5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը խախտելու հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ համայնքի ղեկավարի կողմից աղբահանության վճարի չափի հաշվարկման ընթացակարգին, ինչպես նաև վերահաստատել նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ դատական ակտերի իրավական հիմնավորվածության վերաբերյալ:

«Աղբահանության և սանիտարական մաքրման մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` աղբահանության վճարը նույն օրենքով նախատեսված վճարողների կողմից աղբահանության դիմաց նույն օրենքով սահմանված կարգով և նույն օրենքով սահմանված դրույքաչափերի սահմաններում համայնքի ավագանու կողմից սահմանված չափով համայնքի բյուջե կամ արտաբյուջե գանձվող պարտադիր գանձույթ է:

«Աղբահանության և սանիտարական մաքրման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` աղբահանության վճար վճարողներ են համայնքի վարչական տարածքում անշարժ գույքի, այդ թվում` բնակելի շինության սեփականատեր համարվող կամ որևէ այլ իրավունքով այդ գույքը տիրապետող կամ օգտագործող ֆիզիկական անձինք (ներառյալ` անհատ ձեռնարկատերը և արտոնագրային վճար վճարողը), իրավաբանական անձինք, հիմնարկները, պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները, իսկ պետական կամ համայնքային սեփականություն համարվող անշարժ գույքը վարձակալության կամ անհատույց օգտագործման հիմքով քաղաքացու կամ իրավաբանական անձի կողմից տիրապետման դեպքում` վարձակալը, անհատույց օգտագործողը:

«Աղբահանության և սանիտարական մաքրման մասին» ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն`աղբահանության վճարը սահմանվում է ոչ կենցաղային և խոշոր եզրաչափի աղբի համար՝

ա. ըստ ծավալի՝ մեկ խորանարդ մետր աղբի համար՝ առավելագույնը 3000 դրամ, կամ

բ. ըստ զանգվածի՝ մեկ տոննա աղբի համար՝ առավելագույնը 10000 դրամ:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` աղբահանության վճար սահմանելու համար կիրառվող մեթոդները և աղբահանության վճարի դրույքաչափերը յուրաքանչյուր համայնքի համար սահմանվում են համայնքի ավագանու կողմից օրենքով սահմանված կարգով` նույն հոդվածի 1-ին մասով սահմանված դրույքաչափերի սահմաններում: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` աղբի տարբեր տեսակների համար կարող են սահմանվել տարբեր դրույքաչափեր: Ընդ որում, տարբեր դրույքաչափեր սահմանելիս կարող են հաշվի առնվել նաև անշարժ գույքի նպատակային կամ գործառնական նշանակությունը:

«Աղբահանության և սանիտարական մաքրման մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` աղբահանության վճար վճարողների հաշվառումը, աղբահանության վճարը հաշվարկելը, ինչպես նաև այդ վճարի գանձումը և համայնքի բյուջե փոխանցումն իրականացնում է համայնքի ղեկավարը:

«Աղբահանության և սանիտարական մաքրման մասին» ՀՀ օրենքի 20-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն`աղբահանության վճար վճարողները պարտավոր են նույն օրենքով սահմանված ժամկետում և սահմանված դրույքաչափով վճարել աղբահանության վճարը:

«Աղբահանության և սանիտարական մաքրման մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` աղբահանության վճարի վճարումը նույն օրենքով սահմանված ժամկետից ուշացնելու դեպքում ժամկետանց յուրաքանչյուր օրվա համար աղբահանության վճար վճարողը, իսկ նույն օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված դեպքում աղբահանության վճար հաշվարկողը վճարում է տույժ` ժամանակին չմուծված աղբահանության վճարի գումարի 0,075 տոկոսի չափով, դրանց վճարման ժամկետից անցած ամբողջ ժամանակաշրջանի համար, բայց ոչ ավելի, քան 730 օրվա համար: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված տույժերը հաշվարկվում և հաշվառվում (գանձվում) են աղբահանության վճարի վճարման ժամկետին հաջորդող ամսվա 1-ից:

Նշված նորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ աղբահանության վճարը համայնքի վարչական տարածքում գտնվող անշարժ գույքը որևէ իրավունքով տիրապետող կամ օգտագործող ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի կողմից աղբահանության դիմաց վերը նշված օրենքով սահմանված կարգով և դրույքաչափերի սահմաններում յուրաքանչյուր համայնքի ավագանու կողմից սահմանված չափով համայնքի բյուջե կամ արտաբյուջե գանձվող պարտադիր գանձույթ է: Ընդ որում, աղբահանության վճարի չափն անմիջական կախվածության մեջ է գտնվում նաև աղբի տեսակից, անշարժ գույքի նպատակային կամ գործառնական նշանակությունից: Օրինակ, ի տարբերություն կենցաղային աղբի` ոչ կենցաղային և խոշոր եզրաչափի աղբի աղբահանության համար դրույքաչափը սահմանվում է ելնելով ծավալից կամ զանգվածից:

Բացի այդ, օրենսդիրը որոշակի պատասխանատվություն է նախատեսել աղբահանության վճարի վճարումը սահմանված ժամկետից ուշացնելու համար` սահմանելով տույժ ժամկետանց յուրաքանչյուր օրվա համար:

Օրենսդիրը նաև սահմանել է, որ վերոնշյալ օրենքով սահմանված դրույքաչափերի սահմաններում համայնքի տարածքում աղբահանության վճարի չափը սահմանում է համայնքի ավագանին:

Երևան քաղաքի ավագանու 23.12.2011 թվականի թիվ 360-Ն որոշմամբ հաստատվել է աղբահանության վճար վճարողների հաշվառման, աղբահանության վճարի հաշվարկման, ինչպես նաև այդ վճարի գանձման կարգը, որի 7-րդ կետի համաձայն` աղբահանության վճարի հաշվարկը կատարվում է ելնելով շենքի կամ շինության գործառնական նշանակությունից, ընդ որում`

1) բնակելի նշանակության շենքերի կամ շինությունների համար՝ փաստացի բնակվող անձերի քանակով,

2) այլ շենքերի կամ շինությունների համար՝ ըստ արտադրվող աղբի ծավալի կամ զանգվածի` Երևան քաղաքի ավագանու կողմից սահմանված դրույքաչափերի սահմաններում:

Նույն կարգի 8-րդ կետի 1-ին ենթակետի համաձայն` նույն կարգի 7-րդ կետի 2-րդ ենթակետով նախատեսված աղբի ծավալը կամ զանգվածը որոշելու (պարզելու) անհնարինության դեպքում, այդ թվում` տեխնիկական, աղբահանության վճարի հաշվարկը կատարվում է հետևյալ ամսական դրույքաչափերով` առևտրի (այդ թվում` շուկաների), հանրային սննդի և բնակչության սպասարկման այլ ծառայություններ իրականացվող շինությունների մասով` 1քմ - 70 դրամ (հաշվարկվել է, որ միջինացված յուրաքանչյուր 30,72քմ-ից ամսական արտադրվում է 1 խմ աղբ կամ 1քմ - 70 դրամ), իսկ 3-րդ ենթակետի համաձայն` արտադրական, արդյունաբերական և գրասենյակային նշանակության շինությունների մասով` 1քմ - 8 դրամ (հաշվարկվել է, որ միջինացված յուրաքանչյուր 312,5քմ-ից ամսական արտադրվում է 1 խմ աղբ կամ 1քմ - 8 դրամ):

Նշված կարգի համապատասխան դրույթների վերլուծությունից բխում է, որ բնակելի նշանակության շենքերի կամ շինությունների համար աղբահանության վճարի հաշվարկը կատարվում է շենքի կամ շինության գործառնական նշանակությունից ելնելով` փաստացի բնակվող անձերի քանակով, իսկ այլ շենքերի կամ շինությունների համար՝ ըստ արտադրվող աղբի ծավալի կամ զանգվածի` Երևան քաղաքի ավագանու կողմից սահմանված դրույքաչափերի սահմաններում: Ընդ որում, եթե անհնարին է որոշել (պարզել) նույն որոշման 7-րդ կետի 2-րդ ենթակետով նախատեսված աղբի ծավալը կամ զանգվածը, ապա աղբահանության վճարի հաշվարկը առևտրի (այդ թվում` շուկաների), հանրային սննդի և բնակչության սպասարկման այլ ծառայություններ իրականացվող շինությունների մասով կատարվում է ամսական 1քմ-ի դիմաց 70 ՀՀ դրամ դրույքաչափով, իսկ արտադրական, արդյունաբերական և գրասենյակային նշանակության շինությունների մասով` 1քմ-ի դիմաց 8 ՀՀ դրամ դրույքաչափով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 220-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ վճռի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքներով վերաքննիչ դատարանը կայացնում է որոշում, որը պետք է բավարարի նույն օրենսգրքի 130.1 հոդվածով սահմանված պահանջները։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 130.1-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ առաջին ատյանի դատարանի վճիռն օրինական է, եթե այն կայացվել է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, նույն օրենսգրքի, այլ օրենքների և այլ իրավական ակտերի պահանջների պահպանմամբ, որոնց նորմերը կիրառելի են տվյալ գործը քննելիս։ Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ առաջին ատյանի դատարանի վճիռը հիմնավորված է, եթե վճռում շարադրված եզրահանգումները և հաստատված փաստերը համապատասխանում են առաջին ատյանի դատարանում հետազոտված ապացույցներին։ Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ առաջին ատյանի դատարանի վճիռը պատճառաբանված է, եթե դրանում երևում են փաստերի հաստատման, ապացույցների գնահատման և իրավունքի կիրառման գործընթացի կապակցությամբ դատարանի դատողությունների ընթացքը և դրանից բխող եզրահանգումները:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած իր որոշումներում բազմիցս անդրադարձել է դատական ակտերի իրավական հիմնավորվածության հարցին` արձանագրելով, որ յուրաքանչյուր դեպքում դատարանը պարտավոր է տալ որոշման իրավական հիմնավորումը: Որոշման իրավական հիմնավորումը հաստատված փաստերի և իրավահարաբերությունների նկատմամբ իրավունքի համապատասխան նորմի կամ նորմերի ընտրության և կիրառման մեջ է, այն նորմի (նորմերի), որի հիման վրա դատարանը եզրակացություն է անում վիճելի իրավահարաբերության առկայության կամ բացակայության մասին: Որոշման մեջ ոչ միայն պետք է ցույց տալ նորմատիվ ակտի այս կամ այն հոդվածը, որում ամրագրված է կիրառման ենթակա նորմը, այլ պետք է պատճառաբանվի, թե հատկապես ինչու պետք է կիրառվի հենց այդ նորմը: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ դատարանը պետք է նշի ոչ միայն այն ապացույցները, որոնց վրա հիմնվել է վիճելի փաստերը հաստատելիս և արդյունքում որոշում կայացնելիս, այլև պետք է պատճառաբանի, թե ինչու է կողմի ներկայացրած այս կամ այն ապացույցը մերժվում: Միայն նման հիմնավորումը կարող է վկայել բազմակողմանի հետազոտության մասին (տե′ս, Ալվարդ Խաչատրյանի օրինական ներկայացուցիչ Թեհմինե Խաչատրյանն ընդդեմ Արմեն, Անահիտ Խաչատրյանների և մյուսների թիվ ԿԴ03/0026/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 26.12.2008 թվականի որոշումը):

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Ընկերությունն առանձին չորս վարձատուների հետ կազմել է անշարժ գույքի վարձակալության պայմանագրեր սեփականության իրավունքով նրանց պատկանող գույքն օգտագործելու մասին: Երևան համայնքի ղեկավարը, վերը նշված տարածքները տիրապետող Ընկերության նկատմամբ աղբահանության վճարները հաշվարկելով 1քմ-ի դիմաց 70 ՀՀ դրամով` որպես բնակչության սպասարկման ծառայություն իրականացնող շինության, ընդհանուր վճարման է ներկայացրել 537.777 ՀՀ դրամ, որից հետո հայց է ներկայացրել դատարան ընդդեմ Ընկերության` նշված գումարը բռնագանձելու պահանջի մասին:

Դատարանը, պատճառաբանելով, որ «Ընկերությունը չապացուցեց, որ գրասենյակ է», «ապացույցները դրանց գտնվելու վայրում զննելու և հետազոտելու դատավարական գործողության ընթացքում արձանագրվեց, որ Ընկերության տարածքներում տեղադրված են սեղաններ, աթոռներ, բազմոց, համակարգիչներ, հեռուստացույցեր, և ըստ էության, Ընկերությունն իրականացնում է քաղաքացիների սպասարկում, այսինքն` մատուցում է հանրային ծառայություններ, ուստի որպես բնակչության սպասարկման այլ ծառայություններ իրականացնող շինություններ՝ աղբահանության վարձավճարը հաշվարկվում է 1քմ-ի համար 70 ՀՀ դրամ», հայցը բավարարել է:

Վերաքննիչ դատարանը, պատճառաբանելով, որ «Ընկերությունը, կրելով իր վկայակոչած այն փաստերն ապացուցելու պարտականությունը, որ վեճի առարկա տարածքները գրասենյակներ են, և Ընկերությունն այդ տարածքներում սպասարկման ծառայություններ չի իրականացնում, դրանց վերաբերյալ վերաբերելի, թույլատրելի և բավարար ապացույցներ չի ներկայացրել», «Ընկերության տարածքներում տեղադրված հեռուստացույցների վրա արտացոլվում են տարբեր խաղերի համար սահմանված գործակիցները, ինչը հնարավորություն է տալիս անձանց կատարել խաղադրույքներ, այսինքն` ըստ էության, նման կերպ Ընկերությունը մատուցում է սպասարկման այլ ծառայություններ», Ընկերության վերաքննիչ բողոքը մերժել է:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությանը, արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանները գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստն այն մասին, որ վարձակալության պայմանագրի առարկա տարածքներում Ընկերությունն իրականացրել է «բնակչության սպասարկման այլ ծառայություն», հաստատված են համարել առանց որևէ իրավական հիմնավորման: Մինչդեռ տվյալ դեպքում Երևան համայնքն էր պարտավոր ինչպես մինչև հայցադիմումը Դատարան ներկայացնելն Ընկերությանը պահանջ ներկայացնելիս, այնպես էլ գործի քննության ժամանակ ապացուցել, որ նման դրույքաչափ կիրառելը պայմանավորված է աղբի տեսակով, վարձակալության պայմանագրի առարկա անշարժ գույքի նպատակային և գործառնական նշանակությամբ, արտադրվող աղբի ծավալի կամ զանգվածի որոշման (պարզման) անհնարինությամբ: Ստորադաս դատարանները համապատասխան քննություն չեն իրականացրել նաև այդ հանգամանքները պարզելու ուղղությամբ:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հիմնավոր է Ընկերության այն փաստարկը, որ Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները հերքվում են վերոնշյալ պատճառաբանություններով:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու ու վերը նշված հանգամանքները պարզելու նպատակով գործը նոր քննության ուղարկելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը, հաշվի առնելով, որ «ՀՀ դատական օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» 12.12.2017 թվականի ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի հիմքով 25.01.2018 թվականից Երևան քաղաքում գործում է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանը, գտնում է, որ գործը պետք է նոր քննության ուղարկել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան: