցրեց պարենային օգնության ցուցաբերումը Սոմալիի հարավային այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից, WFP-ի գործակալի հետապնդման, ինչպես նաև վճարների գանձման պահանջներից հետո:

164. Եվս մեկ խնդիր է համարվում հարկադրական և անօրինական հավաքագրումը: Ինչպես նշված է զեկույցում, ընդդիմադիր ուժերը, հատկապես (բայց ոչ միայն) Ալ-Շաբաաբը, լայնացնում էին իրենց շարքերը` դիմադրողներին սպառնալով մահապատժով, իսկ երբեմն էլ իրականացնելով իրենց սպառնալիքները: Բացի դրանից, և՛ ապստամբ խմբավորումները, և՛ կառավարական ուժերը հավաքում և օգտագործում են այս կամ այն աստիճանի երեխա-զինվորների, և հավաքագրում էին Քենիայի փախստականների ճամբարների նոր անդամներին: Զեկույցում նշված է, որ Ալ-Շաբաաբն առավել նպատակաուղղված և համակարգային ձևով է իրականացնում երեխաների հավաքագրումը, քան Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը կամ այլ զինված խմբավորումները: Այսպիսով, երեխաների հավաքը, և վախը նրա առաջ, տարածված էին մի շարք շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբի կողմից:

165. Զեկույցում ասվում էր, որ այն շրջաններում, որտեղ վերահսկողություն էր իրականացնում Ալ-Շաբաաբ խմբավորումը (իսկ դա Սոմալիի հարավային հատվածի մեծ մասն էր), բնակչությունը ենթարկվում էր նպատակաուղղված ոչնչացման և ծեծի, սոցիալական վերահսկողության և դաժան պատժի: Չնայած մի շարք շրջաններում Ալ-Շաբաաբն ապահովում է խաղաղություն և կարգ ու կանոն, սակայն այդ անվտանգության արժեքը շատ բարձր է: Մի շարք շրջաններում Ալ-Շաբաաբը թելադրում է նաև ամենօրյա կյանքի րոպեական մանրամասնությունները՝ հագուստի ոճից մինչև աղոթքի կանոնների հետևումը և բջջային հեռախոսների զանգերը: Զեկույցում, մասնավորապես, անցկացվում են հետևյալ գործոնները.

,Ալ-Շաբաաբն իրականացնում է շատ դաժան վերահսկողություն անձնական կյանքի նկատմամբ և կիրառում է հսկայական ուժեր վարքագծի զգուշացման համար, որը նա համարում է անգործ կամ անբարո: Խմբավորման ուշադրությունից չի վրիպում անգամ ամենափոքր դետալները: Մի շարք շրջաններում Ալ-Շաբաաբի ղեկավարներն արգելել էին զանգվածային հավաքները, պարերը հարսանիքների ժամանակ, բջջային հեռախոսների զանգերը, արևմտյան մեղեդիները և կինոնկարները: Նրանք անօրինական հայտարարեցին ծամոն ծամելը և ծխելը: Նրանք արգելեցին տղամարդկանց սափրել մորուքը և բեղերը, ունենալ երկար մազեր և կրել սպորտային տաբատներ: Բացի այդ, աղոթքի ժամանակ մարդկանց չէր թույլատրվում գտնվել փողոցում:

Մի շարք փողոցներում Ալ-Շաբաաբի պահակախմբերը ցրում էին զանգվածային հավաքները անկախ նրանց մասշտաբներից, եթե միայն կազմակերպված չէին հենց այդ խմբավորման կողմից: Հաճախ Ալ-Շաբաաբն արդարացնում է արագացումը նրանով, որ հավաքի մասնակիցները զբաղվում են «պարապությամբ» կամ «անգործությամբ», ընդ որում` այս համատեքստը ընդունվում էր կամավոր կերպով, և հաճախ նման գործունեության սահմանման անվան տակ ընկնում էր բացարձակապես ամեն ինչ՝ ֆուտբոլային խաղերից մինչև ընկերների հետ խոսակցությունները: «Եթե նրանք պարզում էին միմյանց հետ զրուցող մարդկանց խմբավորումներ, նրանք կարող էին պարզապես ծեծել նրանց և վռնդել` հրամայելով, որ պետք է անել ինչ-որ օգտակար բան»,– ասաց սահմանապահ գյուղերից մեկի բնակիչ Էլ-Բակը:

Կիսմայոյից մի երիտասարդ հայտնեց, որ տեսել է, թե ինչպես է Ալ-Շաբաաբի պարեկը բանտ նետում երիտասարդների մի խմբի, ովքեր «Սկրաբլլ» էին խաղում [խաղ բառերի հետ].

«Նրանք ասացին, որ դա պարապ զբաղմունք է: Տղաներին տարան, միանգամից բանտ գցեցին, իսկ որոշների գլուխը սափրեցին ածելիով կամ կոտրված շշի կտորով: Նրանցից մեկին այս ամենի ընթացքում վիրավորեցին: Նրանք չէին թողնում մարդկանց հավաքվել` Բի-Բի-Սի լսելու կամ ծխելու համար»:

166. Human Rights Watch-ը նույնպես զրուցել է այրիների հետ, ովքեր ապրում էին Կորիդորե Աֆգույեի IDP ճամբարում, և հայտարարել է, որ Ալ-Շաբաաբի զինյալները սպառնում էին սպանել նրան, եթե նա չդադարի վերնաշապիկը տաբատի տակ դնել,ինչը նրանք արևմտյան էին համարում:

167. Ինչպես նշում էր Human Rights Watch-ը, չնայած ծանր և ճնշողական ցուցումները, որոնք պետք է կատարեին բոլոր սոմալացիները, ովքեր ապրում էին Ալ-Շաբաաբի տեղական վարչակազմի վերահսկողության ներքո, հալածանքների հիմնական ծանրությունը և այս խմբավորման ոտնձգությունները կանայք են կրում իրենց վրա: Մասնավորապես, Ալ-Շաբաաբի որոշ առաջնորդներ հրամայել էին կանանց կրել աբայա՝ ավանդական կանացի հագուստ` կարված շատ հաստ և ծանր կտորից, որը ծածկում էր ամբողջ մարմինը, բացի ձեռքերից, դեմքից և ոտնաթաթերից՝: Ալ-Շաբաաբի զինյալները հսկում էին բնակելի շրջանները և պատժում էին այն կանաց, որոնց մոտ աբայան ավելի թեթև կտորից էր լինում: Մի շարք դեպքերում կանանց ծեծում և դաղում էին մտրակներով այնպիսի հագուստի համար, որը չէր համապատասխանում այս պահանջներին:

168. Բացի այդ, Ալ-Շաբաաբի վարչակազմը հրամայել էր կանանց փակել իրենց խանութները, քանի որ առևտրային գործունեությունը թույլ էր տալիս նրանց «շփվել տղամարդկանց հետ»: Երկրում, որտեղ կային պատերազմից այրիացած մեծ թվով կանայք և կանանց կողմից ղեկավարվող տնտեսություններ, մի շարք ընտանիքների այս հրամանից հետո թողեց առանց կյանքի համար անհրաժեշտ միջոցների: Բացի այդ, տղամարդկանց և կանանց զատումը վերաբերում էր բոլոր ոլորտներին: Կանանց չէր թույլատրվում գնալ շուկա տղամարդկանց հետ, անգամ եթե նրանք հարազատներ են, իսկ մեքենայով կանանց և տղամարդկանց ուղևորության դեպքում նրանք պետք է նստեին տարբեր նստարանների վրա: Կա տեղեկատվություն այն մասին, որ կանայք, ովքեր նստում էին տղամարդկանց կողքին, անցակետերում ենթարկվում էին հալածանքների:

169. Վերջապես, զեկույցում նշված է, որ մի շարք շրջաններում Ալ-Շաբաաբի առաջնորդները որպես պատիժ կիրառում էին անդամահատում և մահապատիժ` վերածելով այդ պատիժը հասարակական տեսարանի: 2008 թվականից սկսած նվազագույնը երեք մարդ գրեթե մահվան էին հասցվել քարկոծման միջոցով: Կա նաև չհաստատված հաղորդագրություն այն մասին, որ այդ զոհերից մեկը եղել է տասներեքամյա աղջնակ:

5. Human Rights Watch, 2010 թվականի համաշխարհային զեկույցը

170. Այս զեկույցում իրավիճակը Սոմալիում անվանվել է «աշխարհում մարդու իրավունքների խախտման ամենաահավոր աղետներից մեկը»: Մոգադիշոն քանդվեց անկանոն ռազմական գործողությունների հետևանքով, որոնց ընթացքում բոլոր կողմերը խառնված էին ռազմական հանցագործությունների և այլ լուրջ խախտումների մեջ, իսկ երկրի տարածության մնացած մասի մեծամասնությունը գտնվում էր տեղական վարչակազմի հսկողության տակ, որոնք կապված էին զինված ընդդիմադիր խմբավորումների հետ: Այս շրջանների մեծ մասում բնակչությունը տառապում է շարիաթական կանոնների ապօրինի կիրառումներից և խաղաղ բնակչության, այդ թվում և երեխաների հարկադրական հավաքագրումից: Բացի այդ, բռնկվում է հսկայական մասշտաբի հումանիտար ճգնաժամ, որին նպաստում են բազմամյա երաշտը և անվտանգության խնդիրները, որոնք հաճախ խոչընդոտում էին օգնության ցուցաբերմանը: Մոտ 3,75 մլն մարդ՝ Սոմալիի բնակչության գրեթե կեսը, զգում էին շտապ մարդասիրական օգնության կարիք: 2009 թ.-ին ավելի քան մեկ մլն մարդ տեղափոխվեց Սոմալիի սահմաններից, իսկ տասնյակ հազարավորները լքեցին երկիրը որպես փախստականներ:

171. Սոմալիում մարդասիրական օգնություն ցուցաբերելուն խանգարում էին անվտանգության պաշտպանվող խնդիրները և ուղղակի սպառնալիքները, որոնք ուղղված էին հումանիտար կազմակերպության հասցեին: Այդ կազմակերպությունների մեծ մասը, որոնք աշխատում էին Սոմալիում, ստիպված էին կտրուկ կերպով կրճատել իրենց գործունեությունը կամ առհասարակ հեռանալ Սոմալիի հարավային կամ կենտրոնական հատվածներից: Ընդդիմադիրների կողմից վերահսկվող տարածքներում, որտեղ օգնության կարիք էին զգում միլիոնավոր սոմալացիներ, հումանիտար կազմակերպությունների աշխատակիցները մշտապես սպառնալիքներ էին ստանում Ալ-Շաբաաբի և այլ խմբավորումների կողմից, որոնք նրանց մեղադրում էին օտարերկրյա ուժերի հետ Միջանկյալ դաշնային կառավարությանը օգնելու դավադրության մեջ:

6. Human Rights Watch. «Բարի գալուստ Քենիա՝ Սոմալիի փախստականների հանդեպ ոստիկանության իրավունքների չարաշահումը»

172. Այս զեկույցում, որը հրապարակվեց 2010 թ.-ի հունիսին, պարզաբանվեց մշտական չարաշահման խնդիրը, որն իրականացվում էր իշխանությունների կողմից սոմալական փախստականների նկատմամբ, ովքեր ապաստաններ էին փնտրում: Ինչպես նշված է զեկույցում, 2007 թվականի հունվարի 1-ից մինչև 2010 թվականի ապրիլի 30-ը ավելի քան 140 հազար փախստականներ տեղափոխվեցին Քենիա և գրանցվեցին Դադաաբի ճամբարում: Դրա հետ մեկտեղ, սահմանների և UNHCR-ի տրանզիտային կենտրոնի փակ լինելը բերեցին Քենիայի սահմանակից տարածքներում անօրինական գոտիների ստեղծմանը: Արդյունքում ապաստաններ փնտրող մարդիկ, ովքեր փորձում էին ընկնել ճամբարներ, հաճախ ընկնում էին քենիական ոստիկանության ձեռքը, ովքեր նրանցից մեծ գումարներ էին շորթում և անմիջապես ձերբակալում էին վճարել չկարողացողներին, նրանց պահում էին հսկողության տակ և շատ դաժան էին վարվում նրանց հետ` անգամ աքսորում էին:

173. Human Rights Watch-ի ներկայացուցիչները զրուցել էին տասնյակ սոմալացի փախստականների հետ, որոնց մեքենաները կանգնեցրել էին սահմանի պարեկային ոստիկանները`դեպի ճամբարներ իրենց տեղափոխման դիմաց գումարների գանձման նպատակով: Որոշ դեպքերում ոստիկանները բռնաբարում էին կանանց և ծեծում էին տղամարդկանց: Մինչև ճամբարներից գրանցման թույլտվություն ստանալը հանդիպում էին փախստականների ազատազրկման բազմաթիվ դեպքեր: Փախստականները պահվում էին մարդկանցով ծանրաբեռնված խցերում՝ շատ վատ օդափոխությամբ, առանց ջրի և սննդի, կամ գրեթե առանց ջրի և սննդի: Որոշներին չէր թույլատրվում անգամ զուգարանից օգտվել, այդ իսկ պատճառով նրանք ստիպված էին լինում իրենց կարիքները հոգալ անմիջապես խցի հատակին: Փախստականներին սովորաբար ազատ էին արձակում վճարումը կատարելուց հետո: Եթե նրանք չէին կարողանում վճարել պահանջված գումարը, ապա նրանց սպառնում էին դատավարությամբ, ինչը համարվում էր վերջին ճարահատյալ միջոցը նրանցից գումար ստանալու համար:

174. Դեռ ավելին, Human Rights Watch-ը փաստերով ֆիքսել էր ութ դեպք, երբ քենիական ոստիկանությունը վերադարձնում էր ապաստան փնտրողներին դեպի Սոմալի: Բոլոր այդ դեպքերը, որոնց ժամանակ հետ էին վերադարձվել 152 տղամարդիկ, կանայք և երեխաներ, տեղի էին ունեցել 2009 թ.-ի սեպտեմբերից մինչև 2010 թ.-ի մարտ ամիսն ընկած ժամանակահատվածում: Ելնելով այս հավաքագրումից` Human Rights Watch-ը եզրակացրեց, որ ամեն ամիս Սոմալի են վերադառնում եթե ոչ հազարավոր, ապա՝ հարյուրավոր սոմալացիներ:

175. Նման տարածված խախտումները մի շարք անձանց, ովքեր ապաստան էին փնտրում, ստիպում էին շարժվել Քենիայի առավել քիչ տեսանելի ճանապարհներով, որտեղ նրանց վրա հարձակվում էին հանցագործները` խլելով նրանցից իրենց ունեցվածքը և բռնաբարելով կանանց:

176. Տեղեկացնում են նաև փախստականների ճամբարներում քենիական ոստիկանության կողմից լրջագույն չարաշահումների մասին: Յոթ փախստականներ Human Rights Watch-ին հայտնեցին տաս առանձին դեպքերի մասին, երբ ոստիկանները հարձակվել էին իրենց վրա կամ երբ ականատես էին դարձել, թե ինչպես են ոստիկանները հարձակվում այլ փախստականների վրա: Կանանցից մեկը բողոքել էի, որ ճամբարում նրան բռնաբարել էր ոստիկանության աշխատակիցը:

177. Բացի այդ, փախստականների տեղեկությունների համաձայն` ոստիկանությունը չէր արձագանքում ճամբարներում սեքսուալ բռնությունների մասին հայտարարություններին: Համաձայն միջազգային չափորոշիչների` 400 մարդու պարտավոր էր պաշտպանել 1 ոստիկանության աշխատակից: Չնայած Քենիայում, ըստ պաշտոնական տվյալների, 800 մարդու էր բաժին հասնում 1 ոստիկան, սակայն ճամբարներում տվյալներն այլ էին. այստեղ 5500 մարդուն էր բաժին հասնում 1 ոստիկանության աշխատակից: Հաղորդում էին, որ ոստիկանությունը չէր քննադատում հանցագործությունը, քանի դեռ տուժածները չէին վճարում նրանց: Որոշ դեպքերում, ինչպես հաղորդվում էր, գործի քննությունը դադարեցվում էր, իսկ մեղավորները ազատ էին արձակվում կաշառք տալու միջոցով: Համաձայն UNHCR-ի տվյալների` 2009 թվականին ճամբարներում ոստիկանությունը քննել էր սեռական և գենդերային բռնության 16 դեպքեր, որոնցից յոթը ավարտվեցին ձերբակալմամբ, 6-ը՝ արդարացվեցին, իսկ 3 գործերը մինչև տարեվերջ դեռևս քննվում էին:

178. Human Rights Watch-ը նաև հայտնում էր, որ 1990-ականների սկզբներին Քենիան փախստականների մեծամասնության նկատմամբ ընդունեց ճամբարներում մնալու ոչ ֆորմալ կանոններ, համաձայն որոնց փախստականների տեղաշարժը սահմանափակված էր ճամբարի որոշակի տարածքով: Փախստականներին, որոնց գտնում էին ճամբարի տարածքից դուրս, առանց «դուրս գալու թույլտվության», անմիջապես ձերբակալում էին, տուգանում և մի քանի ամսով բանտարկում էին:

 7. Տեղաշարժման գործընթացների հանդեպ հետևողականությունը Միջազգային կենտրոնի կողմից, «Սոմալի՝ քաղաքական ճգնաժամը և անվտանգության շրջանում զարգացած ճգնաժամը, դոնորական օգնության դադարեցումը և հասանելիության սահմանափակումները, որոնք ուժեղացնում էին IDP-ի հետ կապվածությունը» (2019 թ. դեկտեմբերի 10)

179. Տեղափոխությունների միջազգային կենտրոնը հաշվարկել էր, որ 2009 թ.-ի նոյեմբերին Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներն են տեղափոխվել 1,5 մլն մարդ: Բազմաթիվ IDP-ներ փախան հակամարտությունից, որը շարունակվում էր Մոգադիշոյում: Հարյուրավոր միկրոավտոբուսներ մարդկանց տեղահանում էին քաղաքից, սակայն մեծ վեճերի արդյունքում ամեն օր ուղեվարձի գինը բարձրանում էր, և շատերը ստիպված էին լինում մնալ քաղաքում:

180. Որոշ IDP-ներ հակամարտությունից փախան դեպի Սոմալիի հարավային և կենտրոնական այլ շրջանները: Զեկույցում նշված է, որ 2009 թվականի վերջում տեղահանվեցին այնպիսի քաղաքների բնակիչներ, ինչպիսիք էին Բելետվեյնը, Կիսմայոն և Աֆմադոուն: Բացի այդ, 2008 թվականի դեկտեմբերի ռազմական գործողություններից հետո իրենց տները լքեցին Գալգուդուդ (Սոմալիի կենտրոնական հատված) նահանգի Դուսա-Մարեբ և Գուրիսել կետերի բնակչության ավելի քան 90%-ը: Այս մարդկանցից շատերը Մոգադիշոյում տեղի ունեցող ռազմական գործողությունների արդյունքում այդ ժամանակ արդեն տեղափոխված էին եղել:

181. Մոգադիշոյի բնակչության մեծամասնությունը տեղափոխվել էր արդեն իսկ խիստ բնակեցված տեղանքներ` Մոգադիշոյի և Աֆգույեի միջև 30 կմ-անոց ճանապարհի վրա: UNHCR-ի գնահատականից հետո, 2009 թվականի նոյեմբերին Աֆգույեի շրջանում հաշվարկվում էր 610 հազար մարդ, Մոգադիշոյում՝ 370 հազար, Գալգուդեդեում՝ 150 հազար, Գալկայոում՝ 70 հազար, Բայդաբեում՝ 66 հազար, Խիրրանեում՝ 51 հազար մարդ: Դրա հետ մեկտեղ, կապված անվտանգության հետ, այս թվերը ճշտելը շատ դժվար էր:

182. Զեկույցում նշված է նաև, որ Սոմալիի բնակչության կեսից ավելին, ինչպես համարվում էր, կարիք ուներ հումանիտար օգնության, սակայն, պահպանվող վտանգը խոչընդոտում էր առաջին անհրաժեշտության իրերի մատակարարմանը: 2009 թվականի մայիսին զինյալները հարձակվեցին UNICEF-ի պահեստների վրա: 2009 թվականի հուլիսին օգնությունից զրկվեցին Ջոխարի ճամբարները, որտեղ ապրում էին 49 հազար IDP, քանի որ WFP-ն, անվտանգության բացակայությամբ պայմանավորված, չէր կարողանում պարենամթերք մատակարարել: 2009 թվականի օգոստոսին UNICEF-ը ստիպված էր դադարեցնել սուր թերսնման համար հարյուրավոր տոննա մթերքի, անհրաժեշտ բժշկական միջոցների մատակարարումը: Հումանիտար աշխատակիցների հետապնդումը ազդում է նաև բնակչության կարիքավոր խմբերին օգնություն ցուցաբերելու վրա: 2008 թ.-ից մինչև 2009 թ.-ի նոյեմբերն ընկած ժամանակահատվածում 42 հումանիտար աշխատակիցներ սպանվեցին, 33-ը՝ առևանգվեցին, իսկ 10-ը՝ մնացին գերի:

183. 2009 թվականի հուլիսին Ալ-Շաբաաբը հայտարարեց, որ արգելափակում է ՄԱԿ-ի գործընկերների աշխատանքը Սոմալիի հարավային և կենտրոնական այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին իր կողմից: 2009 թվականի նոյեմբերի վերջին, Ալ-Շաբաաբը պահանջեց, որպեսզի 2010 թվականի հունվարից WFP-ն դադարեցնի պարենամթերքի ներմուծումը Սոմալի, իսկ դրա փոխարեն սկսեց գնել տեղական արտադրանք, չնայած նրան, որ երկիրը չէր կարող բավարարել անգամ սեփական բնակչության համար անհրաժեշտ մթերքները: Չնայած բոլոր սպառնալիքներին, եթե թույլ էր տալիս անվտանգության մակարդակը, WFP-ն կարողանում էր տեղական և միջազգային գործընկերների օգնությամբ պարենամթերք հասցնել բնակչությանը: 2009 թվականի առաջին կեսին WFP-ն մերժեց 2,87 մլն սոմալացիներին պարենամթերքով օգնությունը: UNICEF-ը և այլ մարմիները շարունակում էին IDP-ի համայնքներում իրականացնել ծրագրեր` կապված առողջապահության, ջրի խնայողության և սանիտարահիգիենիկ պայմանների հետ, սակայն անվտանգության իրավիճակը էապես ազդում էր նրանց իրացման վրա:

184. Օգնություն ցուցաբերելու վրա ազդում էր նաև ֆինանսական վիճակի վատացումը: ԱՄՆ-ն մերժեց ՄԱԿ-ի այն մարմիններին, որոնք մարդասիրական օգնություն էին ցուցաբերում` հավանաբար վախենալով, որ այդ ամբողջ օգնությունը կարող է ընկնել Ալ-Շաբաաբի ձեռքը, որը, ինչպես համարվում էր, կապեր էր ստեղծում Ալ-Քաիդայի հետ: 2009 թվականի նոյեմբերին, WFP-ն հայտնեց, որ իր կողմից Սոմալիին հասցվող մարդասիրական օգնությունը փաստացիորեն դադարել է ԱՄՆ-ի այսպիսի քաղաքականության արդյունքում, քանի որ ԱՄՆ-ն համարվում էր WFP խոշորագույն դոնորը:

185. 2009 թ.-ի սեպտեմբերին սովահարների օգնության Օքսֆորդյան կոմիտեն հաղորդեց, որ վատ սանիտարահիգիենիկ պայմանները և մուտքի թույլտվության բացակայությունը IDP-ի ճամբարներում ստեղծում են առողջության հետ կապված ծայրահեղ իրավիճակ: Կոմիտեն Աֆգույեի ճամբարներն անվանեց «մարդկանցով առավելագույնս ծանրաբեռնված վայր աշխարհում» և բնութագրեց այս իրավիճակը ինչպես «անհավատալի մասշտաբների մարդկային ողբերգություն»: Ճամբարները խոցելի էին նաև էկոլոգիական խնդիրների համար: 2009 թ.-ի հոկտեմբերին հեղեղաջրերը, որոնք լցվեցին Կիսմայոյի և Մոգադիշոյի IDP ճամբարներ, քանդեցին հազարավոր մարդկանց ժամանակավոր կացարանները: Կիսմայոյում անձրևները առանց ապաստան թողեցին ավելի քան 36 հազար մարդու, որի արդյունքում նրանք դարձան անպաշտպան միջատների առաջ և բախվեցին այլ խնդիրների հոտ, որոնք կապված էին հիգիենայի հետ:

186. Զեկույցում նշված է, որ Սոմալիի բնակչության գրեթե 80%-ը չէր կարողանում օգտվել խմելու մաքուր ջրից, իսկ մոտ 50%-ը՝ սանիտարահիգիենիկ պայմաններից: Բազմաթիվ տեղահանված կանայք ստիպված էին ավելի քան 10 կմ անցնել խմելու ջուր գտնելու համար, ինչի արդյունքում դառնում էին բռնության կամ հարձակման զոհ զինյալների կողմից: IDP-ն հաճախ ստիպված էր լինում վճարել ոչ միայն կացարանի, այլ նաև ճամբարներում զուգարաններից օգտվելու համար: Արդյունքում մի շարք ճամբարներ լցված էին աղբով, ինչը մեծացնում է հիվանդացության մակարդակը:

8. Համաշխարհային պարենային ծրագիր (WFP)

187. 2010 թվականի հունվարի 5-ին WFP-ն հրապարակել էր հետևյալը.

«Մարդասիրական աշխատակիցների հանդեպ սպառնալիքի աճը, ովքեր մասնակցում էին այդ գործընթացներին և նրանց վրա կատարված հարձակումների ակտիվացումը, ինչպես նաև զինված խմբավորումների կողմից մի շարք անընդունելի պահանջների առաջ քաշումը գործնականորեն բացառում էին Համաշխարհային պարենային ծրագրի (WFP) հետագա օգնության ցուցաբերումը, որի կարիքը զգում էին Սոմալիի հարավային հատվածի միլիոնավոր խաղաղ բնակիչներ:

Հարավային Սոմալիում մարդասիրական WFP-ի գործողությունները վերը նշված կազմակերպությունների կողմից ավելի ու ավելի մեծ ակտիվությամբ էին ենթարկվում գրոհների, ինչը հաճախ բերում էր մարդասիրական օգնության ցուցաբերման դադարեցման Սոմալիի հարավային հատվածում:

Վաջիդեում, Բուալեում, Գարբախարում, Աֆմադոում, Ջիլիբեում և Բելետվեյնում գործող WFP-ի գրասենյակները ժամանակավորապես փակվեցին, իսկ մթերքների և բժշկական առաջին օգնության պահուստային միջոցները տեղափոխվեցին առավել ապահով շրջաններ, ինչը թույլ էր տալիս հետագայում օգնել ավելի շատ մարդկանց, ովքեր ունեին դրա կարիքը»:

188. Պարենամթերային անվտանգության և սնուցման իրավիճակի վերլուծության բաժինը (FSNAU), իր «Անձրևների սեզոնից հետո իրավիճակի վերլուծությունը 2009/10 թթ.ե կարճ զեկույցում (փետրվարի 12, 2010 թ.) հայտնեց հետևյալը.

,... Սոմալիի բնակչության 42%-ը կամ գրեթե 3,2 մլն մարդ մարդասիրական օգնության կարիք ունեին մինչև 2010 թվականի հունիսը: Այս արդյունքները ցույց էին տալիս, որ, չնայած որոշակի դրական նշանների, հարավային շրջաններում անասունների արտահանման արգելքի հանումը և գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության ծավալների ավելացումը կենտրոնական շրջաններում, պարենամթերային և սնուցման անվտանգության իրավիճակը շարունակում էր մնալ ծայրահեղ. բնակչության 70%-ն օգնության կարիք ուներ: Իրավիճակը բարդանում էր հակամարտության սրման և տեղափոխված անձանց թվաքանակի աճի պատճառով, ինչը ստեղծում էր կրկնակի բեռ կենտրոնական շրջանի բնակչության համար, ովքեր առանց այն էլ տուժել էին երաշտից, ինչպես նաև զրկվել էին մարդասիրական օգնություն ստանալու հնարավորությունից:

Շարունակում էին տեղեկություններ ստացվել քրոնիկական թերսնման բարձր մակարդակի տարածվածության մասին. Սոմալիում բնակվող յուրաքանչյուր 6-րդ երեխան տառապում էր քրոնիկական թերսնմամբ և մասնագետների օգնության կարիքն ուներ: Այդ երեխաներից ցանկացած 22-րդի մոտ նկատվում է թերսնման շատ ծանր մակարդակ, իսկ մահվան վտանգը նրանց մոտ 9 անգամ ավելի մեծ է, քան նորմալ սնվող երեխաների մոտ: Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում այդ ցուցանիշները էլ ավելի բարձր էին. քրոնիկական թերսնումը նկատվում էր ցանկացած հինգերորդ երեխայի մոտ, իսկ ծանր մակարդակ՝ ամեն տասներկուերորդ երեխայի մոտ: Քրոնիկական թերսնման այս մակարդակները նախկինի պես շարունակում էին մնալ ամենաբարձրն ամբողջ աշխարհում: Ներկա պահին այդ ցուցանիշները նշանակում են, որ Սոմալիում մինչև 5 տարեկան գրեթե 240 հազար երեխաներ տառապում էին քրոնիկական թերսնմամբ, որոնցից 63 հազարը՝ ծանր աստիճանի: Այդ երեխաների ավելի քան 2/3-ը ապրում է Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում, որոնք ամենից շատ էին տուժել այդ հակամարտությունից: Երաշտային ճգնաժամի հետևանքով տուժեցին մոտ 1,25 մլն գյուղացիներ, 580 հազար քաղաքացիներ ստիպված էին գնել մթերքներ և ոչ պարենային ապրանքներ շատ բարձր գներով»:

9. «Բժիշկներ առանց սահմանների» (Mռdicinse Sans FrontiՌres, MFS)

189. 2009 թ.-ի դեկտեմբերի 21-ի իր «2009 թվականի ընթացքում մարդասիրական գործունեության տաս ամենամութ պատմությունները» զեկույցում MSF-ը նկարագրել էր իրավիճակը Սոմալիում հետևյալ կերպ.

«2009 թվականին Սոմալիի բնակչությունը նախկինի պես տառապում էր անկանոն բռնությունից այն ժամանակ, երբ երկրի որոշ շրջանների բնակիչներին տանջում էր դաժան երաշտը: Միլիոնավոր մարդիկ շտապ բժշկական օգնության կարիք ունեին, սակայն սոմալացիների և հումանիտար աշխատակիցների միջև հսկայական ճեղքվածքը շարունակում էր մեծանալ: Հումանիտար կազմակերպությունների տեղաբնակ և միջազգային աշխատակիցների մշտական առևանգումները և սպանությունները բերում էին նրան, որ այդ կազմակերպությունները չէին կարողանում պատասխանել նմանատիպ իրավիճակներին, իսկ առողջապահության պետական համակարգը նախկինի պես գործնականորեն գտնվում էր ընդհանուր փլուզման եզրին:

... Բռնության և անապահովության նմանատիպ բարձր մակարդակի ազդեցությունը չէր սահմանափակվում MSF-ի վիրաբուժական կետերով, որոնք նպաստում էին ընդհանուր առաջին անհրաժեշտության բժշկական միջոցների նկատմամբ հասանելիությունն ամբողջ երկրում: MSF-ի օգնություն ցուցաբերելու ընդունակությունն էլ ավելի թուլացավ, երբ ապրիլին Խուդդուրեում (նահանգ Բակուլում) առևանգվեցին MSF-ի երկու աշխատակիցներ, որի արդյունքում փակվեց հարավային և կենտրոնական Սոմալիի տարածքում ամենամեծ բժշկական կենտրոնը և ևս չորս բժշկական կետ: Հունիսին MSF-ի աշխատակիցը մահացավ Բելետվեյնում (նահանգ Հիրան) տեղի ունեցած պայթյունի արդյունքում, որը խլեց ևս 30 մարդու կյանք: Հուլիսին վատացած անվտանգության իրավիճակը ստիպեց MSF-ին 17 տարվա մեջ առաջին անգամ դադարեցնել օգնությունը Մոգադիշոյի մանկաբուժական հիվանդանոցին և ևս երեք բժշկական հաստատություններին, քանի որ աշխատակիցները ստիպված էին փախչել ելնելով սեփական կյանքի անվտանգությունից:

Եվս մեկ կարևորագույն խնդիր էր համարվում Սոմալիում որակավորված բժշկական մասնագետների բացակայությունը, քանի որ բժշկական աշխատակիցների մեծ մասը փախել էին բռնությունից, իսկ բժշկական ԲՈՒՀ-երը փակվեցին: 2008 թվականի դեկտեմբերին հայտնվեց հույսի շող. Մոգադիշոյի Բենիդեր համալսարանն ավարտեցին 20 բժիշկներ. դա քսան տարվա ընթացքում բժիշկների առաջին նոր խումբն էր: Այդ հույսն արագորեն մարեց այն դեպքում, երբ 2009 թվականի դեկտեմբերի 3-ին հաջորդ ավարտական ելույթի ժամանակ տեղի ունեցավ պայթյուն, որը խլեց 23 մարդու կյանք, ովքեր հիմնականում շրջանավարտներ էին. վիրավորվեցին ավելի քան 50 ներկաներ:

Անվճար բժշկական օգնության բացակայությունն ամբողջ երկրում վատացնում է առողջության հետ կապված խնդիրները, որը ծագում է մարդկանց մոտ քրոնիկական աղքատության և խիստ երաշտի հետևանքով, որոնք նկատվում էին այդ տարի: Չնայած ազգային մակարդակում հասանելի էր շատ քիչ հավաստի տեղեկատվություն` Սոմալիի առողջապահական ցուցանիշները, մասնավորապես այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք էին վարակազերծումը, մայրական մահացությունը, թերսնումը և հիմնական բժշկական միջամտությունների հասանելիությունը, համարվում էր ամբողջ աշխարհում ամենացածրը: Համաձայն Համաշխարհային առողջապահական կազմակերպության տվյալների` ամեն տասներորդ կինը ենթարկվում է մահվան ռիսկի ծննդաբերության կամ հղիության ժամանակ: Հինգ տարեկանից փոքր ամեն հինգերորդ երեխան քրոնիկական թերսնված է»:

F. Վերջին տեղեկատվական հաղորդագրությունները

190. 2010 թվականի սեպտեմբերի 16-ին IRIN-ը հաղորդեց, որ Կորիդորե Աֆգույեի գույքի սեփականատերերը վաճառում էին հողատարածքները, որոնց վրա արդեն մի քանի տարի ապրում էին հազարավոր IDP-ներ, ինչը բերում է մարդկանց նոր տեղափոխությունների: Հողերի նոր սեփականատերերը կանգնեցնում էին նոր շինություններ վարձակալության տալու համար, բայց շատ քչերը կարող էին թույլ տալ իրենց վճարելու նման գումար: Որոշ շատ լավ տեղեկացված աղբյուրներ լսել էին այն մասին, որ մարդիկ, ովքեր ձեռք էին բերել այս հողերը, կապված էին ծովահենների հետ:

191. 2010 թ.-ի հոկտեմբերի 1-ին ՄԱԿ-ի նորությունների Կենտրոնը հաղորդեց, որ համաձայն UNHCR-ի տվյալների, Մոգադիշոյի 410 հազար IDP-ներն ապաստան էին խնդրել Կորիդորե Աֆգույեից այն դեպքում, երբ 2009 թ.-ի սեպտեմբերին նրանց թիվը ավելի քան 366 հազար էր: Այս էական փոփոխությունը, ինչպես ենթադրում էին, արտացոլում էր 2007 թ.-ից սկսած քաղաքի անվտանգության վիճակի վատացումը. բացի այն, որ 410 հազար IDP ապրում էր Կորիդորե Աֆգույեում, ևս 55 հազարը ապրում էր Դայնիլեում (Մոգադիշոյի հյուսիսային հատվածը), 15,2 հազարը՝ Բալկադում, 7260-ը՝ Կակս Շիիկալ շրջանում՝ արևմտյան հատված: Մոգադիշոյում գտնվում էին մոտ 372 հազար IDP:

192. Այս տեղեկություններում նշված են Կորիդորե Աֆգույեում ուրբանիզացիայի բարձր մակարդակը, ինչը հստակորեն նկատվում է արբանյակից կատարված նկարներում: Աֆգույեի շինությունները ձեռք էին բերում առավել կայուն բնույթ այնքանով, որքանով մարում էին քաղաք վերադառնալու վերջին հույսերը: Համաձայն UNHCR-ի տվյալների, Աֆգույեում կյանքի պայմանները ծայրաստիճան բարդ էին. մարդիկ հազիվ էին կարողանում սնվել և չունեին հասանելիություն առաջին անհրաժեշտության իրերի նկատմամբ, իսկ անկայուն իրավիճակը անվտանգության պլանում հումանիտար կազմակերպություններին հնարավորություն չէր տալիս օգնություն ցուցաբերելու համար: Որոշակի օգնություն հասնում էր Աֆգույե տեղական գործընկերների միջոցով, սակայն դրա ծավալը, համեմատած պահանջների հետ, շատ փոքր էր:

193. Սոմալիում Գլխավոր քարտուղարի հատուկ ներկայացուցիչը՝ Օգաստին Մախիգան, հայտարարեց, որ առանց Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում խաղաղություն հաստատելու դժվար կլինի ապահովել խորը և կայուն փոփոխություններ այդ երկրում մարդու իրավունքների պաշտպանության հետ կապված, հատկապես այնպիսի իրավունքների դեպքում, ինչպիսիք են կյանքի, սննդի, կացարանի, կրթության և առողջության իրավունքները:

194. 2011 թվականի փետրվարի 3-ին Guardian շաբաթաթերթը հայտնեց, որ Սոմալին կրկին թերսնման ճգնաժամ է ապրում: Գրեթե 2,4 մլն մարդ՝ մոտավորապես երկրի բնակչության 1/3-ը, զգում է հումանիտար աջակցության կարիք այն բանից հետո, երբ անբավարար անձրևների արդյունքում առաջացած երաշտը դարձավ բնակչության տեղահանության հիմնական պատճառ: Ինչպես հաղորդվել էր, երաշտի հետևանքով մարդկանց հոսքը Մոգադիշոյից տեղափոխվեց հակառակ ուղղությամբ՝ հարյուրավոր մարդիկ գյուղական համայնքներից գնում էին դեպի քաղաք սննդի և ջրի փնտրտուքներով:

195. 2011 թվականի փետրվարի 17-ին ՄԱԿ-ի նորությունների Կենտրոնը հաղորդեց, որ Սոմալիի ուժեղ երաշտը կրկին սրում է հումանիտար ճգնաժամը` դրա հետ մեկտեղ մեծացնելով տեղափոխվող մարդկանց թվաքանակը Քենիայի փախստականների ճամբար: Սոմալիում երեխաների թերսնումն առանց այդ էլ ծայրաստիճան վիճակում էր, և մարդասիրական օգնության կարիք էր զգում գրեթե 2,4 մլն մարդ՝ երկրի ողջ բնակչության 32%-ը:

ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՀԱՐՑԵՐ

196. Հաշվի առնելով փաստացի և իրավաբանական հանգամանքները` Դատարանը վճռեց, որ այս բողոքները պետք է համակցել Դատարանի կանոնակարգի 42-րդ կանոնի 1-ին կետի հետ:

I. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 2-ՐԴ ԵՎ 3-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԻ ՀՆԱՐԱՎՈՐ ԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԸ

197. Դիմողները պնդում էին, որ Մոգադիշոյից նրանց վտարման դեպքում նրանց կսպառնա իրական վտանգ, որը հակասում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին, և (կամ) խախտում է Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածը: Համաձայն 2-րդ և 3-րդ հոդվածների դրույթների, որոնք վերաբերում են քննվող հարցին, բխում է.

Հոդված 2

 «1. Յուրաքանչյուրի կյանքի իրավունքը պաշտպանվում է օրենքով: Ոչ մեկին չի կարելի դիտավորությամբ զրկել կյանքից այլ կերպ, քան ի կատարումն դատարանի կայացրած դատավճռի` այն հանցագործության համար, որի կապակցությամբ օրենքով նախատեսված է այդ պատիժը:

...»

Հոդված 3

 «Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների կամ անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի»:

Դիմողները հաստատում էին, որ նրանց վտարումը կլինի նրանց իրավունքների ոտնահարում` համաձայն Կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի, որն ապահովում է հետևյալը.

«1. Յուրաքանչյուր ոք ունի իր անձնական և ընտանեկան կյանքի, բնակարանի և նամակագրության նկատմամբ հարգանքի իրավունք:

2. Չի թույլատրվում պետական մարմինների միջամտությունն այդ իրավունքի իրականացմանը, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա նախատեսված է օրենքով և անհրաժեշտ է ժողովրդավարական հասարակությունում` ի շահ պետական անվտանգության, հասարակական կարգի կամ երկրի տնտեսական բարեկեցության, ինչպես նաև անկարգությունների կամ հանցագործությունների կանխման, առողջության կամ բարոյականության պաշտպանության կամ այլ անձանց իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության նպատակով»:

198. Կառավարությունը վիճարկեց այդ փաստարկները:

199. Դատարանը կարծում էր, որ առավել նպատակահարմար է Կոնվենցիայի 2-րդ և 8-րդ հոդվածները քննել նրանց համատեքստում քննվող 3-րդ հոդվածի բողոքների հետ միասին, և կշարունակի ուսումնասիրել գործը այդ հիմնավորմամբ (տե՛ս Said v. the Netherlands, № 2345/02, կետ 37, ՄԻԵԴ 2005-VI; D. v. the United Kingdom, 1997 թ. մայիսի 2, կետ 59, Որոշումների և վճիռների ժողովածու, 1997-III; և NA. v. the United Kingdom, № 25904/07, կետ 95, 2008 թ. հուլիսի 17):

A. Ընդունելիություն

1. Կողմերի փաստարկները

200. Կառավարությունը պնդում էր, որ դիմողները չեն սպառել իրավական պաշտպանության ներքին միջոցները, քանի որ չէին տվել նոր միջնորդություններ նոր կացարանների հատկացման համար Իմիգրացիոն կանոնների HC 395-ի 353 կետի համաձայն (փոփոխություններով): Բացի այդ, համաձայն Կառավարության խոսքերի, երկրորդ դիմողը նույնպես չէր սպառել իրավական պաշտպանության ներքին միջոցները, քանի որ նա հայտ չէր ներկայացրել փախստականներին ապաստան հատկացնելու Տրիբունալի կայացրած որոշման համար` համաձայն 2002 թվականի քաղաքացիության մասին Օրենքի 103 բաժնի:

201. Բացի այդ, Կառավարությունը հաստատում էր, որ դիմողների բողոքները կապված Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի հետ, ակնհայտորեն կրում էին առանձնահատուկ բնույթ:

202. Դիմողները պնդում էին,որ նրանք սպառել էին իրավական պաշտպանության բոլոր ներքին միջոցները: Առաջին հերթին նրանք հայտնում էին, որ 353 կետը չի ապահովում իրավական պաշտպանության այն միջոցը, որը նրանք ստիպված էին սպառել, քանի որ նոր միջնորդության հայտը համարվում է դիսպոզիտիվ միջոց, այլ ոչ թե ավտոմատ իրավունք: Երկրորդ, անգամ եթե 353-րդ կետը ամեն դեպքում ապահովեր այդ միջոցը, որը նրանք ստիպված էին սպառել, ապա, ինչպես պնդում էին դիմողները, նրանք չէին կարող տալ նոր միջնորդություն, քանի որ նրանց միջնորդության բովանդակությունն արդեն քննվել էր և նրանց տրամադրության տակ չկային այնպիսի նյութեր, որոնք կարելի կլիներ համարել «էապես տարբերվող» նախկինում քննված միջնորդություններից: Երրորդ, քանի որ դիմողները վստահություն չէին ներշնչում, ապա ցանկացած նոր միջնորդություն գործնականորեն հաջողության ոչ մի շանս չէր ունենալու:

203. Երկրորդ դիմողը նշեց, որ նա չի պահանջում վերանայել Տրիբունալի որոշումը, քանի որ և՛ նրա իրավաբանը` փախստականների հարցերով իրավաբանական կենտրոնի ավագ իրավաբանը, և՛ փաստաբանը, ովքեր շատ փորձառու էին փախստականների ոլորտում, նրան խորհուրդ են տվել, որ իրենք չունեին բավարար հիմնավորում, որի միջոցով հնարավոր կլիներ վիճարկել Տրիբունալի որոշումը: Դատարանը միշտ կարծում էր, որ փորձառու փաստաբանի կարծիքն իրավական պաշտպանության միջոցների հաջողության հնարավորություն չունենալու մասին բավարար էր հասկանալու համար, որ որոշման բողոքարկումը բացասական կլիներ (տե՛ս O’Reilly and Others v. Ireland, № 54725/00, 2004 թվականի հուլիսի 29, և H. v. the United Kingdom, 1987 թվականի հուլիսի 8, սերիա А, № 120):

Դատարանի գնահատականը

204. Դատարանը հիշեցնում է, որ իրավական պաշտպանության ներքին միջոցների սպառման մասին Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետը պահանջում է, որպեսզի դիմողները սկզբում կիրառեն իրավական նորմերի պաշտպանության միջոցներ, որոնք վերահսկվում են ազգային իրավական համակարգի միջոցով` այսպիսով պետությանը Դատարանում ազատելով իր գործողությունների համար նախատեսված պատասխանատվությունից մինչև այն պահը, քանի դեռ նրանց մոտ հայտնվում է հնարավորություն գործը սեփական իրավական համակարգի միջոցով ղեկավարելու համար: Ապացուցման բեռը կրում է Կառավարությունը, որը հաստատում է, որ իրավական նորմերի պաշտպանության միջոցները հասանելի էին և՛ տեսությունում, և՛ գործնականում, իսկ հենց դա նշանակում է, որ այդ միջոցը կարող էր կիրառվել, կարող էր ապահովել դիմողների բողոքները (տե՛ս T. v. the United Kingdom [БП], № 24724/94, 1999թ. դեկտեմբերի 16, կետ 55): Բացի այդ, հոդված 35-ը պետք է կիրառվի պրակտիկ իրականության դրույթների արտացոլման համար, դիմողի իրավունքների և ազատության արդյունավետ պաշտպանությունն ապահովելու համար, որոնք երաշխավորված են Կոնվենցիայով (տե՛ս Hilal v. the United Kingdom) (dec.), № 45276/99, 2000թ, փետրվարի 8):

205. Դատարանը վճռեց, որ իրավական նորմերի պաշտպանության հաջողության հասնելու կասկածները չէին ազատում դիմողներին այդ միջոցները սպառելու պարտականությունից (տե՛ս մասնավորապես Pellegrini v. Italy (dec.), № 77363/01, 2005թ. մայիս 26; MPP Golub v. Ukraine (dec), № 6778/05, 2005թ. հոկտեմբերի 18 և Milosevic v. the Netherlands) (dec), № 77631/01, 2002թ. մարտի): Դրա հետ մեկտեղ, երբեմն Դատարանը որոշում էր, որ, եթե փաստաբանը դիմողին տեղեկացնում էր գործի հեռանկարների բացակայության մասին, ապա տվյալ բողոքարկումը իրենից ոչ մի արդյունավետություն չէր ներկայացնում իրավական նորմերի պաշտպանության համար (տե՛ս Selvanayagam v. the United Kingdom (dec), № 57981/00, 2002թ. դեկտեմբերի 12; տե՛ս նաև H. v. the United Kingdom, որի մասին հիշատակվեց վերևում և McFeeley and others v. the United Kingdom գործը, № 8317/78, Հանձնաժողովի որոշում սկսած 1980թ. մայիսի 15, Որոշումներ և հաշվետվություններ (DR) 20, էջ. 44): Ճիշտ նույն կերպ դիմողներին չի կարելի դիտարկել որպես իրավական նորմերի պահպանման չսպառված ներքին միջոց, եթե դիմողը կարողանա դրսևորվել` բերելով համապատասխան օրինակներ ներքին դատական պրակտիկայից կամ այլ ապացույցներ, ինչն իրավական պաշտպանության հասանելի միջոցն է, որից նա չի օգտվում (տե՛ս Kleyn and Others v. the Netherlands [GC], №№ 39343/98, 39651/98, 43147/98 և 46664/99, կետ 156, ՄԻԵԴ 2003-VI, Salah Sheekh v. the Netherlands, № 1948/04, կետեր 121 և այլն, ՄԻԵԴ 2007-... (քաղվածքներ)):

206. Դատարանն ընդունում է, որ այն դեպքում, երբ դիմողի անձնական իրավիճակում կամ երկրի պայմաններում տեղի է ունենում ցանկացած էական փոփոխություն, ապա ըստ 353 կետի հետագա հրապարակումների Իմիգրացիոն կանոնները կարող են համարվել իրավական պաշտպանության արդյունավետ ներքին միջոց, որը դիմողը պարտավոր է սպառել: Դրա հետ մեկտեղ, այս գործում Դատարանը հիշեցնում է, որ Տրիբունալի կողմից ապաստարանի հատկացման հարցի քննումից հետո, քննեց մի շարք այլ դիմողների բողոք-դիմումները, ովքեր վիճարկում էին իրենց վտարումը դեպի Մոգադիշո: Մինչև АМ և АМ (Սոմալի) գործի որոշման կայացումը, Տրիբունալը վճռեց, որ իրավիճակը Մոգադիշոյում և Սոմալիում առհասարակ սպառնալի էր նրա համար, որ վերադարձող անձին ենթարկի լուրջ վտանգի, և որ մեծամասնական կլանի անդամները նախկինի պես կարող էին դիմել իրենց կլաններին պաշտպանություն ստանալու համար: Քանի որ առաջին դիմողի հայտարարությունն այն մասին, որ ինքը կլանային փոքրամասնության անդամ է, այդքան էլ ճշմարտանման չէր, իսկ երկրորդ դիմողը ընդունում էր, որ ինքը պատկանում էր մեծամասնական կլանին, ապա Դատարանն իրական չէր համարում այն հնարավորությունը, որ մինչև АМ և АМ (զինված հակամարտություն` ռիսկի կատեգորիաները), Սոմալի (AM & AM (armed conflict: risk categories) Somalia), CG [2008] UKAIT 00091), գործի վճռի կայացումը Ներքին գործերի նախարարության Պետական քարտուղարը կընդուներ հետագա ընդհանուր պնդումները դիմողների կողմից որպես նոր միջնորդություններ կացարան տրամադրելու համար:

207. АМ և АМ (Սոմալի) գործում ներգաղթյալների և կացարանների հարցերով Տրիբունալը սահմանեց, որ իրավիճակը Մոգադիշոյում էականորեն փոխվել է և այդ պատճառով քաղաքի բնակչության մեծամասնության համար այն արդեն չի համարվում անվտանգ վայր: Բացի այդ, Տրիբունալը նաև հայտնեց, որ կա հնարավորություն Մոգադիշոյից անվտանգ կերպով Սոմալիի այլ շրջաններ տեղափոխվելու համար: Այս եզրակացության հիման վրա Դատարանը հավանական էր համարում հետևյալը.անգամ եթե դիմողները կատարեին հետագա ցուցումները АМ և АМ (Սոմալի) գործի վճռի կայացումից հետո և եթե անգամ Պետական քարտուղարը գտներ, որ այդ ցուցումները կազմում էին նոր միջնորդություն ապաստանների հատկացման համար, ապա նման միջնորդությունը դրական համարել չէր լինի, քանի որ կհամարվեր, որ դիմողի մոտ կա Սոմալիի ներսում փախուստի այլընտրանքային տարբերակ:

208. Հետևաբար, այս գործի պայմանների դեպքում Դատարանը չէր համարում, որ Ներգաղթյալների իրավունքների HC 396-ի (փոփոխություններով) 353 կետը դիմողներին տալիս է իրավական նորմերի պաշտպանության հարցում հաջողության հասնելու համար ներքին արդյունավետ միջոց: Այդ իսկ պատճառով Դատարանը մերժում է Կառավարության փաստարկն այն մասին, որ դիմողը չի սպառել իրավական նորմերի պաշտպանության ներքին միջոցներն այն պատճառով, որ նրանք չեն կատարել Ներքին գործերի նախարարության Պետական քարտուղարի հետագա ցուցումները, երբ իրավիճակը Սոմալիում վատացել էր:

209. Ինչ վերաբերում է Կառավարության այն պնդմանը, որ երկրորդ դիմողը չի սպառել իրավական նորմերի պաշտպանության ներքին միջոցները, որ նա հայց չի ներկայացրել որոշման վերանայման հետ կապված, Դատարանը հիշեցրեց, որ փախստականների հարցերով Իրավաբանական կենտրոնի ավագ իրավաբանը և փորձառու իրավաբանը դիմողին մատնանշել էին, որ նման հայցը հաջողության իրական շանսեր չէր ունենա: Դատարանը նշում է, որ և՛ իրավաբանը, և՛ փաստաբանը, ովքեր աշխատում էին երկրորդ դիմողի հետ, համարվում էին որակավորված և փորձառու մասնագետներ ներգաղթյալների և կացարանների տրամադրման հարցով: Այս պայմաններում Դատարանն առանց տատանվելու եզրակացրեց «հեղինակավոր իրավաբանական կարծիք-ի առկայության մասին, որ գործի վերաքննությունը չէր ունենա դրական արդյունք:

210. Այդ իսկ պատճառով, Դատարանը նաև մերժեց Կառավարության հայտն այն մասին, որ երկրորդ դիմողը չի սպառել իրավական նորմերի պաշտպանության արդյունավետ միջոցներն այն պատճառով, որ չի դիմել Դատարան` Տրիբունալի որոշումը վերանայելու պատճառով:

211. Վերջապես, Դատարանը հիշեցնում է, որ Կառավարությունը հայտնել է նաև, որ դիմողների բողոքները կրում են առանձնահատուկ բնույթ: Դատարանը գտավ, որ այդ հայցը առաջացնում է հարցեր, որոնք սերտորեն կապված են գործի էության հետ: Այդ իսկ պատճառով Դատարանը կուսումնասիրի այդ հայցը գործի բնույթի քննարկման դեպքում (տես ներքևում): Դատարանն այնուհետև նշում է, որ բողոքը չի համարվում անընդունելի ինչ-որ ուրիշ պատճառների համար: Այդ ամենի ուժով բողոքը պետք է համարվի ընդունելի:

B. Հանգամանքները

1. Ընդհանուր սկզբունքները, որոնք կիրառվում են արտաքսման գործերում

212. Համաձայն սահմանված դատական պրակտիկայի` Պայմանավորվող Կողմերն իրավունք ունեն համաձայն միջազգային իրավունքի և իրենց պայմանագրային պարտականությունների, այդ թվում և ըստ Կոնվենցիայի, վերահսկել օտարերկրացիների տեղափոխությունը, ապրելու պայմանները և վտարումը (Նner v. the Netherlands) [GC], № 46410/99, կետ 54, ՄԻԵԴ 2006-....; Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. the United Kingdom, 28 մայիսի 1985 թ., սերիա А, № 94, էջ 34, կետ 67; Boujlifa v. France), 1997թ. հոկտեմբերի 21, Զեկույցների ժողովածու, 1997-VI, էջ 2264, կետ 42): Քաղաքական ապաստանի տրամադրման հարցը չէր քննարկվում ո՛չ Կոնվենցիայով, ո՛չ էլ Արձանագրություններով (տե՛ս Salah Sheekh գործը, որը նկարագրվեց վերևում, կետ 135 և այլ հեղինակավոր աղբյուրներ): Դրա հետ մեկտեղ, մասնակից պետության կողմից վտարումը կարող է առաջացնել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի հետ կապված հարցեր, եթե ունեցած էական հիմնավորումներով համարենք, որ վտարման դեպքում տվյալ անձին սպառնում է 3-րդ հոդվածին հակասող դաժան վերաբերմունքի ռիսկ: Այս դեպքում, հոդված 3-ը պահանջում է չվտարել տվյալ անձին նմանատիպ երկիր (Saadi v. Italy [GC], № 37201/06, կետ 125, 2008թ. փետրվարի 28): Քանի որ հարձակումների և անմարդկային կամ արժանապատվությունը վիրավորող վերաբերմունքը կրում է բացարձակ բնույթ անկախ զոհերի վարքագծից, ապա իրավախախտման բնույթը նշանակություն չի ունենում 3-րդ հոդվածի նպատակների համար (տե՛ս Chahal v. the United Kingdom գործը, 1996թ. նոյեմբերի 15, Զեկույցների ժողովածու, 1996-V, կետ 79; և վերը նշված գործը` Saadi v. Italy, կետ 127). Հետևաբար, դիմողների վարքագիծը, որքան էլ որ անցանկալի կամ վտանգավոր լիներ, չէր կարող ուշադրության արժանանալ (Saadi v. Italy [GC], կետ 138).

213. Էական հիմնավորումների առկայության գնահատականը համարել, որ դիմողը ենթարկվում է նման վտանգների, պահանջում է Դատարանի կողմից Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով սահմանված պայմանների կիրառությունը (Mamatkulov and Askarov v. Turkey) [GC], №№ 46827/99 և 46951/99, կետ 67, ՄԻԵԴ 2005-I): Այս նորմերը ենթադրում էին, որ դաժան վերաբերմունքը, որի հետ ըստ դիմողի կբախվի ինքը վերադարձի դեպքում, պետք է հասնի որոշակի նվազագույն մակարդակի, որպեսզի ընկնի 3-րդ հոդվածի գործողությունների տակ: Սրա գնահատումը կրում է հարաբերական բնույթ, քանի որ տեղի է ունենում գործի բոլոր հանգամանքների քննմամբ (Hilal v. the United Kingdom, № 45276/99, կետ 60, ՄԻԵԴ 2001-II). Հումանիտար իրավունքի բացարձակ բնույթի հետևանքով Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը կարող է կիրառվել այն դեպքում, եթե վտանգը գալիս է անձից կամ խմբավորումից, ովքեր չեն համարվում պետական պաշտոնակատար անձիք: Դրա հետ մեկտեղ, սակայն, անհրաժեշտ է ապացուցել, որ վտանգն իրական է և որ իշխանությունները ընդունակ չեն վերացնելու այն` տալով պատշաճ օգնություն (H.L.R. v. France, 1997թ. ապրիլի, Զեկույցների ժողովածու, 1997-III, կետ 40).

214. Իրական վտանգի գոյության գնահատականը պետք է լինի զգուշավոր (տե՛ս Chahal v. the United Kingdom, 1996թ. նոյեմբերի 15, Զեկույցների ժողովածու, 1996-V, կետ 96; և վերը նշված գործը` Saadi v. Italy, կետ 128): Ըստ էության հենց դիմողը պետք է տրամադրի ապացույցներ, որոնք կարող են ապացուցել հիմնավորումների առկայությունը, որ չափորոշիչների իրականացման դեպքում, որի հիմքում էլ բողոք է ներկայացվում, նրան սպառնում է 3-րդ հոդվածի դրույթների հակասող վերաբերմունքի արժանանալու իրական վտանգ (տե՛ս N. v. Finland, № 38885/02, կետ 167, 2005թ. հուլիսի 26): Եթե նման ապացույց է ներկայացվում, ապա Կառավարության առաջադրանքը դառնում է նրա հետ կապված հարաբերություններում կասկածների փարատումը:

215. Եթե Դատարանում գործի քննության ժամանակ դիմողը դեռևս արտահանձնված կամ վտարված չէ, ապա համապատասխան ժամանակամիջոցը համարվում է դատական լսումների ժամանակահատված (տե՛ս վերոնշված Saadi v. Italy, կետ 133): Անհրաժեշտ է իրականացնել իրավիճակի ամբողջական և հեռանկարային գնահատում, քանի որ իրավիճակը երկրում կարող է ժամանակի ընթացքում փոխվել: Նույնիսկ այն դեպքում, երբ պատմական դրույթները հետաքրքրություն էին առաջացնում, քանի որ կարող էին լույս սփռել տվյալ իրավիճակի և նրա հնարավոր զարգացման վրա, այդ պահին վճռորոշ դեր էին խաղում այն պայմանները, որոնք գործում էին հենց այդ պահին, այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է հաշվի առնել այն տեղեկատվությունը, որը ի հայտ է գալիս իշխանության ազգային մարմինների կողմից վերջնական վճիռ կայացնելուց հետո (տե՛ս Salah Sheekh գործը, որի մասին խոսվեց վերևում, կետ 136):

216. Վերը նշված սկզբունքները և մասնավորապես գործի բոլոր փաստերի ուսումնասիրությունը պահանջում է, որ այդ գնահատականը կենտրոնացված լինի դիմողին իր հայրենիք վտարելու հետևանքների ուսումնասիրության վրա: Դա էլ իր հերթին հարկ է քննել դիմողի ընդհանուր իրավիճակի, ինչպես նաև անձնական պայմանների ֆոնի վրա (Vilvarajah and Others v. the United Kingdom, 1991թ. հոկտեմբերի 30, սերիա А, № 215, կետ 108): Այս առումով այնտեղ, որտեղ նպատակահարմար է, Դատարանը հաշվի կառնի` գոյություն ունի արդյոք տվյալ երկրում բռնության ընդհանուր իրավիճակ:

217. Vilvarajah and Others v. the United Kingdom գործում Դատարանը, ինչպես և սպասվում էր, ենթադրեց, որ ինքն իրենով ընդհանուր անկայունության իրավիճակն առաջացնելու է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտումներ միայն այն դեպքում, եթե ապացույցներ գտնվեն, որ դիմողի անձնական վիճակը ավելի վատ է, քան նրա խմբի մյուս անդամներինը (տե՛ս վերոնշյալ Vilvarajah v. the United Kingdom, կետ 111): Սակայն, N.A. v. the United Kingdom գործում Դատարանն ուղղակիորեն հաշվի առավ իր ավելի վաղ ընդունած որոշումը Vilvarajah and Others v. the United Kingdom գործի նկատմամբ և եզրակացրեց, որ այն պետք չէ մեկնաբանել որպես դիմողից առանձնահատուկ տարբերակիչ գծերի հաստատման պահանջում, եթե նա կարողանա ապացուցել, որ երկրում ընդհանուր բռնության իրավիճակը խախտում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի դրույթները (տե՛ս վերոնշյալ գործը` N.A. v. the United Kingdom, կետեր 115–116): Պնդել, որպեսզի նման դեպքերում դիմողը մատնանշի այդպիսի առանձնահատուկ տարբերակիչ գծերի գոյությունը, կնշանակեր ստեղծել պաշտպանություն, որը նախատեսված էր 3-րդ հոդվածով (տե՛ս վերոնշյալ գործը` N.A. v. the United Kingdom, կետ 116): Բացի այդ, նման եզրակացությունը կասկածի տակ կդներ 3-րդ հոդվածի բացարձակ բնույթը, որը պարունակում է հարձակումների և անմարդկային կամ ստորացուցիչ վերաբերմունքի բացարձակ մերժում:

218. Այսպիսով, N.A. v. the United Kingdom գործի վճռի ընդունումից հետո միակ հարցը, որը Դատարանը պետք է քններ վտարման գործում, կայանում էր հետևյալում. դատարանի կողմից քննվող գործի բոլոր իրավիճակներում են արդյո՞ք ներկայացված բոլոր հիմնավորումներն այն մասին, որ համարեն, որ հայրենիք վերադառնալու դեպքում դիմողը կենթարկվի իրական վտանգի, որը հակասում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը: Եթե նման վտանգի գոյությունը հաստատվի, ապա դիմողի վտարումն անպայմանորեն կխախտի 3-րդ հոդվածը, անկախ նրանից, թե պայմանավորված է արդյո՞ք այդ վտանգը բռնության ընդհանուր իրավիճակով, դիմողի անձնական բնութագրով կամ այդ երկու տարրերի համադրությամբ: Պարզ է սակայն, որ ընդհանուր բռնության ամեն իրավիճակ չէ, որ նման վտանգ է ծնում: Ընդհակառակը, Դատարանը հստակեցրեց, որ բռնության ընդհանուր մակարդակը, կունենա բավարար մակարդակ այն բանի համար, որպեսզի ստեղծի նման վտանգ, միայն «ամենածայրահեղ դեպքերում», որտեղ դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգը գոյություն ունի արդեն այն բանի ուժով, որ տվյալ անձը նման վտանգի է ենթարկվում վերադառնալու դեպքում (նուն տեղում, կետ 115):

219. Համապատասխանաբար, այս գործում Դատարանը պետք է ստուգի, ներկայացված են արդյո՞ք էական հիմնավորումներ այն մասին, որ վտարման դեպքում դիմողներին կարող է սպառնալ դաժան վերաբերմունքի արժանանալու իրական վտանգ, ինչը հակասում է 3-րդ հոդվածին: Ընդ որում` նա սկզբում քննելու է ընդհանուր իրավիճակն ինչպես Մոգադիշոյում, որը պետք է դառնա նրանց հետ վերադառնալու կետը, այնպես էլ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածների այլ շրջաններում, իսկ այնուհետև ուշադրությունը կկենտրոնացնի քննարկելու վերադարձի մանրամասն հետևանքները ամեն դիմողի դեպքում առանձին: Սակայն մինչև Դատարանը կկարողանա գնահատել ռիսկերը վերադառնալուց հետո, նա պետք է քննի երկու նախաքննական հարցեր, որոնք ծագում են այս գործում` առաջին` Կոնվենցիայի 3-րդ և Որակավորված դիրեկտիվի 15-րդ հոդվածների միջև եղած կապը, երկրորդ` այն կշիռը, որը պետք է հաղորդել երկրների զեկույցներին, որոնք հիմնավորվում են հիմնականում տեղեկատվության վրա, որը ստացվում է անանուն աղբյուրների կողմից:

2. Կոնվենցիայի 3-րդ և Որակավորման Դիրեկտիվի 15-րդ հոդվածի միջև կապը

(a) Կողմերի փաստարկները

220. Դիմողները նշում էին, որ 15 (с) հոդվածը, անկասկած, նախատեսված է ստուգել այն իրավիճակները, որոնցում բացակայում է պաշտպանությունը, որը նախատեսված է և՛ Որակավորման Դիրեկտիվի 15 (b), և՛ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածներով: Այդ իսկ պատճառով նրանք համաձայնեցին, որ կարող են լինել որոշակի իրավիճակներ, որոնցում կյանքի լուրջ սպառնալիքը կամ անհատի քաղաքացիական անձը, անխնա բռնության հետևանքով ոչ ավել, ոչ պակաս բավարար չի լինի այն բանի համար, որպեսզի համարվի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում: Դրա հետ մեկտեղ, նրանք հայտնեցին, որ նրանց ենթադրյալ վտարման համատեքստում կառուցվող վտանգն այնպիսին է, որ N.A. v. the United Kingdom գործում նրա մակարդակը բավականին բարձր է:

221. Կառավարությունը հայտնեց, որ և՛ Եվրոպական դատարանը Էլգաֆաջի գործում, և՛ Վերաքննիչ դատարանը QD (Iraq) v Secretary of State for the Home Department գործում, ճշտորեն բռնեցին այն դիրքորոշումը, որ Որակավորված դիրեկտիվի 15(с) հոդվածը տարբերվում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածից, և որպես այդպիսին, թույլ է տալիս Եվրոպական Միության անդամ-պետություններին օգնել այն անձանց, ովքեր ունեն կացարանի, պաշտպանության կարիք, և համապատասխանում են 3-րդ հոդվածով հաստատված նվազագույն դրույթներին:

222. Մասնավորապես, Կառավարությունը հաղորդեց, որ այս մեկնաբանությունը համաձայնեցվում է Որակավորված դիրեկտիվի ընդհանուր նպատակի հետ, որը կայանում է նրանում, որպեսզի հնարավոր լինի ապահովել «երեք երկրների քաղաքացիների կամ առանց քաղաքացիության անձանց, որպես փախստականներ, կամ անձանց, ովքեր այս կամ այն պատճառով կացարանի կարիք ունեն կամ զգում են միջազգային օգնության կարիք, որակավորման նվազագույն ստանդարտներ»: Որպես այդպիսին, այն համադրում է ավանդական քննադատությունը, որը կա Ժնևյան կոնվենցիայում, «լրացուցիչ պաշտպանական կարգավիճակ» հասկացության հետ, որում ԵՄ-ի անդամ-պետությունների միջազգային պարտականությունները, որոնք հաստատվել էին մարդու իրավունքների Եվրոպական կոնվենցիայով, համակցված են լայնամասշտաբ հումանիտար պրակտիկայով, որն ընդունվել է ԵՄ-ի անդամ-պետությունների կողմից, ովքեր ակնհայտ կերպով զգում են օգնության կարիք և ոչ պարտադիր կերպով ընկնում են վերը նշված կոնվենցիաներից որևէ մեկի ազդեցության տակ:

223. Այն հանգամանքը, որ Եվրոպական Միությունն ընդունել է լրացուցիչ պաշտպանության համար նախատեսված ավելի մասշտաբային մոտեցում, դա դեռ չի նշանակում, որ դա պետք է պարտադիր կերպով վերագրվի 3-րդ հոդվածին: Դա չդարձավ նպատակ Դիրեկտիվի ընդունման համար, որում, անպայման, ընտրված է գործողությունների առավել լայն ոլորտ, քան Կոնվենցիայում է: Կառավարությունը շուտով հայտարարեց, որ Եվրոպական Միության կողմից ընդունված առավել լայն օգնության ստանդարտը կարող է տեղին չլինել Եվրոպայի Խորհրդի առավել լայն շրջանի անդամների համար, հատկապես պայմանավորվող պետությունների համաձայնության ուղղակի բացակայության դեպքում:

224. Հաշվի առնելով դա` Կառավարությունը հայտարարեց, որ Որակավորված դիրեկտիվի խիստ դրույթները թեթևացել են մի շարք բացառությունների միջոցով, որոնք նշված են 17-րդ հոդվածում և կախված են մարդկանց վարքագծից: Դրա հետ մեկտեղ, սակայն, եթե 15(с) հոդվածը համակցվեր Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի հետ, ապա այդ բացառությունները նման ձևով չէին մտնի նրա մեջ:

(b) Դատարանի գնահատականը

225. Elgafaji-ի գործում Եվրոպական Դատարանը վճռեց, որ 15(с) հոդվածը կխախտվի, եթե գոյություն ունեցող հիմնավորումները համարվեն, որ համապատասխան երկիր վերադարձի դեպքում բնակիչը, բացառապես միայն այդ շրջան կամ այդ երկիր վերադառնալու դեպքում բախվում է լուրջ վտանգի ենթարկվելու իրական ռիսկի հետ: Որպեսզի կանխվի նման ռիսկը, տվյալ անձը պարտավոր չէ կոնկրետ հետապնդումների հետ կապված ներկայացնել ապացույցներ, որոնք վերաբերում էին անձնական իրավիճակներին (տե՛ս Elgafaji-ի գործը, կետ 35): Առանց այդ էլ Եվրոպական դատարանը գտնում էր, որ նման իրավիճակը «բացառություն» է լինելու և որքան դիմողն ավելի շատ կարողանա ցույց տալ, որ ենթարկվում է կոնկրետ հետապնդումների, այդքան ցածր կլինի նրա նկատմամբ անխնա բռնության մակարդակը, որի դեպքում նա իրավունք ունի ստանալու համապատասխան լրացուցիչ պաշտպանություն (տե՛ս. վերոնշյալ Elgafaji-ի գործը, կետ 39):

226. Դատարանի իրավասությունը սահմանափակված է Կոնվենցիայի մեկնաբանությամբ, այդ իսկ պատճառով տեղին չէ սեփական կարծիքն արտահայտել Որակավորված դիրեկտիվի 15(с) հոդվածի գործողությունների ծավալի կամ ոլորտի մասին: Սակայն, հիմնվելով Elgafaji-ի գործում Եվրոպական դատարանի մեկնաբանության վրա, Դատարանը համոզված չէր, որ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը, ի տարբերություն NA-ի, չի ապահովում պաշտպանությունը, որը համադրվում է այն պաշտպանության հետ, որը ներկայացված է Դիրեկտիվում: Մասնավորապես, Դատարանը նշում է, որ ճեղքվածքը, որը հաստատվել է այդ երկու դրույթների վրա, բացառիկ հանգամանքներում ընդհանուր բռնության իրավիճակում կարող է հասնել այնպիսի մակարդակի, որ ցանկացած անձ, վերադառնալով այդ շրջան, կենթարկվեր վտանգի:

3. Զանգվածը, որը պետք է հանձնվի Նայրոբիում փաստերի հաստատման առաքելությանը

(a) Կողմերի փաստարկները

227. Դիմողները պնդում էին, որ NA. v. the United Kingdom գործից հետո, № 25904/07, կետեր 118-122, 2008թ. հուլիսի 17, փաստերի հաստատման առաքելության հաշվետվությանը պետք է տալ ոչ շատ մեծ զանգված կամ առհասարակ մերժել այն, քանի որ առաքելությունը չէր հասել Սոմալի, կապ չէր հաստատել ոչ մի սոմալացու հետ, իսկ «աղբյուրների» մեծ մասը անանուն էին, անվանված միայն որպես «միջազգային NGO», «դիվանագիտական աղբյուր» կամ «անվտանգության հարցերով խորհրդատուներ»: Չէր ներկայացվել ոչ մի տեղեկատվություն Սոմալիում այդ աղբյուրների առկայության, համապատասխան կազմակերպություններում դրանց ունեցած դերի կամ աշխատանքների տեսակի մասին, որը նրանք կատարում էին (եթե առհասարակ կատարում էին): Սա առաջացնում է առանձնահատուկ մտահոգություն, հաշվի առնելով, որ Սոմալիում գոյություն ունեին շատ քիչ թվով միջազգային NGO-ներ և դիվանագիտական առաքելություններ:

228. Ի պատասխան` Կառավարությունը հայտարարեց, որ նման քննադատությունն անտեղի էր և չարդարացված: Չնայած այն հաստատեց, որ դիվանագիտական առաքելությունը չի այցելել Սոմալի, Կառավարությունը հայտարարեց, որ դա արվել է Արտաքին գործերի նախարարության հանձնարարականով և Համագործակցության գործերով, որը զգուշացրել էր բրիտանացիներին դեպի Սոմալի անցանկալի ուղևորությունների մասին: Դրա փոխարեն առաքելությունը գնացել էր Նայրոբի, որտեղ տեղակայված էր ՄԱԿ-ի աֆրիկյան շտաբ-բնակարանը, որտեղ նկատվում է միջկառավարական և ոչ կառավարական կազմակերպությունների ամենաբարձր կոնցենտրացիան, որոնք աշխատում էին Սոմալիում և ամեն օր հետևում էին այդ երկրում տեղի ունեցող իրավիճակին: Նայրոբիում առաքելությունը կարողացավ զրուցել մի շարք մարդկանց հետ, ովքեր վերջերս էին վերադարձել Սոմալիից, ընդ որում` նրանցից մի քանիսը Սոմալիում էին մնացել մի քանի շաբաթ այն ժամանակահատվածում, որն անմիջապես նախորդում էր առաքելության գալուն:

229. Կառավարությունը հաստատեց նաև, որ աղբյուրների մեծամասնությունը հաշվետվությունում նշված չեն: Դրա հետ մեկտեղ նա հայտնեց, որ անանունությունը երաշխավորված էր աղբյուրների խնդրանքով, քանի որ նրանք անհանգստացած էին հնարավոր վտանգների համար և խնդրեցին Դատարանին հաշվի առնել այն փաստը, որ աղբյուրները, որոնք մեջբերված էին Նորվեգիայի ներգաղթյալների Ղեկավարման հաշվետվությունում, նույնպես անանուն էին:

(b) Դատարանի գնահատականը

230. Գնահատելով այն զանգվածը, որին պետք է տալ երկրի մասին նյութը` անհրաժեշտ է հաշվի առնել նրա աղբյուրը, մասնավորապես նրա անկախությունը, վստահությունը և օբյեկտիվությունը: Ինչը վերաբերում է զեկույցներին, ապա էական գործոններ են համարվում հեղինակությունը և հեղինակի համբավը, քննությունների լրջությունը, որոնց արդյունքների հիման վրա էլ կազմվել են զեկույցները, և նրանց հաստատումն այլ աղբյուրների կողմից (Saadi v. Italy [GC], № 37201/06, կետ 143, ՄԻԵԴ 2008-..., և վերոնշյալ գործը NA. v. the United Kingdom, կետ 120):

231. Դատարանն ընդունում է նաև, որ հարկ է հաշվի առնել երկրում նյութի հեղինակի ներկայության և նրա կողմից զեկույցի կազմման հանգամանքը: Այս հարաբերությունում Դատարանը նշում է, որ պետությունն իր դիվանագիտական առաքելությունների և նրանց տեղեկատվություն հավաքելու հնարավորության օգնությամբ հաճախ կարող է գտնել նյութ, որը հնարավոր է միանգամայն համապատասխան է Դատարանի կողմից քննվող գործի համար: Դատարանը գտնում է, որ նման քննարկում պետք է կիրառվի, ընդ որում` էլ ավելի մեծ հիմնավորմամբ նաև ՄԱԿ-ի մարմինների նկատմամբ` հատկապես հաշվի առնելով նրանց անմիջական մուտքը երկրի կարևոր նշանակության ղեկավարությունը, ինչպես նաև նրանց կողմից անհրաժեշտ վայրերում ստուգում և գնահատում անցկացնելու ունակությունը, որը չեն կարող անել պետությունը և ոչ կառավարական մարմինները:

232. Դատարանն ուշադրություն է արժանացնում մի շարք դժվարություններ, որոնց հետ կառավարությունը և NGO-ն բախվում են վտանգավոր և անկայուն իրավիճակներում տեղեկատվություն հավաքելու ժամանակ: Դատարանը համաձայն է, որ միշտ չէ, որ հնարավոր է քննություն անցկացնել հակամարտության օջախից որոշակի հեռավորության վրա և նման դեպքերում հնարավոր է հարկ լինի հիմնվել այն տեղեկատվության վրա, որն ապահովված է աղբյուրների կողմից, անմիջականորեն ծանոթ իրավիճակներից: Այդ իսկ պատճառով Դատարանը չի մերժի զեկույցը միայն այն պատճառով, որ նրա հեղինակը չի եղել ուսումնասիրվող շրջանում, այլ դրա փոխարեն հիմնվում է այն տեղեկատվության վրա, որը ներկայացվում է աղբյուրների կողմից:

233. Մյուս կողմից, եթե զեկույցն ամբողջությամբ հիմնված է այն տեղեկատվության վրա, որը ստացվել է աղբյուրներից, ապա Դատարանը կգնահատի զանգվածը, որը պետք է տալ նրանց վկայություններին, այդ աղբյուրների հեղինակության և համբավի և այդ շրջաններում նրանց գտնվելու մակարդակի վրա: Դատարանն ընդունում է, որ օրինական անհանգստության դեպքում անվտանգության հարաբերություններում աղբյուրները կարող են մնալ անանուն: Դրա հետ մեկտեղ, համապատասխան շրջաններում տեղեկատվության աղբյուրների գործունեության բնույթի բացակայության դեպքում Դատարանը գործնականորեն անհնարին կհամարի դրանց իրավացիության գնահատումը: Հետևաբար, մոտեցումը, որը կընտրի Դատարանը, կախված կլինի աղբյուրների տեսակների և նմանացած տեղեկատվության աղբյուրների համաձայնեցվածությունից: Եթե աղբյուրների եզրակացությունները համընկնում են երկրի մասին այլ տեղեկությունների հետ, ապա նրանց վկայությունները կարող են ունենալ հաստատող նշանակություն: Դրա հետ մեկտեղ, Դատարանը սովորաբար զգուշավորություն է ցուցաբերում անանուն աղբյուրների տեղեկատվությունների հաղորդման դեպքում, ովքեր չեն համաձայնվում մնացած տեղեկատվության հետ, որը կա նրա տրամադրության տակ:

234. Սույն գործով Դատարանը նշում է, որ աղբյուրների նկարագրությունը, հիմնված փաստահավաք առաքելության վրա, մշուշոտ է: Ինչպես նշում էին դիմողները, «աղբյուրների» մեծ մասը, ինչպիսիք են «միջազգային NGO-ն», «դիվանագիտական աղբյուրները» կամ «անվտանգության հարցերով խորհրդատուները», մտահոգված էին: Նման նկարագրությունները չեն պարունակում նշումներ աղբյուրի հեղինակության կամ համբավի մասին կամ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական շրջաններում նրանց ներկայության մակարդակի մասին: Դա հատկապես շատ կարևոր է դիտարկվող գործում, որտեղ ընդունվում է, որ միջազգային NGO-ների և դիվանագիտական աղբյուրների ներկայությունը Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում սահմանափակ է: Այդ իսկ պատճառով Դատարանը չի կարող անցկացնել աղբյուրների իրավացիության գնահատում և, հետևաբար, եթե նրանց տեղեկատվությունը չի հաստատվում կամ հակասական է, Դատարանը չի կարող նրան էական կշիռ տալ:

4. Անվտանգության իրավիճակը Մոգադիշոյում

(a) Կողմերի փաստարկները

235. Դիմողները պնդում էին, որ 2009 թվականի հունվարին Մոգադիշոյից եթովպիական զորքերի դուրս բերումից հետո էլ ավելի աճեց բռնությունը: Human Rights Watch-ը նշում էր, որ Մոգադիշոն մասերի էր բաժանվել «անկանոն պատերազմի» հետևանքով, իսկ UNHCR-ը հայտնում էր, որ և՛ Ալ-Շաբաաբը, և՛ Հիզբուլ Իսլամը մեղադրվում էին խաղաղ բնակչությանը որպես կենդանի զրահ օգտագործելու մեջ: 2010 թվականին փախստականների հարցերով զբաղվող Տրիբունալը AM (Սոմալի) գործում հաստատեց, որ իրավիճակը Մոգադիշոյում այնպիսին էր, որ ամեն մարդ, լինի հայտնի բիզնեսմեն կամ ընդդիմության բարձրաստիճան գործիչ կամ սովորական խաղաղ բնակիչ, վտանգի է ենթարկվելու այն դեպքում, եթե հետ վերադառնա Սոմալի (տե՛ս 66-րդ կետը).: Տեղեկատվությունը, որը ստացվել էր AM (Սոմակի) գործի վճռից հետո, ցույց տվեց, որ այդ ժամանակից սկսած գործի վիճակը վատացել էր (տե՛ս, օրինակ, 121, 123 և 127 կետերը):

236. Դիմողները պնդում էին, որ Մոգադիշոյի խաղաղ բնակչության զոհերի թիվը փոփոխության չէր ենթարկվում, իսկ բնակչության մակարդակը միայն ավելանում էր: Նրանք ստացել էին քաղաքացի, իրավաբան Կախիյե Ալիմայի վկայություններն այն մասին, որ նոր ուգանդական զորքերի միջոցով Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը AMISOM-ի օգնության դեպքում, պարտավորվում է անցնել հարձակման և գրավել Մոգադիշոյի այն հատվածները, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից: Նրան հայտնեցին նաև, որ մահապարտների կողմից ահաբեկչության իրականացումից հետո Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանն ամեն օր ենթարկվում էր հրաձգության և ռմբակոծության:

237. Դիմողներն այդ իսկ պատճառով կարծում էին, որ անխնա բռնությունը Մոգադիշոյում ներկա պահին գտնվում է այնպիսի մակարդակի վրա, որ վտանգ է ստեղծում այդտեղ ապրող ցանկացած մարդու կյանքի համար:

238. Կառավարությունը հայտարարեց, որ, հղում կատարելով երկրի իրավիճակի մասին վերջին ստացված տեղեկություններին, պարզ է դառնում, որ Մոգադիշոն ոչ մի դեպքում չի համարվում «փակ շրջան»: Ընդհակառակը, մի շարք աղբյուրներ ընդգծում էին, որ չնայած վտանգին, Մոգադիշոյում դեռևս կային տեղեր, որտեղ իրավիճակը բավականին նորմալ էր, իսկ խաղաղ բնակչության համար ռիսկը, ինչպես ենթադրվում էր, կայանում էր խաչաձև կրակների տակ ընկնելը, այլ ոչ թե կոնկրետ հետապնդումները (տե՛ս կետ 87):

239. Կառավարությունը հայտնեց նաև, որ Ալ-Շաբաաբը օտարերկրացի ջիհադիստների ազդեցության տակ անցավ գործողությունների ավելի բարդ մեթոդների, որի հետևանքով խմբավորման կողմից ստեղծված ռիսկերը փոքրացան: Մասնավորապես, Կառավարությունն անդրադարձավ փաստերի հաստատման վեջին առաքելությանը, որը ցույց էր տալիս, որ Ալ-Շաբաաբն այժմ իր գրոհներն ուղղում է ընդդեմ Միջանկյալ դաշնային կառավարության և AMISOM-ի (տե՛ս կետ 83): Կառավարությունը նաև անդրադարձավ Նորվեգիայի ներգաղթյալների ղեկավարման զեկույցին, որում նշված էր, որ չնայած Մոգադիշոյի տարբեր շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբի կողմից, պայմանները շատ տարբեր էին, այնուամենայնիվ նկատվում էին որոշակի դրական նշաններ (տե՛ս կետ 115):

240. Հետևաբար, Կառավարությունը հաստատում է, որ չկա ոչ մի հիմնավորում համարելու, որ դեպի Մոգադիշո դիմողի վտարումը կստեղծի նրա հետ դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգ, որը հակասում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին:

(b) Դատարանի գնահատականը

241. Այս գործում դիմողները հաստատում էին, որ Մոգադիշոյում տեղի ունեցող անխնա բռնությունը հասել է բավարար մակարդակի այն բանի համար, որ կարողանա իրական վտանգ տակ դնել ցանկացած քաղաքացու կյանքը, ով գտնվում է մայրաքաղաքում: Չնայած Դատարանն ավելի վաղ նշել էր, որ միայն «ամենածայրահեղ դեպքերում» է ընդհանուր բռնության իրավիճակը հասնում բավարար մակարդակի, որպեսզի կարողանա ստեղծել այդպիսի վտանգ, նա չտվեց հետագա ցուցումներ այն մասին, թե ինչպես է պետք գնահատել հակամարտության մակարդակը: Դրա հետ մեկտեղ Դատարանը հիշեցրեց, որ փախստականների հարցերով Տրիբունալը պետք է անցկացնի նմանատիպ գնահատում AM և AM (Սոմալի) (տե՛ս վերևում) գործի համար, և դրա հետ մեկտեղ նա սահմանեց հետևյալ չափանիշները. առաջին հերթին, արդյոք հակամարտության կողմերը կիրառո՞ւմ են ռազմական գործողությունների այնպիսի մեթոդներ և ռազմավարություն, որը բարձրացնում է խաղաղ բնակչության շրջանում մահացության թիվը, երկրորդ` արդյոք այդպիսի մեթոդների և (կամ) մարտավարությունների կիրառությունը կրում է համընդհանուր բնույթ, երրորդ` արդյո՞ք ռազմական գործողություններն ունեն տեղային կամ լայնամասշտաբ բնույթ, և վերջապես` խաղաղ բնակչության մահացության, վիրավորվածության և տեղահանման ի՞նչ թվաքանակ է գրանցվել:Չնայած այդ չափանիշները դիտարկվում էին որպես սպառվող ցանկ, որը պետք է կիրառվի վերջին բոլոր գործերում, այս գործի համատեքստում Դատարանը համարեց, որ նրանք ձևավորում են պատշաճ միջոցներ Մոգադիշոյում բռնության մակարդակի գնահատման համար:

242. Կասկած չկա, որ 2008 թվականի վերջին Մոգադիշոն չէր համարվում անվտանգ վայր իր բնակչության մեծամասնության կյանքի համար: Սոմալիի մասին իր վերջին սահմանումում (AM և AM (Սոմալի) տե՛ս վերևում) այդ ժամանակվա փախստականների հարցերով Տրիբունալն ուշադիր կերպով ուսումնասիրեց ինտենսիվ ռազմական գործողությունների մասին հարցը, անվտանգության իրավիճակը և բնակչության տեղափոխության մասշտաբները, և վճռեց, որ Մոգադիշոյի զինված հակամարտությունն իրենից ներկայացնում է անխնա բռնության այնպիսի մակարդակ, որ բնակչության մեծամասնությունը ենթարկվում է լուրջ վտանգների ռիսկի: Դրա հետ մեկտեղ, նա չէր բացառում, որ կարող են լինել որոշակի անձիք, որոնց փոփոխվող փաստերի արդյունքում կարելի է համարել քաղաքում անվտանգ ապրողներ, օրինակ, եթե նրանք ունեն սերտ կապեր Մոգադիշոյի ազդեցիկ գործիչների հետ, ինչպիսիք են հայտնի բիզնեսմենները կամ բարձրաստիճան պաշտոնյաները:

243. Օբյեկտիվ տեղեկատվությունը, ինչպես ներկայացվել էր, թույլ էր տալիս համարել, որ 2009 թվականին իրավիճակը Մոգադիշոյում բարելավվեց: Իր «Օպերատիվ կառավարման նշումներում» Սահմանապահ և իմիգրացիոն հարցերով գործակալությունը 2010 թվականի հուլիսի 1-ից նշեց, որ կառավարական զորքերի և ապստամբների միջև բախումների թուլացումը բերեց խաղաղ բնակչության մահացության թվաքանակի կրճատման (տե՛ս կետ 99): Այս եզրակացությունը ստացավ որոշակի հաստատում Նորվեգիայի ներգաղթյալների ղեկավարման տեղեկատվական Կենտրոնի զեկույցում, որտեղ նշված էր, որ չնայած խաղաղ բնակչությունն ամեն դեպքում դառնում է անխնա բռնության զոհ, միևնույն է դա տեղի է ունենում «մի քանի անգամ ավելի փոքր մակարդակով, քան առաջ էրե (տե՛ս կետ 111):

244. Դրա հետ մեկտեղ, վերջին տեղեկությունները վկայում էին այն մասին, որ հակամարտության բոլոր հիմնական կողմերը շարունակում էին մասնակցել անխնա բռնությանը` իրականացնելով բազմաթիվ ականանետային կրակոցներ Մոգադիշոյի խիտ բնակեցված շրջաններում, հաշվի չառնելով այնտեղ բնակչության ներկայությունը: Բացի այդ, բոլոր կողմերը ենթադրում էին կիրառել ականանետեր առանց կրակի շտկման սարքերի` վարելով անկանոն ականանետային կրակ հակառակորդի ուղղությամբ կամ կրակի տակ առնելով այնպիսի շրջաններ, ինչպիսին էր Բակարայի շուկան, ինչը համարվում էր ընդդիմության հենակետը (տե՛ս 82, 123, 127, 132, 137, 139-140 և 160 կետերը):

245. Բացի այդ, զեկույցում նշվում է, որ 2010 թվականին իրավիճակը Մոգադիշոյում սրվեց: 2010 թվականի սեպտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարը հայտնեց, որ Մոգադիշոյում կրկին սրվեցին անկայունությունը և անապահովությունը (տե՛ս կետ 123), իսկ 2010 թվականի սեպտեմբերի 16-ին անկախ փորձագետ Շամսուլ Բարին հաղորդեց, որ իր զեկույցի նախապատրաստման ժամանակ զարգացել էին ծանր մարտեր, և համաձայն Կարմիր Խաչի Միջազգային կոմիտեի հաղորդման` հիվանդանոցները լի էին վիրավորներով (տե՛ս կետ 128): Խաղաղ բնակչության շրջանում կորուստների և տեղափոխված անձանց թվի գնահատականը տարբերվում է: ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարը հայտնեց, որ 2010 թվականի մարտի 20-ից հուլիսի 11-ը Մոգադիշոյի երկու հիմնական հիվանդանոցներ ընդունվեցին ավելի քան 1600 տուժած բնակիչներ (տե՛ս կետ 123): Բացի այդ, 2010 թվականի առաջին եռամսյակի ընթացքում Մոգադիշո էր տեղափոխվել 179 հազար մարդ, իսկ երկրորդ եռամսյակին` ևս 75 հազար: Համաձայն UNHCR-ի տվյալների` Մոգադիշոյում ամեն շաբաթ մահանում էր 20-50 խաղաղ բնակիչ, իսկ 2010 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին քաղաքում գրանցվել էր 900-ից ավելի մահացության դեպք (տե՛ս կետ 132): «Միջազգային համաներման» կազմակերպության 2010 թվականի հոկտեմբերի 18-ի կրճատ տեղեկանքում նշված էր, որ օգոստոսի վերջին և սեպտեմբերի առաջին շաբաթվա ընթացքում սպանվել են 230 և վիրավորվել 400 խաղաղ բնակիչ, իսկ սկսած 2010 թվականի օգոստոսի 23-ից` Մոգադիշոյից և նրա սահմաններից տեղափոխվեց 42,4 հազար մարդ (տե՛ս 145 և 148 կետերը): Բացի այդ, վերը նշված փորձագետն անդրադարձավ Elman Peace Center of Somalia կազմակերպության վիճակագրությանը` համաձայն որի 2010 թվականի առաջին 7 ամիսների ընթացքում մահացավ 918 խաղաղ բնակիչ, իսկ 2555-ը` վիրավորվեց (տե՛ս կետ 128):

246. Ինչպիսին էլ որ լինեն հստակ թվերը, ակնհայտ է, որ 2010 թվականի սկզբից Մոգադիշոյում առկա մշտական բախումները բերում են խաղաղ բնակչության շրջանում բազմաթիվ զոհերի և հարյուրավոր մարդկանց տեղահանության: Չնայած այն տեղեկության, որ Ալ-Շաբաաբի մարտավարությունը դարձել էր ավելի բարդ, խմբավորման կազմում օտարերկրյա զինյալների ի հայտ գալուց հետո, ոչ մի աղբյուրում չի նշվում, որ նոր ռազմավարության կիրառությունը նվազեցրել էր ռիսկը: Ընդհակառակը, ինչպես հայտնել էր աղբյուրներից մեկը, հետաքննող մարտավարությունը, որը բերեցին օտարերկրյա զինյալները, ապահովում էր խաղաղ բնակչության վրա անխնա բռնությունը (տե՛ս կետ 83): Նորվեգիայի ներգաղթյալների ղեկավարման մասին զեկույցում նշված էր նաև, որ Ալ-Շաբաաբի մասնագիտացումը բերեց նրան, որ ռազմական գործողությունները սկսեցին իրականացվել առանձնահատուկ դաժանությամբ (տե՛ս կետ 112):

247. Համաձայն Նորվեգիայի ներգաղթյալների Ղեկավարման բնութագրի` իրավիճակը Մոգադիշոյում անկանխատեսելի էր և ամեն օր հեշտությամբ կարող էր փոխվել (տե՛ս 110 և 118 կետերը): Չնայած, ինչպես ենթադրվում էր, ժամանակի ցանկացած պահի ռազմական գործողությունները մի շրջանում ավելի ուժգին էին, քան մյուսներում, Ներգաղթյալների ղեկավարման զեկույցում նշված է, որ ուժերի հավասարակշռությունը շրջաններում և քաղաքում կարող է փոփոխվել գործնականորեն ամեն օր, և, որպես հետևանք, տարածքի նկատմամբ վերահսկողության մասին տեղեկատվությունը կարող է շատ արագ հնանալ (տե՛ս կետ 110): Մասնավորապես, զեկույցում նշված է, որ մի շրջանը, որը նախկինում համարվում էր հանգիստ, այժմ «ամբողջությամբ քարուքանդ է», իսկ բոլոր բնակիչները փախել են (տե՛ս կետ 118):

248. Դատարանը կարծում է, որ օբյեկտիվ տեղեկատվության մեծ ծավալը ավելի վստահորեն հաստատում է, որ բռնության մակարդակը Մոգադիշոյում բավականին բարձր է այն բանի համար, որ ստեղծվի իրական վտանգ, որը կհակասի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին ցանկացած մարդու համար, ով ապրում էր մայրաքաղաքում: Անելով այս եզրակացությունը` Դատարանը հաշվի առավ անկանոն կրակահերթերը և հարձակվողական գործողությունները, որոնք իրականացվում էին հակամարտության բոլոր կողմերի կողմից:

249. Դատարանը նշում է, որ AM և AM (Սոմալի) գործում ներգաղթյալների հարցերով Տրիբունալը բաց թողեց այն բանի հնարավորությունը, որ որոշակի խաղաղ բնակիչներ, ովքեր ունեին բացառապես լայն կապեր Մոգադիշոյի «ազդեցիկ գործիչների հետ», կարող էին ստանալ պաշտպանություն և հանգիստ ապրել քաղաքում: Դատարանը չէր ստացել ոչ մի հաստատում տվյալ հարցի վերաբերյալ և նշում է, որ այդ հարցի շուրջ նյութերում երկրի մասին գործնականում ոչ մի վկայություն չկար: Քանի որ հոդված 3-ը պահանջում է որոշումների կայացում, հիմնական ուշադրություն դարձնել յուրաքանչյուր դիմողի վտարման հետևանքներին, Դատարանը չէր բացառի նաև այն, որ լայն կապեր ունեցող անձը պաշտպանված կլինի Մոգադիշոյում: Դրա հետ մեկտեղ, Դատարանի կարծիքով հնարավոր է, որ նման դեպքերը հազվադեպ լինեն: Առաջին հերթին Տրիբունալի որոշումներում ներկայացվում է, որ ապահովել նման պաշտպանություն կարող են միայն շատ բարձր մակարդակի կապերը: Օրինակ, բավական չի լինի ցույց տալ, որ անձը պատկանում է մեծամասնական կլանին: Երկրորդ` Դատարանը հիշեցնում է, որ HH (Somalia) and Others v Secretary of State for the Home Department գործում [2010], EWCA Civ 426, Վերաքննիչ դատարանը վճռեց, որ դիմողը, որը որոշ ժամանակ բացակայել է Սոմալիից, դժվար թե ունենա անհրաժեշտ կապեր նրա համար, որ ստանա համապատասխան օգնություն: Այդ իսկ պատճառով քիչ հավանական է, որ Պայմանավորվող պետությունը կարող է հաջողությամբ առաջ քաշել այս փաստարկը, եթե տվյալ անձը վերջին ժամանակներս եղել է Սոմալիում:

250. Հետևաբար, Դատարանը վճռեց, որ բռնությունը Մոգադիշոյում այնպիսի մակարդակի վրա է, որ քաղաքում գտնվող ցանկացած մարդ, բացի այն անձանցից, ովքեր ունեն լայն կապեր «ազդեցիկ գործիչների» հետ, կբախվի դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգի հետ, որն արգելվում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով:

5. Իրավիճակը Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում (Մոգադիշոյից դուրս)

(a) Կողմերի փաստարկները

251. Դիմողները պնդում էին, որ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական այլ շրջաններ մեկնելը նրանց համար անիրատեսական ինչ-որ բան է: Սոմալի գնալու միակ կետը դա Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանն էր և, որպես բռնության բարձր մակարդակի հետևանք, որն առկա էր Մոգադիշոյում և նրա շրջապատում, ուղևորությունը կամ օդանավակայանից մեկնման փորձը դեպի Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներ, ենթարկում էր նրանց լուրջ վտանգի, որն արգելված էր 3-րդ հոդվածով:

252. Դիմողներն անդրադարձան UNHCR-ի «Ղեկավար սկզբունքներին»` համաձայն որոնց փախուստի այլընտրանքային տարբերակը կամ տեղափոխությունը Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածների սահմաններում բացակայում էր: 2009-2010 թթ.-ի ընթացքում այդ ամբողջ շրջանը գրավվել էր ապստամբների կողմից` բռնի ուժով, և UNHCR-ը կարծում էր, որ կան էական ապացույցներ համընդհանուր բռնության վերաբերյալ, որը բերում է ոչ ընտրողական վտանգի հասցման (տե՛ս 132-134 կետերը):

253. Բացի բռնության բարձր մակարդակից, նկատվում էր այնպիսի երևույթների տեսանելի աճ, ինչպիսիք էին ագրեսիան, հարձակումները, հակաօրինական սպանությունները և «անխիղճ հարձակումները», ինչպես հենց Մոգադիշոյում, այդպես էլ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական այլ շրջաններում: Միջազգային համաներումը (Amnesty International) հայտնեց այնպիսի պատիժների տարածվածության միտումների մասին, ինչպիսիք էին քարկոծմամբ մինչև մահվան հասցնելը, հասարակական գնդակահարությունները, անդամահատումը` ըստ քվազիդատական մարմինների հրամանների, որոնց ղեկավարները տեղաբնակ առաջնորդներն էին, ովքեր կապված էին զինված խմբավորումների հետ (տե՛ս 164-168 կետերը):

254. Դիմողները նաև պնդում էին, որ իրենց Մոգադիշո վերադառնալու դեպքում գոյություն ունի նվազագույն հիմնավորված հնարավորություն այն մասին, որ նրանց ստիպողաբար կտեղավորեն IDP ճամբարներում, այդ իսկ պատճառով 3-րդ հոդվածի գնահատման համաձայն պետք է հաշվի առնել հումանիտար պայմաններն այդ ճամբարներում և նրանցում ժամանակավոր կացարանների վիճակը:

255. Քանի որ IDP ճամբարներում տեղավորվելուց փախչելը գործնականորեն անհնարին էր, դիմողները պնդում էին, որ նրանք ճամբարներում նման են լինելու կալանավորների, այդ իսկ պատճառով Դատարանը պետք է կիրառի իր դատական պրակտիկայի նմանատիպ օրինակները հսկողության տակ պահելու համար: Հայցվորները պնդում էին, որ վերը նշված ճամբարներում պայմաններն այնպիսին են, որ Դատարանն ընդունեց 3-րդ հոդվածի խախտումը նրանց նկատմամբ, բայց դրա հետ մեկտեղ վերջիններիս ավելի վատն էին (տե՛ս, օրինակ Dougoz v. Greece, № 40907/98, ՄԻԵԴ 2001-II, Peers v. Greece, № 28524/95, ՄԻԵԴ 2001-III, S.D. v. Greece, № 53541/07, 2009թ. հուլիսի 11, Riad and Idiab v. Belgium, №№ 29787/03 և 29810/03, ՄԻԵԴ 2008-... (քաղվածքներ) և Al-Agha v. Romania գործերը, № 40933/02, 2010թ. հունվարի 12 ): Այդ ճամբարներում չեն բավարարում անգամ կյանքի համար այն նվազագույն անհրաժեշտ պայմանները, ինչպիսիք են սնունդը, ջուրը և բժշկական զննումները: Էական է այնտեղ բռնության մակարդակը, այդ թվում և կանանց ու երեխաների հետ հարաբերություններում, իսկ դա նշանակում է, որ շատերն ապրում են մշտական վախի մեջ սեփական կյանքի կամ ֆիզիկական անվտանգության համար: Բացի այդ, չնայած Սոմալիի կենտրոնական հատվածի բնակչության ավելի քան 70%-ն ունի մարդասիրական օգնության կարիք, UNHCR-ը և այլ NGO-ներ բախվում էին անհաղթահարելի դժվարությունների հետ: Այդ իսկ պատճառով դիմողները պնդում էին, որ այդ ճամբարներում հարկադրաբար տեղավորելը հարցեր է առաջացնում Միացյալ Թագավորության Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի հետ կապված:

256. Կառավարությունը հայտարարեց, որ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածների մեծ մասը, չհաշված Մոգադիշոն, վերահսկվում է Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից: Համաձայն վերջին տեղեկությունների` ներառյալ փաստերի հաստատման վերաբերյալ առաքելության հաշվետվությունները, այդ շրջանները համարվում էին առավել կայուն, իսկ բերքը նրանց մոտ ավելացել էր: Կառավարությունը համաձայն էր այն բանի հետ, որ կայունության աճը բերում է իր հետ մարդու իրավունքների ոտնձգության թվի մեծացման, որը, ինչպես ակնհայտ է, պայմանավորված է մեկնաբանության ծայրահեղ խիստ բնույթով և այդ խմբավորման կողմից կիրառվող շարիաթական կանոնների հետևանքով: Դրա հետ մեկտեղ Կառավարությունը հաստատում է, որ խաղաղ բնակչությունը գտնվում է անվտանգության մեջ, եթե «հետևում է կանոններին»:

257. Կառավարությունը նշում է, որ համաձայն վերջին տվյալների` Սոմալի գնալու իրավիճակը սկսած 2009 թվականի սկզբներից զգալիորեն լավացել է: Սփյուռքի անդամները կանոնավոր կերպով թռչում էին Մոգադիշո, ընդ որում` Նայրոբիի չվերթներով, 2010 թ.-ի առաջին ութ ամիսների ընթացքում տեղափոխելով հազարավոր ուղևորներ: Համաձայն այն տեղեկատվություն, որը ներկայացնում է առաքելությունը փաստերի հաստատման համար, տեսանելի է, որ չնայած հետ վերադարձող սոմալացիները սովորաբար ստիպված են լինում խոսել և համաձայնության գալ ընտանիքի անդամների հետ` վերադառնալու հետ կապված, զինված ուղեկցումը միշտ չէ, որ պարտադիր է լինում: Վկայությունները թույլ են տալիս մտածել, որ սոմալական բնակչությունը կարող է օդանավակայանից գնալու համար օգտվել տաքսի ծառայություններից (տե՛ս 84-85 կետերը):

258. Կառավարությունը հայտնում է, որ բարելավվել է նաև անվտանգությունը Սոմալիի շրջաններում երթևեկելու համար և, համաձայն ընդհանուր տպավորությունների, բնակչությունը կարող է ազատ կերպով տեղաշարժվել ինչպես Կառավարության, այնպես էլ այլ խմբավորումների հսկողության տակ գտնվող շրջաններում: Անվտանգության ուժեղացումը մասամբ պայմանավորված էր մի շարք անցակետերի հանմամբ: Չնայած հսկիչ-անցագրային կետերը շարունակում էին աշխատել, նրանց մեծամասնությունում գործում էր Ալ-Շաբաաբը` ստուգելով մարդկանց և իրերը, ապահովելով խիստ մահմեդական կանոնների պահպանումը: Այս ամենի հետ զուգահեռ հայտնում էին, որ Ալ-Շաբաաբը զգալի չափով արմատախիլ է արել այնպիսի հանցագործություններ, ինչպիսիք էին գողությունը, թալանը և ավազակությունը, ինչը նպաստեց ուղևորությունների հետևանքով առաջացած ռիսկերի նվազմանը (տե՛ս կետ 90):

259. Քանի որ դիմողները Սոմալիի հումանիտար պայմանները համարում էին «ծանր», որը հակասում էր Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին, Կառավարությունը հայտարարեց, որ այս դեպքում կիրառվում են սկզբունքներ, որոնք հաստատված են N. v. the United Kingdom գործում [GC], № 26565/05, կետեր 42-45, 2008թ. մայիսի 27: Հետևաբար, հումանիտար պայմանները կհասնեն այն շեմին, որը նախատեսված է համաձայն 3-րդ հոդվածի միայն այն դեպքում, եթե պետությունում գոյություն ունեցող իրավիճակները կրեն «շատ բացառիկ» բնույթ, եթե «հնարավոր լինի» այնպես, որ դիմողը չկարողանա բավարարել իր կյանքի համար անհրաժեշտ պայմանները, և եթե այդ անբավարարությունները բերեն անմիջական վտանգի նրանց կյանքի կամ մարդկային արժանապատվությունն ապահովելու համար:

260. Կառավարությունն ընդունում է, որ Սոմալիի հումանիտար իրավիճակն անկասկած ծանր է: Դրա հետ մեկտեղ նա համարում է, որ վերջին տեղեկություններում նկատելի են նոր դրական նշաններ: Օրինակ, համաձայն UNHCR-ի վիճակագրության, Կորիդորե Աֆգույեում գտնվում էին ավելի քիչ մարդիկ, քան առաջ էր, իսկ Նորվեգիայի ներգաղթյալների ղեկավարման լավ տեղեկացված աղբյուրները հայտնում էին, որ նրանց թիվը փաստացի կարող է ավելի քիչ լինել, քանի որ կա վկայություն այն մասին, որ ներքին փախստականների մասին տվյալներն ուռճացված են:

261. Փաստերի հաստատման առաքելությունը նշեց, որ Կորիդորե Աֆգույեն ձեռք է բերում առավել մշտական բնույթ, ընդ որում` այդ շրջաններում իսկապես խոչընդոտներն ավելի շատ էին: Հարցվածներից մեկը պատասխանել էր, որ արբանյակային նկարներում երևում են ապացույցներ բնակեցվածության, ուրբանիզացիայի և բնականոն կյանքի մասին (տե՛ս 95 կետը): Կորիդորե Աֆգույեի սահմաններում գործում են սահմանափակ թվով IDP ճամբարներ, քանի որ տեղափոխված մարդիկ սովորաբար փորձում էին գտնել կացարաններ այլ շրջաններում ապրող հարազատների մոտ: Այս հարաբերություններում կլանային համակարգը շարունակում էր մնալ կարևոր, քանի որ կլանի անդամները պատրաստ էին հնարավորության դեպքում կիսվել իրենց ունեցած ռեսուրսներով:

262. Կառավարությունը նշեց նաև, որ, համաձայն վերջին տեղեկությունների, փոփոխություններ են նկատվում մարդու իրավունքների ոտնահարման աճ այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում են Ալ-Շաբաաբի կողմից, հիմնականում խիստ մեկնաբանության և նրանց կողմից շարիատական կանոնների կիրառման դեպքում: Մասնավորապես, համարվում էր, որ կանայք սովորաբար ենթարկվում էին մարդու իրավունքների խախտման ռիսկի, բայց այդ ամենից զերծ չէին մնում նաև տղամարդիկ և երեխաները: Դրա հետ մեկտեղ, Կառավարությունը հայտնեց, որ չնայած Ալ-Շաբաաբի ռեժիմն անպայմանորեն ռեպրեսիվ է, ունեցած վկայությունները հիմնավորումներ են տալիս կարծելու, որ այն անձիք, ովքեր հետևում են նրանց կողմից ամրագրված կանոններին, կարող են վարել ամենօրյա հանգիստ կյանք (տե՛ս կետ 92):

263. Այդ պատճառով Կառավարությունը հաստատում է, որ ծանր հումանիտար պայմանները, որոնց հետ դիմողները կարող են բախվել Սոմալի վերադառնալու դեպքում, չեն մեծացնում «շատ բացառիկ» շեմը, քանի որ նրանք կարող են ցուցադրել ոչ ավելի, քան կանխավարկածային ռիսկը` ելնելով «ամենավատ սցենարից»:

264. Ուստի Կառավարությունը հայտնեց, որ ռիսկի մակարդակը, որի հետ դիմողները կարող են բախվել Մոգադիշոյից հարավային և կենտրոնական Սոմալի մեկնելու դեպքում, բավարար չէ այն բանի համար, որ խախտեն 3-րդ հոդվածը:

(b) Դատարանի գնահատականը

«. Երկրի ներսում փախուստի այլընտրանքային տարբերակ

265. Դատարանը նշում է, որ այս գործում Կառավարությունը հանձն է առնում հետ ուղարկել երկու դիմողներին էլ դեպի Սոմալի: Դրա հետ մեկտեղ, նա չի կարող սահմանափակել Մոգադիշոյում առկա ռիսկի դիտարկումը, քանի որ փախստականների հարցերով Տրիբունալը որոշեց, որ անկախ մայրաքաղաքում գոյություն ունեցող իրական վտանգների ռիսկի, դիմողը հնարավորություն կունենա տեղափոխվելու առավել անվտանգ վայր Սոմալիի հարավային կամ կենտրոնական հատվածներում:

266. Միացյալ Թագավորությունում կացարան հատկացնելու կամ լրացուցիչ պաշտպանություն ապահովելու հետ կապված միջնորդությունները կմերժվեն, եթե մարմինը, որը որոշումներ է կայացնում, համարի, որ ավելի ճիշտ կլինի և ոչ առանձնահատուկ դաժան ակնկալել, որ դիմողը կտեղափոխվի երկրի մեկ այլ մաս (տե՛ս Januzi, Hamid, Gaafar and Mohammed v Secretary of State for the Home Department) [2006] UKHL 5 and AH (Sudan) v Secretary of State for the Home Department [2007] UKHL 49): Դատարանը հիշեցնում է, որ 3-րդ հոդվածը որպես այդպիսին չի խոչընդոտում Պայմանավորվող պետություններին երկրի ներսում փախուստի այլընտրանքային տարբերակների գոյության համար, և հայտնում է այն մասին, որ դիմողի երկիր վերադառնալու դեպքում նա կենթարկվի իրական վտանգի, որն արգելված է այդ նորմով (Salah Sheekh v. the Netherlands, № 1948/04, կետ 141, ՄԻԵԴ 2007-I (քաղվածքներ), Chahal v. the United Kingdom, 1996թ. նոյեմբերի 15, կետ 98, Վճիռների և որոշուների ժողովածու, 1996-V, և Hilal v. the United Kingdom, № 45276/99, կետեր 67–68, ՄԻԵԴ 2001-II): Բացի այդ, Դատարանը որոշեց, որ երկրի ներսում փախուստի այլընտրանքային տարբերակների կիրառությունը չի ազդում Պայմանավորվող պետությունների այն պարտականությունների վրա, որոնց համաձայն նրանք պետք է ապահովեին դիմողի համար այնպիսի պայմաններ, որոնք չէին հակասի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին (տե՛ս Salah Sheekh v. the Netherlands, կետ 141 և T.I. v. the United Kingdom (որոշում), № 43844/98, ՄԻԵԴ 2000-III): Ուստի, որպես երկրի ներսում փախուստի այլընտրանքային նախնական պայման, պետք է ապահովվեն որոշակի երաշխիքներ. վտարման ենթակա անձը պետք է նորմալ կերպով հասնի մինչև համապատասխան շրջանը, ստանա այնտեղ մտնելու թույլտվություն և տեղավորվի այնտեղ, առանց որի հարցեր են ծագում 3-րդ հոդվածի հետ կապված, առավել ևս, եթե նման երաշխիքների բացակայության դեպքում կա հավանականություն այն բանի, որ տվյալ անձը կարող է հայտնվել երկրի այն հատվածում, որտեղ նրան կարող են արժանացնել դաժան վերաբերմունքի (տե՛ս վերևում նկարագրված Salah Sheekh v. the Netherlands գործը, կետ 141):

267. Թեև ակնհայտ է, որ Սոմալիի քաղաքացիները չեն կարողանա ստանալ թույլտվություն Սոմալիլենդ կամ Պունտլենդ մտնելու համար, եթե նրանք այնտեղ չեն ծնվել կամ եթե չունեն սերտ կապեր այդ շրջանի կլանային խմբավորումների հետ (տե՛ս 79 և 103 կետերը), այնուամենայնիվ, դատարանին հայտնի չէ որևէ նմանատիպ արգելք, որը կկանխի Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներ վերադարձողի մուտքի իրավունք վաստակելը: Սակայն, հաշվի առվելով հումանիտար ճգնաժամը և ծանրաբեռնվածությունը, ինչը լարում է ստեղծել է և՛ առանձին անձանց, և՛ ավանդական կլանային համակարգի համար, գործնականում Դատարանը չի համարում, որ վերադարձած անձը կարող է ապաստան գտնել կամ օգնություն ստանալ այն շրջանում, որտեղ չունի սերտ կապեր (տե՛ս 114, 119 և 138 կետերը): Եթե վերադարձող անձը չունի նման կապեր կամ չի կարող անվտանգ կերպով հասնել մինչև այն շրջան, որտեղ նա ունի նմանատիպ կապեր, ապա Դատարանը լիովին հավանական է համարում այն հանգամանքը, որ նա պետք է ապաստան փնտրի փախստականների համար նախատեսված IDP ճամբարներում: Այսպիսով, ուսումնասիրելով երկրի ներսում փախուստի այլընտրանքային տարբերակներ գտնելու հարցը, Դատարանը սկզբում քննեց հարցն այն մասին, թե արդյոք վերադարձող անձը Սոմալիի հարավային կամ կենտրոնական այլ շրջաններ տեղափոխվելու դեպքում կամ արդեն այնտեղ տեղավորվելուց հետո կենթարկվի դաժան վերաբերմունքի, թե ոչ:

Ա. Սոմալիի հարավային կամ կենտրոնական այլ շրջաններ տեղափոխվելու կամ այնտեղ տեղավորվելուց հետո առկա ռիսկերը

268. Չնայած Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում կան մի քանի օդանավակայաններ, բոլոր դիմողներին, որոնց սպառնում է վտարում Միացյալ Թագավորությունից, տեղափոխելու են Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանի միջոցով: Ներկա պահին այն վերահսկում են Միջանկյալ դաշնային կառավարությունը և AMISOM-ը և, որպես հետևանք, այն ենթարկվում է մի շարք հարձակումների Ա-Շաբաաբ խմբավորման կողմից (տե՛ս 71 և 85 կետերը): Բացի այդ, օդանավակայանը կանոնավոր կերպով օգտագործվում է և որպես Եվրոպական Միության Պաշտոնական ներկայացուցիչ ամեն օր ընդունում է 15-18 չվերթներ (տե՛ս կետ 84): Ուստի Դատարանը չէր համարում, որ կա էական վտանգ, որ այն անձը, ով վերադառնում է Սոմալիի հարավային կամ կենտրոնական հատված, կարող է օդանավակայանում ենթարկվել դաժան վերաբերմունքի:

269. Չնայած Դատարանը որոշեց, որ Մոգադիշոն չի համարվում անվտանգ տեղ սոմալացիների մեծամասնության համար, այնուամենայնիվ նշեց, որ վերադարձող անձիք կարող են թռչել Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանից դեպի Սոմալիի հարավային և կենտրոնական այլ հատվածներ` չմտնելով քաղաք: Դրա հետ մեկտեղ, այդ ուղևորության անվտանգությունը կախված էր վերադարձող անձի նշանակակետից, թե կոնկրետ որտեղ է նա կանգ առնելու:

270. Երկրում տիրող իրավիճակի մասին զեկույցներում նշված է, որ մարտեր են տեղի ունենում Բելետվեյն, Կիսմայո, Դուսա-Մարեբ, Աֆմադոու, Գալգուդուդ, Գեդո, Բաքուլ, Ներքին Ջուբա և Ներքին Շաբելլե նահանգների մի շարք քաղաքներում (տե՛ս 100, 118, 121, 149, 161 և 179 կետերը): Այս հատվածներում մարտերի ինտենսիվության մասին տեղեկատվությունը շատ քիչ է, սակայն ինչպես ներկայացվում է, հենց Մոգադիշոյում առկա հակամարտությունն էր խաղաղ բնակչության շրջանում հիմնական զոհերի պատճառը (տե՛ս 100, 109, 120, 123-124, 132, 145, 159, 169 և 178 կետերը): Բացի այդ, Մոգադիշոյից դուրս տեղի ունեցող ռազմական գործողությունները զեկույցում բնութագրված են որպես ռազմավարական նշանակություն ունեցող քաղաքների շուրջ տեղայնացված և եզակի մարտեր (տե՛ս 120 և 161 կետերը): Ուստի, չնայած որոշ շրջաններում շարունակվում էին ռազմական գործողությունները, մնացած շրջանները շարունակում էին մնալ համեմատաբար կայուն (տե՛ս 92, 120, 144 և 159 կետերը):

271. Այդ իսկ պատճառով Դատարանը պատրաստ էր համաձայնել, որ կարող է իրականացնել հետ վերադարձվող անձանց տեղափոխությունը Մոգադիշոյի միջազգային օդանավակայանից առանց 3-րդ հոդվածը խախտող վերաբերմունքի: Դրա հետ մեկտեղ, դա մեծամասամբ կախված կլինի նրանից, թե որտեղ է գտնվում այն շրջանը, որտեղ պետք է վերադառնա վտարվածը: Դատարանը հնարավորություն չուներ գնահատել ընդհանուր բռնության մակարդակը Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում, բայց եթե անգամ նա ձեռնարկեր նման գործողություններ, միևնույն է այդ տվյալները շատ արագ հնանալու էին: Ուստի, եթե դիմողի տունը գտնվում է այն շրջաններում, որոնք ենթարկվում են ռազմական գործողությունների, ապա այս շրջաններում առկա պայմանները պետք է գնահատել ըստ 3-րդ հոդվածի պահանջների համեմատության և հենց տվյալ պահի համար:

272. Դատարանը նշում է, որ ընդհանուր բռնության իրավիճակը չի համարվում միակ ռիսկը, որի հետ կարող են բախվել վերադարձողները, հնարավոր է, որ նրանք բախվեն նաև Սոմալիի հարավային և կենտրոնական այլ հատվածներ տեղափոխվելու խնդրի հետ: Ինչպես նշված է երկրում առկա իրավիճակի մասին զեկույցում, ամենացածր բռնության մակարդակ ունեցող շրջանները համարվում են նրանք, որոնք գտնվում են Ալ-Շաբաաբ խմբավորման վերահսկողության տակ (տե՛ս 92 և 159 կետերը), որոնք, ինչպես հաղորդում էին, նույնպես բնութագրվում էին մարդու իրավունքների պաշտպանության ամենավատ պայմաններով (տե՛ս 94, 104, 128 և 164-168 կետերը): Ուստի, եթե անգամ վտարվածը կարողանա հասնել այնտեղ, որտեղ իրեն պետք է և տեղավորվի, չենթարկվելով իրական վտանգի, միևնույն է կարող է բախվել մարդու իրավունքների խախտման դաժան վերաբերմունքի հետ:

273. Ակնհայտ է, որ այն շրջաններում, որոնք գտնվում են Ալ-Շաբաաբ խմբավորման վերահսկողության տակ, նրանք բնակիչներից պահանջում են շարիաթական հրեշավոր կանոնների պահպանություն, որը մտնում է Սոմալիում մահմեդականության մեկնաբանության ավանդատական շրջանակների մեջ (տե՛ս 94 և 164 կետերը) և որը փաստացիորեն համարվում է «ռեպրեսիվային տեսակի սոցիալական վերահսկողություն» (տե՛ս 164 կետը): Զեկույցներում նշված է, որ Ալ-Շաբաաբը ամեն մեկին թելադրում է ամենօրյա կյանքի մանրամասները` ներառյալ կանանց և տղամարդկանց հագուստի ոճը, մորուքի երկարությունը տղամարդկանց մոտ, երաժշտության ոճը, որը նրանք լսում են և բջջային հեռախոսների զանգերը (տե՛ս 164 և 165 կետերը): Ինչպես և ակնհայտ էր, հիմնական վերահսկողության ենթարկվում էին կանայք: Բացի հագուստի խիստ պահանջներից, Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից վերահսկող շրջաններում կանանց չէր թույլատրվում դուրս գալ փողոց տղամարդկանց հետ, անգամ հարազատների հետ. նրանց հրամայված էր փակել իրենց խանութները, քանի որ առևտուրը նրանց թույլ էր տալիս «խառնվել տղամարդկանց հետ» (տե՛ս 104 և 166-167 կետերը): Հաղորդվում է նաև Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից մեծահասակների, ինչպես նաև երեխաների «համակարգային» ստիպողական հավաքագրման մասին այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին իր կողմից (տե՛ս 91, 93, 126 և 163 կետերը):

274. Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից շարիաթական խիստ կանոնների առաջ քաշումը տարածվում էր ոչ միայն իրենց վերահսկողության տակ գտնվող շրջաններում, այլ նաև այն անձանց վրա, ովքեր անցնում էին այդ շրջաններով: Ինչպես նշված է երկրում առկա իրավիճակի մասին զեկույցում, Ալ-Շաբաաբը բացել էր հսկիչ-անցագրային կետեր իր կողմից վերահսկվող քաղաքներում և քաղաքների սահմաններին. մարդիկ և իրերը այդ կետերում ենթարկվում էին խուզարկության (տե՛ս 87, 90 և 101 կետերը): Այն անձիք, ովքեր չէին համապատասխանում Ալ-Շաբաաբի կողմից հաստատված կանոններին, կարող էին բախվել դժվարությունների հետ: Օրինակ, ինչպես հաղորդվում է, եղել են դեպքեր, որ կանայք ենթարկվել են հալածանքների այն պատճառով, որ մեքենայի մեջ նրանք նստած են եղել տղամարդու կողքին (տե՛ս 167 կետը): Բացի այդ, հաղորդում են նաև այն մասին, որ նման անցակետերում նկատվել են երիտասարդների և երեխաների ստիպողական հավաքագրումներ (տե՛ս 91 կետը):

275. Չնայած ռեպրեսիվային ռեժիմին` մի շարք աղբյուրներ հայտնում էին, որ այն շրջանները, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից, ընդհանուր առմամբ անվտանգ էին սոմալացիների համար այն պայմանի դեպքում, եթե նրանք «խաղում էին կանոններով» և խուսափում էին Ալ-Շաբաաբի ուշադրությունից` հետևելով նրա պահանջներին (տե՛ս 92 կետը): Դրա հետ մեկտեղ, քանի որ 2006 թվականի վերջին Ալ-Շաբաաբը սկսել էր գրավել Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածները, Միության անկումից հետո, Դատարանը քիչ հավանական էր համարում, որ սոմալացին, ով չի ապրել Սոմալիում վերջին ժամանակներս, կկարողանա հարկ եղած ձևով «խաղալ այդ կանոններով». դրա հետ մեկտեղ, կա նաև ռիսկ, որ նա կհայտնվի Ալ-Շաբաաբի ուշադրության կենտրոնում կամ այն ժամանակ, երբ պետք է մտնի շրջան, կամ էլ այն դեպքում, երբ կփորձի տեղավորվել այդ շրջանում: Դատարանը համարում էր, որ այդ ռիսկը առավել մեծ կլինի այն սոմալացիների համար, ովքեր բացակայել էին երկրից բավականին երկար ժամանակ «արևմտականացման» համար, քանի որ որոշակի նշանները, օրինակ` օտարերկրյա արտասանությունը թաքցնել չի ստացվի:

276. Անհնար է որոշակի կերպով գուշակել վերադարձող այն մարդու ճակատագիրը, ով կհայտնվի Ալ-Շաբաաբի ուշադրության կենտրոնում նրա կանոններին չհետևելու համար: Եղած վկայությունները թույլ են տալիս համարել, որ պատիժները, որոնք հաստատված էին Ալ-Շաբաաբի կողմից, կարող են ներառել քարկոծումը, անդամահատումը և այլ մարմնական պատիժները (տե՛ս 104 և 164-168 կետերը), և պատժի այս բոլոր տեսակները հասնում են դաժանության նվազագույն աստիճանի, որպեսզի ընկնեն 3-րդ հոդվածի գործունեության ոլորտ (տե՛ս, օրինակ, Jabari v. Turkey, № 40035/98, կետ 41, ՄԻԵԴ 2000-VII, և A. v. the United Kingdom, 1998թ. սեպտեմբերի 23, կետ 22, Վճիռների և որոշումների ժողովածու, 1998-VI):

277. Ուստի Դատարանը համարում էր, որ վերադարձող անձը, ով երկար ժամանակ չի ապրել Սոմալիում, այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբի կողմից, մեծ վտանգով կարող են ենթարկվել վերաբերմունքի, որն արգելված է 3-րդ հոդվածով: Համապատասխանաբար, եթե վերադարձողի հայրենի շրջանը գտնվում է այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբի կողմից, եթե այնտեղ չի կարելի վերադառնալ առանց շրջաններ մտնելու, Դատարանը չի համարում, որ նման անձը չի կարող գնալ Սոմալիի այլ հատված` առանց ենթարկվելու դաժան վերաբերմունքի, որն արգելված է 3-րդ հոդվածով:

ա. Փախստականների և IDP ճամբարներում առկա հումանիտար իրավիճակը

278. Salah Sheekh v. the Netherlands գործում, որի մասին խոսվեց վերևում, Դատարանը որոշեց, որ երկրում առկա սոցիալ-տնտեսական և հումանիտար պայմանները վերադարձի վրա էական ազդեցություն չեն թողնում, իսկ եթե անգամ թողնում են, ապա որոշիչ չեն. հարցը նրանում է, կբախվեն արդյո՞ք նրանք այդ շրջաններում դաժան վերաբերմունքի հետ (կետ 141): Դրա հետ մեկտեղ, N. v. the United Kingdom գործում, Դատարանը որոշեց, որ չնայած Կոնվենցիան ըստ էության ուղղված է մարդու իրավունքների պաշտպանությանը, 3-րդ հոդվածի հիմնական էությունը կայանում է նրանում, որ Դատարանին պետք է պահպանել ճկունության որոշակի աստիճան, որպեսզի կարողանա խոչընդոտել վտարմանը միայն բացառիկ դեպքերում: Այդ իսկ պատճառով դատարանը որոշեց, որ հումանիտար պայմաններն առաջացնում են Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտումներ միայն բացառիկ պայմաններում, որտեղ հումանիտար հիմնավորումները չվերադառնալու դեպքում «համոզիչ են» (կետ 42):

279. M.S.S. v. Belgium and Greece գործում [GC], № 30696/09, 2011թ. հունվարի 21, Դատարանը հայտարարեց, որ չի բացառում այն հավանականությունը, որ ըստ 3-րդ հոդվածի պետության պարտականությունները կծագեն այն դեպքում, եթե դիմողը, ամբողջությամբ կախված լինելով պետական աջակցությունից, լուրջ կարիքների դեպքում, որոնք անհամատեղելի են մարդկային արժանապատվության հետ, բախվի պաշտոնեական անտարբերությանը (կետ 253): Այս դեպքում դիմողը մի քանի ամիսներ կանցկացնի ծայրաստիճան աղքատության վիճակում` չունենալով հնարավորություն բավարարելու ամենաանհրաժեշտ հիմնական պահանջմունքները` ուտելիք, հիգիենա և կացարան: Բացի այդ, Դատարանը նշեց, որ դիմողի մոտ կա մշտական վախ, թե կենթարկվի հարձակման և կողոպտման, ինչպես նաև լիովին բացակայում է հավանականությունը, որ իր վիճակը կբարելավվի (կետ 254): Դատարանը որոշեց, որ պայմանները, որոնցում ապրելու է դիմողը, հասնում են մի նիշի, որը նախատեսված է 3-րդ հոդվածով և որոշեց, որ Հունաստանը խախտում է այդ հոդվածը, քանի որ հենց նա է համարվում այն պետությունը, որն անմիջականորեն պատասխանատու է դիմողի կյանքի պայմանների համար (կետ 264): Դատարանը նաև որոշեց, որ Բելգիան խախտում է 3-րդ հոդվածը, քանի որ մասնավորապես նա դավաճանել է Հունաստանի դիմողին նրանում, որ գիտակցաբար ստիպել է նրան ապրել այնպիսի պայմաններում, որոնք իրավահավասար են այնպիսի վերաբերմունքի, ինչը ստորացնում է արժանապատվությունը (կետ 367):

280. Այս գործում Կառավարությունը հայտարարեց, որ մինչև M.S.S.v. Belgium and Greece գործի վճռի հրապարակումը, այն հարցը, թե ծանր հումանիտար պայմանները հասնում են արդյոք այն նիշին, որը նախատեսված է 3-րդ հոդվածով, նախատեսված է N. v. the United Kingdom գործում: Ուստի հումանիտար պայմանները հասնում են 3-րդ հոդվածով նախատեսված նիշին միայն խիստ սահմանափակ դեպքերում, որտեղ հումանիտար հիմնավորումները չվտարելու օգտին «հավաստի են»:

281. Հարկ է հիշեցնել, որ N. v. the United Kingdom գործը վերաբերում է Ուգանդայի ՄԻԱՎ-ով հիվանդ դիմողի վտարմանը, որտեղ նրա կյանքի տևողությունը հավանաբար կրճատվել էր այն պատճառով, որ բուժման պայմանները Ուգանդայում զիջում են այն պայմաններին, որոնք կան Միացյալ Թագավորությունում: Կատարելով այս եզրահանգումները` Դատարանը նշեց, որ ենթադրյալ ապագա վտանգը տեղի է ունենում ոչ թե մտածված գործողությունների կամ պետական կամ ոչ պետական մարմինների անգործության, այլ հիվանդության և բավարար միջոցների բացակայության պատճառով: Դատարանն այդ իսկ պատճառով անդրադարձավ այն փաստին, որ ո՛չ դիմողի հիվանդությունը, ո՛չ անբավարար բժշկական պայմանները պայմանավորված չէին ընդունող պետության գործունեությամբ կամ անգործությամբ կամ ոչ պետական սուբյեկտներով:

282. Եթե Սոմալիի ծանր հումանիտար պայմանները բացառված լինեին կամ անգամ գերազանցապես պայմանավորված լինեին աղքատությամբ կամ պետական միջոցների անբավարարությամբ, օրինակ` երաշտով, ապա N. v. the United Kingdom գործի ստուգումը միանշանակ հնարավոր կլիներ տեղին համարել: Պարզ է սակայն, որ չնայած երաշտը նպաստել էր հումանիտար ճգնաժամի, սակայն վերջինս գերազանցապես պայմանավորված էր հակամարտության կողմերի անմիջական գործողությունների հետ: Զեկույցներում նշված է, որ հակամարտության բոլոր կողմերը օգտվել են ռազմական գործողությունների վարման անկանոն մեթոդներից պետական քաղաքային շրջաններում` հաշվի չառվելով խաղաղ բնակչության անվտանգությունը (տե՛ս 82, 123, 127, 132, 137, 139-140 և 160 կետերը): Արդեն ինքն իրենով այդ փաստը հանգեցրեց բնակչության մասշտաբային տեղափոխությունների և սոցիալական, քաղաքական ու տնտեսական կառուցվածքների քանդման: Բացի այդ, իրավիճակը զգալիորեն սրվեց այն ժամանակ, երբ Ալ-Շաբաաբն արգելեց միջազգային գործակալությունների աշխատակիցներին այն շրջաններում, որոնք գտնվում էին նրա վերահսկողության տակ, ցուցաբերել հումանիտար աջակցություն` չնայած նրան, որ երկրի բնակչության 1/3-ից կեսը գտնվում էին ծանր վիճակում (տե՛ս 125, 131, 169, 187 և 193 կետերը):

283. Ուստի Դատարանը տեղին չի համարում N. v. the United Kingdom գործի մոտեցումը: Նա հավանությունը տալիս է M.S.S.v. Belgium and Greece գործի մոտեցմանը, որը պահանջում էր, որ Դատարանը հաշվի առնի դիմողի սեփական հիմնական պահանջների բավարարումը, և հատկապես` սննդի,հիգիենայի և կացարանի, դաժան վերաբերմունքի նկատմամբ նրա խոցելիությունը և ողջամիտ ժամկետում իր իրավիճակի բարելավման հեռանկարը (տե՛ս M.S.S.v. Belgium and Greece գործը, որի մասին խոսվեց վերևում, կետ 254).

284. Զեկույցներում նշված է, որ երկրի ներսում տեղափոխված բնակիչների կյանքի պայմանները Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում բավականին ծանր էին:Մինչև վերջին ժամանակների անանձրև ժամանակաշրջանը, Սոմալիի բնակչության կեսից ավելին կախված էր պարենամթերային օգնությունից և նրանցից շատերն ապրում էին այն շրջաններում, որոնցից ստիպված էր հեռանալ WFP-ն (տե՛ս կետ 169): Երկու միլիոն մարդ, կամ Սոմալիի բնակչության ավելի քան 1/4-ը բախվել էր հումանիտար ճգնաժամի հետ (տե՛ս կետ 131): Համաձայն ՄԱԿ-ի գնահատականի` այդ թիվն արդեն աճել էր` հասնելով 2,4 մլն-ի (երկրի բնակչության ավելի քան 1/3-ը), և եթե երաշտային շրջանը շարունակվեր, ապա դրությունը միայն ավելի կվատանար (տե՛ս 193-194 կետերը): Դրա հետ մեկտեղ, չնայած հումանիտար ճգնաժամին, Ալ-Շաբաաբը շարունակում էր մերժել միջազգային NGO-ին իր կողմից վերահսկվող շրջաններին օգնելու հարցում (տե՛ս 94, 105, 117, 122, 141-142, 162, 169-170, 181-182 և 186 կետերը):

285. IDP-ի մեծ մասը գտնվում էր Կորիդորե Աֆգույեում: Հնարավոր չէր ոչ մի հստակ մակարդակով ասել, թե քանի IDP է ներկա պահին ապրում, բայց ամենավերջին տվյալների համաձայն` նրանց թիվը կարող էր հասնել 410 հազարի: Այս տարածք մտնելու թույլտվություն ստանալն օգնություն ցուցաբերող կազմակերպությունների համար շատ դժվար էր (տե՛ս 95, 122 և 143 կետերը) և ինչպես ասվում էր վերջին հաղորդագրություններում, IDP-ները ստիպված էին վերադառնալ Մոգադիշո սնունդ և ջուր գտնելու համար (տե՛ս 193 կետը): IDP-ները, ովքեր ապրում էին ճամբարներում, նույնպես ծայրահեղ կերպով խոցելի էին հանցագործության և շահագործման համար: Ե՛վ մեծահասակները, և՛ երեխաները, ովքեր տեղափոխվել էին Կորիդոր Աֆգույ», հարկադրաբար հավաքագրվում էին Ալ-Շաբաաբի կողմից ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար (տե՛ս 93). բացի այդ, այդ շրջանում նկատվում է սեռական բռնության բարձր մակարդակի տարածվածություն (տե՛ս 129 կետը):

286. Կառավարությունը հայտարարեց, որ կան վկայություններ Կորիդոր Աֆգույեում ուրբանիզացիայի մակարդակի աճի մասին: Չնայած այս փաստարկն ամրապնդվում է երկրի իրավիճակի մասին հաղորդագրությունով, Դատարանին պարզ չէր, թե բարելավվել էր արդյոք ուրբանիզացիայի մակարդակի աճը բազմաթիվ IDP-ների վիճակը, թե ոչ: Որոշ տեղեկություններում հաղորդվում էր, որ IDP-ները կրում են էլ ավելի լուրջ դժվարություններ Կորիդոր Աֆգույեում հողատարածք գտնելու համար, քանի որ հողատերերը կամ վաճառում էին իրենց հողերը, որոնց վրա ապրում էին IDP-ները, կամ պահանջում էին այնպիսի մեծ չափի վարձակալության վճար, որ IDP-ները չէին կարող իրենց թույլ տալ (տե՛ս 95 և 189 կետերը):

287. Ի տարբերություն Կորիդոր Աֆգույեում ապրողների` NGO մուտքի թույլտվություն ունեին Դադաաբի, Քենիայի ճամբարներ և ինչպես Amnesty International-ը, այնպես էլ Human Rights Watch-ը հրապարակել էին նմանատիպ զեկույցներ այնտեղ առկա պայմանների մասին: Երկու կազմակերպություններն էլ հայտնում էին, որ քենիական սահմանի փակվելուց հետո փախստականները բախվել են մեծ դժվարությունների այդ ճամբարներ հասնելու համար (տե՛ս 152, 171-174 կետերը): Մասնավորապես, կան բազմաթիվ տեղեկություններ այն մասին, որ քենիական ոստիկանությունը փախստականներին փակի տակ է պահել և (կամ) չարաշահումներ է թույլ տվել (տե՛ս 153, 154 և 171-173 կետերը), ինչպես նաև եղել են մի շարք դեպքեր, երբ ստիպել են մարդկանց վերադառնալ Սոմալի այն դեպքում, երբ նրանք հրաժարվել են կաշառք տալ (տե՛ս 153, 171 և 173 կետերը):

288. Չնայած UNHCR-ը ներկա էր ճամբարներում և ցուցաբերում էր հումանիտար օգնություն, սակայն զեկույցներում նշվում է, որ ճամբարները ծայրաստիճան լի էին մարդկանցով: Սկզբում նրանց թիվը հաշվարկվում էր 90 հազար փախստական, սակայն ըստ վերջին տվյալների, նրանց թիվը մոտավորապես 280 հազար էր (տե՛ս կետ 155): Արդյունքում նոր փախստականները չէին կարողանում կացարաններ կառուցել և ստիպված էին ապրել հարազատների և (կամ) կլանի անդամների հետ (տե՛ս կետ 155): Բացի այդ, բազմաթիվ փախստականներ բողոքում էին, որ ջրի քանակությունը չէր բավականացնում, այդ իսկ պատճառով ջրի խնայողությունը բավականացնում էր միայն բնակչության 1/3-ի համար (տե՛ս կետ 155):

289. Կային նաև տեղեկություններ այն մասին, որ ճամբարներում անվտանգության բացակայության պատճառով լայնորեն տարածված էին գողությունը և սեռական բռնությունը: Դա մասամբ պայմանավորված էր ոստիկանների քիչ թվաքանակով (տե՛ս կետ 176), իսկ մասամբ էլ անգործությամբ (տե՛ս կետ 176): Բացի այդ, հայտնում էին, որ քենիական իշխանությունները օգտվում էին փախստականների խոցելի վիճակից` հավաքագրելով նրանց` ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար (տե՛ս կետ 157):

290. Ե՛վ Amnesty International-ի և՛ Human Rights Watch-ի զեկույցներում նշված էր, որ փախստականներին չէր թույլատրվում ճամբարներից դուրս գալ, բացի այդ, առանձին դեպքերում, երբ փախստականներին բռնում էին ճամբարից դուրս` առանց «անցագրի», կալանավորում էին, տուգանք էին նշանակում և մի քանի ամիս բանտարկում էին (տե՛ս 158 և 177 կետերը):

291. Վերոգրյալի լույսի ներքո` Դատարանը համարեց, որ ինչպես Կորիդոր Աֆգույեում, այնպես էլ Դադաաբի ճամբարներում պայմանները բավականին դժվար էին, որպեսզի համարժեք լինեին այն աստիճանին, որը հասնում է վերաբերմունքի այն նիշին, ինչը նախատեսված է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածով: Կորիդոր Աֆգույեում IDP-ները ունենում են շատ սահմանափակ թույլտվություն պարենամթերքի և ջրի նկատմամբ, իսկ նոր խնդիր էր դառնում հողատարածքների ձեռք բերումը, քանի որ հողատերերը փորձում էին օգտվել IDP-ների ծանր վիճակից: Չնայած Դադաաբի ճամբարներում կար հումանիտար օգնություն, փախստականների ծայրահեղ թվաքանակի հետևանքով կացարանները, ջուրը և սանիտարական պայմանները չէին բավականացնում: Ընդհանուր ճամբարների բնակիչները դառնում էին հանցագործությունների, անդամահատումների, բռնի հավաքների զոհ: Բացի այդ Դադաաբի ճամբարներում փախստականները ենթարկվում էին բռնի վտարման քենիական իշխանությունների կողմից: Վերջապես, Դատարանը նշում է, որ երկու ճամբարների բնակիչների մոտ էլ շատ քիչ էին կարճ ժամանակում այդ վիճակից դուրս գալու շանսերը: Ճամբարները շարունակում էին լցվել մարդկանցով, քանի որ փախստականները շարունակում էին փախչել Սոմալիից` երկրում առկա իրավիճակի պատճառով:

292. Ուստի Դատարանը գտնում էր, որ ցանկացած վերադարձող անձ, ով ստիպված էր կացարան փնտրել վերը նշված ճամբարներում, ենթարկվում էր դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգի, որը հակասում էր 3-րդ հոդվածին: Չնայած Սոմալիի այլ հատվածներում IDP-ի վիճակի մասին տեղեկությունները քիչ էին, սակայն, համաձայն ունեցած տեղեկությունների, Դատարանը տեսնում է քիչ հիմնավորումներ համարելու համար, որ նրանց մոտ պայմանները կարող են լինել ավելի լավը, քան Կորիդոր Աֆգույեում կամ Դադաաբի ճամբարներում: Ամեն դեպքում, այդ շրջաններում իրավիճակը հնարավոր է ավելի վատ լինի, քանի որ իրենց բնակչության աղքատության մասին նրանք շատ քիչ բան գիտեն, այդ իսկ պատճառով, այն շանսերը, որ նրանք կարող են ստանալ մարդասիրական օգնություն, շատ փոքր են:

6. Դատարանի եզրակացությունների վերլուծությունը

293. Վերջապես, Դատարանը նշում է, որ Մոգադիշոյում ընդհանուր բռնության մակարդակը լարված է այն բանի համար, որպեսզի Դատարանը կարողանա եզրահանգում անել այն մասին, որ ցանկացած վերադարձող անձ կարող է ենթարկվել դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգի, որը հակասում է 3-րդ հոդվածին միայն այն պատճառով, որ տվյալ անձն ունենում է բավականին լավ կապեր քաղաքի ազդեցիկ սուբյեկտների հետ, որպեսզի նրանցից օգնություն ստանա (տե՛ս 249 կետը):

294. Բացի այդ, 3-րդ հոդվածը չի խանգարում Պայմանավորվող պետություններին դիտարկել երկրի ներսում փախուստի այլընտրանքային ուղիներն այն դեպքում, երբ վերադարձող անձը կարող է հասնել ուրիշ շրջան, ստանա մուտքի թույլտվություն և տեղավորվի այնտեղ` չենթարկվելով դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգի, որը հակասում է 3-րդ հոդվածին: Այս հարաբերություններում Դատարանն ընդունում է, որ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում կարող են լինել շրջաններ, որտեղ վերադարձող անձը պարտավոր չէ ենթարկվել դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգի, որը հակասում է 3-րդ հոդվածին (տե՛ս 270 կետը): Դրա հետ մեկտեղ, Սոմալիին վերաբերող համատեքստում Դատարանը համարում է, որ այդ եզրակացությունը կարող է ուժ ունենալ միայն այն դեպքում, եթե դիմողի մոտ առկա լինեն սերտ կապեր համապատասխան շրջանում, որտեղ նա իսկապես կարող է ապաստան գտնել: Եթե նա չունի նման կապեր կամ եթե ունի, բայց այն շրջանում, որտեղ չի կարող հասնել, ապա Դատարանը համարում է, որ նա ստիպված կլինի դիմել փախստականների կամ IDP ճամբարներ (տե՛ս 266 կետը):

295. Եթե վերադարձողն ունի ընտանեկան կապեր այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում են Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից, կամ եթե այդ շրջաններ հասնելն անցնում է այն տարածքներով, որոնք վերահսկվում են Ալ-Շաբաաբի կողմից, ապա Դատարանը չի համարում, որ այդ մարդիկ կարող են տեղափոխվել այդ շրջաններ` առանց ենթարկվելու դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգի, եթե միայն հնարավոր չլինի ցույց տալ, որ վերջին ժամանակներս ապրել է Սոմալիում և այդ պատճառով էլ կարող է խուսափել Ալ-Շաբաաբի կողմից սպասվող ուշադրությունից (տե՛ս կետ 276):

296. Եթե կա բավարար հնարավորություն, որ վերադարձող անձը կարող է հայտնվել IDP ճամբարում, օրինակ, այնպիսին, ինչպիսին է Կորիդոր Աֆգույեի ճամբարը, կամ փախստականների Քենիայի Դադաաբ ճամբարում, ապա Դատարանը համարում էր, որ նրան կսպառնա դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգ, որը հակասում է 3-րդ հոդվածին (տե՛ս կետ 295):

7. Վերը նշված սկզբունքների կիրառությունները հայտատուների գործերում

(a) Առաջին դիմող

« Կողմերի փաստարկները

297. Առաջին դիմողը պնդում էր, որ նա ենթարկվում է լուրջ վտանգի և դաժան վերաբերմունքի, ոչ միայն Սոմալիի Սոմալի վերադառնալու դեպքում, այլ նաև Ռեեր-Խամար կլանային փոքրամասնությանը պատկանելու համար: Նա անդրադարձավ Վիրջինիա Լուլունգի հաշվետվությանը, որը պատրաստվել էր 2007 թվականին, որտեղ նշված էր, որ նա, ինչպես հաստատվում է, պատկանում է Բենադիրի Շանշիային (Ռեեր-Խամար կլանի ենթակլանին): Որպես փոքրամասնական կլանի անդամ, նրա ամբողջ ընտանիքից, ովքեր կամ փախան հետապնդումից կամ սպանվեցին, նա չէր կարող օգնություն ստանալ: Բացի այդ, քանի որ նա ապաստան էր խնդրել Միացյալ Թագավորությունից 16 տարեկան հասակում և վերջին 7 տարիներն ապրել էր այնտեղ, ապա նրան կհամարեին արևմտականացված օտարական:

298. Առաջին դիմողը պնդում էր, որ նա չի կարողանա լուծել վերադարձի հետ կապված խնդիրները, քանի որ տառապում է հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումով (PTSD): Նա ցույց տվեց հոգեբույժ Պոլ Մոնկսի 2008 թվականի օգոստոսի եզրակացությունը: Բժիշկ Մոնսը կարծում էր, որ առաջին դիմողը տառապում է հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումով, որն առաջացել էր մոր բռնաբարության և հոր ու քրոջ սպանությունների ականատեսը լինելու հետևանքով: Մասնավորապես, նրա մոտ նկատվում էին զարգացող դեպրեսիվ ախտանշաններ, որոնք սրվել էին նրա բանտում անցկացնելու և անորոշ ապագայի հետևանքով:

299. Կառավարությունը չէր համարում, որ առաջին դիմողը հավաստիորեն ցույց էր տալիս իր կլանային փոքրամասնության պատկանելիությունը: Բժիշկ Լուլինգը զրուցեց դիմողի հետ 2007 թվականի օգոստոսին, Միացյալ Թագավորությունում գտնվելու չորրորդ տարում և մոտավորապես երկու տարի այն բանից հետո, որ նրա մեղադրանքը Ռեեր-Խամար ենթակլանին պատկանելիությունը մերժվեց դատական կարգով: Այդ իսկ պատճառով Կառավարությունը հայտարարեց, որ նա ունեցել է հնարավորություն ենթակլանի մասին ուսումնասիրություններ կատարելու: Մասնավորապես, Կառավարությունն անդրադարձավ Նորվեգիայի ներգաղթյալների Ղեկավարման զեկույցին, որտեղ նշված էր, որ շատ սոմալացիներ, ովքեր մեծացել էին և ապրում էին այն նույն տեղանքում, որտեղ և Ռեեր-Խամար ենթակլանն է:

300. Կառավարությունը նշեց նաև, որ առաջին դիմողն իբր թե ծագում է Կորիոլեայից` մի քաղաքից, որը տեղավորված է Մոգադիշոյի հարավային հատվածում, որը ներկայումս վերահսկվում է Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից: Այս և մնացած բոլոր տեղեկությունների հիման վրա Կառավարությունը հայտարարեց, որ վտանգավորության մակարդակը, որի հետ նա կարող է բախվել. եթե Մոգադիշոյով Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներ ճանապարհորդելիս լինի, և մասնավորապես, իր հայրենի քաղաք վերադառնալու դեպքում, բավարար չէին այն բանի համար, որ համարվեին Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում:

Ա. Դատարանի գնահատականը

301. Հաշվի առնելով այն եզրակացությունները, որոնք նշված էին 249 կետում, Դատարանը վճռեց, որ եթե առաջին դիմողը մնա Մոգադիշոյում, ապա նրան կսպառնա դաժան վերաբերմունքի վտանգ, որը կհակասի 3-րդ հոդվածին:

302. Քանի որ առաջին դիմողը ծագում էր Կորիոելայից, ապա Դատարանն ընդունում է, որ նա կարող էր ունենալ հարազատներ, ովքեր կկարողանային օգնել նրան: Սակայն այդ քաղաքն այս պահին գտնվում էր Ալ-Շաբաաբի վերահսկողության տակ, և քանի որ դիմողը Միացյալ Թագավորությունում ապրել էր այն ժամանակվանից սկսած, երբ ընդամենը տասնվեց տարեկան էր, Դատարանը համարում է, որ վերը նշված քաղաք վերադառնալու դեպքում նրան կսպառնա Ալ-Շաբաաբի կողմից դաժան վերաբերմունքի վտանգ, որը կհակասի 3-րդ հոդվածին:

303. Այն ապացույցները, որոնք ներկայացվեցին Դատարանի կողմից, հիմք չէին տալիս մտածելու, որ դիմողն ուներ հարազատներ Սոմալիի հարավային և կենտրոնական հատվածներում: Ուստի, քանի որ նա չէր կարող անվտանգ կերպով հասնել Կորիոլեյ, հավանական է, որ նա կարող է մերժվել IDP ճամբարում, օրինակ` Կորիդոր Աֆգույեում, կամ փախստականների ճամբարում, ինչպիսին է օրինակ Դադաաբեն: Դատարանն արդեն վճռել էր, որ պայմաններն այս ճամբարներում բավականին ծանր էին, և առաջին դիմողը առանձնահատուկ խոցելի կլինի իր հոգեբուժական հիվանդության պատճառով:

304. Այդ իսկ պատճառով Դատարանը եզրակացնում է, որ առաջին դիմողի Մոգադիշո վտարումը խախտում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը:

(b) Երկրորդ դիմող

« Կողմերի փաստարկները

305.Երկրորդ դիմողը պնդում է, որ նրան վտանգ կսպառնա այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբի կողմից, որովհետև նրան կհամարեն արևմտականացված և այդ պատճառով` հակամահմեդական: Նա գնացել էր Միացյալ Թագավորություն երիտասարդ տարիքում, և այստեղ էր անցկացրել իր ողջ հասուն կյանքը: Նա կրում էր ականջող, ինչը կարող էր կասկած առաջացնել այն մասին, որ նա հոմոսեքսուալ է, վատ է խոսում (կամ առհասարակ չի խոսում) սոմալիի պաշտոնական լեզվով և ունի բացարձակ «լոնդոնյան» արտասանություն: Բացի այդ, եթե բացահայտվեր, որ նա եղել է թմրամոլ և գող, ապա նրան կենթարկեին երկու վերջույթների անդամահատման կամ հասարակական ծեծի կամ առհասարակ կարող էին սպանել:

306. Անգամ այն դեպքում, որ դիմողը պատկաներ մեծամասնական կլանին, նա չէր կարողանա աջակցություն ստանալ, քանի որ կլանային կառուցվածքները քանդվում էին, և ամեն դեպքում նրա մոտ արդեն չկային ոչ մի կապեր իր կլանի հետ: Բացի այդ, հնարավոր է, որ նրան ստիպողաբար մտցնեին Ալ-Շաբաաբի կազմի մեջ` ռազմական գործողություններին մասնակցելու համար:

307. Կառավարությունը համարում էր, որ քանի որ երկրորդ դիմողը պատկանում է Իսահակի Կլանին, ապա Մոգադիշո վերադառնալու դեպքում նա հնարավոր է, որ կարող է կապ հաստատել այդ կլանի այլ անդամների հետ և օգնություն ստանալ նրանցից: Չնայած պարզ չէ, թե Մոգադիշոյի կլանային պաշտպանության համակարգը իսկապես այդքան ուժեղ էր, որքան սովորաբար էր, բայց ամեն դեպքում փաստ էր այն, որ կարող է նվազեցնել պոտենցիալ ռիսկերը երկրորդ դիմողի համար:

308. Բացի այդ, Կառավարությունը հայտնում է, որ անգամ եթե երկրորդ դիմողը Մոգադիշո վերադառնալու դեպքում կարող է բախվել դաժան վերաբերմունքի իրական վտանգին, որը հակասում է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածին, նա դժվար թե բախվեր նմանատիպ իրավիճակի, եթե վերադառնար Հարգեյս` իր ծննդավայր: Այդ հարաբերություններում Կառավարությունը նշում է, որ 2010 թվականի հուլիս ամսվա ընթացքում «Օպերատիվ կառավարման մասին նշումները» ցույց էին տալիս, որ բնակիչները կարող էին թռչել Մոգադիշոյի և Հարգեյսի միջև ընկած օդային տարածքով:

Ա. Դատարանի գնահատականը

309. 249 կետում ներկայացված դրույթների լույսի ներքո Դատարանը համարում է, որ երկրորդ դիմողը կենթարկվի իրական վտանգի այն դեպքում, եթե վերադառնա Մոգադիշո: Չնայած Դատարանը ընդունում էր, որ դիմողը համարվում է Իսահակ մեծամասնական կլանի անդամ, միևնույն է դա ապացույց չէր համարում այն բանի համար, որ նա ուներ ազդեցիկ ծանոթներ, ովքեր կարող էին նրան օգնել Մոգադիշոյում:

310. Դատարանը չի համարում, որ դիմողը կարող է անվտանգ կերպով տեղափոխվել Սոմալիի հարավային կամ կենտրոնական այլ հատվածներ: Չկա որևէ վկայություն այն մասին, որոնք հիմնավորում կտային համարելու, որ նա ունի որևէ ընտանեկան կապ այդ շրջանում. ամեն դեպքում, նա եկել էր Միացյալ Թագավորություն 1988 թվականից, երբ ընդամենը տասներկու տարեկան էր: Այսպիսով, նա Միացյալ Թագավորությունում ապրել էր 22 տարի, և, ինչպես և առաջին դիմողը, փորձ չուներ Ալ-Շաբաաբի կողմից հաստատված ռեպրեսիվ ռեժիմի տակ ապրելու: Դատարանը համարում է, որ նրան կսպառնար իրական վտանգ, որը կհակասեր 3-րդ հոդվածին, եթե նա փորձեր կացարան փնտրել այն շրջաններում, որոնք վերահսկվում էին Ալ-Շաբաաբ խմբավորման կողմից: Նմանատիպ վտանգ նրան կսպառնար նաև այն դեպքում, երբ նա փորձեր տեղավորվել Կորիդոր Աֆգույեի կամ Դադաաբի ճամբարներում:

311. Դատարանը հիշեցնում է, սակայն, որ երկրորդ դիմողը ծնվել է Սոմալիլենդում, և ընդունել է, որ նա համարվում է Իսահակ կլանի անդամ: Սոմալիի մասին տեղեկատվության մեջ նշված է, որ այն անձանց, ովքեր ծնվել են Սոմալիլենդում և (կամ) ունեն լուրջ կլանային կապեր, թույլ կտրվի վերադառնալ այնտեղ (տե՛ս 79 և 103 կետերը): Բացի այդ, եթե երկրորդ դիմողին թույլ տրվի մտնել Սոմալիլենդ, ապա Դատարանին պարզ չի, թե ինչո՞ւ էին ցուցում տվել Մոգադիշո, այլ ոչ թե Հայգրեյս վտարելու:

312. Դատարանը վստահ չի նրանում, որ դիմողը կարող է տեղափոխվել Հարգրեյս, ստանալ մուտքի թույլտվություն և տեղավորվել: Ուստի Դատարանը եկավ այն եզրակացության, որ այս դիմողի վտարումը դեպի Մոգադիշո, նորից կխախտի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը:

II. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆԸ

313. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածն ասում է.

 «Եթե դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռնում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:

A. Վնասներ

314. Դիմողները չեն բարձրացրել ոչ մի պահանջ` կապված նյութական և բարոյական վնասների հետ:

B. Ծախսեր և ծախքեր

315. Առաջին և երկրորդ դիմողները ի սկզբանե պահանջում էին փոխհատուցում դատական ծախսերի և ծախքերի համար, համապատասխանաբար 14539,99 և 4074,44 ֆունտ ստերլինգ, սակայն երկու հայցերն էլ Դատարան էին ներկայացվել ուշացումով: Հետո երկու դիմողները միասին պահանջեցին 4545 ֆունտ ստերլինգ փոխհատուցում` լրացուցիչ դիտողությունների համար, որոնք Դատարան էին ներկայացվել 2010 թվականի հոկտեմբերին:

316. Կառավարությունը հայտարարեց, որ առաջին դիմողի կողմից ներկայացված 14539,99 ֆունտ ստերլինգ փոխհատուցումը, չափազանց մեծ է:

317. Այս գործի պայմաններում Դատարանը որոշեց ըստ իր հայեցողության բավարարել դիմողների փոխհատուցումները:

318. Կապված Դատական պրակտիկայի հետ` դիմողն իրավունք ուներ ստանալու ծախսերի և ծախքերի փոխհատուցում միայն այն դեպքում, եթե ապացուցվեր, որ դրանք փաստացիորեն և պարտադիր կերպով էին արվել, իսկ դրանց չափը հիմնավորված էր: Այս գործում, հաշվի առնելով եղած ապացույցները, առաջին դիմողը որպես փոխհատուցում ստացավ 14500 եվրո, իսկ երկրորդը` 7500 եվրո:

C. Ուշացման համար տրվող տոկոսներ

319. Դատարանը ցանկալի է համարում, որ ուշացման համար վճարները վճարվեն Եվրոպական կենտրոնական բանկի կողմից կանոնակարգի համաձայն` գումարած երեք տոկոսային կետերը:

III. ԴԱՏԱԿԱՆ ԿԱՆՈՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆ 39-ՐԴ ԿԱՆՈՆԸ

320. Դատարանը հիշեցնում է, որ Կոնվենցիայի 2-րդ և 44-րդ հոդվածների փոխհամաձայնությունը կդառնա վերջնական, եթե` (а) կողմերը հայտարարում են, որ նրանք կհանձնեն գործի քննությունը Մեծ Պալատին, կամ (b) որոշման հրապարակումից հետո երեք ամիսների ընթացքում չեն դիմի Մեծ Պալատին, կամ (с) Մեծ Պալատի Կոլեգիան կմերժի փոխանցումը համաձայն Կոնվենցիայի 43-րդ հոդվածի:

321. Դատարանը կարծում է, որ ցուցումները, որոնք տրվել էին Կառավարությանը` համաձայն Դատարանի Կանոնակարգի 39-րդ Կանոնի (տե՛ս կետ 4), պետք է ուժի մեջ մնան այնքան ժամանակ, քանի դեռ ներկայիս որոշումը չի դարձել վերջնական կամ քանի դեռ Դատարանի Մեծ Պալատի Կոլեգիան չի ընդունել մեկ կամ երկու կողմերի փոխանցումը` համաձայն Կոնվենցիայի 43-րդ հոդվածի:

ՎԵՐՈԳՐՅԱԼԻ ՀԻՄԱՆ ՎՐԱ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ

Վճռում է բողոքները միավորել:

Ընդունելի է համարում Կոնվենցիայի երրորդ հոդվածի համար բողոքները:

Վճռում է, որ դիմողների վտարումը դեպի Սոմալի կհամարվի Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում:

Վճռում է.

որ պատասխանող-պետությունը պետք է վճարի առաջին դիմողին եռամսյա ժամկետում` սկսած այն պահից, երբ վճիռը կդառնա վերջնական` համաձայն Կոնվենցիայի 44 հոդվածի 2-րդ կետի, 14500 (տասնչորս հազար հինգ հարյուր) եվրո` գումարած հարկերը, որոնք կարող են վճարման ենթարկվել ծախսերի և ծախքերի փոխհատուցման տեսքով;

որ պատասխանող-պետությունը պետք է վճարի երկրորդ դիմողին եռամսյա ժամկետում` սկսած այն պահից, երբ վճիռը կդառնա վերջնական` համաձայն Կոնվենցիայի 44 հոդվածի 2-րդ կետի, 7500 (յոթ հազար հինգ հարյուր) եվրո` գումարած հարկերը, որոնք կարող են վճարման ենթարկվել ծախսերի և ծախքերի փոխհատուցման տեսքով;

որ նշված եռամսյա ժամկետը և մինչև հաշվարկը` նշված գումարների վրա նստում են պարզ տոկոսներ, որը հավասար է Եվրոպական կենտրոնական բանկի դրույթներին:

Մերժում է դիմողների պահանջներն արդարացի փոխհատուցման հատկացման մնացած մասով:

Կատարված է անգլերենով և գրավոր, հրապարակվել է 2011 թվականի հուլիսի 28-ին՝ Դատարանի կանոնագրքի 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ կետերի համապատասխան:

 Փատոշ Արացի Լեխ Գարլիցկի

 Քարտուղարի տեղակալ Ներկայացուց