ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՀՀ վարչական վերաքննիչ Վարչական գործ թիվ ՎԴ/11193/05/13
դատարանի որոշում
2015թ.
Նախագահող դատավոր` Ա. Առաքելյան
|
Դատավորներ` |
Ք. Մկոյան |
|
Գ. Ղարիբյան |
Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ
ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական
և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)
|
նախագահությամբ |
Ե. Խունդկարյանի | |
|
մասնակցությամբ դատավորներ |
Ռ. Հակոբյանի | |
|
Ս. ԱնտոնյանԻ | ||
|
Վ. Ավանեսյանի | ||
|
Ա. Բարսեղյանի | ||
|
Մ. Դրմեյանի | ||
|
գ. ՀԱԿՈԲՅԱՆԻ | ||
|
Տ. Պետրոսյանի | ||
|
Ե. Սողոմոնյանի | ||
2015 թվականի նոյեմբերի 27-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ ֆինանսների նախարարության Կապանի տարածքային հարկային տեսչության (այսուհետ` Տեսչություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 24.03.2015 թվականի որոշման դեմ` ըստ Տեսչության հայցի ընդդեմ «Վարդանի Զարթոնքը» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն)` պատասխանողից 11.050.000 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջի մասին,
Պ Ա Ր Զ Ե Ց
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
Դիմելով դատարան՝ Տեսչությունը պահանջել է Ընկերությունից բռնագանձել պետական տուրքի գծով 11.050.000 ՀՀ դրամ:
ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Կ. Բաղդասարյան) (այսուհետ` Դատարան) 09.10.2014 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:
ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 24.03.2015 թվականի որոշմամբ Տեսչության վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 09.10.2014 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Տեսչությունը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին, 19.4-րդ, 32-րդ և 34-րդ հոդվածները, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 60-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածը:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանը, անհիմն կերպով գտնելով, որ «31.01.2011 թվականի 10.000.000 ՀՀ դրամի վճարումը հարկային տեսչության կողմից պետք է ուղղվեր 25.05.2012 թվականից մինչև 25.05.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար նախատեսված պետական տուրքի պարտավորության մարմանը, իսկ 05.10.2012 թվականի 10.000.000 ՀՀ դրամ վճարումը` 25.05.2013 թվականից մինչև 25.05.2014 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար նախատեսված պետական տուրքի պարտավորության մարմանը», անտեսել է այն հանգամանքը, որ պետական տուրքի գծով պարտավորությունը հաշվարկվել է ուժի մեջ մտած լիցենզիայի համար:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 24.03.2015 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` Տեսչության հայցը բավարարել:
2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.
Ընկերությունը 31.01.2011 թվականին լիցենզիայի համար վճարել է 10.000.000 ՀՀ դրամ պետական տուրքի գումար, սակայն Ընկերությունը պետական տուրքի այս գումարը վճարելու պարտականություն չուներ, քանի որ դեռևս չէր կնքել լիցենզիայի պայմանագիր և լիցենզիան ուժի մեջ չէր մտել: Նման պայմաններում նշված 10.000.000 ՀՀ դրամը համարվում է պետական տուրքի գծով գերավճար: Ընկերությունը 27.09.2013-26.09.2014 թվականների պետական տուրքի գումարը չի վճարել, քանի որ ուներ 10.000.000 ՀՀ դրամի չափով անհարկի վճարած գումարը, որը գերավճար է և պետք է այն հաշվանցվեր նշված ժամանակահատվածի համար: Ընկերությունը 19.02.2014 թվականին դիմել էր ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտե` խնդրելով իր կողմից 31.01.2011 թվականին վճարված 10.000.000 ՀՀ դրամը 27.09.2013 թվականի դրությամբ հաշվանցել օգտակար հանածոյի արդյունահանման 27.09.2012 թվականի թիվ ՇԱԹՎ-Վ-29/239 թույլտվության տրամադրման պետական տուրքի գծով 27.09.2013-26.09.2014 թվականների ժամանակահատվածի համար հաշվարկված Ընկերության պարտավորության հետ և Ընկերության պարտավորությունները 27.09.2013 թվականի դրությամբ համարել կատարված: Ի պատասխան Ընկերության գրության` ստացվել է ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի տեղակալի 10.04.2014 թվականի գրությունը, որից պարզ է դարձել, որ Ընկերության դիմումը մերժվել է, սակայն անհասկանալի է, թե ինչ պատճառաբանությամբ:
Վճռաբեկ բողոքում բերված հիմնավորումները որևէ կերպ չեն շոշափում գերավճարի հարցը և դրա վերադարձի մեխանիզմները: Հայցվորը որևէ օրինական հիմնավորում չի ներկայացնում, թե ինչու չպետք է վերադարձվի անհարկի վճարած գումարը, ինչու չպետք է այն հաշվանցվի եղած պետական տուրքի վճարման պարտավորության հետ:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1. ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարության (այսուհետ` Նախարարություն) կողմից 03.12.2010 թվականին Ընկերությանը տրամադրվել է հանքարդյունահանման թիվ ՀԱ-Լ-14/647 հատուկ լիցենզիան` մինչև 03.12.2026 թվականը գործողության ժամկետով և նշումով այն մասին, որ լիցենզիան ուժի մեջ է մտնում համապատասխան լիցենզային պայմանագրի կնքման պահից (հատոր 1-ին, գ.թ. 13).
2. 31.01.2011 թվականին Ընկերությունը վճարել է 10.000.000 ՀՀ դրամ պետական տուրքի գումար (հատոր 1-ին, գ.թ. 66).
3. Ըստ հայցի ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Կապանի տարածքային հարկային տեսչության (ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Մեղրու տարածքային հարկային տեսչության իրավահաջորդ) ընդդեմ «Վարդանի Զարթոնքը» ՍՊԸ-ի` պետական տուրքի գծով 12.350.000 ՀՀ դրամ պարտքը (նաև դատական ծախսը) բռնագանձելու պահանջի մասին, ՀՀ վարչական դատարանի թիվ ՎԴ1/0020/05/12 վարչական գործով օրինական ուժի մեջ մտած 30.04.2013 թվականի վճռով վարչական գործի վարույթը 10.000.000 ՀՀ դրամի մասով կարճվել է` այդ մասով հայցից հրաժարվելու հիմքով, իսկ մնացած մասով հայցը մերժվել է: ՀՀ վարչական դատարանը նշված վճռով հաստատված է համարել հետևյալ հանգամանքները՝ 1. Ընկերության և Նախարարության միջև 25.05.2012 թվականին կնքվել է թիվ 536 լիցենզային պայմանագիրը: 2. Նախարարության կողմից 27.09.2012 թվականին Ընկերությանը տրամադրվել է հանքարդյունահանման թիվ ՀԱ-Լ-14/647 լիցենզիան, որը հանդիսացել է նախկինում տրված լիցենզիայի վերաձևակերպում: 3. Վերաձևակերպված լիցենզիայի հիման վրա Նախարարության և Ընկերության միջև 27.09.2012 թվականին կնքվել է թիվ ՊՆ-239 ընդերքօգտագործման պայմանագիրը: 4. Ըստ վերաձևակերպված լիցենզիայի առարկայի` լիազոր մարմինը հանքավայրը հանձնել է Ընկերության ժամանակավոր տիրապետմանն ու օգտագործմանը 25.05.2012 թվականից մինչև 03.12.2026 թվականը: 5. Ընկերությունը 05.10.2012 թվականին վճարել է 10.000.000 ՀՀ դրամ պետական տուրքի գումար (հատոր 1-ին, գ.թ. 41-51).
4. Տեսչության կողմից Դատարան ներկայացված հաշվարկի համաձայն` «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 19.4-րդ հոդվածի հիման վրա 18.10.2013 թվականի դրությամբ Ընկերության պարտավորությունը պետական տուրքի գծով 2013 թվականի համար կազմում է 10.000.000 ՀՀ դրամ, վճարման ժամկետը` 27.09.2013 թվականը, որը չվճարելու համար հաշվարկված տույժի գումարը կազմում է 1.050.000 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 12):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի (իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ) 32-րդ և 34-րդ հոդվածները սխալ կիրառելու հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որն ազդել է գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք պետական տուրքի գծով տնտեսավարող սուբյեկտի կողմից կատարված վճարումները վարչական մարմինն իրավասու է ուղղել նույն սուբյեկտի նկատմամբ հետագայում հաշվարկված պարտավորությունների մարմանը:
ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:
ՀՀ Սահմանադրության 45-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է օրենքով սահմանված կարգով և չափով մուծել հարկեր, տուրքեր, կատարել պարտադիր այլ վճարումներ։
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` վարչական մարմինների լիազորությունները սահմանվում են օրենքով կամ օրենքով նախատեսված դեպքերում` իրավական այլ ակտերով:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետությունում պետական տուրքը պետական մարմինների լիազորությունների իրականացմամբ պայմանավորված` նույն օրենքով սահմանված ծառայությունների կամ գործողությունների համար ֆիզիկական և իրավաբանական անձանցից Հայաստանի Հանրապետության պետական և (կամ) համայնքների բյուջեներ մուծվող օրենքով սահմանված պարտադիր վճար է:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածի (իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ) համաձայն` պետական տուրք վճարողները պարտավոր են ժամանակին և լրիվ վճարել նույն օրենքով սահմանված պետական տուրքերը, պետական տուրքի վճարումով ծառայություններ կամ գործողություններ իրականացնող մարմիններ կամ պաշտոնատար անձանց ներկայացնել պետական տուրքի վճարումը հիմնավորող փաստաթղթերը, ներկայացնել պետական տուրքի վճարման գծով իրեն վերապահված արտոնությունները հաստատող փաստաթղթերը, նույն օրենքով սահմանված դեպքերում պետական բյուջե վճարել պետական տուրքը ժամանակին չվճարելու համար հաշվարկված տույժի գումարները։
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն` պետական տուրքի վճարման` իրավաբանական անձանց պարտավորությունը դադարում է այդ պարտականության կատարումով, պետական տուրքի վճարումից ազատումով, պետական տուրքի վերացումով կամ օրենքով սահմանված այլ հիմքերով։
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 6.1-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի համաձայն` անկախ նույն օրենքի 6-րդ հոդվածում նշված դրույթներից՝ ֆիզիկական անձանց և կազմակերպությունների հերթական տարեկան պետական տուրքի վճարման պարտավորությունը դադարում է`
1) այդ պարտավորության կատարմամբ` նույն օրենքով սահմանված դրույքաչափերով ու ժամկետներում հերթական տարեկան պետական տուրքի գումարների (պետական տուրքի գումարը համարվում է վճարված Հայաստանի Հանրապետության բյուջեի համապատասխան հաշվին հաշվեգրվելու օրվանից), ինչպես նաև դրանց վճարումն ուշացնելու համար սույն օրենքով սահմանված տույժերի գումարների վճարմամբ, տարեկան պետական տուրքի վճարումից ազատումով, օրենքով տարեկան պետական տուրքի վերացմամբ, ինչպես նաև ֆիզիկական անձի մահվան դեպքում.
2) մինչև հերթական տարեկան պետական տուրքի վճարման համար նույն օրենքով սահմանված ժամկետի վերջին օրը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով լիազոր մարմնի կողմից տարեկան պետական տուրքի գանձման օբյեկտ հանդիսացող ծառայությունների մատուցման կամ գործողությունների կատարման արդյունքում տրված փաստաթղթերի (իրավունքների, թույլտվությունների, արտոնագրերի, լիցենզիաների, որակավորման վկայականների) գործողության դադարեցման (ուժը կորցրած ճանաչվելու) դեպքում:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 32-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերի (իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ) համաձայն՝ պետական տուրքը գանձվում է մինչև համապատասխան ծառայության մատուցումը կամ գործողության իրականացումը, եթե նույն օրենքով այլ կարգ սահմանված չէ կամ վճարողին պետական տուրքի գծով արտոնություն տրված չէ: Պետական տուրքի հաշվարկման և գանձման նպատակով գործողությունների կատարման և ծառայությունների մատուցման պահ է ճանաչվում դրանց ավարտման պահը:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 34-րդ հոդվածի 3-րդ մասի (իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ) համաձայն` նույն օրենքով սահմանված տարեկան հերթական պետական տուրքի վճարումը յուրաքանչյուր առաջիկա տարվա համար կատարվում է մինչև առաջիկա տարին սկսելը` լիազոր մարմնի կողմից տարեկան պետական տուրքի գանձման օբյեկտ հանդիսացող ծառայությունների մատուցման կամ գործողությունների կատարման արդյունքում փաստաթղթերի (իրավունքների, թույլտվությունների, արտոնագրերի, լիցենզիաների, որակավորման վկայականների) վրա նշված փաստաթղթերի (իրավունքների, թույլտվությունների, արտոնագրերի, լիցենզիաների, որակավորման վկայականների) տրման ամսաթվից ոչ ուշ:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն` պետական տուրքը ենթակա է վերադարձման մասնակի կամ լրիվ` եթե պետական տուրքը վճարվել է ավելիի, քան պահանջվում է գործող օրենսդրությամբ:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` պետական տուրքը վերադարձվում է վճարողի դիմումի համաձայն, եթե այն ներկայացվել է ֆինանսական մարմին` պետական տուրքի կամ նրա մի մասը վերադարձնելու իրավունքի առաջացման օրվանից երեք տարուց ոչ ուշ ժամկետում:
ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրված է առանցքային նշանակություն ունեցող սահմանադրական պահանջ, համաձայն որի՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց լիազորությունները պետք է սահմանված լինեն ՀՀ Սահմանադրությամբ կամ օրենքով:
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասով օրենսդիրը նախատեսել է օրինականության ենթասկզբունք հանդիսացող օրենքի վերապահումը: Օրենքի վերապահում նշանակում է, որ վարչական մարմինը որևէ գործողություն իրականացնելու համար պետք է լիազորված լինի օրենքով կամ օրենքով նախատեսված դեպքում նաև այլ իրավական ակտով:
Հարկերի և պարտադիր այլ վճարների առնչությամբ ծագած հարաբերությունները նույնպես կարգավորված են ՀՀ Սահմանադրությամբ, ինչն ինքնին վկայում է հասարակության և պետության համար դրանց կարևորության և էական նշանակության մասին: Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում օրենսդիրը պետական տուրքը սահմանել է որպես պետական մարմինների լիազորությունների իրականացմամբ պայմանավորված պարտադիր վճար, որն օրենքով սահմանված ծառայությունների կամ գործողությունների համար ֆիզիկական և իրավաբանական անձանցից գանձվում է պետական և (կամ) համայնքների բյուջեներ:
Օրենսդիրը պետական տուրք վճարողների համար սահմանել է պարտականություն ժամանակին և լրիվ վճարել օրենքով սահմանված պետական տուրքերը, ինչպես նաև պետական տուրքի վճարումով ծառայություններ կամ գործողություններ իրականացնող մարմիններ կամ պաշտոնատար անձանց ներկայացնել պետական տուրքի վճարումը հիմնավորող փաստաթղթերը: «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքով օրենսդիրը սահմանել է նաև պետական տուրքի գանձման պահը՝ նախատեսելով, որ եթե օրենքով այլ կարգ սահմանված չէ կամ վճարողին պետական տուրքի գծով արտոնություն տրված չէ, ապա պետական տուրքը գանձվում է մինչև համապատասխան ծառայության մատուցումը կամ գործողության իրականացումը: Միաժամանակ օրենսդիրը նախատեսել է, որ օրենքով սահմանված տարեկան հերթական պետական տուրքի վճարումը յուրաքանչյուր առաջիկա տարվա համար կատարվում է մինչև առաջիկա տարին սկսելը` լիազոր մարմնի կողմից տարեկան պետական տուրքի գանձման օբյեկտ հանդիսացող ծառայությունների մատուցման կամ գործողությունների կատարման արդյունքում փաստաթղթերի տրման ամսաթվից ոչ ուշ:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքով օրենսդիրն անձանց համար նախատեսել է օրենսդրությամբ սահմանված չափից ավելի վճարված պետական տուրքի վերադարձի իրավական հնարավորություն: Այսինքն` գործնականում հնարավոր է, որ պետական տուրքի գումարը վճարվի սահմանված չափից ավելի: Այդ դեպքում պետական տուրքը կարող է վերադարձվել միայն վճարողի դիմումի համաձայն, եթե դիմումը ներկայացվել է ֆինանսական մարմին`պետական տուրքի կամ նրա մի մասը վերադարձնելու իրավունքի առաջացման օրվանից երեք տարուց ոչ ուշ ժամկետում:
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 36.1-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իրավակարգավորմանը, որի համաձայն` պետական տուրքերի պարտավորությունները և դրանց մարումները (վճարումը, հաշվանցումը), ինչպես նաև պետական տուրքերի պարտավորություններից ավելիի վճարված գումարները հաշվառվում են դրամով (առանց լումաների): Վճարողի լուծարման դեպքում պետական տուրքերի մինչև հարյուր դրամ ընդհանուր պարտավորությունները և գերավճարներն անտեսվում են:
Նախ` «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 36.1-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կարգավորման առարկան վերաբերում է գումարի հաշվառման արժույթին, այլ ոչ թե ավելի վճարված պետական տուրքն այլ պարտավորությունների մարմանն ուղղելուն:
Երկրորդ` թեև «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 36.1-րդ հոդվածի 2-րդ մասում օրենսդիրն օգտագործել է «հաշվանցում» տերմինը, այդուհանդերձ դրանից ուղղակիորեն չի բխում ավելի վճարված պետական տուրքն այլ պարտավորությունների դիմաց հաշվանցելու իրավական հնարավորությունը:
«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում ամրագրելով պետական տուրքերը ժամանակին և լրիվ վճարելու պարտականություն` օրենսդիրը միաժամանակ սահմանել է պետական տուրքը վերադարձնելու կարգը` այդ գործողությունը պայմանավորելով վճարողի կողմից դիմումի ներկայացմամբ: Հարկ է նկատել, որ հարկային օրենսդրությունը նույնպես ավելի վճարված գումարները վերադարձնելու հանգամանքը պայմանավորել է վճարողի կողմից դիմումի ներկայացմամբ: Ընդ որում, ի տարբերություն «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի, որով ավելի վճարված պետական տուրքն այլ պարտավորությունների դիմաց հաշվանցելու որևէ կարգ նախատեսված չէ, «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքը սահմանել է հարկերի հաշվանցման և (կամ) վերադարձման կարգն ու ժամկետները: Մասնավորապես, «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 33-րդ հոդվածի համաձայն` հարկային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հաշվարկված որևէ հարկային պարտավորություններից ավելի վճարված գումարները (գերավճարները) հարկային մարմնի կողմից հաշվանցվում են հարկ վճարողի այլ պարտավորությունների հաշվին կամ վերադարձվում են ոչ ուշ, քան վերադարձման մասին հարկ վճարողի դիմումը ստանալուց հետո 30 օրվա ընթացքում: Իսկ հարկերի հաշվանցման և (կամ) վերադարձման կարգն ու ժամկետները սահմանվել են «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի թիվ 1 հավելիվածով, որով ամբողջությամբ կանոնակարգված են հարկերի հաշվանցմանը և (կամ) վերադարձմանն առնչվող իրավահարաբերությունները:
Այսպիսով, ի տարբերություն «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի` «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքն ավելի վճարված պետական տուրքն այլ պարտավորությունների դիմաց հաշվանցելու որևէ կարգ չի նախատեսել, հետևաբար «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 36.1-րդ հոդվածի 2-րդ մասում «հաշվանցում» տերմինի օգտագործված լինելու հանգամանքը բավարար իրավական հիմք չէ ավելի վճարված պետական տուրքն այլ պարտավորությունների դիմաց հաշվանցելու գործողությունը կատարելու համար:
Վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումը համահունչ է նաև «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 68-րդ հոդվածի 4-րդ մասի իրավակարգավորմանը, որի համաձայն` եթե իրավական ակտում նախատեսված նորմի պահանջի կատարում կարող է միայն իրականացվել այդ իրավական ակտով նախատեսված իրավական այլ ակտի ընդունմամբ, կամ դրա կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է իրավական այլ ակտի ընդունմամբ, ապա իրավական ակտն այդ նորմի մասով գործում է համապատասխան իրավական այլ ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից:
Տվյալ դեպքում «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենք 36.1-րդ հոդվածի 2-րդ մասի իրավակարգավորման իմաստով պետական տուրքերի պարտավորությունների մարումներ են դիտարկվել ինչպես վճարումը, այնպես էլ հաշվանցումը: Սակայն հաշվանցման մասով նշված իրավանորմի պահանջի կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորված է հաշվանց կատարելու կարգ ու ժամկետներ սահմանող իրավական այլ ակտի ընդունմամբ, հետևաբար «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 36.1-րդ հոդվածի 2-րդ մասը` հաշվանցում կատարելու մասով կարող է գործել միայն հաշվանց կատարելու կարգ ու ժամկետներ սահմանող իրավական այլ ակտն ուժի մեջ մտնելու պահից: Հարկ է նաև նկատել, որ ավելի վճարված պետական տուրքի «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված վերադարձման կանոններն օրենքի անալոգիայի ուժով հաշվանցի նկատմամբ կիրառելի համարելու պարագայում անգամ հաշվանցի կատարում իրականացնելու համար վճարողի կողմից պետք է ներկայացվի համապատասխան դիմում: Ընդ որում, հաշվանց կատարելու վերաբերյալ վճարողի դիմումը մերժելու վերաբերյալ վարչական մարմնի ընդունած որոշման իրավաչափության գնահատումը կարող է իրականացվել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով կամ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով այդ որոշումը բողոքարկելու կամ վիճարկելու դեպքում:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Ընկերությունը 03.12.2010 թվականին ստացել է թիվ ՀԱ-4-14/647 լիցենզիան: Ընկերության և Նախարարության միջև 25.05.2012 թվականին կնքվել է թիվ 536 լիցենզային պայմանագիրը, իսկ 27.09.2012 թվականին Նախարարության կողմից Ընկերությանը տրամադրվել է հանքարդյունահանման թիվ ՀԱ-Լ-14/647 թույլտվությունը, որը հանդիսացել է նախկինում տրված լիցենզիայի վերաձևակերպումը: Վերաձևակերպված լիցենզիայի հիման վրա Նախարարության և Ընկերության միջև 27.09.2012 թվականին կնքվել է թիվ ՊՆ-239 ընդերքօգտագործման պայմանագիրը:
Տեսչության կողմից ներկայացված պահանջի հաշվարկման հիմքում ընկած է հանքարդյունահանման թիվ ՀԱ-4-14/647 լիցենզիան և Տեսչության կողմից Դատարան ներկայացված հայցապահանջը ներառում է պետական տուրքի գծով 2013 թվականի համար հաշվարկված 11.050.000 ՀՀ դրամի չափով Ընկերության ունեցած պարտավորությունը, որից 10.000.000 ՀՀ դրամը` տարեկան պետական տուրքի գումարը, 1.050.000 ՀՀ դրամը` հաշվարկված տույժը:
Դատարանը, Տեսչության հայցը մերժելով, պատճառաբանել է, որ «Ընկերության մոտ պետական տուրքի վճարման պարտականությունն առաջացել է 25.05.2012 թվականին։ Դատարանը հաստատված է համարում նաև այն փաստերը, որ Ընկերությունը 31.01.2011 թվականին և 05.10.2012 թվականին վճարել է պետական տուրքի գումար` 10.000.000-ական ՀՀ դրամ, ընդամենը 20.000.000 ՀՀ դրամ։ Այս պարագայում դատարանը գտնում է, որ Ընկերությունը, 25.05.2012 թվականից պարտականություն ունենալով վճարելու հանքարդյունահանման համար նախատեսված տարեկան 10.000.000 ՀՀ դրամ պետական տուրքի գումարը, կատարել է այն և մինչև 25.05.2014 թվականն Ընկերության մոտ պետական տուրքի վճարման պարտականություն չի ծագել։ Այսինքն` 31.01.2011 թվականի 10.000.000 ՀՀ դրամի վճարումը Տեսչության կողմից պետք է ուղղվեր 25.05.2012 թվականից մինչև 25.05.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար նախատեսված պետական տուրքի պարտավորության մարմանը, իսկ 05.10.2012 թվականի 10.000.000 ՀՀ դրամ վճարումը 25.05.2013 թվականից մինչև 25.05.2014 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար նախատեսված պետական տուրքի պարտավորության մարմանը...»:
Վերաքննիչ դատարանը, վերաքննիչ բողոքը մերժելով և Դատարանի վճիռն անփոփոխ թողնելով, ըստ էության, հիմնավոր է համարել Դատարանի եզրահանգումները:
Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումները` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք անհիմն են հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Օրենսդիրը «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքում սահմանել է, որ պետական տուրքի վճարման` իրավաբանական անձանց պարտավորությունը դադարում է այդ պարտականության կատարումով, պետական տուրքի վճարումից ազատումով, պետական տուրքի վերացումով կամ օրենքով սահմանված այլ հիմքերով։ Նույն օրենքում օրենսդիրը նախատեսել է նաև, որ անկախ վերը նշված պետական տուրքի վճարման պարտավորության դադարման հիմքերից, կազմակերպությունների հերթական տարեկան պետական տուրքի վճարման պարտավորությունը դադարում է նաև այդ պարտավորության կատարմամբ` օրենքով սահմանված դրույքաչափերով ու ժամկետներում հերթական տարեկան պետական տուրքի գումարների (պետական տուրքի գումարը համարվում է վճարված Հայաստանի Հանրապետության բյուջեի համապատասխան հաշվին հաշվեգրվելու օրվանից), ինչպես նաև դրանց վճարումն ուշացնելու համար օրենքով սահմանված տույժերի գումարների վճարմամբ, տարեկան պետական տուրքի վճարումից ազատումով, օրենքով տարեկան պետական տուրքի վերացմամբ, ինչպես նաև ֆիզիկական անձի մահվան դեպքում և մինչև հերթական տարեկան պետական տուրքի վճարման համար օրենքով սահմանված ժամկետի վերջին օրը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով լիազոր մարմնի կողմից տարեկան պետական տուրքի գանձման օբյեկտ հանդիսացող ծառայությունների մատուցման կամ գործողությունների կատարման արդյունքում տրված փաստաթղթերի (իրավունքների, թույլտվությունների, արտոնագրերի, լիցենզիաների, որակավորման վկայականների) գործողության դադարեցման (ուժը կորցրած ճանաչվելու) դեպքում:
Այսպիսով, վերոգրյալ իրավական կարգավորումներով նախատեսված հիմքերից որևէ մեկով Ընկերության պարտավորությունը դադարած համարելու փաստը հաստատող որևէ ապացույց սույն գործում առկա չէ: ավելիին, 2013 թվականի համար պետական տուրքը վճարած չլինելու հանգամանքը չի վիճարկել նաև Ընկերությունը:
Անդրադառնալով 31.01.2011 թվականի և 05.10.2012 թվականի վճարումներն Ընկերության` 25.05.2012 թվականից մինչև 25.05.2013 թվականը և 25.05.2013 թվականից մինչև 25.05.2014 թվականն ընկած ժամանակահատվածների համար նախատեսված պետական տուրքի պարտավորությունների մարմանն ուղղելու Տեսչության պարտականության մասին Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգմանը` Վճռաբեկ դատարանն այն գտնում է հիմնազուրկ և այն պայմաններում, երբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված չէ ավելի վճարված պետական տուրքի հաշվանցման իրավական հնարավորություն, և հարկային մարմնի վրա չի կարող դրվել օրենքով չնախատեսված գործողություն (ավելի վճարված պետական տուրքից հաշվանց) կատարելու պարտականություն, անհիմն է գնահատում նաև հանքարդյունահանման թիվ ՀԱ-4-14/647 լիցենզիայի 2013 թվականի համար սահմանված տարեկան պետական տուրքի գծով Ընկերության ունեցած պարտավորությունը դադարած համարելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունը:
Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումն այն մասին, որ 31.01.2011 թվականի 10.000.000 ՀՀ դրամի վճարումը Տեսչության կողմից պետք է ուղղվեր 25.05.2012 թվականից մինչև 25.05.2013 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար նախատեսված պետական տուրքի պարտավորության մարմանը, իսկ 05.10.2012 թվականի 10.000.000 ՀՀ դրամ վճարումը` 25.05.2013 թվականից մինչև 25.05.2014 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար նախատեսված պետական տուրքի պարտավորության մարմանը, անհիմն է, ուստի հայցվորից պետական տուրքի գծով 11.050.000 ՀՀ դրամ բռնագանձելու պահանջը ենթակա է բավարարման:
Ինչ վերաբերում է 31.01.2011 թվականին վճարված 10.000.000 ՀՀ դրամը պետական տուրքի գծով 27.09.2013-26.09.2014 թվականների ժամանակահատվածի համար հաշվարկված Ընկերության պարտավորության հետ հաշվանցելու մասին ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեին դիմելու և այդ դիմումն անհիմն կերպով մերժելու վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքի պատասխանով Ընկերության ներկայացուցչի կողմից ներկայացված փաստարկին, ապա այն սույն գործի լուծման համար էական որևէ նշանակություն չունի, քանի որ տվյալ դեպքում դատական վերահսկողությունն ուղղված է ոչ թե Ընկերության դիմումի առնչությամբ վարչական մարմնի դրսևորած ենթադրյալ անգործության իրավաչափության գնահատմանը, որպիսի պարագայում քննարկման ենթակա կլինեին գերավճարի առկայության և վերադարձի կամ հաշվանցի իրավական հնարավորության հարցերը, այլ ուղղված է ՀՀ պետական բյուջեի հանդեպ Ընկերության ունեցած պարտավորությունների օրենքով սահմանված կարգով կատարման ստուգմանը, որպիսի պարագայում քննարկման ենթակա հարցը հանգում է պետական տուրքի գծով Ընկերության պարտավորության առկայության և բացակայության պարզմանը:
Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր է, հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ եթե պատասխանող է պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը կամ պաշտոնատար անձը, ապա դատական ծախսերը դրվում են Հայաստանի Հանրապետության կամ համապատասխան համայնքի վրա, եթե պատասխանողի որոշումը, գործողությունը կամ անգործությունը դատարանը ճանաչել է ոչ իրավաչափ:
Նկատի ունենալով, որ սույն գործով Տեսչությունը հայցադիմումի համար վճարել է 235.149 ՀՀ դրամ, մինչդեռ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասին 1-ին կետի «ա» ենթակետի համաձայն` վճարման ենթակա պետական տուրքի չափը կազմում է 221.000 ՀՀ դրամ, իսկ վերաքննիչ բողոքի համար` 331.500 ՀՀ դրամ, վճռաբեկ բողոքի համար` 331.500 ՀՀ դրամ պետական տուրքի գումարներ, այսինքն` այդ ծավալով վճարված պետական տուրքն անհրաժեշտ է եղել վճռաբեկ բողոք բերող անձի դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Տեսչության կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումարները ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի հիմքով ենթակա են հատուցման Ընկերության կողմից:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը
Ո Ր Ո Շ Ե Ց
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 24.03.2015 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել. «Վարդանի Զարթոնքը» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունից հօգուտ Հայաստանի Հանրապետության բռնագանձել 11.050.000 ՀՀ դրամ, որից 10.000.000 ՀՀ դրամը` պետական տուրքի գծով ապառք, 1.050.000 ՀՀ դրամը` պետական տուրքի գծով հաշվարկված տույժ:
2. «Վարդանի Զարթոնքը» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունից հօգուտ Հայաստանի Հանրապետության բռնագանձել նաև 221.000 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմումի համար նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար, 331.500 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար, 331.500 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի հատուցման գումար:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:
|
Նախագահող` |
Ե. Խունդկարյան | |
|
Դատավորներ` |
Ռ. Հակոբյան | |
| Ս. Անտոնյան | ||
| Վ. Ավանեսյան | ||
| Ա. Բարսեղյան | ||
| Մ. Դրմեյան | ||
|
Գ. Հակոբյան | ||
| Տ. Պետրոսյան | ||
| Ե. Սողոմոնյան |