Լ Ր Ա Ց Ո Ւ Ց Ի Չ   Ա Ր Ձ Ա Ն Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն

ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԲՆՈՒՅԹ ՉԿՐՈՂ ԶԻՆՎԱԾ ԸՆԴՀԱՐՈՒՄՆԵՐԻ ԶՈՀԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ 1949 ԹՎԱԿԱՆԻ ՕԳՈՍՏՈՍԻ 12-Ի ԺՆԵՎԻ ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՆԵՐԻ

(Արձանագրություն 2)

Նախաբան

Բարձր պայմանավորվող կողմերը,

հիշեցնելով, որ 1949 թվականի օգոստոսի 12-ի Ժնևի կոնվենցիաների համար ընդհանուր 3 հոդվածում շարադրված մարդասիրական սկզբունքներն ընկած են միջազգային բնույթ չկրող զինված ընդհարման դեպքում մարդկային անհատի նկատմամբ հարգանքի հիմքում,

հիշեցնելով նաև, որ մարդու իրավունքներին վերաբերող միջազգային փաստաթղթերը մարդկային անհատին տրամադրում են հիմնական պաշտպանություն,

ընդգծելով այդպիսի զինված ընդհարումների զոհերի լավագույն պաշտպանության ապահովման անհրաժեշտությունը,

հիշեցնելով, որ գործող իրավական նորմերով չնախատեսված դեպքերում մարդկային անհատը մնում է մարդասիրական սկզբունքների և հանրային խղճի պահանջների պաշտպանության տակ,

համաձայնության եկան ներքոհիշյալի մասին.

Մաս 1

Սույն Արձանագրության կիրառման ոլորտը

Հ ո դ վ ա ծ  1

Կիրառման հիմնական ոլորտը

1. 1949 թվականի օգոստոսի 12-ի Ժնևի կոնվենցիաների համար ընդհանուր հանդիսացող 3 հոդվածը զարգացնող և լրացնող սույն Արձանագրությունը, չփոխելով դրա կիրառման առկա պայմանները, կիրառվում է բոլոր այն զինված ընդհարումների դեպքում, որոնք չեն ընկնում միջազգային ընդհարումների զոհերի պաշտպանությանը վերաբերող` 1949 թվականի օգոստոսի 12-ի Ժնևի կոնվենցիաներին կից լրացուցիչ արձանագրության (Արձանագրություն 1) 1 հոդվածի տակ, և որոնք տեղի են ունենում Բարձր պայմանավորվող որևէ կողմի տարածքում՝ վերջինիս զինված ուժերի և հակակառավարական զինված ուժերի կամ կազմակերպված այլ զինված խմբերի միջև, որոնք, գտնվելով պատասխանատու հրամանատարության ներքո, նշված կողմի տարածքի մի մասի վրա իրականացնում են այնպիսի վերահսկողություն, որը նրանց թույլ է տալիս իրականացնելու անընդհատ և համաձայնեցված ռազմական գործողություններ և կիրառել սույն Արձանագրությունը:

2. Սույն Արձանագրությունը չի կիրառվում ներքին կարգուկանոնի խախտման և ներքին լարվածության իրադրության առաջացման այնպիսի դեպքերի կապակցությամբ, ինչպիսիք են անկարգությունները, բռնության առանձին ու պատահական գործողությունները և այլ նմանատիպ գործողությունները, քանի որ այդպիսիք չեն հանդիսանում զինված ընդհարումներ:

Հ ո դ վ ա ծ  2

Կիրառման ոլորտն առանձին անձանց վերաբերմամբ

1. Սույն Արձանագրությունն առանց որևէ աննպաստ տարբերակման` հիմնված ռասայի, մաշկի գույնի, սեռի, լեզվի, կրոնի կամ դավանանքի, քաղաքական կամ այլ համոզմունքների, ազգային կամ սոցիալական ծագման, գույքային դրության, ծննդյան կամ այլ կարգավիճակի, կամ ցանկացած այլ համանման չափանիշների վրա (ստորև` «աննպաստ տարբերակում»), կիրառվում է բոլոր այն անձանց նկատմամբ, որոնց շոշափում է զինված ընդհարումն այնպես, ինչպես այն բնորոշված է 1 հոդվածում:

2. Զինված ընդհարման ավարտին բոլոր այն անձինք, ովքեր այդպիսի ընդհարման հետ կապված պատճառներով ենթարկված են եղել ազատազրկման կամ ազատության սահմանափակման, ինչպես նաև այն անձինք, ովքեր ընդհարումից հետո այդ նույն պատճառներով ենթարկվում են ազատազրկման կամ ազատության սահմանափակման, մինչև այդպիսի ազատազրկման կամ ազատության սահմանափակման ժամանակաշրջանի վերջը օգտվում են 5 և 6 հոդվածներով նախատեսված պաշտպանությունից:

Հ ո դ վ ա ծ  3

Չմիջամտելը

1. Սույն Արձանագրության ոչ մի դրույթ չպետք է մեկնաբանվի պետական ինքնիշխանությունը կամ բոլոր օրինական միջոցներով պետության մեջ պետական կարգը պահպանելու կամ վերականգնելու կամ ազգային միասնությունը և պետության տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանելու կառավարության պարտականությանը վնաս հասցնելու նպատակով:

2. Սույն Արձանագրության ոչ մի դրույթ չպետք է մեկնաբանվի որպես զինված ընդհարմանը կամ այն Բարձր պայմանավորվող կողմի ներքին և արտաքին գործերին ուղղակի կամ անուղղակի կերպով միջամտելու արդարացում, ինչ պատճառով էլ որ այն լինի, որի տարածքում տեղի է ունենում այդ ընդհարումը:

Մաս 2

Մարդասիրական վարվելակերպը

Հ ո դ վ ա ծ  4

Հիմնական երաշխիքները

1. Ռազմական գործողություններին չմասնակցող կամ դրանց մասնակցելը դադարեցրած բոլոր անձինք, անկախ այն բանից` նրանց ազատությունը սահմանափակվա՞ծ է, թե ոչ, ունեն իրենց անձի, պատվի, համոզմունքների և կրոնական ծեսերի նկատմամբ հարգանքի իրավունք: Բոլոր հանգամանքներում նրանց հետ կվարվեն մարդասիրաբար և առանց որևէ աննպաստ տարբերակման: Արգելվում է տալ ոչ մեկին կենդանի չթողնելու հրաման:

2. Առանց վնասելու վերը նշված ընդհանուր դրույթներին, արգելվում և ցանկացած ժամանակ ու ցանկացած տեղում արգելված կմնան 1 կետում հիշատակված անձանց նկատմամբ հետևյալ գործողությունները.

ա) ոտնձգությունը անձանց կյանքի, առողջության, ֆիզիկական և հոգեկան վիճակի նկատմամբ, մասնավորապես, սպանությունը, այլև այնպիսի դաժան վերաբերմունքը, ինչպես՝ խոշտանգումները, խեղումներ պատճառելը կամ մարմնական պատիժների ցանկացած ձևերը,

բ) կոլեկտիվ պատիժները,

գ) պատանդ վերցնելը,

դ) ահաբեկչության գործողությունները,

ե) անարգանքը մարդկային արժանապատվության նկատմամբ, մասնավորապես, նվաստացնող և վիրավորական վարվելակերպը, բռնաբարությունը, պոռնկության հարկադրելը կամ ցանկացած անպարկեշտ ոտնձգությունը,

զ) բոլոր ձևերի ստրկությունը և ստրկավաճառությունը,

է) կողոպուտը,

ը) վերը նշված գործողություններից որևէ մեկը կատարելու սպառնալիքը:

3. Երեխաների համար ապահովվում են անհրաժեշտ հոգատարություն և օգնություն, մասնավորապես.

ա) նրանք պետք է ստանան կրթություն, ներառյալ՝ կրոնական և բարոյական դաստիարակությունը` նրանց ծնողների կամ, ծնողների բացակայության դեպքում, այն անձանց ցանկությունների համաձայն, ովքեր պատասխանատվություն են կրում նրանց խնամակալության համար,

բ) բոլոր անհրաժեշտ միջոցները կձեռնարկվեն անջատված ընտանիքների վերամիացմանն աջակցելու համար,

գ) տասնհինգամյա տարիքի չհասած երեխաները ենթակա չեն զինված ուժերի կամ խմբերի մեջ հավաքագրվելու, և նրանց չի թույլատրվում մասնակցել ռազմական գործողություններին,

դ) տասնհինգամյա տարիքի չհասած երեխաների վերաբերմամբ սույն հոդվածով նախատեսվող հատուկ պաշտպանությունը շարունակվում է նրանց նկատմամբ կիրառվել, եթե նրանք, հակառակ c) ենթակետի, մասնակցում են ռազմական գործողություններին և գերի ընկնում,

ե) անհրաժեշտության դեպքում և ամեն անգամ, երբ դա հնարավոր է, միջոցներ կձեռնարկվեն ծնողների կամ այն անձանց համաձայնությամբ, որոնք օրենքի կամ սովորույթի հիման վրա երեխաների խնամակալության հիմնական պատասխանատուն են՝ երեխաներին ժամանակավորապես տարահանելու ռազմական գործողությունների շրջանից երկրի ավելի անվտանգ շրջան՝ նրանց ուղեկցելու համար առանձնացնելով երեխաների անվտանգության ու բարվոք վիճակի համար պատասխանատու անձանց:

Հ ո դ վ ա ծ  5

Անձինք, որոնց ազատությունը սահմանափակվել է

1. Ի լրումն զինված ընդհարման հետ կապված պատճառներով ազատազրկված անձանց վերաբերմամբ 4 հոդվածի դրույթների, անկախ այն բանից, նրանք ներկալվել են կամ կալանվել, որպես նվազագույն պայման՝ պահպանվում են հետևյալ դրույթները.

ա) վիրավորները և հիվանդներն օգտվում են 7-րդ հոդվածի դրույթներին համապատասխան վարվելակերպից,

բ) սույն կետում նշված անձինք, միևնույն կերպ, ինչպես տեղական քաղաքացիական բնակչությունը, ստանում են պարեն և խմելու ջուր, նրանց համար ապահովվում են առողջությունը պահպանելու և հիգիենային հետևելու պայմաններ, ինչպես նաև տրամադրվում է պաշտպանություն խստաշունչ կլիմայական պայմաններից և զինված ընդհարման վտանգներից,

գ) նրանց թույլատրվում է ստանալ օգնության անհատական կամ կոլեկտիվ ծանրոցներ,

դ) նրանց թույլատրվում է կատարել իրենց կրոնական ծեսերը և, համապատասխան խնդրանքի դեպքում և երբ դա տեղին է, ստանալ հոգևոր օգնություն այն անձանցից, որոնք կրոնական գործառույթներ են կատարում, ինչպես, օրինակ, հոգևորականներից,

ե) աշխատանքի ներգրավվելու դեպքում նրանք ապահովվում են աշխատանքի այնպիսի պայմաններով և պաշտպանությամբ, որոնք համանման են տեղական քաղաքացիական բնակչությանը տրամադրվող պայմաններին և պաշտպանությանը:

2. Նրանք, ովքեր պատասխանատվություն են կրում 1 կետում նշված անձանց ներկալման կամ կալանման համար, իրենց հնարավորությունների սահմաններում կպահպանեն այդպիսի անձանց վերաբերմամբ հետևյալ դրույթները.

ա) բացառությամբ մեկ ընտանիք հանդիսացող տղամարդկանց և կանանց համատեղ տեղավորման դեպքերի, կանայք պահվում են տղամարդկանց զբաղեցրած շենքերից առանձին շենքերում և գտնվում են կանանց անմիջական հսկողության տակ,

բ) 1 կետում նշված անձանց թույլատրվում է ուղարկել և ստանալ նամակներ, բացիկներ, որոնց քանակը կարող է սահմանափակվել իրավասու իշխանությունների կողմից, եթե դա անհրաժեշտ համարեն,

գ) ներկալման և կալանման վայրերը չպետք է գտնվեն ռազմական գործողությունների մերձակա գոտում: 1-ին կետում հիշատակված անձինք պետք է տարահանվեն, երբ զինված ընդհարման հետևանքով նրանց ներկալման կամ կալանման վայրերը ենթարկվում են ուղղակի վտանգի, եթե նրանց տարահանումը կարելի կլինի իրականացնել բավարար անվտանգության պայմաններում,

դ) նրանք օգտվում են բժշկական սպասարկման իրավունքից,

ե) նրանց առողջության, ֆիզիկական կամ հոգեկան վիճակին և անձեռնմխելիությանը վնաս չի պատճառվի որևէ անհիմն գործողության կամ թերացման միջոցով: Հետևաբար, արգելվում է սույն հոդվածում նշված անձանց ենթարկել որևէ այնպիսի բժշկական միջամտության, որի անհրաժեշտությունը թելադրված չէ տվյալ անձանց առողջական վիճակով և որը չի համապատասխանում համընդհանուր ճանաչում ստացած բժշկական այն նորմերին, որոնք բժշկական համանման հանգամանքներում կիրառվում են ազատ անձանց նկատմամբ:

3. Այն անձինք, որոնց վրա չեն տարածվում 1-ին կետի դրույթները, բայց որոնց ազատությունը զինված ընդհարման հետ կապված պատճառներով, ինչ-որ կերպ սահմանափակված է, օգտվում են 4-րդ հոդվածին և սույն հոդվածի 1. ա), բ) և գ) և 2. բ) կետերին համապատասխան մարդասիրական վարվելակերպից:

4. Եթե որոշում է կայացվում ազատազրկված անձանց ազատելու մասին, ապա նրանք, ովքեր այդպիսի որոշում են կայացրել, անհրաժեշտ միջոցներ են ձեռնարկում այդ անձանց անվտանգության

ապահովման համար:

Հ ո դ վ ա ծ   6

Քրեական հետապնդումը

1. Սույն հոդվածը կիրառվում է քրեական հետապնդման և զինված ընդհարման հետ կապված քրեական իրավախախտումների համար պատժի ենթարկելու դեպքում:

2. Օրինախախտման մեջ մեղադրվող անձի նկատմամբ դատավճիռ կայացվում և պատիժը ի կատար է ածվում միայն անկախության և անաչառության հիմնական երաշխիքներ ապահովող դատարանի կայացրած նախնական դատական որոշման հիման վրա: Մասնավորապես.

ա) ընթացակարգը պետք է նախատեսի, որպեսզի մեղադրյալն անհապաղ տեղյակ պահվի իրեն մեղսագրվող իրավախախտման մանրամասների մասին, և մինչև դատը ու դրա ընթացքում մեղադրյալին տրամադրվեն պաշտպանության անհրաժեշտ իրավունքներ և միջոցներ,

բ) ոչ ոք չի կարող իրավախախտման համար դատապարտվել այլ կերպ, քան անձնական քրեական պատասխանատվության հիման վրա,

գ) ոչ ոք չի կարող դատապարտվել այնպիսի գործողության կամ թերացման համար, որը դրա կատարման ժամանակ ազգային կամ միջազգային իրավունքի հիման վրա չի համարվել քրեական իրավախախտում, ինչպես որ չի կարող նշանակվել առավել խիստ պատիժ, քան այն պատիժը, որը կիրառվելիս է եղել տվյալ իրավախախտումը կատարելու ժամանակ: Եթե իրավախախտում կատարելուց հետո օրենքով սահմանվում է առավել թեթև պատիժ, ապա այդ օրենքի գործողությունը տարածվում է տվյալ հանցագործի վրա ևս,

դ) յուրաքանչյուր ոք, ում ներկայացված է իրավախախտման մեղադրանք, համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղքը չի ապացուցված օրենքով,

ե) յուրաքանչյուր ոք, ում ներկայացված է իրավախախտման մեղադրանք, ունի իր ներկայությամբ դատական քննության իրավունք,

զ) ոչ ոքի չի կարելի հարկադրել իր դեմ ցուցմունքներ տալու կամ իրեն մեղավոր ճանաչելու:

3. Դատավճիռ կայացնելիս դատապարտյալին պետք է հայտնվի դատական կամ այլ կարգով բողոքարկելու նրա իրավունքի, ինչպես նաև այն ժամկետի մասին, որի ընթացքում նա կարող է օգտվել այդ իրավունքից:

4. Մահվան դատավճիռ չի կայացվում այն անձանց նկատմամբ, ում տասնութ տարին չի լրացել իրավախախտում կատարելու պահին, և այդ պատիժն ի կատար չի ածվում հղի կանանց և մանկահասակ երեխաներ ունեցող մայրերի նկատմամբ:

5. Ռազմական գործողությունների ավարտին իշխանության գլուխ կանգնած մարմինները ձգտում են առավել լայն համաներում շնորհել զինված ընդհարումներին մասնակցած կամ զինված ընդհարման հետ կապված պատճառներով ազատազրկված անձանց` անկախ այն բանից` նրանք ներկալվա՞ծ, թե՞ կալանված են եղել:

Մաս 3

Վիրավորները, հիվանդները և նավաբեկյալները

Հ ո դ վ ա ծ  7

Պաշտպանությունը և խնամքը

1. Բոլոր վիրավորները, հիվանդները և նավաբեկյալները, անկախ այն բանից` մասնակցե՞լ են զինված ընդհարմանը թե ոչ, օգտվում են հարգանքից և պաշտպանությունից:

2. Բոլոր հանգամանքներում նրանց հետ կվարվեն մարդասիրաբար, և նրանց առավելագույն հնարավոր չափով և առավել կարճ ժամկետում կտրամադրվեն բժշկական օգնություն և խնամք, ինչպիսին պահանջում է նրանց վիճակը: Նրանց միջև, բացի բժշկական նկատառումներից որևէ այլ նկատառումներով ոչ մի տարբերություն չի դրվի:

Հ ո դ վ ա ծ  8

Որոնումը

Բոլոր դեպքերում, երբ թույլ են տալիս հանգամանքները և, մասնավորապես, ճակատամարտից հետո, անհապաղ միջոցներ են ձեռնարկվում՝ վիրավորներին, հիվանդներին և նավաբեկյալներին որոնելու և հավաքելու և նրանց կողոպուտից և անվայել վարվելակերպից պաշտպանելու, նրանց համար ապահովելու անհրաժեշտ խնամք, ինչպես նաև մահացածներին որոնելու և նրանց կողոպուտը խոչընդոտելու և պատշաճ կերպով նրանց թաղելու համար:

Հ ո դ վ ա ծ  9

Բժշկական և հոգևոր անձնակազմի պաշտպանությունը

1. Բժշկական և հոգևոր անձնակազմն օգտվում է հարգանքից և պաշտպանությունից, և այդ անձնակազմին ցույց է տրվում ամբողջ հնարավոր օգնությունը` իր պարտականությունները կատարելու համար: Այդ անձնակազմը չպետք է հարկադրվի կատարելու իր մարդասիրական առաքելության հետ անհամատեղելի խնդիրներ:

2. Չի կարելի պահանջել, որպեսզի իր գործառույթները կատարելիս բժշկական անձնակազմը նախապատվություն տա որևէ անձի, բացի բժշկական բնույթի նկատառումներից:

Հ ո դ վ ա ծ 10

Բժշկական գործառույթներ կատարող անձանց հատուկ պաշտպանությունը

1. Ոչ մի հանգամանքներում ոչ մի անձ չի կարող պատժի ենթարկվել՝ նրա կողմից բժշկական էթիկայի հետ համատեղելի բժշկական գործառույթներ կատարելու համար, անկախ այն բանից, թե ի շահ որ անձի են կատարվում այդ գործառույթները:

2. Բժշկական գործառույթներ կատարող անձինք չեն կարող հարկադրվել կատարելու գործողություններ կամ աշխատանքներ՝ ի խախտումն բժշկական էթիկայի նորմերի կամ վիրավորների և հիվանդների շահերին ծառայող այլ կանոնների, կամ ի խախտումն սույն Արձանագրության դրույթների, ինչպես նաև հարկադրվել կատարելու այդպիսի նորմերով և դրույթներով պահանջվող գործողություններ:

3. Ազգային օրենսդրության հաշվառմամբ անհրաժեշտ է հարգել բժշկական գործառույթներ կատարող անձանց մասնագիտական այն պարտավորությունները, որոնք կապված են տեղեկատվության հետ, որ նրանք կարող են ստանալ իրենց խնամակալության ներքո գտնվող վիրավորների և հիվանդների վերաբերյալ:

4. Ազգային օրենսդրության հաշվառմամբ բժշկական գործառույթներ կատարող ոչ մի անձ ոչ մի կերպ չի կարող պատժի ենթարկվել իր խնամակալության ներքո գտնվող վիրավորների և հիվանդների վերաբերյալ տեղեկատվություն տալուց հրաժարվելու կամ տեղեկատվություն չտրամադրելու համար:

Հ ո դ վ ա ծ 11

Բժշկական կազմավորումների և սանիտարատրանսպորտային միջոցների պաշտպանությունը

1. Բժշկական կազմավորումները և սանիտարատրանսպորտային միջոցները ցանկացած ժամանակ օգտվում են հարգանքից և պաշտպանությունից և չեն կարող դառնալ հարձակման օբյեկտ:

2. Բժշկական կազմավորումների և սանիտարատրանսպորտային միջոցների պաշտպանությունը դադարում է միայն այն դեպքում, եթե դրանք օգտագործվում են իրենց մարդասիրական շրջանակներից դուրս՝ թշնամական գործողություններ կատարելու համար: Սակայն պաշտպանության տրամադրումը կարող է դադարել միայն նախազգուշացումից հետո` սահմանելով, երբ դա պահանջվում է, խելամիտ ժամկետ, և այն բանից հետո, երբ այդպիսի նախազգուշացումը ուշադրության չի առնվում:

Հ ո դ վ ա ծ 12

Տարբերանշանը

Համապատասխան իրավասու իշխանությունների վերահսկողության ներքո նախատեսվում է բժշկական կամ հոգևոր անձնակազմի, բժշկական կազմավորումների և սանիտարատրանսպորտային միջոցների կողմից սպիտակ ֆոնի վրա կարմիր խաչի, կարմիր մահիկի կամ կարմիր առյուծի և արևի տարբերանշանի կրում կամ տեսանելի տեղում դրա տեղադրում: Բոլոր հանգամանքներում այն օգտվում է հարգանքից: Տարբերանշանը չպետք է օգտագործվի ոչ իր նշանակությամբ:

Մաս 4

Քաղաքացիական բնակչությունը

Հ ո դ վ ա ծ 13

Քաղաքացիական բնակչության պաշտպանությունը

1. Քաղաքացիական բնակչությունը և առանձին քաղաքացիական անձինք ռազմական գործողությունների հետևանքով ծագած վտանգների դեպքում օգտվում են ընդհանուր պաշտպանությունից: Այդ պաշտպանության իրականացման նպատակով բոլոր հանգամանքներում պահպանվում են հետևյալ նորմերը:

2. Քաղաքացիական բնակչությունը՝ որպես այդպիսին, ինչպես նաև առանձին քաղաքացիական անձինք չպետք է լինեն հարձակման օբյեկտ: Արգելվում են բռնության գործողությունները կամ քաղաքացիական բնակչությանը ահաբեկելու հիմնական նպատակ ունեցող բռնությամբ սպառնալը:

3. Քաղաքացիական անձինք օգտվում են սույն մասով նախատեսված պաշտպանությունից, եթե, և քանի դեռ նրանք զինված գործողություններին անմիջական մասնակցություն չեն ունենում:

Հոդված 14

Քաղաքացիական բնակչության գոյատևման համար անհրաժեշտ օբյեկտների պաշտպանությունը

Արգելվում է բնակչության շրջանում սովն օգտագործել որպես ռազմական գործողությունների վարման մեթոդ: Այդ պատճառով արգելվում է այդ նպատակով հարձակման ենթարկել, ոչնչացնել, դուրս բերել կամ շարքից հանել քաղաքացիական բնակչության գոյության համար անհրաժեշտ օբյեկտները, ինչպես, օրինակ, սննդամթերքի պաշարները, պարեն արտադրող գյուղատնտեսական շրջանները, ցանքերը, անասունները, ջրամատակարարման կառույցները և ջրի պաշարները, ինչպես նաև ոռոգման շինությունները:

Հ ո դ վ ա ծ 15

Վտանգավոր ուժեր պարունակող կառույցների և կայանքների պաշտպանությունը

Վտանգավոր ուժեր պարունակող կառույցները և կայանքները, այսինքն` ամբարտակները, պատնեշները և ատոմային էլեկտրակայանները չպետք է հարձակման օբյեկտ դառնան անգամ այն դեպքում, երբ դրանք հանդիսանում են ռազմական օբյեկտներ, եթե այդպիսի հարձակումը կարող է առաջացնել վտանգավոր ուժերի ազատում և հետագա ծանր կորուստներ քաղաքացիական բնակչության շրջանում:

Հ ո դ վ ա ծ 16

Մշակութային արժեքների և պաշտամունքի վայրերի պաշտպանությունը

Առանց վնաս պատճառելու «Զինված ընդհարման դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության մասին» 1954 թ. մայիսի 14-ի Հաագայի կոնվենցիայի դրույթներին, արգելվում է կատարել որևէ թշնամական գործողություն` ուղղված այն պատմական հուշարձանների, արվեստի ստեղծագործությունների կամ պաշտամունքի վայրերի դեմ, որոնք կազմում են ժողովուրդների մշակութային և հոգևոր ժառանգությունը, և դրանք օգտագործել ռազմական գործողություններին զորակցելու համար:

Հ ո դ վ ա ծ 17

Քաղաքացիական անձանց բռնի տեղափոխման արգելումը

1. Չպետք է կարգադրություններ արվեն զինված ընդհարման հետ կապված պատճառներով քաղաքացիական բնակչության տեղափոխման մասին, եթե դրա անհրաժեշտությունը չի բխում քաղաքացիական անձանց անվտանգության ապահովման պահանջներից կամ ռազմական բնույթի անհետաձգելի պատճառներից: Այդպիսի տեղափոխումներ իրականացնելու անհրաժեշտության դեպքում ձեռնարկվում են բոլոր հնարավոր միջոցները՝ քաղաքացիական բնակչությանը տեղավորման, հիգիենայի, առողջության, անվտանգության և սննդի տեսակետից բավարար պայմաններում ընդունելու համար:

2. Քաղաքացիական անձինք չեն կարող հարկադրվել թողնելու իրենց սեփական տարածքը` ընդհարման հետ կապված պատճառներով:

Հ ո դ վ ա ծ 18

Օգնության ընկերությունները և օգնության գործողությունները

1. Բարձր պայմանավորվող կողմի տարածքում գտնվող օգնության ընկերությունները, այնպիսիք, ինչպիսիք են Կարմիր խաչի (Կարմիր մահիկի, Կարմիր առյուծի և արևի) կազմակերպությունները, կարող են առաջարկել ծառայություններ՝ զինված ընդհարման զոհերի նկատմամբ իրենց ավանդական գործառույթների կատարման նպատակով: Քաղաքացիական բնակչությունը կարող է, անգամ իր նախաձեռնությամբ, առաջարկել հավաքելու վիրավորներին, հիվանդներին և նավաբեկյալներին և խնամելու նրանց:

2. Եթե քաղաքացիական բնակչությունը չափից ավելի ծանր զրկանքներ է կրում իր գոյության համար էապես կարևոր այնպիսի պաշարներով անբավարար ապահովված լինելու պատճառով, ինչպես օրինակ, պարենամթերքը և բժշկական նյութերը, ապա շահագրգիռ Բարձր պայմանավորվող կողմի համաձայնությամբ անցկացվում են քաղաքացիական բնակչությանն օգնություն ցուցաբերելու գործողություններ, որոնք կրում են բացառապես մարդասիրական և անկողմնակալ բնույթ, և իրականացվում են առանց որևէ աննպաստ տարբերության:

Մաս 5

Եզրափակիչ դրույթներ

Հ ո դ վ ա ծ 19

Տարածումը

Սույն Արձանագրությունը պետք է հնարավորին չափ լայնորեն տարածվի:

Հոդված 20

Ստորագրումը

Սույն Արձանագրությունը կոնվենցիաների մասնակիցների կողմից ստորագրելու համար բաց կլինի Եզրափակիչ ակտն ստորագրելուց վեց ամիս անց և բաց կմնա տասներկու ամսվա ընթացքում:

Հ ո դ վ ա ծ  21

Վավերացումը

Սույն Արձանագրությունը պետք է հնարավորին չափ արագորեն վավերացվի: Վավերագրերն ի պահ են հանձնվում Շվեյցարիայի Դաշնային խորհրդին` կոնվենցիաների ավանդապահին:

Հ ո դ վ ա ծ  22

Միանալը

Սույն Արձանագրությունը միանալու համար բաց է այն չստորագրած՝ կոնվենցիաների ցանկացած մասնակցի առջև: Միանալու մասին փաստաթղթերն ի պահ են հանձնվում կոնվենցիաների ավանդապահին:

Հ ո դ վ ա ծ  23

Ուժի մեջ մտնելը

1. Սույն Արձանագրությունն ուժի մեջ է մտնում երկու վավերագիր կամ միանալու մասին երկու փաստաթուղթ ի պահ հանձնելուց վեց ամիս անց:

2. Կոնվենցիաների` սույն Արձանագրությունը հետագայում վավերացրած կամ դրան միացած յուրաքանչյուր մասնակցի համար այն ուժի մեջ է մտնում այդպիսի մասնակցի կողմից իր վավերագիրը կամ միանալու մասին փաստաթուղթն ի պահ հանձնելուց վեց ամիս անց:

Հ ո դ վ ա ծ   24

Ուղղումները

1. Բարձր պայմանավորվող կողմերից յուրաքանչյուրը կարող է ուղղումներ առաջարկել սույն Արձանագրության առթիվ: Առաջարկված ցանկացած ուղղման տեքստն ուղարկվում է ավանդապահին, որը բոլոր Բարձր պայմանավորվող կողմերի և Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի հետ խորհրդատվություններ անցկացնելուց հետո որոշում է, թե պե՞տք է գումարել համաժողով` առաջարկված ուղղումը կամ ուղղումները քննության առնելու համար:

2. Ավանդապահն այդ համաժողովին հրավիրում է բոլոր Բարձր պայմանավորվող կողմերին, ինչպես նաև կոնվենցիաների մասնակիցներին, անկախ այն բանից` նրանք սույն Արձանագրությունը ստորագրե՞լ են, թե ոչ:

Հ ո դ վ ա ծ  25

Չեղյալ հայտարարելը

1. Այն դեպքում, երբ Բարձր պայմանավորվող կողմը չեղյալ է հայտարարում սույն Արձանագրությունը, չեղյալ հայտարարվելն ուժի մեջ է մտնում չեղյալ հայտարարելու մասին փաստաթուղթն ստանալուց հետո վեց ամիս անց: Սակայն, եթե վեցերորդ ամսվա ավարտին չեղյալ հայտարարած կողմը հայտնվի 1-ին հոդվածում հիշատակված իրադրության մեջ, ապա չեղյալ հայտարարվելն ուժի մեջ չի մտնում մինչև զինված ընդհարման ավարտը: Այն անձինք, որոնք ազատազրկվում են կամ որոնց ազատությունը սահմանափակվում է այդ ընդհարման հետ կապված պատճառներով, այնուամենայնիվ, շարունակվում են սույն Արձանագրության դրույթների հովանավորությունից օգտվել, մինչև նրանց վերջնական ազատագրումը:

2. Չեղյալ հայտարարելու մասին ծանուցումը գրավոր ձևով ուղարկվում է ավանդապահին, որն այդ մասին տեղեկացնում է բոլոր Բարձր պայմանավորվող կողմերին:

Հ ո դ վ ա ծ  26

Ծանուցումը

Ավանդապահը Բարձր պայմանավորվող կողմերին, ինչպես նաև կոնվենցիաների մասնակիցներին, անկախ այն բանից` նրանք սույն Արձանագրությունը ստորագրել են, թե ոչ, ծանուցում է`

ա) սույն Արձանագրության տակ դրված ստորագրությունների և 21 և 22 հոդվածներին համապատասխան՝ վավերագրերը և միանալու փաստաթղթերն ի պահ հանձնելու մասին,

բ) 23 հոդվածին համապատասխան՝ սույն Արձանագրությունն ուժի մեջ մտնելու թվականի մասին և

գ) 24 հոդվածին համապատասխան՝ ստացված հաղորդումների և հայտարարությունների մասին:

Հ ո դ վ ա ծ  27

Գրանցումը

1. Ուժի մեջ մտնելուց հետո սույն Արձանագրությունն ավանդապահի կողմից ուղարկվում է Միավորված ազգերի կազմակերպության քարտուղարություն՝ Միավորված ազգերի կազմակերպության Կանոնադրության 102 հոդվածին համապատասխան գրանցման և հրապարակման համար:

2. Ավանդապահը նաև Միավորված ազգերի կազմակերպության քարտուղարությանը տեղեկացնում է սույն Արձանագրության առթիվ իր ստացած բոլոր վավերագրերի և միանալու վերաբերյալ բոլոր փաստաթղթերի մասին:

Հ ո դ վ ա ծ  28

Նույնական տեքստերը

Սույն Արձանագրության բնագիրը, որի անգլերեն, արաբերեն, իսպաներեն, չինարեն, ռուսերեն և ֆրանսերեն տեքստերը հավասարապես նույնական են, հանձնվում է ի պահ ավանդապահին, որը դրա հաստատված պատճեններն ուղարկում է կոնվենցիաների բոլոր մասնակիցներին:

* Արձանագրությունը Հայաստանի Հանրապետության համար ուժի մեջ է մտել 1993 թվականի դեկտեմբերի 7-ից: