ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

	նախագահությամբ	Ս. Սարգսյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Տ. Պետրոսյանի
		Վ. Աբելյանի
		Ս. Անտոնյանի
		Վ. Ավանեսյանի
		Ե. Խունդկարյանի
		Է. Հայրիյանի
		Ե. Սողոմոնյանի

2010 թվականի հուլիսի 30-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ա/ձ Գևորգ Աստոյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական դատարանի 16.02.2010 թվականի վճռի դեմ՝ ըստ ա/ձ Գևորգ Աստոյանի հայցի ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Արթիկի տարածքային հարկային տեսչության (այսուհետ՝ Տեսչություն)՝ 16.11.2007 թվականի թիվ 1022001 ակտն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ ա/ձ Գևորգ Աստոյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Տեսչության և ՕՀՎ Շիրակի մարզային բաժնի 16.11.2007 թվականի թիվ 1022001 ակտը։

ՀՀ վարչական դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան) 16.02.2010 թվականի վճռով հայցը մերժվել է։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ա/ձ Գևորգ Աստոյանը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Դատարանը կիրառել է «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածը, ՀՀ կառավարության 18.09.1998 թվականի թիվ 580 որոշմամբ հաստատված «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 22-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերում Հայաստանի Հանրապետության հարկային տեսչության կողմից հարկվող օբյեկտների և հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման) կարգի 1-ին բաժնի 2-րդ մասը, որոնք չպետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջները։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Դատարանը հաշվի չի առել, որ «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 2-րդ մասով որպես հարկային մարմնի կողմից հարկային պարտավորությունների հաշվարկման հիմք նշված չէ հաշվապահական փաստաթղթերում ապրանքների մանրածախ իրացման արժեքը ներմուծված ապրանքների արժեքից էականորեն ցածր ցույց տալը։ Ավելին, նշված հոդվածի կիրառման համար պարտադիր է դրանում նշված խախտումներից որևէ մեկը, որի ապացուցման պարտականությունը կրում է հարկային մարմինը։ Մինչդեռ վերջինս, ակտում արձանագրելով, որ ա/ձ Գևորգ Աստոյանի մոտ տեղի է ունեցել գների տրանսֆեր` հարկային պարտավորությունների պլանավորման նպատակով գների նպատակային ձևակերպում, չի կատարել այդ խախտումն ապացուցելու պարտականությունը։

 Բացի այդ, Դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ չի հետազոտել և գնահատել գործում առկա ապացույցները, մասնավորապես` ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 28.10.2008 թվականին կազմված դատա-հաշվապահական փորձաքննության եզրակացությունը և ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ քննչական վարչության 16.07.2009 թվականի «Քրեական գործով վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին» որոշումը, որոնցով ապացուցվել է ձեռնարկատիրական գործունեության ընթացքում ա/ձ Գևորգ Աստոյանի կողմից հանցագործություն չկատարելու հանգամանքը։

Այսպիսով, Դատարանը չի որոշել, թե գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող որ հանգամանքներն են պարզվել և որոնք չեն պարզվել, այլ վճիռը պատճառաբանել է միայն հայցադիմումի պատասխանում և վերը նշված փորձագիտական եզրակացությունում տեղ գտած նախադասությունների տառացի շարադրմամբ, առանց դրանց վերլուծությունների և գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքները հաստատելու։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Դատարանի 16.02.2010 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել նոր քննության։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) 03.10.2006 թվականի «Անհատ ձեռնարկատիրոջ պետական գրանցման» թիվ 01 Ա 102850 վկայականի համաձայն՝ Գևորգ Աստոյանը 03.10.2006 թվականին գրանցվել է որպես անհատ ձեռնարկատեր (հ. 1, գ.թ. 15)։

2) ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության պետի 21.08.2007 թվականի թիվ 1022001 հանձնարարագրի համաձայն՝ 29.10.2007 թվականից մինչև 16.11.2007 թվականը ա/ձ Գևորգ Աստոյանի մոտ կատարվել է բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների և հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող օրենսդրության առանձին պահանջների կատարման ճշտության լուծարային ստուգում (հ. 1, գ.թ. 18)։

3) Ստուգման արդյունքներն արձանագրվել են 16.11.2007 թվականի թիվ 1022001 ակտում, որի համաձայն՝ ա/ձ Գևորգ Աստոյանին առաջադրվել է պետական բյուջե մուծման ենթակա 59.117.700 ՀՀ դրամ լրացուցիչ հարկային պարտավորություն, այդ թվում` տույժ-տուգանքներով հանդերձ 47.038.500 ՀՀ դրամ եկամտահարկ, 280.600 ՀՀ դրամ ավելացված արժեքի հարկ, 11.798.600 ՀՀ դրամ պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարներ։

Ստուգման ակտի 3-րդ կետի համաձայն՝ ա/ձ Գևորգ Աստոյանի մոտ տեղի է ունեցել գների տրանսֆեր, հարկային պարտավորությունների պլանավորման նպատակով գների նպատակային ձևակերպում, ինչպես նաև ներմուծված ապրանքներն իրացվել են մաքսային արժեքից էականորեն ցածր գներով։ Հիմք ընդունելով «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի դրույթները` հարկային պարտավորությունները հաշվարկվել են անուղղակի եղանակով` ՀՀ կառավարության 18.09.1998 թվականի որոշմամբ սահմանված կարգով (հ. 1, գ.թ. 19-24)։

4) Դատարանի 05.02.2009 թվականի որոշմամբ սույն վարչական գործի վարույթը կասեցվել է մինչև ա/ձ Գևորգ Աստոյանի կողմից հաշվետվություններում ակնհայտ խեղաթյուրված տվյալներ մտցնելու միջոցով առանձնապես խոշոր չափի հարկերից խուսափելու փաստի առթիվ հարուցված քրեական գործով վերջնական ակտ կայացնելը (հ. 2, գ.թ. 15-17)։

5) Նշված քրեական գործով փորձաքննություն նշանակելու մասին որոշման հիման վրա ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից 28.10.2008 թվականին տրված դատա-հաշվապահական փորձաքննության եզրակացության համաձայն` հարկային մարմնի աշխատակիցների կողմից լուծարային սոտւգումը կատարվել է փաստաթղթային ստուգման մեթոդի մեջ ներառված` փաստաթղթերի ստուգում ըստ ձևի, թվաբանական և նորմատիվային եղանակների, ինչպես նաև «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի և ՀՀ կառավարության 18.09.1998 թվականի թիվ 580 որոշմամբ հաստատված «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 22-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերում Հայաստանի Հանրապետության հարկային տեսչության կողմից հարկվող օբյեկտների և հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման) կարգով նախատեսված դրույթների կիրառմամբ։ Նման մեթոդով կատարված ստուգումը սույն փորձաքննությամբ զուտ հարկային հաշվառման տեսանկյունից կդիտվի հիմնավոր, եթե հետաքննությամբ կամ նախաքննությամբ պարզվի, որ ա/ձ Գևորգ Աստոյանի կողմից ՀՀ տարածք ներմուծված ապրանքները մանրածախ առևտրի միջոցով իրականում իրացվել են այդ ներմուծված ապրանքների մաքսային արժեքով կամ դրանից բարձր գներով (հ. 2, գ.թ. 40-56)։

6) ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ քննչական վարչության 16.07.2009 թվականի «Քրեական գործով վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին» որոշման համաձայն` քրեական գործով նախաքննության ընթացքում չի հիմնավորվել այն փաստը, որ ա/ձ Գևորգ Աստոյանի կողմից 2007 թվականի ընթացքում ներմուծված ապրանքները վերջինիս կողմից իրացվել են մաքսային արժեքով կամ ավելի բարձր արժեքով, ուստի քրեական գործի վարույթը կարճվել է` հանցագործության դեպքի բացակայության հիմքով, իսկ Գևորգ Աստոյանի նկատմամբ քրեական հետապնդում չի իրականացվել (հ. 2, գ.թ. 59-61)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

«Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` եթե հարկ վճարողը չի ներկայացնում հարկվող օբյեկտների գծով հաշվապահական հաշվառման (հարկային օրենսդրությամբ կամ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշումներով նախատեսված դեպքերում` նաև այլ հաշվառման և (կամ) գրանցումների վերաբերող) սահմանված փաստաթղթերը կամ դրանք վարում է սահմանված կարգի կոպիտ խախտումներով, կամ ակնհայտ կեղծ տվյալներ է մտցնում հարկային տեսչություն ներկայացրած հաշվետվություններում, հաշվարկներում, հայտարարագրերում և այլ փաստաթղթերում, որի հետևանքով անհնար է դառնում հարկային օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հաշվարկել հարկ վճարողի հարկային պարտավորությունը, ապա հարկվող օբյեկտները և հարկային պարտավորությունները հաշվարկում է հարկային տեսչությունը` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով, մասնավորապես, հիմնվելով հարկ վճարողի ակտիվների, հարկ վճարողի իրացման շրջանառության ծավալների, հարկ վճարողի արտադրության և շրջանառության ծախսերի, գույքագրման եւ չափագրման տվյալների, օրենքով սահմանված կարգով երրորդ անձից ստացված տեղեկությունների, համանման պայմաններում գործող այլ սուբյեկտների միջև կիրառված գների և այլ ցուցանիշների, հասույթի հաշվարկային 25 տոկոս վերադիրի, օրենքով իրականացված հսկիչ գնումների վրա։

ՀՀ կառավարության 18.09.1998 թվականի թիվ 580 որոշմամբ հաստատված «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 22-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերում Հայաստանի Հանրապետության հարկային տեսչության կողմից հարկվող օբյեկտների և հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման) կարգի 1-ին բաժնի 2-րդ մասի գ) կետի համաձայն` «շահագրգռվածության հիման վրա կատարված (կնքված) գործարքներ» են համարվում այն գործարքները, որոնք կատարվել (կնքվել) են`

 - հարկ վճարողի և այդ հարկ վճարողի կախյալ հարկ վճարողի միջև` առանց «բացված ձեռքի սկզբունքի» պահպանման։

 Սույն կարգի կիրառման առումով հարկ վճարողը մեկ այլ (հիմնական) հարկ վճարողի նկատմամբ համարվում է կախյալ հարկ վճարող, եթե հիմնական հարկ վճարողն ունի օրենքով չարգելված ձևով մյուս հարկ վճարողի որոշումները կանխորոշելու իրավունք.

 - այն հարկ վճարողների միջև, որոնց որոշումները կանխորոշելու իրավունք ունեցողը միևնույն հարկ վճարողն (վճարողներն) է (են), կամ (որոշումները կանխորոշելու իրավունք ունեցող հարկ վճարողի ֆիզիկական անձ լինելու դեպքում) նրանց ամուսինները, ծնողները, երեխաները, քույրերը, եղբայրները, այլ հարազատները և (կամ) ազգականները։

 «Բացված ձեռքի սկզբունքը» համարվում է չպահպանված, եթե հարկային տեսչության մարմինների կողմից կատարված վերլուծությունները և համադրումներն ապահովում են փաստարկներ` եզրակացնելու համար, որ, ըստ էության, տեղի է ունեցել գների տրանսֆեր (հարկվող օբյեկտների կարգավորման, հարկային պարտավորությունների պլանավորման նպատակով գների նպատակային ձևակերպում)` համանման պայմաններում և հանգամանքներում այլ երկու անկախ հարկ վճարողների (սուբյեկտների) միջև սովորաբար կիրառվող գներից տարբերվող, իսկ ներմուծված ապրանքների դեպքում` նաև մաքսային արժեքից ցածր գներով (բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով հարկ վճարողների կողմից գնային զեղչերի կիրառման դեպքերի) գործարքի կատարման ձևով։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով հավաքված ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով պարզում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 24-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարանը, անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։ Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը վճռի մեջ պետք է պատճառաբանի նման համոզմունքի ձևավորումը։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 113-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիս գնահատում է ապացույցները, որոշում է, թե գործի համար նշանակություն ունեցող որ հանգամանքներն են պարզվել, և որոնք չեն պարզվել, որոշում է տվյալ գործով կիրառման ենթակա օրենքները և այլ իրավական ակտերը, որոշում է հայցը լրիվ կամ մասնակի բավարարելու կամ այն մերժելու հարցը։

Վերը նշված նորմերից հետևում է, որ Դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզման հանգելու համար պարտավոր է հետազոտել և գնահատել գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը, և միայն նշված պահանջների պահպանման արդյունքում որոշել հայցը լրիվ կամ մասնակի բավարարելու կամ մերժելու հարցը։

Դատարանը 05.02.2009 թվականի որոշմամբ սույն վարչական գործի վարույթը կասեցրել է մինչև Գևորգ Աստոյանի կողմից հաշվետվություններում ակնհայտ խեղաթյուրված տվյալներ մտցնելու միջոցով առանձնապես խոշոր չափի հարկերից խուսափելու փաստի առթիվ հարուցված քրեական գործով վերջնական ակտ կայացնելը, մինչդեռ պատշաճ իրավական գնահատականի չի արժանացրել քրեական գործով նշանակված փորձաքննության արդյունքում ստացված ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի 28.10.2008 թվականի դատա-հաշվապահական փորձաքննության եզրակացությանը, որի համաձայն` կատարված ստուգումը հարկային հաշվառման տեսանկյունից կդիտվի հիմնավոր, եթե հետաքննությամբ կամ նախաքննությամբ պարզվի, որ ա/ձ Գևորգ Աստոյանի կողմից ՀՀ տարածք ներմուծված ապրանքները մանրածախ առևտրի միջոցով իրականում իրացվել են այդ ներմուծված ապրանքների մաքսային արժեքով կամ դրանից բարձր գներով, ինչպես նաև ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ քննչական վարչության 16.07.2009 թվականի «Քրեական գործով վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու մասին» որոշումը, որի համաձայն` քրեական գործով նախաքննության ընթացքում չի հիմնավորվել այն փաստը, որ ա/ձ Գևորգ Աստոյանի կողմից 2007 թվականի ընթացքում ներմուծված ապրանքները վերջինիս կողմից իրացվել են մաքսային արժեքով կամ ավելի բարձր արժեքով։

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նշված ապացույցներով հիմնավորվում է Տեսչության կողմից կատարված ստուգման` հարկային հաշվառման տեսանկյունից ոչ հիմնավոր լինելու, հետևաբար նաև ստուգման ակտով ա/ձ Գևորգ Աստոյանին ոչ իրավաչափ հարկային պարտավորություն առաջադրելու հանգամանքը։

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ անվավեր է առոչինչ չհանդիսացող այն ոչ իրավաչափ վարչական ակտը, որն ընդունվել է` ա) օրենքի խախտմամբ, այդ թվում` օրենքի սխալ կիրառման կամ սխալ մեկնաբանման հետևանքով, բ) կեղծ փաստաթղթերի կամ տեղեկությունների հիման վրա, կամ եթե ներկայացված փաստաթղթերից ակնհայտ է, որ ըստ էության պետք է ընդունվեր այլ որոշում։

 Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ 16.11.2007 թվականի ստուգման ակտն ընդունվել է օրենքի խախտմամբ, մասնավորապես` «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի և ՀՀ կառավարության 18.09.1998 թվականի թիվ 580 որոշմամբ հաստատված «Հարկերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 22-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերում Հայաստանի Հանրապետության հարկային տեսչության կողմից հարկվող օբյեկտների և հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման) կարգի 1-ին բաժնի 2-րդ մասի սխալ մեկնաբանման հետևանքով, հետևաբար այն ենթակա է անվավեր ճանաչման։

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի նշված հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Դատարանի վճիռը բեկանելու համար։

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ ենթակետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու ՀՀ վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է ՀՀ Սահմանադրության և Կոնվենցիայի վերը նշված հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից։

 Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 118-րդ հոդվածով, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով, ՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն։ Բեկանել ՀՀ վարչական դատարանի 16.02.2010 թվականի վճիռը և այն փոփոխել. անհատ ձեռնարկատեր Գևորգ Աստոյանի հայցը բավարարել` անվավեր ճանաչել ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության Արթիկի տարածքային հարկային տեսչության և ՕՀՎ Շիրակի մարզային բաժնի 16.11.2007 թվականի թիվ 1022001 ակտը։

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։

Նախագահող`		Ս. Սարգսյան
Դատավորներ`		Տ. Պետրոսյան
		Վ. Աբելյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ե. Խունդկարյան
		Է. Հայրիյան
		Ե. Սողոմոնյան