ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

N ԱԽ-11-Ո-32

2007 թ.

ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ԱՐԱԲԿԻՐ ԵՎ ՔԱՆԱՔԵՌ-ԶԵՅԹՈՒՆ ՀԱՄԱՅՆՔՆԵՐԻ ԱՌԱՋԻՆ ԱՏՅԱՆԻ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ԴԱՏԱՎՈՐ ԱԼՎԱՐԴ ՀՈՒՆԱՆՅԱՆԻՆ ԿԱՐԳԱՊԱՀԱԿԱՆ ՊԱՏԱՍԽԱՆԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼՈՒ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ԳՈՐԾԸ ԿԱՐՃԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ

ՀԵՏԵՎՅԱԼ ԿԱԶՄՈՎ՝

նախագահությամբ	Հ. Մանուկյանի
մասնակցությամբ ԱԽ անդամներ	Վ. Աբելյանի, Ս. Անտոնյանի, Տ. Բարսեղյանի, Ա. Թումանյանի, Ա. Խաչատրյանի, Մ. Մարտիրոսյանի, Լ. Մեհրաբյանի, Հ. Մովսեսյանի, Տ. Պետրոսյանի, Մ. Սիմոնյանի, Ն. Տավարացյանի
մասնակցությամբ դատավոր	Ա. Հունանյանի
ՀՀ արդարադատության նախարար	Գ. Դանիելյանի
ՀՀ արդարադատության նախարարի տեղակալ	Գ. Կոստանյանի
քարտուղարությամբ	Մ. Հարթենյանի

2007 թվականի նոյեմբերի 19-ին Երևան քաղաքում՝ դռնփակ նիստում, քննարկելով Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Ալվարդ Հունանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթը.

ՀՀ արդարադատության նախարարի 2007 թվականի հոկտեմբերի 9-ի թիվ 263-Ա հրամանով Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Ալվարդ Հունանյանի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու առիթ է հանդիսացել Վարսենիկ Մուրադյանի և մյուսների լիազոր ներկայացուցիչ Դավիթ Հակոբյանի կողմից 2007 թվականի սեպտեմբերի 20-ին ՀՀ արդարադատության նախարարին հասցեագրված դիմումը:

2. Կարգապահական խախտման վերաբերյալ ՀՀ արդարադատության նախարարի եզրակացությունը.

ՀՀ արդարադատության նախարարը Արդարադատության խորհրդին (այսուհետ՝ Խորհուրդ) է ներկայացրել միջնորդություն՝ դատավոր Ա.Հունանյանին արդարադատություն իրականացնելիս դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտումներ թույլ տալու համար կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մասին: Նշված միջնորդությանը կցվել է Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Ալվարդ Հունանյանի կարգապահական խախտման վերաբերյալ ՀՀ արդարադատության նախարարի եզրակացությունը:

Ըստ եզրակացության՝

Հայցվորներ Վարսենիկ Մուրադյանի և մյուսների լիազոր ներկայացուցիչ Դավիթ Հակոբյանը 05.09.2007 թվականին հայցադիմում է ներկայացրել Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարան` բաժնային սեփականության ներքո գտնվող գույքը բաժանելու և դրանից հայցվորների բաժինն առանձնացնելու պահանջի մասին: Հայցադիմումին կից, իբրև հայցապահանջը հաստատող ապացույց, ներկայացվել է ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի Արաբկիրի տարածքային ստորաբաժանման կողմից 16.07.2007 թվականին տրված թիվ 2959 տեղեկանքն այն մասին, որ վիճելի բնակարանը բաժնային սեփականության իրավունքով պատկանում է հայցվորներին և պատասխանողներին՝ յուրաքանչյուրին 1/6 մասի չափով (իրականում բաժնային սեփականության, ինչպես նաև չափի մասին տեղեկանքում նշում չկա):

Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Ա.Հունանյանը 2007 թվականի սեպտեմբերի 14-ին, հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 92-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետի դրույթները, կայացրել է հայցադիմումը վերադարձնելու մասին որոշում պատճառաբանելով, որ հայցապահանջը հաստատող ապացույց հայցվորները չեն ներկայացրել, ինչը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետով սահմանված պահանջ է: Որպես այդպիսի ապացույց դատարանը դիտել է ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի տարածքային ստորաբաժանման կողմից տրամադրվող տեխնիկական եզրակացությունը՝ բնակարանից բաժինն առանձնացնելու հնարավորության վերաբերյալ:

Միաժամանակ, դատարանն իր որոշումը հիմնավորել է նույն օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 1.1-րդ կետի պահանջով, ըստ որի՝ հայցադիմումին կարող են կցվել նաև հայցապահանջը հաստատող ապացույցներ:

Վերոնշյալը հանգեցրել է ՀՀ Սահմանադրության, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի դրույթների ակնհայտ և կոպիտ խախտման, քանի որ դատավորը մերժել է հայցի ընդունումը (իրականում՝ վերադարձրել է հայցադիմումը) հայցվորի կողմից ներկայացված հայցապահանջը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 5-րդ ենթակետի պահանջներին չբավարարելու պատճառով: Այնինչ, հայցադիմումի թե նյութական, թե ձևական պահանջները բավարարված են եղել. հայցվորը ներկայացրել է բոլոր այն փաստաթղթերը, որոնք բավարարում են հայցապահանջին ներկայացվող նաև ձևական պահանջները` դրանով իսկ ապահովելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածով նախատեսված այն պահանջները, որոնք անհրաժեշտ են հայցի հարուցման համար:

Ինչ վերաբերում է նույն օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 1.1-րդ կետին, ապա այն դիսպոզիտիվ է և դատավարության այդ փուլում չէր կարող հիմք հանդիսանալ հայցադիմումը վերադարձնելու համար: Այսինքն՝ դատավորի կողմից պահանջվող եզրակացության բացակայությունը հիմք չէր հայցի ընդունումը մերժելու (իրականում՝ հայցադիմումը վերադարձնելու) համար, քանի որ նման պարտականություն հայցվորի համար օրենքով սահմանված չէր:

Միաժամանակ համաձայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասի՝ գործին մասնակցող անձը, որը հնարավորություն չունի անհրաժեշտ ապացույցներ ձեռք բերել գործին մասնակցող կամ չմասնակցող այլ անձից, որի մոտ այն գտնվում է, իրավունք ունի տվյալ ապացույցները պահանջելու միջնորդությամբ դիմել դատարան: Տվյալ դեպքում, դատարանի կողմից մատնանշված եզրակացությունը ձեռք բերելու համար դիմումատուն կարող էր միջնորդությամբ հանդես գալ դատաքննության ընթացքում, եթե նման եզրակացության անհրաժեշտությունն առաջանար:

Բացի այդ, հայցվորները պահանջել էին իրենց բաժիններն առանձնացնել բնեղենով` ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 197-րդ հոդվածով, հետևաբար, հնարավոր էր` նշված եզրակացությունը որպես ապացույց անհրաժեշտ չլիներ:

Ըստ նախարարի եզրակացության՝ հայցվորներն իրենց հայցադիմումում նշել են, որ իրենք հանդիսանում են վիճելի բնակարանի համասեփականատերեր, որով և ապահովել են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետի՝ հայցադիմումում հայցապահանջը հաստատող ապացույցները նշելու պահանջը:

Արդյունքում դատարանը խախտել է նաև «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի դրույթները, քանի որ արդարադատության մատչելիության իրավունքի իրականացմանը ոչ արդարացված միջամտության արդյունքում քաղաքացիներն անհիմն, ապօրինի զրկվել են դատարան դիմելու իրավունքից, որի արդյունքում ձգձգվել է նաև գործի քննության ողջամիտ ժամկետը:

ՀՀ արդարադատության նախարարի եզրակացության մեջ որպես խախտումը հիմնավորող փաստարկ մատնանշված է նաև ՀՀ քաղաքացիական վերաքննիչ դատարանի՝ տվյալ որոշումը վերացնելու մասին 2007 թվականի սեպտեմբերի 2-ի թիվ Ա-138/07 որոշումը:

3. Դատավորի բացատրությունում բերված փաստարկները ՀՀ արդարադատության նախարարի կողմից հարուցված կարգապահական վարույթի վերաբերյալ.

Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Ալվարդ Հունանյանը, չժխտելով եզրակացության մեջ նշված փաստի առկայությունը, վիճարկեց դրա որակումը որպես կարգապահական խախտում` նշելով, որ 2007 թվականի սեպտեմբերի 14-ի հայցադիմումը վերադարձնելու որոշում կայացնելու համար հիմք է հանդիսացել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետի և 88-րդ հոդվածի 1.1-րդ կետի պահանջները:

Մասնավորապես, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետում նշված է, որ հայցադիմումում պետք է նշվեն հայցապահանջները հաստատող ապացույցները, իսկ 88-րդ հոդվածի 1.1-րդ կետի համաձայն՝ հայցադիմումին կարող են կցվել նաև հայցապահանջները հաստատող ապացույցները:

Եթե ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 1.1 կետում նշված է, որ հայցադիմումին կարող են կցվել հայցապահանջները հաստատող ապացույցները, ապա տվյալ դեպքում դա չի նշանակում, որ հայցադիմումին ապացույցներ չպետք է կցվեն: Քննարկվող հայցապահանջը վերաբերում է գույքը բնեղենով առանձնացնելուն, որի հիմնական ապացույցը տեխնիկական եզրակացությունն է, առանց որի վեճին լուծում տալ հնարավոր չէ:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր պահանջների և առարկությունների հիմքում ընկած հանգամանքները: Տվյալ դեպքում, հայցվոր կողմը պարտավոր է ապացուցել իր պահանջի հիմքում ընկած հանգամանքները: Եթե նա չի կարող ձեռք բերել ապացույցը, ապա գրավոր միջնորդությամբ կարող է խնդրել դատարանին, որպեսզի դատարանն ինքը ձեռք բերի ապացույցը, մինչդեռ նման միջնորդոթյուն չի ներկայացվել դատարան:

Հայցվորն ինքն է պարտավոր ապացուցել հայցի հիմքում ընկած հանգամանքները, այսինքն` ապացուցման պարտականությունը դրված է հայցվորի վրա, այստեղ արդեն կարևոր է կողմերի մրցակցության և իրավահավասարության սկզբունքը, որը ամրագրված է ինչպես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածում, այնպես էլ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի դրույթներում: Հայցվորը պարտավոր է ներկայացնել ապացույցները, իսկ պատասխանողը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 95-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պարտավոր է ներկայացնել հայցադիմումի վերաբերյալ իր պատասխանը:

Եզրակացության մեջ նշված այն պատճառաբանությունը, որ հայցվորները ներկայացրել են բոլոր փաստաթղթերը, այդ թվում՝ կադաստրից տեղեկանք այն մասին, որ հանդիսանում են բնակարանի համասեփականատերեր, ապա այն չի կարող դիտվել որպես հայցապահանջը հիմնավորող ապացույց, քանզի համասեփականատեր լինելու հանգամանքն ապացուցվում է նրանց կողմից ներկայացված սեփականության վկայականով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 92-րդ հոդվածի համաձայն` դատավորը վերադարձնում է հայցադիմումը, եթե չեն պահպանվել սույն օրենսգրքի 87-րդ հոդվածում սահմանված հայցադիմումի ձևին և բովանդակությանն առաջադրվող պահանջները: Հայցվորների կողմից հայցադիմումին կցված չի եղել իրենց պահանջը հաստատող` տվյալ դեպքում տեխնիկական եզրակացություն բնակարանից բաժնեմասն առանձնացնելու հնարավորության վերաբերյալ, առանց որի դատարանը չէր կարող վեճին վերջնական լուծում տալ:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում է նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները, կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքը, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ, անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք: Դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում գործի քննությունը նաև ՀՀ դատական օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 2-րդ կետի պահանջն է:

Մինչև հայցադիմումի ընդունումը տվյալ հայցապահանջով տեխնիկական եզրակացությունը հայցադիմումին կցելու անհրաժեշտությունը պայմանավորված է դատաքննության փուլում գործի քննությունը չձգձգելու, փորձաքննություն նշանակելու հիմքով գործի վարույթը չկասեցնելու և միայն ողջամիտ ժամկետում դատաքննության արդյունավետությունն ապահովելու նպատակով, ինչը բխում է արդարադատության շահերից:

Գործի քննության արդյունավետությունից ելնելով` հայցվորների ներկայացուցիչը վերաքննիչ բողոք բերելու փոխարեն կարող էր ավելի կարճ ժամկետում ձեռք բերել վերը նշված ապացույցը և կրկին հայցադիմումը ներկայացնել դատարան` հատկապես, երբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 92-րդ հոդվածի 3-րդ կետը հնարավորություն է տալիս խախտումները վերացնելուց հետո եռօրյա ժամկետում հայցադիմումը կրկին դատարան ներկայացնել, իսկ ներկայացնելու դեպքում հայցադիմումը դատարանում ընդունված է համարվում սկզբնական ներկայացնելու օրը:

Ինչ վերաբերում է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից առաջին ատյանի դատարանի որոշման բեկանմանը, ինչը կարգապահական վարույթ հարուցող անձը գնահատել է որպես դատավարական օրենքի նորմերի ակնհայտ և կոպիտ խախտման ապացույց, ապա ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդված 3-րդ կետի համաձայն՝ դատական ակտը բեկանելը կամ փոփոխելն ինքնին չի առաջացնում այդ ակտը կայացրած դատավորի պատասխանատվություն:

Դատավորի կարծիքով կարգապահական վարույթ հարուցող անձը հայցադիմումը վերադարձնելու մասին որոշումը շփոթել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 91-րդ հոդվածում նշված հայցադիմումի ընդունումը մերժելու որոշման հետ, քանի որ եզրակացությունում մի քանի անգամ նշված է. «դատավոր Ա.Հունանյանի կողմից հայցի ընդունումը մերժելու մասին» արտահայտությունը:

Ներկայումս ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 02.10.2007 թվականի որոշմամբ հայցադիմումը վերադարձնելու մասին վերը նշված որոշումը վերացվել է, գործը հանձնվել է դատավորին 05.10.2007 թվականին, հայցադիմումը վարույթ է ընդունվել 08.10.2007 թվականին և նշանակվել դատաքննության 25.10.2007 թվականին: Նշված օրը պատասխանողի ներկայացուցիչը խնդրել է գործի քննությունը հետաձգել գործի նյութերին ծանոթանալու համար, գործի քննությունը հետաձգվել է 30.10.2007 թվականին, այդ օրը կողմերը խնդրել են կնքել հաշտության համաձայնություն և 09.11.2007 թվականին ներկայացրել են հաշտության համաձայնություն, որի վերաբերյալ վճիռը կհրապարակվի 20.11.2007 թվականին:

Դատավոր Ա.Հունանյանը գտնում է, որ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքերը բացակայում են և խնդրել է ՀՀ դատական օրենսգրքի 162-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին ենթակետի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ գործը կարճել:

4. Կարգապահական պատասխանատվության հարցի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.

Խորհուրդը հիմք է ընդունում արձանագրված հետևյալ փաստական հանգամանքները.

1. Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի 2007 թվականի սեպտեմբերի 14-ի որոշմամբ հայցադիմումը վերադարձվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 5-րդ ենթակետի, և նույն օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 1.1-րդ մասի պահանջներին չհամապատասխանելու հիմքով:

2. ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 2007 թվականի հոկտեմբերի 2-ի (ըստ որոշման՝ 02.09.2007թ.) որոշմամբ հայցադիմումը վերադարձնելու մասին վերոնշյալ որոշումը վերացվել է:

3. Հայցվորների ներկայացուցիչ Դ.Հակոբյանը 2007 թվականի սեպտեմբերի 20-ին դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու դիմում է ներկայացրել ՀՀ արդարադատության նախարարին:

4. ՀՀ արդարադատության նախարարի 2007 թվականի հոկտեմբերի 9-ի հրամանով դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ է հարուցվել, որի արդյունքում ՀՀ արդարադատության նախարարը Խորհրդին միջնորդություն է ներկայացրել դատավոր Ալվարդ Հունանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ: Միջնորդությանը կից ներկայացվել է նաև կարգապահական խախտման վերաբերյալ ՀՀ արդարադատության նախարարի եզրակացությունը:

5. Նյութերում առկա է ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի աշխատակազմի Արաբկիրի տարածքային ստորաբաժանման ղեկավարի 2007 թվականի հուլիսի 7-ի գրությունը, որի համաձայն՝ հայցվորները և պատասխանողները համարվում են Մամիկոնյանց 45 շենքի թիվ 13 բնակարանի սեփականատերեր:

5. Խորհրդի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Քննարկելով Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Ալվարդ Հունանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը, լսելով դատավորի բացատրությունը, ուսումնասիրելով վարույթի նյութերը և հետազոտելով ապացույցները՝ Խորհուրդը գտնում է, որ ներկայացված միջնորդությունը ենթակա է մերժման, իսկ վարույթը՝ կարճման, հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետի համաձայն՝ հայցադիմումում պետք է նշվեն հայցապահանջները հաստատող ապացույցները: Նշված դրույթը կոչված է բարձրացնելու արդարադատության արդյունավետությունը, սակայն այն նախևառաջ կոչված է ապահովելու ՀՀ Սահմանադրությամբ, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայով, ինչպես նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով ամրագրված մրցակցության և կողմերի իրավահավասարության սկզբունքները: Տվյալ դեպքում խնդիրը կայանում է նրանում, որ հայցվորն ինքը պետք է ապացուցի իր պահանջները, և արդեն իսկ հայցադիմումում հայցվորի կողմից պետք է հղում կատարվեն այն հանգամանքներին, որոնց վրա վերջինս հենվում է, ինչպես նաև պետք է մատնանշվեն այն ապացույցները, որոնք հաստատում են իրավաբանական նշանակություն ունեցող այդ հանգամանքները: Այսինքն՝ մրցակցային դատավարության պայմաններում հայցի փաստարկումն ուղղակիորեն կապված է հայցվորի՝ իր պահանջներն ապացուցելու պարտականության հետ: Խորհուրդը նման եզրահանգման է գալիս, մասնավորապես` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ, 48-րդ և 49-րդ հովածների տրամաբանական վերլուծության արդյունքում:

Այսպես՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ քաղաքացիական դատավարությունն իրականացվում է կողմերի մրցակցության և իրավահավասարության հիման վրա: Նույն օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր պահանջների և առարկությունների հիմքում ընկած հանգամանքները: Նշվածից բխում է, որ դատարանը չի կրում ապացուցման պարտականություն. ապացուցումը դա կողմերի պարտականությունն է: Ապացուցումն առաջին հերթին հայցվորի պարտականությունն է: Այդ պատճառով քաղաքացիական դատավարությունում մասնավոր իրավահարաբերություններից բխող վեճերում գործում է այն կանխավարկածը, համաձայն որի՝ պատասխանողը չի կրում ապացուցման պարտականություն, եթե հայցվորը չի ապացուցել իր պահանջների հիմքում ընկած հանգամանքները:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք: Սա ընդհանուր կանոն է և այն, ինչպես արդեն նշվեց վերը, առաջին հերթին վերաբերում է հայցվորին: Այսինքն՝ հայցվորը պետք է նշի հայցի հիմքը և այն հիմնավորող ապացույցները, որպեսզի պատասխանողը կարողանա պաշտպանվել՝ առարկություններ և դրանք հիմնավորող ապացույցներ ներկայացնել դրանց դեմ:

Տվյալ դեպքում հայցվորները դատարանից խնդրել են իրենց բաժինները բնեղենով առանձնացնել, որի կապակցությամբ մատնանշել են ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի աշխատակազմի Արաբկիրի տարածքային ստորաբաժանման ղեկավարի գրությունը: Նշված փաստաթղթի համաձայն՝ հայցվորները և պատասխանողները համարվում են Մամիկոնյանց 45 շենքի թիվ 13 բնակարանի սեփականատերեր:

Վերոնշյալ փաստի առկայությունը վկայում է հայցվորների կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 87-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետի ձևական պահանջը պահպանելու մասին: Սակայն, հայցվորի կողմից վկայակոչված ապացույցով հաստատվում է ընդամենը հայցվորների՝ տվյալ բնակարանի սեփականատեր լինելու հանգամանքը: Հայցվորները նշել են, որ իրենք հանդիսանում են բաժնային սեփականության մասնակիցներ և դատարանից խնդրել են իրենց մասերը բնեղենով առանձնացնել: Դատարանին ներկայացված վերոնշյալ գրության ուսումնասիրությունից չի երևում, թե տվյալ բնակարանը նրանց պատկանում է բաժնային, թե՞ համատեղ սեփականության իրավունքով: Հայցվորներն իրենց սեփականության իրավունքի առկայության հանգամանքը հիմնավորելուց բացի, պետք է նշեին այն ապացույցը կամ ապացույցները, որոնք հաստատում են կողմերի բաժնային սեփականության փաստը, քանի որ համատեղ սեփականությունից բաժին չի առանձնացվում մինչև համատեղ սեփականության մասնակիցներից յուրաքանչյուրի բաժինը նախապես որոշելը: Խորհուրդը գտնում է, որ բաժնային սեփականության իրավունքի առկայության հանգամանքը հաստատող ապացույցների չներկայացումը հետագայում կարող էր էականորեն բարդացնել դատարանի աշխատանքը, սակայն ելնելով դատական մատչելիության առաջնայնությունից, գտնում է, որ տվյալ դեպքում հայցադիմումը և դրանում մատնանշված ապացույցը բավարար էին հայցադիմումը վարույթ ընդունելու համար, թեպետ բավարար չէին վեճի արդյունավետ լուծման համար: Այսինքն՝ Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քաբաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի կողմից վկայակոչված նորմի խախտումն առկա է:

ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք է՝ նյութական կամ դատավարական օրենքի նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտումը: Սակայն, նշված խախտումը որևէ կերպ չի կարող համարվել կոպիտ և ակնհայտ խախտում, քանի որ արդարադատության իրականացման ընթացքում թույլ չեն տրվել ՀՀ Սահմանադրության, օրենքների նորմերի այնպիսի էական խախտումներ, որոնք հանգեցրել են կամ կարող են հանգեցնել անձանց՝ վերոհիշյալ իրավական ակտերով երաշխավորված իրավունքների և ազատությունների կոպիտ սահմանափակմանը, դրանցից զրկելուն, գործի հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտմանը խոչընդոտելուն և չեն ազդել գործով ճիշտ և օրինական որոշման կայացմանը (Խորհուրդը նյութական կամ դատավարական օրենքի նորմերի կոպիտ և ակնահայտ խախտման վերաբերյալ իր իրավական դիրքորոշումն արտահայտել է նախկինում կայացված որոշումներում. տես օրինակ՝ Արդարադատության խորհրդի 2007 թվականի հոկտեմբերի 12-ի ԱԽ-7-Ո-18 թվակիր որոշումը): Հետևաբար, այն չի կարող նաև դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք հանդիսանալ:

ՀՀ արդարադատության նախարարի կողմից որպես կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմք նշված է նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 1.1-րդ կետի խախտումը: Նշված նորմի համաձայն՝ հայցադիմումին կարող են կցվել նաև հայցապահանջները հաստատող ապացույցներ: Խորհուրդը գտնում է, որ տվյալ նորմը դիսպոզիտիվ է, ուստի այն չի կարող հիմք հանդիսանալ հայցադիմումը վերադարձնելու համար:

Միաժամանակ Խորհուրդը նշված խախտումը բավարար չի համարում դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու համար, քանի որ նշված դրույթն ուղղակիորեն չի հակասում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի որևէ հոդվածի, սակայն չի բխում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի տրամաբանությունից: Համադրելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի, 49-րդ հոդվածի 1-ին կետի և 88-րդ հոդվածի 1.1-րդ կետի նորմերը` ստացվում է, որ գործին մասնակցող անձինք ապացույցներ ներկայացնելու պարտականությունը կրում են դատաքննության ընթացքում: Իրականում քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի տրամաբանությունը չի կարող այդպիսին լինել, քանի որ արդար դատաքննության բաղկացուցիչ տարրերը կազմող մրցակցության, իրավահավասարության և գործի ողջամիտ ժամկետներում քննության պահանջներից բխում է, որ հայցվորն իր բոլոր ապացույցները պետք է ներկայացնի դատարանին, որպեսզի դատարանը նախ՝ կարողանա ճիշտ որոշում կայացնել, այնուհետև՝ դրանք ուղարկի պատասխանողին՝ դատական նիստին նախապատրաստվելու և սահմանված ժամկետում առարկություններ ներկայացնելու համար: Այլապես պատասխանողը, ինչպես նաև դատարանը, դատական նիստում ներկայացված ապացույցներին ստիպված են լինում ծանոթանալ անմիջապես դատական նիստում, ինչն արդար դատաքննության իրավունքը դարձնում է տեսական (կողմերի հավասարության և մրցակցության սկզբունքների, այդ թվում՝ «հավասար զենքերի» խնդրի մասին բազմիցս խոսվել է նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռներում. տես օրինակ՝ 1997 թվականի փետրվարի 24-ի Դե Հաէսը և Գիյսելսն ընդդեմ Բելգիայի, 1993 թվականի հունիսի 23-ի Ռուիզ-Մաթեոսն ընդդեմ Իսպանիայի վճիռները):

Դատարաններն ապացույցներին ծանոթանալու համար հաճախ իրենց նախաձեռնությամբ, կամ կողմի միջնորդությամբ ստիպված են լինում հետաձգել դատական նիստերն ապացույցի թույլատրելի կամ վերաբերելի լինելը որոշելու և դրանց վերաբերյալ կարծիք կազմելու համար: Միևնույն ժամանակ Խորհուրդը գտնում է, որ հայցադիմումի հետ պետք է ներկայացվեն այն ապացույցները, որոնք առկա են հայցվորի մոտ, և որոնք հնարավոր է կցել հայցադիմումին:

Ինչ վերաբերում է վարույթ հարուցած անձի այն պատճառաբանությանը, որ կողմը կարող էր դատարանում միջնորդել ապացույցներ ձեռք բերել, ապա այն Խորհուրդն անընդունելի է համարում, քանի որ դատավորին չի կարելի պատասխանատվության ենթարկել ենթադրությունների հիման վրա: Ինչպես արդեն նշվել է վերը, կողմն ինքը պետք է ներկայացնի ապացույցներ, իսկ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 2-րդ կետն ընդհանուր կանոնից բացառություն է, և կողմը պետք է դատարանին լրացուցիչ ապացուցի, որ չի կարող անհրաժեշտ ապացույցը ձեռք բերել, ինչպես նաև հիմնավորի ապացույցը ձեռք բերելու անհրաժեշտությունը: Ուստի Խորհուրդը գտնում է, որ ՀՀ արդարադատության նախարարի եզրակացությունում տվյալ նորմի հիշատակումը խախտումը հիմնավորող հիմնավոր փաստարկ չէ: Բացի այդ, եթե կողմը հնարավորություն չի ունեցել ապացույցը ձեռք բերել մինչև դատարան դիմելը, ապա միջնորդությունը պետք է ներկայացնի հայցադիմումի հետ միաժամանակ, իսկ դատական նիստի ժամանակ ապացույց ձեռք բերելու միջնորդություն ներկայացվում է, եթե այդ ապացույցի ձեռքբերման անհրաժեշտությունը կամ անհնարինությունը առաջացել է դատարանում գործի քննության ժամանակ:

Խորհուրդը վերոշարադրյալ եզրահանգումների համար հիմք է ընդունում նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 28-րդ հոդվածի 3-րդ կետի կարգավորումը, որի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձինք պետք է իրենց դատավարական իրավունքներից օգտվեն և իրենց դատավարական պարտականությունները կատարեն բարեխղճորեն:

Ելնելով վերոգրյալից, Խորհուրդը գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 88-րդ հոդվածի 1.1-րդ կետն իր տառացի մեկնաբանությամբ վերոնշյալ նորմերի հետ գտնվում է տրամաբանական անհամաձայնության մեջ, ուստի այդ հանգամանքը դատավորի մոտ կարող էր շփոթ առաջացնել:

Խորհուրդը միաժամանակ օրենսգրքի նման կարգավորման պարագայում հիմնավոր է համարում դատավորի այն մտավախությունը, որ ապացույցներն ի սկզբանե չներկայացնելու հանգամանքը կարող է հանգեցնել գործը ողջամիտ ժամկետներում քննելու պահանջի խախտման:

Ինչ վերաբերում է այն հանգամանքին, որ պահանջը ներկայացվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 197-րդ հոդվածի հիմքով, ուստի հնարավոր է, որ այդ եզրակացության անհրաժեշտությունը չառաջանար, ապա Խորհուրդը հարկ է համարում արձանագրել, որ պրակտիկորեն հնարավոր չէ ընդհանուր սեփականությունից բաժինը բնեղենով առանձնացնել, քանի դեռ պարզ չէ` դրանով անհամաչափ վնաս կպատճառվի՞ ընդհանուր սեփականության տակ գտնվող գույքին, թե ոչ: Օրենսդիրը, օրենքով արգելված լինելը և ընդհանուր սեփականության ներքո գտնվող գույքին անհամաչափ վնաս պատճառելը «կամ» շաղկապով միմյանցից տարանջատելով, այդ պայմանները դիտարկում է միևնույն հարթության վրա և դրանք արժևորում է հավասարապես: Ուստի, Խորհուրդը գտնում է, որ բաժինը բնեղենով տարանջատելը անհնար է, ինչպես այն դեպքում, երբ այն արգելված է օրենքով, այնպես էլ այն դեպքում, երբ բաժինը բնեղենով առանձնացնելը տեխնիկապես հնարավոր չէ: Իսկ տեխնիկապես հնարավոր լինելը պետք է հաստատվի որոշակի ապացույցներով (օրինակ՝ փորձագետի եզրակացությամբ):

Ինչ վերաբերում է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից առաջին ատյանի դատարանի տվյալ որոշումը վերացնելուն, ապա Խորհուրդը հարկ է համարում նշել, որ նախ՝ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի դատական ակտը Խորհրդի համար նախադատելի չէ, այնուհետև դատական ակտի բեկանումը կամ փոփոխումն ինքնին այդ ակտը կայացրած դատավորին պատասխանատվության ենթարկելու հիմք չէ (ՀՀ դատական օրենսգրքի 153-րդ հոդվածի 3-րդ կետ):

Քանի որ դատավորի կողմից թույլ տրված խախտումները ոչ էական լինելու պատճառաբանությամբ կարգապահական պատասխանատվություն առաջացնող չեն, Խորհուրդն այլևս անհրաժեշտ և նպատակահարմար չի համարում անդրադառնալ դատավորի գործողություններում մեղքի առկայության կամ բացակայության հարցին:

Վերոգրյալը հաշվի առնելով՝ Խորհուրդը գտնում է, որ վերոհիշյալ խախտումների մասով հիմնավորված չէ դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքը, ուստի Ա.Հունանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ սույն կարգապահական գործը ենթակա է կարճման:

Խորհուրդը, ելնելով դատավորների անկախ և անաչառ գործելու անհրաժեշտությունից, միաժամանակ իր մտահոգությունն է հայտնում ՀՀ արդարադատության նախարարի կողմից նմանատիպ խախտումներով կարգապահական վարույթ հարուցելու կապակցությամբ:

Ժամանակակից անցումային հասարակություններում օրենսդրության զարգացման ցածր մակարդակի պայմաններում առավել մեծ են հնարավորությունները օրենքների տարաբնույթ մեկնաբանությունների: Այդ պատճառով, չեն կարող սանկցիաներ կիրառվել այն դատավորի նկատմամբ, որի կարծիքը պարզապես տարբերվում է իր գործընկերների կամ գործադիր իշխանության որևէ պաշտոնյայի կարծիքից: Պետական մարմիններին օրենքով կարգապահական վարույթ հարուցելու լիազորությամբ օժտելը չպետք է դատավորի վրա ազդելու կամ դատավորի անկախությունը սահմանափակելու գործիք հանդիսանա: Նշվածը հատկապես վերաբերում է կարգապահական վարույթ հարուցելու իրավասություն ունեցող գործադիր իշխանության ներկայացուցչին: Դատավորին պատժելը և նման հարց բարձրացնելը նախևառաջ դատական իշխանության ներքին խնդիրն է, որի համար գործում է հատուկ մարմին, իսկ արդարադատության նախարարի կողմից ոչ էական խախտումներով պարբերական վարույթների հարուցումը վտանգում է ոչ միայն կոնկրետ դատավորի, այլ դատական իշխանության անկախությանն ընդհանրապես: Խորհրդի այս դիրքորոշումը բխում է միջազգային մի շարք փաստաթղթերի պահանջներից. դատավորների անկախության կարևորության մասին մասնավորապես խոսվում է Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Դատական մարմինների անկախության հիմնական սկզբունքներում՝ հաստատված Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Գլխավոր Ասամբլեայի կողմից 1985 թվականի նոյեմբերին, Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների Կոմիտեի 1994 թվականի «Դատավորների անկախության, արդյունավետության և դերի մասին» թիվ (94) 12 հանձնարարականում, Եվրոպայի Խորհրդի 1998 թվականի «Դատավորի կարգավիճակի մասին» խարտիայում: Հատկանշական է Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների Կոմիտեի 1994 թվականի «Դատավորների անկախության, արդյունավետության և դերի մասին» թիվ (94) 12 հանձնարարականը, որի առաջին հոդվածի 1-ին կետում ասված է, որ անհրաժեշտ է իրականացնել բոլոր միջոցները դատավորների անկախության հարգումը, պաշտպանությունը և խրախուսումն ապահովելու համար: Նույն սկզբունքի 2-րդ կետի «b» ենթակետի համաձայն՝ գործադիր կամ օրենսդիր իշխանության ճյուղերը պետք է ապահովեն դատավորների անկախությունը և չձեռնարկեն միջոցներ, որոնք կարող են վտանգի տակ դնել դատավորների անկախությունը: Նույն փաստաթղթի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ այն դեպքերում, երբ դատավորներն իրենց պարտականությունները կատարում են ոչ արդյունավետ և ոչ պատշաճ ձևով կամ երբ առկա են կարգապահական խախտումները, պետք է ձեռնարկվեն բոլոր անհրաժեշտ միջոցները, որպեսզի չվնասվի դատական մարմինների անկախությունը: Ըստ այդմ, Խորհուրդը հարկ է համարում արձանագրել, որ ՀՀ արդարադատության նախարարի կողմից կարգապահական վարույթ հարուցելու լիազորությունը պետք է իրացվի այնպես, որպեսզի դրանով չվնասվի դատական իշխանության անկախությունը:

Դատարանների անկախության վերաբերյալ իր դիրքորոշումն է արտահայտել նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը. Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի 1971 թվականի հուլիսի 16-ի Ռինգեիսենն ընդդեմ Ավստրիայի գործով կայացված վճռի իմաստով դատական մարմինները պետք է անկախ լինեն ինչպես գործադիր իշխանությունից, այնպես էլ դատավարության կողմերից:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ դատական օրենսգրքի 111-րդ, 161-րդ հոդվածով, 162-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով՝ Խորհուրդը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. ՀՀ արդարադատության նախարարի միջնորդությունը մերժել: Երևան քաղաքի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքների առաջին ատյանի դատարանի դատավոր Ալվարդ Հունանյանին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վերաբերյալ գործը կարճել:

2. Սույն որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից և ենթակա չէ բողոքարկման:

Արդարադատության խորհրդի անդամներ`

Վ. Աբելյան Ս. Անտոնյան Տ. Բարսեղյան Ա. Թումանյան Ա. Խաչատրյան Մ. Մարտիրոսյան Լ. Մեհրաբյան Հ. Մովսեսյան Տ. Պետրոսյան Մ. Սիմոնյան Ն. Տավարացյան