ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

2011 թվականի դեկտեմբերի 27-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության ջրային տնտեսության պետական կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 23.02.2011 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ Սամվել Պողոսյանի դիմումի ընդդեմ «Երևան Ջուր» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն), Կոմիտեի, ՀՀ ֆինանսների նախարարության (այսուհետ` Նախարարություն), «Ջրմուղ Կոյուղի» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Կազմակերպություն) և Երևանի քաղաքապետարանի` ընտանիքի կյանքին և առողջությանը սպառնացող վտանգը վերացնելու ուղղությամբ անգործությունը վերացնելուն պարտավորեցնելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Սամվել Պողոսյանը պահանջել է պարտավորեցնել Կոմիտեին և Ընկերությանն անհապաղ վերացնել իր ընտանիքի կյանքին և գույքին սպառնացող վտանգը:

ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Յու. Բաղդասարյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 11.10.2010 թվականի վճռով դիմումը բավարարվել է մասնակիորեն` վճռվել է Կոմիտեին պարտավորեցնել վերացնելու դիմող Սամվել Պողոսյանի ընտանիքի կյանքին, առողջությանը և գույքին սպառնացող վտանգը` Արզնի–Երևան ջրատարը Սամվել Պողոսյանի տան հետնամասից տեղափոխելով սահմանված հեռավորության վրա, իսկ Սամվել Պողոսյանի դիմումն ընդդեմ Ընկերության, Նախարարության, Կազմակերպության և Երևանի քաղաքապետարանի` առողջությանը սպառնացող վտանգը վերացնելու ուղղությամբ անգործությունը վերացնելուն պարտավորեցնելու պահանջի մասին` մերժել:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 23.02.2011 թվականի որոշմամբ Նախարարության և Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքները մերժվել են, և Դատարանի 11.10.2010 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի 1-ին կետը և 1059-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, որոնք չպետք է կիրառեր, չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, 417-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 1059-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, ՀՀ ջրային օրենսգրքի 4-րդ հոդվածը և ՀՀ կառավարության 10.09.2009 թվականի «Երևանի քաղաքապետին լիազորություններ վերապահելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1999 թվականի դեկտեմբերի 22-ի N 765 որոշման մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին» թիվ 1042-Ն որոշումը, որոնք պետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, 51-րդ հոդվածի 1-ին կետը, 53-րդ հոդվածի 1-ին կետը և 54-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, 1498-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը, Դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածի կիրառումը հիմնավորված համարելով, չի պատճառաբանել այն: Այսինքն՝ Վերաքննիչ դատարանը, անտեսելով, որ Սամվել Պողոսյանի պահանջը որևէ առնչություն չունի վնասի հատուցման հետ, կիրառել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1058-րդ հոդվածը:

Վերաքննիչ դատարանն անհիմն կերպով գտել է, որ Դատարանը ճիշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1059-րդ հոդվածի 2-րդ կետը, քանի որ այն վերաբերում է այն դեպքերին, եթե պատճառված վնասը հետևանք է շենքի, շինության շահագործման կամ այլ արտադրական գործունեության, որը շարունակում է վնաս պատճառել կամ սպառնում է նոր վնասով, մինչդեռ տվյալ դեպքում Կոմիտեն դիմողին վնաս չի պատճառել ոչ նախկինում, ոչ էլ ներկայումս: Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել նաև Կոմիտեի այն դիրքորոշմանը, որ Դատարանը հաշվի չի առել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1059-րդ հոդվածի 3-րդ կետի պահանջները:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Դատարանը կողմերի միջև չի բաշխել ապացուցման պարտականությունը, կողմերի հետ չի որոշել, թե սույն գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը որոնք են, ինչպես նաև կողմերից յուրաքանչյուրը որ հանգամանքը պետք է ապացուցի:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ ջրատարի անցկացման վերաբերյալ միակ մասնագիտական եզրակացությունը տրվել է Կոմիտեի կողմից ձևավորված մասնագիտական խմբի կողմից, այլ մասնագիտական եզրակացություններ գործում առկա չեն: Մինչդեռ Դատարանը, չժխտելով նշված եզրակացությունը, հանգել է այն համոզման, որ ջրատարը տեղափոխելու պարտավորությունը պետք է կատարի Կոմիտեն:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Սամվել Պողոսյանը չի ներկայացրել որևէ ապացույց, որը կհաստատեր տունը ջրատարի կառուցումից ավելի վաղ կառուցված լինելու փաստը, չի ներկայացրել տունը շահագործման հանձնելու մասին սահմանված կարգով կազմված ակտը:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Դատարանն ապացույցները չի գնահատել գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտությամբ:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 23.02.2011 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) ՀԽՍՀ ժողովրդական դեպուտատների Նաիրիի շրջանային խորհրդի գործադիր կոմիտեի 21.10.1982 թվականի թիվ 16 որոշմամբ Սամվել Պողոսյանին թույլատրվել է Կոտայքի մարզի Գետամեջ գյուղում սկսել իր շենքի շինարարական աշխատանքները (հատոր 1-ին, գ.թ. 7).

2) հողային բարեփոխումների և սեփականաշնորհման տեղական հանձնաժողովի 20.04.1992 թվականի թիվ 3 որոշմամբ վերը նշված հասցեում գտնվող հողը սեփականաշնորհվել է, իսկ 25.05.2005 թվականին գրանցվել է Սամվել, Արայիկ և Լուիզա Պողոսյանների սեփականության իրավունքն այդ գույքի նկատմամբ, որի հիման վրա նրանց տրվել է անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման վկայական (հատոր 1-ին, գ.թ. 21-23):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Քննելով վճռաբեկ բողոքը վերը նշված հիմքի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոքը հիմնավոր է մասնակիորեն հետևյալ պատճառաբանությամբ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1059-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ ապագայում վնաս պատճառելու վտանգը կարող է հիմք դառնալ վտանգ ստեղծող գործունեությունն արգելելու պահանջով հայցի հարուցման համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1059-րդ հոդվածի 1-ին կետի բովանդակությունից բխում է, որ նշված հոդվածն անձին իրավունք է վերապահում հարուցել այդ կետով նախատեսված հայցը միայն դրանում նշված հիմքերի առկայության պայմաններում: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այդ հայցն իր տեսակով ամբողջությամբ չի հանդիսանում դելիկտային, քանի որ դրա հարուցման համար անհրաժեշտ պայման է ապագայում վնաս պատճառելու վտանգի առկայությունը և ոչ թե արդեն իսկ պատճառված վնասը: Նշված հոդվածով նախատեսված հայցի հարուցումը նույն օրենսգրքի 14-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանության եղանակներից մեկն է, որի համաձայն՝ քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանությունն իրականացվում է իրավունքը խախտող կամ դրա խախտման համար վտանգ ստեղծող գործողությունները կանխելով:

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Սամվել Պողոսյանն իր պահանջի հիմքում դրել է ոչ թե արդեն իսկ վնաս պատճառված լինելը, այլ ապագայում իրեն վնաս պատճառվելու վտանգի առկայությունը: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ անհիմն է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1059-րդ հոդվածի կիրառման ենթակա չլինելու վերաբերյալ բողոք բերած անձի փաստարկը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող ապացուցման ենթակա փաստերը որոշում է դատարանը` գործին մասնակցող անձանց պահանջների և առարկությունների հիման վրա: Իսկ նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ եթե բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը:

Վերը նշված հոդվածի վերլուծությունից հետևում է, որ յուրաքանչյուր գործով կողմերի միջև ապացուցման պարտականությունը ճիշտ բաշխելու համար Դատարանն առաջին հերթին պետք է պարզի յուրաքանչյուր գործի լուծման համար էական նշակություն ունեցող փաստերը` ելնելով գործին մասնակցող անձանց պահանջներից և առարկություններից: Ընդ որում, գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի լինելու դեպքում դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը (տե՛ս Էդգար Մարկոսյանի և Զարուհի Գևորգյանի հայցն ընդդեմ Սեդա Սարգսյանի` գրավադրված գույքն արգելանքից հանելու պահանջի մասին, և ըստ հակընդդեմ հայցի Սեդա Սարգսյանի ընդդեմ Էդգար Մարկոսյանի և Զարուհի Գևորգյանի` գումարի բռնագանձման և բռնագանձումը գրավի առարկայի վրա տարածելու պահանջների մասին գործով Վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի թիվ ԵԱՆԴ/0479/02/08 որոշումը):

Սույն գործով Դատարանը հայցը բավարարելիս վերը նշված վտանգի առկայության փաստը հաստատված համարելը պատճառաբանել է նրանով, որ Կոմիտեի և Ընկերության գրություններով, ինչպես նաև նշված իրավաբանական անձանց ներկայացուցիչների` դատարանին տված ցուցմունքներով հաստատվում է, որ նշված ջրատարը ներկայումս իրական վտանգ է սպառնում Սամվել Պողոսյանի ընտանիքի կյանքին և առողջությանը, ինչպես նաև գույքին, ավելին` Ընկերությունը դիմումի պատասխանում հայտնել է, որ վթարի դեպքում այն վերացնելու համար կվնասվի նաև բնակելի տունը:

Վերաքննիչ դատարանը բողոքները մերժելիս իր կողմից կայացված դատական ակտի հիմքում որպես վերը նշված վտանգի առկայությունը հաստատող ապացույցներ ընդունել է նաև Կոմիտեի նախագահի տեղակալ Գ.Այվազյանի 07.02.2007 թվականի նո 07-ԳԱ 08/176 և 21.03.2007 թվականի նո 10-ԳԱ 05/480 գրությունները և նշել, որ ինչ վերաբերում է բողոք բերող անձանց մյուս փաստարկին, որ Դատարանը չի գնահատել 27.04.2007 թվականի արձանագրությունը, համաձայն որի «Ս.Պողոսյանի հողամասում կառուցված առանձնատան հետնամասով և պատի երկայնքով անցնող 1000 մմ տրամագծով ջրատարը առանձնատան պատից գտնվում է մոտ 20-30 սմ հեռավորության վրա, ինչը, տեղանքի ռելիեֆային պայմաններից ելնելով, գործնականում գրեթե անհնարին է դարձնում տվյալ հատվածում առանձնատան առկայության դեպքում, ….այսինքն, ջրատարի նշված հատվածի շինմոնտաժային աշխատանքները մեծ հավանականությամբ իրականացվել են քաղաքացի Ս.Պողոսյանի առանձնատան կառուցումից առաջ», ապա նշված արձանագրությունը չէր կարող հիմք հանդիսանալ ջրատարն ավելի վաղ կառուցված լինելու փաստն ապացուցված համարելու համար ինչպես վերը նշված պատճառաբանությամբ, այնպես էլ այնքանով, որքանով, որ դրանում առկա չէ միանշանակ եզրահանգում տվյալ փաստի առթիվ: Ավելին, Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ նշված արձանագրությունը Դատարանի կողմից գնահատվել է այն առումով, որ դրանով հաստատվում է այն փաստը, որ «...Պահպանված չէ ջրատարի նշված հատվածի անօտարելի գոտին և հնարավոր վթարի դեպքում մեծ վնաս կպատճառվի Ս. Պողոսյանի առանձնատանն ու հարակից կառույցներին»:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործով ապացույցներ են նույն օրենսգրքով նախատեսված կարգով ձեռք բերված տեղեկությունները, որոնց հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը: Այդ տեղեկությունները հաստատվում են` 1. գրավոր ապացույցներով, 2. փորձագետների եզրակացություններով, 3. վկաների ցուցմունքներով, 4. գործին մասնակցող անձանց ցուցմունքներով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործի հանգամանքները, որոնք, օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի համաձայն, պետք է հաստատվեն միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով:

Վերը նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ օրենսդիրը, սահմանելով ապացույցի հասկացությունը, սպառիչ սահմանել է դրանց տեսակները, այն է` գրավոր ապացույցները, փորձագետների եզրակացությունները, վկաների ցուցմունքները և գործին մասնակցող անձանց ցուցմունքները: Ընդ որում, գործի հանգամանքները, որոնք օրենքի և այլ իրավական ակտի հիման վրա կարող են հաստատվել միայն որոշակի ապացույցներով, չեն կարող հաստատվել այլ ապացույցներով:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտելու դեպքում պետք է հաշվի առնի, թե որքանով է այդ ապացույցը վերաբերելի և թույլատրելի տվյալ փաստական հանգամանքը հաստատելու կամ մերժելու համար (տե՛ս Սվետլանա Ժուլիկյանն ընդդեմ Անահիտ Խաչատրյանի` բնակելի տարածության օգտագործման իրավունքը ճանաչելու, գույքն ուրիշի ապօրինի տիրապետումից հետ պահանջելու և վերանորոգման աշխատանքների դիմաց կատարված ծախսերի փոխհատուցման պահանջների մասին թիվ ԵՄԴ/0232/02/08 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.04.2009 թվականի որոշումը):

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործի քննության ժամանակ ծագող հատուկ գիտելիքներ պահանջող հարցերի պարզաբանման նպատակով դատարանը կարող է կողմի (կողմերի) միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ փորձաքննություն նշանակել:

Վճռաբեկ դատարանն իր նախկին որոշումներում անդրադառնալով փորձաքննության նշանակմանը, արձանագրել է, որ փորձաքննություն նշանակելու մասին միջնորդության բավարարման կամ մերժման հարցը լուծելիս դատարանը պետք է անդրադառնա այն հարցին, թե արդյոք ներկայացված միջնորդությամբ նշանակվող փորձաքննության արդյունքում կարող է պարզվել գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող որևէ փաստ (տե՛ս Գևորգ Եղիազարյանն ընդդեմ Լազար Մինասյանի` բաժնային սեփականության ներքո գտնվող գույքն առանձնացնելու պահանջի մասին թիվ ԵՇԴ/1406/02/09 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.04.2011 թվականի որոշումը): Նման տրամաբանությամբ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը պարզելու համար դատարանը պետք է պարզի, թե արդոք այդ փաստի հաստատումը չի պահանջում հատուկ գիտելիքների կիրառում:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում Սամվել Պողոսյանի վկայակոչած վտանգի առկայությունը պարզելը պահանջում է համապատասխան բնագավառում հատուկ գիտելիքներ, որի պայմաններում Դատարանը, համաձայն քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին կետի, պարտավոր էր նշանակել համապատասխան փորձաքննություն:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքի հիմքը, կապված ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ, 51-րդ, 53-րդ հոդվածների խախտման հետ, համարում է հիմնավոր:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության ջրային տնտեսության պետական կոմիտեի վճռաբեկ բողոքը բավարարել։ Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 23.02.2011 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ Կոտայքի մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան՝ նոր քննության։

2. Պետական տուրքի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։

Նախագահող`		Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`		Գ. Հակոբյան
		Վ. Աբելյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. ԱՎԱՆԵՍՅԱՆ
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Է. Հայրիյան
		Տ. Պետրոսյան
		Ե. Սողոմոնյան