Ե Ր Ր Ո Ր Դ Բ Ա Ժ Ա Ն Մ ՈՒ Ն Ք
ՓԻՐՈՒԶՅԱՆՆ ԸՆԴԴԵՄ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ
(Գանգատ թիվ 33376/07)
ՎՃԻՌ
ՍՏՐԱՍԲՈՒՐԳ
2012 թվականի հունիսի 26
ՎԵՐՋՆԱԿԱՆ
26/09/2012
Սույն վճիռը վերջնական է դարձել Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն: Այն կարող է ենթարկվել խմբագրական փոփոխությունների։
Փիրուզյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով,
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (Երրորդ բաժանմունք), հանդես գալով Պալատի հետևյալ կազմով՝
Ջուսեփ Կասադևայ [Josep Casadevall]՝ Նախագահ,
Կորնելիու Բիրսան [Corneliu Bîrsan],
Ալվինա Գյուլումյան [Alvina Gyulumyan],
Էխբերտ Մայեր [Egbert Myjer],
Յան Շիկուտա [Ján Šikuta],
Լուիս Լոպես Գեռա [Luis López Guerra],
Նոնա Ցոցորիա [Nona Tsotsoria]՝ դատավորներ,
և Սանտիագո Քեսադա [Santiago Quesada]՝Բաժանմունքի քարտուղար,
2012 թվականի հունիսի 5-ին անցկացնելով դռնփակ խորհրդակցություն,
կայացրեց հետևյալ վճիռը, որն ընդունվեց նույն օրը.
ԸՆԹԱՑԱԿԱՐԳԸ
1. Սույն գործը հարուցվել է «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (Կոնվենցիա) 34-րդ հոդվածի համաձայն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի պրն Կամո Փիրուզյանի (դիմումատու) կողմից ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության՝ 2007 թվականի հուլիսի 25-ին Դատարան ներկայացված գանգատի (թիվ 33376/07) հիման վրա:
2. Դիմումատուին ներկայացրել են Երևանում գործող իրավաբաններ տկն Լ. Սահակյանը և պրն Ե. Վարոսյանը, ինչպես նաև գործող փաստաբան չհանդիսացող իրավաբան պրն Ա. Ղազարյանը: Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը (Կառավարություն) ներկայացրել է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազոր ներկայացուցիչ պրն Գ. Կոստանյանը:
3. Դիմումատուն պնդել է, մասնավորապես, որ դատական վարույթի ժամանակ իրեն երկաթե վանդակի մեջ պահելը հանգեցրել է նվաստացնող վերաբերմունքի, 2007 թվականի փետրվարի 19-ից մինչև մարտի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում իր կալանքը եղել է անօրինական, դատարանները չեն ներկայացրել իր շարունակական կալանավորումը հիմնավորող պատճառներ, ինքը չի ունեցել գրավով կալանքից ազատվելու հնարավորություն ենթադրյալ մեղսագրվող արարքի ծանրության աստիճանի հիմքով, 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի՝ կալանքի մասով դատական նիստի ժամանակ չի ապահովվել մրցակցային դատավարություն և կողմերի հավասարություն, հիմնավոր կասկածի բացակայության վերաբերյալ իր փաստարկներին պատշաճ անդրադարձ չի կատարվել, և Վերաքննիչ դատարանը հրաժարվել է քննել իր՝ 2007 թվականի հունվարի 27-ի վերաքննիչ բողոքը:
4. 2010 թվականի հունվարի 21-ին գանգատն ուղարկվել է Կառավարություն: Որոշվել է նաև միևնույն ժամանակ ուսումնասիրել գանգատի ընդունելիության և ըստ էության քննության հարցերը (29-րդ հոդվածի 1-ին կետ):
ՓԱՍՏԵՐԸ
I. ԳՈՐԾԻ ՓԱՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ
5. Դիմումատուն ծնվել է 1978 թվականին և բնակվում է Երևանում:
6. Դիմումատուն պնդել է, որ 2006 թվականի հոկտեմբերի 18-ին՝ առավոտյան ժամը 09:20-ին, իրեն բերման են ենթարկել Ալավերդի քաղաքի ոստիկանության բաժին՝ նույն օրն ավելի վաղ տեղի ունեցած զինված հարձակման կապակցությամբ: Նա նաև պնդել է, որ իր ձերբակալման մասին արձանագրություն չի կազմվել, և մի քանի ժամ անց իրեն ազատ են արձակել:
7. 2006 թվականի հոկտեմբերի 19-ին դիմումատուի դեմ քրեական գործ է հարուցվել Քրեական օրենսգրքի (ՔՕ) 175-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 4-րդ կետերի հիմքով: Վարույթը հարուցվել է դիմումատուի հետ նույն շենքում բնակվող տուժող Գ.Հ.-ի բերած բողոքի հիման վրա: Գ.Հ.-ի պնդմամբ 2006 թվականի հոկտեմբերի 18-ին՝ երեկոյան ժամը 20:45-ին, դիմումատուն, դիմակ հագած, հարձակվել է իր վրա շենքի առաջին հարկում, հարվածել իր գլխին մետաղական ձողով և հափշտակել ճամպրուկը, որը լի է եղել թանկարժեք զարդերով:
8. Նույն օրը՝ երեկոյան ժամը 20:00-ին, դիմումատուն պաշտոնապես ձերբակալվել է վերոնշյալ արարքը կատարելու կասկածանքով: Ձերբակալման մասին արձանագրությունը ստորագրվել է դիմումատուի կողմից:
9. 2006 թվականի հոկտեմբերի 22-ին դիմումատուին պաշտոնապես մեղադրանք է առաջադրվել վերոնշյալ հոդվածի հիմքով՝ ավազակության համար: Մեղադրական եզրակացության մեջ նշվել է, որ դեպքից հետո տուժողը հետապնդել է դիմումատուին, որը ստիպված է եղել վայր նետել ճամպրուկն ու դիմել փախուստի: Այն ստորագրվել է դիմումատուի կողմից:
10. Նույն օրը քննիչը միջնորդություն է ներկայացրել Լոռու մարզի [ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի] դատարան՝ դիմումատուին երկու ամիս ժամկետով կալանավորելու վերաբերյալ այն հիմնավորմամբ, որ նա ունի նախկին դատվածություն, մեղսագրվող արարքը դասվում է ծանր հանցագործությունների շարքին, ինչպես նաև ազատության մեջ գտնվելով՝ նա կարող է թաքնվել [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից]:
11. Նույն օրը Մարզային դատարանը քննության է առել և բավարարել քննիչի միջնորդությունը՝ գտնելով, որ գործի նյութերը բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ դիմումատուն կարող է թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից և խոչընդոտել գործի քննությունը՝ հաշվի առնելով մեղսագրվող հանցանքի բնույթն ու վտանգավորության աստիճանը:
12. 2006 թվականի դեկտեմբերի 8-ին քննիչը դիմումատուի կալանքի ժամկետը ևս երկու ամսով երկարաձգելու միջնորդություն է ներկայացրել: Միջնորդության մեջ նշվել է, որ քննության ընթացքում կատարվել են բազմաթիվ, այդ թվում՝ քիմիական և կենսաբանական փորձաքննություններ, ինչպես նաև հետքաբանական փորձաքննություն: Այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ է եղել կատարել լրացուցիչ կենսաբանական փորձաքննություն և փոխել մեղադրանքը: Քննիչը պնդել է, որ դիմումատուն ազատ արձակվելու դեպքում կարող է թաքնվել [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից], քանի որ կատարել է ծանր հանցագործություն և կարող է կատարել նոր հանցանքներ, քանի որ ունի նախկին դատվածություն: Նա չի ընդունել իր մեղքը և հետևաբար կարող է խոչընդոտել գործի քննությունը:
Ի հիմնավորումն իր միջնորդության՝ քննիչը ներկայացրել է գործով մի շարք նյութեր, ինչպիսիք են՝ քրեական գործ հարուցելու մասին որոշումը, ձերբակալման մասին արձանագրությունը և մեղադրանք առաջադրելու մասին որոշումը:
13. 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Մարզային դատարանը քննության է առել քննիչի միջնորդությունը: Դիմումատուն ներկա է գտնվել դատական նիստին և նստած է եղել իր պաշտպանի կողքին:
14. Դիմումատուն առարկել է քննիչի միջնորդության դեմ և հայցել դատարանից իրեն գրավով կալանքից ազատել: Նա ի սկզբանե պնդել է, որ առկա չէ հիմնավոր կասկած այն մասին, որ ինքը հանցանք է կատարել: Նախկինում իր կողմից հանցանք կատարելու փաստը չի հիմնավորում իր՝ այս կոնկրետ գործով կալանավորումը: Այդ կապակցությամբ Մարզային դատարանը նշել է, որ այն իրականացնում է ոչ թե գործի ըստ էության, այդ թվում՝ դիմումատուի մեղավորության հարցի քննություն, այլ դիմումատուի կալանքի ժամկետը երկարաձգելու մասին միջնորդության հիմնավորվածության հարցի քննություն: Մեղավորության և հիմնավոր կասկածի առկայության միջև առկա է տարբերություն:
15. Դիմումատուն այնուհետև պնդել է, որ իր կալանավորումը հիմնավորող որևէ կոնկրետ ապացույց առկա չէ: Քննիչը, ի պատասխան դիմումատուի՝ ապացույց ներկայացնելու պահանջին, ընդունել է, որ առկա չէ այդպիսի ապացույց: Նա նշել է, որ կայացվել են մի շարք փորձաքննություններ նշանակելու մասին որոշումներ, և անհրաժեշտ է վերցնել արյան նմուշներ՝ պարզելու համար, թե արդյոք դիմումատուի արյան խումբը համընկնում է տուժողի կոշիկների վրա հայտնաբերված հետքերում առկա արյան խմբի հետ, թե ոչ: Նախագահող դատավորն այնուհետև դիմել է քննիչին՝ գործով բոլոր նյութերը ներկայացնելու պահանջով: Կարճ ժամանակ անց դատավորը հեռացել է խորհրդակցական սենյակ:
16. Մարզային դատարանը, քննելով քննիչի միջնորդությունը և դրա հիմնավորվածությունը հաստատող նյութերը, որոշում է կայացրել միջնորդությունը մասնակիորեն բավարարելու և դիմումատուի կալանքի ժամկետը մեկ ամսով՝ մինչև 2007 թվականի հունվարի 19-ը երկարաձգելու մասին այն հիմնավորմամբ, որ 2006 թվականի դեկտեմբերի 8-ին քննիչը որոշում է կայացրել կենսաբանական փորձաքննություն նշանակելու մասին, որը դեռևս ավարտված չէր: Վկայակոչելով Քրեական դատավարության օրենսգրքի (ՔԴՕ) 143-րդ հոդվածի 1-ին մասը՝ դատարանն այնուհետև որոշում է կայացրել դիմումատուի՝ գրավով կալանքից ազատելու վերաբերյալ պահանջը մերժելու մասին այն հիմնավորմամբ, որ վերջինս մեղադրվում էր ծանր հանցագործության կատարման մեջ:
17. 2006 թվականի դեկտեմբերի 27-ին դիմումատուն վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել: Նա նշել է, inter alia (ի թիվս այլնի), որ առկա չէ հիմնավոր կասկած այն մասին, որ ինքը հանցանք է կատարել: Քննիչի կողմից, ի հիմնավորումն իր միջնորդության, ներկայացված փաստաթղթերը, ինչպիսիք են՝ վարույթ հարուցելու մասին որոշումը, ձերբակալման մասին արձանագրությունը և մեղադրանք առաջադրելու մասին որոշումը, բավարար չեն հիմնավոր կասկածի առկայությունը հաստատելու համար: Ավելին, Մարզային դատարանը հրաժարվել է ընդհանուր առմամբ անդրադառնալ հիմնավոր կասկածի առկայության հարցին: Դիմումատուն այնուհետև վիճարկել է՝ իր կողմից նոր հանցանքներ կատարելու ենթադրությունը՝ հիմնված բացառապես այն հանգամանքի վրա, որ ինքն ունի նախկին դատվածություն: Ավելին, առկա չի եղել որևէ կոնկրետ ապացույց այն մասին, որ ինքը կարող է թաքնվել [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից], իսկ լրացուցիչ կենսաբանական փորձաքննություն կատարելու անհրաժեշտությունը չէր կարող հիմք ծառայել իր շարունակական կալանավորման համար: Վերջապես, դիմումատուն վիճարկել է, որ Մարզային դատարանում վարույթի ժամանակ չի ապահովվել մրցակցային դատավարություն, ինչի հետևանքով խախտվել է կողմերի հավասարության սկզբունքը, քանի որ նախագահող դատավորը, դատական նիստի ժամանակ քննության չառնելով հիմնավոր կասկածի առկայությունը հիմնավորող որևէ ապացույց, նախքան խորհրդակցական սենյակ հեռանալը քննիչից ստացել է գործի բոլոր նյութերը: Դիմումատուն չի ունեցել ո՛չ այդ նյութերին ծանոթանալու, ո՛չ էլ դրանց վերաբերյալ որևէ դիտողություն ներկայացնելու հնարավորություն:
18. 2007 թվականի հունվարի 25-ին Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանն ուժի մեջ է թողել Մարզային դատարանի որոշումը: Այն նշել է, որ վարույթն իրականացնող մարմինները ներկայացրել են որոշակի ապացույցներ, որոնցով հաստատվում է դիմումատուի մեղքը, ինչն էլ հաստատում է նրա մասնակցությունը տվյալ դեպքին: Այսպիսով, առկա է եղել հիմնավոր կասկած դիմումատուի կողմից հանցանք կատարած լինելու մասին: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ առկա է դիմումատուի կալանքի ժամկետը երկարաձգելու անհրաժեշտություն՝ հաշվի առնելով ենթադրյալ մեղսագրվող հանցանքի բնույթն ու վտանգավորության աստիճանը, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ նա կարող է թաքնվել [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] և խոչընդոտել գործի քննությունը: Նրա՝ գրավով կալանքից ազատվելու պահանջը մերժվել է միևնույն հիմնավորմամբ: Այն համարել է, որ Մարզային դատարանի՝ կալանքի ժամկետը երկարաձգելու և գրավով կալանքից ազատելու պահանջը մերժելու մասին որոշումը եղել է հիմնավորված և պատճառաբանված, և առկա չեն եղել այդ որոշումը փոխելու հիմքեր:
19. 2007 թվականի հունվարի 9-ին քննիչը դիմումատուի կալանքի ժամկետը մեկ ամսով երկարաձգելու միջնորդություն է ներկայացրել նախկինում բերված միևնույն հիմնավորմամբ:
20. 2007 թվականի հունվարի 12-ին Մարզային դատարանը քննել է քննիչի միջնորդությունը: Դիմումատուն ներկա է գտնվել այդ դատական նիստին և նստած է եղել իր պաշտպանի կողքին: Նա առարկել է քննիչի ներկայացրած միջնորդության դեմ և հայցել դատարանից իրեն գրավով կալանքից ազատել: Մարզային դատարանը որոշում է կայացրել միջնորդությունը բավարարելու և կալանքի ժամկետը մեկ ամսով՝ մինչև 2007 թվականի փետրվարի 19-ը, երկարաձգելու մասին այն հիմնավորմամբ, որ քննիչը որոշում է կայացրել մի շարք փորձաքննություններ նշանակելու մասին, որոնք դեռ ավարտված չեն: Դատարանն այնուհետև որոշում է կայացրել դիմումատուի՝ գրավով կալանքից ազատվելու վերաբերյալ պահանջը մերժելու մասին՝ նախկինում բերված միևնույն հիմնավորմամբ:
21. 2007 թվականի հունվարի 27-ին դիմումատուն վերաքննիչ բողոք է ներկայացրել:
22. 2007 թվականի փետրվարի 8-ին դիմումատուի դեմ ներկայացված մեղադրանքը փոխվել է: Սկզբնական մեղադրանքից բացի, դիմումատուին մեղադրանք է առաջադրվել նաև հանցագործությունների ռեցիդիվի և սպանության փորձի հիմքերով:
23. 2007 թվականի փետրվարի 16-ին նախաքննությունն ավարտվել է, և դիմումատուին տրվել է գործի նյութերին ծանոթանալու իրավունք:
24. 2007 թվականի փետրվարի 19-ին լրացել է դիմումատուի՝ 2007 թվականի հունվարի 12-ի որոշմամբ սահմանված կալանքի ժամկետը:
25. Նույն օրը դատախազը հաստատել է մեղադրական եզրակացությունը, և գործն ուղարկվել է Լոռու մարզի դատարան՝ ըստ էության քննության:
26. Նույն օրը Վերաքննիչ դատարանը որոշում է կայացրել դիմումատուի՝ 2007 թվականի հունվարի 27-ի վերաքննիչ բողոքն առանց քննության թողնելու մասին այն հիմքով, որ նախաքննությունն ավարտվել է, և գործն ուղարկվել է Մարզային դատարան:
27. 2007 թվականի մարտի 5-ին դիմումատուն դիմել է Մարզային դատարան՝ նշելով, որ իր կալանքն անօրինական է՝ սկսած 2007 թվականի փետրվարի 19-ից, ու հայցելով իրեն ազատ արձակել: Համանման պահանջով դիմում է ներկայացվել նաև այն կալանավայրի ղեկավարին, որտեղ պահվել է դիմումատուն:
28. Կալանավայրի ղեկավարը, 2007 թվականի մարտի 6-ի գրությամբ վկայակոչելով ՔԴՕ-ի 138-րդ հոդվածը, մերժել է տվյալ պահանջն այն հիմնավորմամբ, որ գործն ուղարկվել է Մարզային դատարան:
29. 2007 թվականի մարտի 12-ին Մարզային դատարանը մերժել է դիմումատուի՝ 2007 թվականի մարտի 5-ի պահանջը միևնույն հիմքերով:
30. Նույն օրը Մարզային դատարանը որոշում է կայացրել դիմումատուի վերաբերյալ քրեական գործը նշանակել դատական քննության: Տվյալ որոշմամբ դիմումատուի կալանքը թողնվել է անփոփոխ:
31. Մարզային դատարանի դատական նիստերի դահլիճում անցկացվող դատական քննության ժամանակ դիմումատուն պահվել է մոտավորապես 4,5 քառ. մետր մակերեսով երկաթե վանդակում: Նրան ներկայացրել է պաշտպանը:
32. 2007 թվականի մարտի 21-ի նիստում դիմումատուն պահանջել է իրեն վանդակից ազատ արձակել: Մարզային դատարանը որոշում է կայացրել տվյալ հարցի ուսումնասիրությունը հետաձգելու մասին:
33. 2007 թվականի մարտի 30-ի նիստում դիմումատուն բացարկ է հայտնել նախագահող դատավորին: Նա նշել է, inter alia, որ իրեն երկաթե վանդակում պահելն անմարդկային և նվաստացնող վերաբերմունք է, որով նաև խախտվում են կողմերի հավասարության ու անմեղության կանխավարկածի սկզբունքները, չնայած որին՝ նախագահող դատավորը որևէ քայլ չի ձեռնարկել դիմումատուի իրավունքների հանդեպ այդ ոտնձգությունները վերացնելու համար: Պարզվում է, որ այդ բացարկը չի բավարարվել հիմնավորված չլինելու պատճառով:
34. Դիմումատուն պնդել է, որ բացարկը մերժելուց հետո ինքը կրկին հայցել է իրեն ազատ արձակել վանդակից, սակայն դատարանը մերժել է իր այդ պահանջով դիմումը՝ պատճառաբանելով, որ այլ կերպ անհնար կլինի ապահովել նիստերի դահլիճի անվտանգությունը: Կառավարությունը պնդել է, որ բացարկը մերժելուց հետո դիմումատուի կողմից այդ ուղղությամբ այլևս ոչ մի քայլ չի ձեռնարկվել:
35. Մարզային դատարանում ամբողջ դատական քննության ժամանակ դիմումատուն պահվել է երկաթե վանդակում: Գործի քննությունը տևել է գրեթե ինն ամիս և ներառել է քսանմեկ դռնբաց դատական նիստեր, որոնց դիմումատուն ներկա է գտնվել: Նիստերը տևել են քսանհինգ րոպեից մինչև յոթ ժամ: Պարզվում է՝ գործն Ալավերդի քաղաքում առաջացրել է հանրային հետաքրքրություն, և նիստերին ներկա են գտնվել դիմումատուի ընտանիքի անդամները, ընկերներն ու հանրության այլ անդամներ՝ ներառյալ քաղաքի այլ բնակիչներ և բազմաթիվ ուսանողներ:
36. 2007 թվականի հուլիսի 24-ին և օգոստոսի 18-ին դիմումատուն վճռաբեկ բողոքներ է ներկայացրել 2007 թվականի հունվարի 25-ի և փետրվարի 19-ի որոշումների դեմ:
37. 2007 թվականի օգոստոսի 8-ին կայացած նիստում դիմումատուն դիմել է Մարզային դատարան՝ հայցելով վերացնել իր կալանքի մասին որոշումը կամ այլ կերպ իրեն գրավով կալանքից ազատել: Նա պնդել է, որ կալանքի տակ է պահվում արդեն գրեթե տասը ամիս: [Պնդել է], որ առկա չեն հիմքեր իր շարունակական կալանավորման համար, քանի որ բոլոր վկաներն արդեն հարցաքննվել են, և հնարավոր չէ, որ ինքը խոչընդոտի գործի քննությունը: Դատախազն առարկել է տվյալ պահանջի դեմ՝ նշելով, որ դիմումատուն չի կարող գրավով կալանքից ազատվել, քանի որ նա մեղադրվում է ծանր հանցագործության կատարման մեջ: Մարզային դատարանը որոշում է կայացրել դիմումատուի պահանջը մերժելու մասին այն հիմնավորմամբ, որ գործի քննությունը դեռ ավարտված չէ, և առկա չեն բավարար հիմքեր նրա կալանքը վերացնելու կամ նրան գրավով կալանքից ազատելու համար:
38. 2007 թվականի սեպտեմբերի 6-ին Վճռաբեկ դատարանը որոշում է կայացրել դիմումատուի՝ 2007 թվականի հուլիսի 24-ի և օգոստոսի 18-ի բողոքները վերադարձնելու մասին՝ հիմքերի բացակայության պատճառով:
39. Չպարզված օրը դատախազը որոշում է կայացրել մեղադրանքից հրաժարվելու մասին և Մարզային դատարանից հայցել որոշում կայացնել դիմումատուի նկատմամբ հարուցված քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին՝ նրան առաջադրված մեղադրանքները պաշտպանելու համար ձեռք բերված ապացույցները բավարար չլինելու հիմքով:
40. 2007 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Լոռու մարզի դատարանը որոշում է կայացրել դիմումատուի նկատմամբ հարուցված քրեական գործի վարույթը ՔԴՕ-ի 35-րդ հոդվածի 4-րդ մասով կարճելու մասին:
41. Նույն օրը դիմումատուն ազատվել է կալանքից:
II. ՀԱՄԱՊԱՏԱՍԽԱՆ ՆԵՐՊԵՏԱԿԱՆ ՕՐԵՆՍԴՐՈԻԹՅՈԻՆԸ
Ա. Քրեական օրենսգիրք (ուժի մեջ է 2003 թվականի օգոստոսի 1-ից)
42. 19-րդ հոդվածի համաձայն՝ ըստ բնույթի և հանրության համար վտանգավորության աստիճանի՝ հանցագործությունները դասակարգվում են՝ ոչ մեծ ծանրության, միջին ծանրության, ծանր և առանձնապես ծանր հանցագործությունների: Միջին ծանրության հանցագործությունների շարքին են դասվում դիտավորությամբ կատարված այն արարքները, որոնց համար նախատեսված առավելագույն պատիժը չի գերազանցում հինգ տարի ժամկետով ազատազրկումը, մինչդեռ ծանր հանցագործություններ են համարվում դիտավորությամբ կատարված այն արարքները, որոնց համար նախատեսված առավելագույն պատիժը չի գերազանցում տասը տարի ժամկետով ազատազրկումը:
43. 175-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 4-րդ կետերի համաձայն՝ ավազակությունը, այն է՝ ուրիշի գույքը հափշտակելու նպատակով հարձակումը, որը կատարվել է կյանքի կամ առողջության համար վտանգավոր բռնություն գործադրելով կամ դա գործադրելու սպառնալիքով՝ խոշոր չափերով գույք հափշտակելու նպատակով և զենքի կամ որպես զենք օգտագործվող այլ առարկաների գործադրմամբ, պատժվում է ազատազրկմամբ՝ վեցից տասը տարի ժամկետով:
Բ. Քրեական դատավարության օրենսգիրք (ուժի մեջ է 1999 թվականի հունվարի 12-ից)
1. Բողոքարկման իրավունքը
44. 6-րդ հոդվածի 10-րդ մասի համաձայն՝ վերջնական որոշումը քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի յուրաքանչյուր որոշումն է, որը բացառում է գործով վարույթն սկսելը կամ շարունակելը, ինչպես նաև լուծում է գործն ըստ էության:
45. 65-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 20-րդ կետի համաձայն՝ մեղադրյալն իրավունք ունի բողոքարկել հետաքննության մարմնի, քննիչի, դատախազի, դատարանի գործողությունները և որոշումները, այդ թվում՝ դատավճիռը և դատարանի այլ վերջնական որոշումը:
46. 384-րդ հոդվածի համաձայն, որն ուժի մեջ է եղել քննարկվող ժամանակահատվածում, բողոքարկման ենթակա են միայն [առաջին ատյանի] դատարանի վերջնական որոշումները:
2. Կալանքը
47. 134-րդ հոդվածի համաձայն՝ խափանման միջոցները հարկադրանքի միջոցներ են, որոնք կիրառվում են կասկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ՝ քրեական գործով վարույթի ընթացքում նրանց ոչ պատշաճ վարքագիծը կանխելու և դատավճռի կատարումն ապահովելու նպատակով: Խափանման միջոցները ներառում են, inter alia, կալանավորումը և գրավը:
48. Համաձայն 135-րդ հոդվածի՝ դատարանը, [դատախազը, քննիչը կամ հետաքննության մարմինը] խափանման միջոց կարող են կիրառել միայն այն դեպքում, երբ քրեական գործով ձեռք բերված նյութերը բավարար հիմք են տալիս ենթադրելու, որ կասկածյալը կամ մեղադրյալը կարող է՝ 1) թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից, 2) խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությունը՝ քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու, գործի համար նշանակություն ունեցող նյութերը թաքցնելու կամ կեղծելու, քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով առանց հարգելի պատճառների չներկայանալու կամ այլ ճանապարհով, 3) կատարել քրեական օրենքով չթույլատրված արարք, 4) խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված պատիժը կրելուց կամ 5) խոչընդոտել դատարանի դատավճռի կատարմանը: Կալանավորումը և [գրավով կալանքից] ազատելը մեղադրյալի նկատմամբ կարող է կիրառվել միայն այն դեպքում, երբ ենթադրյալ հանցանքի համար նախատեսվող ազատազրկման ձև ով պատժի առավելագույն ժամկետը մեկ տարուց ավելի է, և կան բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ մեղադրյալը կարող է կատարել սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված որևէ գործողություն: Խափանման միջոց կիրառելու անհրաժեշտության և կասկածյալի կամ մեղադրյալի նկատմամբ դրա տեսակն ընտրելու հարցը լուծելիս հաշվի են առնվում՝ 1) վերագրվող արարքի բնույթը և վտանգավորության աստիճանը, 2) կասկածյալի կամ մեղադրյալի անձը, 3) տարիքը և առողջական վիճակը, 4) սեռը, 5) զբաղմունքի տեսակը, 6) ընտանեկան դրությունը և խնամարկյալների առկայությունը, 7) գույքային դրությունը, 8) բնակության մշտական վայրի առկայությունը, 9) այլ էական հանգամանքներ:
49. 136-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ կալանավորումը և գրավը կիրառվում են միայն դատարանի որոշմամբ՝ քննիչի կամ դատախազի միջնորդությամբ կամ սեփական նախաձեռնությամբ՝ դատարանում քրեական գործը քննելիս: Գրավը կալանավորման փոխարեն դատարանը կարող է կիրառել նաև պաշտպանության կողմի միջնորդությամբ:
50. 138-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ քրեական գործով մինչդատական վարույթում կալանքի տակ պահելու ժամկետը չի կարող լինել երկու ամսից ավելի, բացառությամբ սույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերի: Քրեական գործով մինչդատական վարույթում կալանքի տակ պահելու ժամկետի ընթացքը կասեցվում է այն օրը, երբ դատախազը քրեական գործն ուղարկում է դատարան, կամ կալանավորումը՝ որպես խափանման միջոց վերացվում է:
51. 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գրավը ոչ մեծ և միջին ծանրության հանցագործության համար մեղադրվողին կալանքից ազատելու նպատակով դրամի, արժեթղթերի, այլ արժեքների ձևով դատարանի դեպոզիտ մեկ կամ մի քանի անձանց կատարած ներդրումն է՝ քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի տրամադրության տակ մեղադրյալի գտնվելն ապահովելու նպատակով:
52. 285-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ կալանքը որպես խափանման միջոց ընտրելու կամ կալանքի տակ պահելու ժամկետը երկարաձգելու վերաբերյալ դատախազի կամ քննիչի հարուցած միջնորդության մեջ պետք է շարադրվեն այն շարժառիթները և հիմքերը, որոնց հիման վրա առաջացել է մեղադրյալին կալանավորելու անհրաժեշտություն: Որոշմանը կցվում են միջնորդության հիմնավորվածությունը հաստատող նյութերը:
3. Գործի նյութերի հասանելիությունը
53. 65-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 16-րդ կետի համաձայն՝ մեղադրյալն իրավունք ունի նախաքննության ավարտման պահից ծանոթանալ գործի բոլոր նյութերին:
54. 73-րդ հոդվածի 1-ին մասի 12-րդ կետի համաձայն՝ պաշտպանն իրավունք ունի նախաքննության ավարտման պահից ծանոթանալ գործի բոլոր նյութերին, դրանցից պատճեններ հանել և գործից դուրս գրել ցանկացած ծավալի ցանկացած տեղեկություն:
55. 201-րդ հոդվածի համաձայն՝ նախնական քննության տվյալները ենթակա են հրապարակման միայն գործի վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ:
56. 265-րդ հոդվածի համաձայն՝ մեղադրական եզրակացություն կազմելու համար հավաքված ապացույցները բավարար համարելով՝ քննիչն այդ մասին հաղորդում է մեղադրյալին և որոշում է գործի նյութերի հետ վերջինիս ծանոթանալու ժամանակը և տեղը:
4. Քրեական գործի վարույթը կարճելը
57. 35-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ մեղադրողը, դատարանում հայտնաբերելով քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանքներ, պարտավոր է հայտարարել ամբաստանյալի նկատմամբ քրեական հետապնդում իրականացնելուց հրաժարվելու մասին: Ամբաստանյալի նկատմամբ քրեական հետապնդում իրականացնելուց հրաժարվելու մասին մեղադրողի հայտարարությունը դատարանի համար քրեական գործի վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդումը դադարեցնելու հիմք է:
ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ
I. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 3-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ
58. Դիմումատուն բողոքել է, որ դատական վարույթի ժամանակ իրեն երկաթե վանդակի մեջ պահելու հետևանքով խախտվել է Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը, համաձայն որի՝
«Ոչ ոք չպետք է ենթարկվի խոշտանգումների կամ անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի»:
Ա. Ընդունելիությունը
1. Իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցների սպառումը
59. Կառավարությունը պնդել է, որ դիմումատուն չի սպառել իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները: 2007 թվականի մարտի 30-ին իր միջնորդության մերժումից հետո դիմումատուն այլևս տվյալ հարցը չի բարձրաձայնել՝ չնայած այն հանգամանքին, որ ավելի, քան քսան նիստեր են հրավիրվել Լոռու մարզի դատարանում: Ավելին, նա տվյալ հարցը չի բարձրաձայնել վերադաս դատարան բերված իր վերաքննիչ բողոքում՝ չնայած այն հանգամանքին, որ ինքը դրա իրավունքն ունեցել է ՔԴՕ-ի 65-րդ հոդվածի համաձայն:
60. Դիմումատուն նշել է, որ 2007 թվականի մարտի 21-ին և 30-ին կայացված որոշումները եղել են միջանկյալ որոշումներ և բողոքարկման ենթակա չեն եղել:
61. Դատարանը վերահաստատում է, որ Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված՝ իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցները սպառելու կանոնը պարտավորեցնում է միջազգային դատական մարմին իրենց պետության դեմ հայց ներկայացնել ցանկացող անձանց նախ օգտագործել ազգային իրավական համակարգում նախատեսված միջոցները՝ այդպիսով ազատելով պետություններին միջազգային մարմնի առջև իրենց գործողությունների համար պատասխան տալու պարտավորությունից, մինչև նրանք հնարավորություն կունենան հարցը կարգավորել իրենց սեփական իրավական համակարգերում: Կանոնը պահպանելու համար դիմումատուն պետք է օգտվեր իրավական պաշտպանության այնպիսի միջոցներից, որոնք առկա և բավարար են ենթադրյալ խախտումների մասով հատուցում տրամադրելու համար (տե՛ս, ի թիվս այլ վճիռների, Ասենովը և այլք ընդդեմ Բուլղարիայի [Assenov and Others v. Bulgaria], թիվ 24760/94, § 85, ՄԻԵԴ 1999-VIII):
62. Սպառված պետք է լինեն միայն իրավական պաշտպանության այն միջոցները, որոնք արդյունավետ են: Կառավարության կողմից [իրավական պաշտպանության միջոցները] սպառված չլինելու հանգամանքը պնդելու դեպքում, վերջինիս վրա է դրվում իրավական պաշտպանության միջոցի արդյունավետ լինելու հանգամանքը Դատարանի առջև հիմնավորելու պարտավորությունն այն առումով, որ տվյալ միջոցը քննարկվող ժամանակահատվածում տեսականորեն և գործնականում առկա է եղել, այսինքն՝ եղել է հասանելի, դրանով հնարավոր է եղել տրամադրել հատուցում՝ դիմումատուի բողոքների առնչությամբ, և առաջարկվել են հաջողության ողջամիտ հնարավորություններ: Ապացուցման այս պարտավորության մասով պահանջը բավարարելու դեպքում դիմումատուի վրա է դրվում այն հանգամանքը հիմնավորելու պարտավորությունը, որ Կառավարության առաջարկած միջոցներն իր կողմից փաստացիորեն սպառվել են, կամ գործի որոշ հանգամանքներից ելնելով՝ եղել են ո՛չ պատշաճ և ո՛չ արդյունավետ, կամ առկա են եղել հատուկ հանգամանքներ, որոնց ուժով նա ազատվել է այս պահանջը բավարարելու պարտավորությունից (տե՛ս Կալաշնիկովն ընդդեմ Ռուսաստանի (որոշում) [Kalashnikov v. Russia (dec.)], թիվ 47095/99, 2001 թվականի սեպտեմբերի 18, և Մելնիկն ընդդեմ Ուկրաինայի [Melnik v. Ukraine], թիվ 72286/01, § 67, 2006 թվականի մարտի 28):
63. Տվյալ գործում Լոռու մարզի դատարանում դատական վարույթի ժամանակ դիմումատուն պահվել է երկաթե վանդակում: Պարզվում է, որ նախատեսված չի եղել որևէ հատուկ ընթացակարգ, որին պետք է հետևեր երկաթե վանդակից ազատ արձակվելու ցանկություն հայտնած ամբաստանյալը: Սա ինքնին կասկած է հարուցում այն մասին, թե արդյոք առկա է եղել դիմումատուի կողմից սպառվելու ենթակա իրավական պաշտպանության որևէ արդյունավետ միջոց: Ամեն դեպքում, գործի նյութերը ցույց են տալիս, որ դիմումատուն դիմել է Մարզային դատարան առնվազն երկու անգամ՝ հայցելով, inter alia, իրեն ազատ արձակել երկաթե վանդակից, և պնդելով, որ իրեն այնտեղ պահելն անմարդկային և նվաստացնող վերաբերմունք է: Առաջին անգամ դիմումատուի պահանջին պատասխան չի տրվել, ապա որոշվել է հարցի քննարկումը հետաձգել, իսկ Մարզային դատարանը հարցին չի անդրադարձել երկրորդ անգամ ևս (տե՛ս վերևում՝ 32-րդ և 33-րդ պարբերությունները): Այսպիսով, անգամ ընդունելով, որ այն ընթացակարգը, որին հետևել է դիմումատուն պատշաճ ուղի է համարվել այս տեսակի բողոքը սպառելու համար, այնուամենայնիվ այն եղել է անարդյունավետ նրա կոնկրետ գործի պարագայում:
64. Վերջապես, Դատարանը նշում է, որ ներպետական օրենսդրությունն իսկապես չի նախատեսել քննարկվող որոշման դեմ բողոքարկման հնարավորություն: Այն նշում է, որ Կառավարության կողմից վկայակոչված ՔԴՕ-ի 65-րդ հոդվածը սահմանում է մեղադրյալի՝ բողոք բերելու ընդհանուր իրավունքը: Այնուամենայնիվ, ՔԴՕ-ի ավելի կոնկրետ դրույթները, մասնավորապես՝ 384-րդ հոդվածը, բացառում են նման որոշումների բողոքարկումը Վերաքննիչ դատարան:
65. Վերջապես, անգամ ընդունելով, որ առկա են եղել սպառվելու ենթակա իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցներ, այնուամենայնիվ կարելի է համարել, որ դիմումատուն արել է տվյալ հանգամանքներում իրենից ողջամտորեն ակնկալվող ամեն ինչ: Հետևաբար Կառավարության առարկությունը՝ կապված իրավական պաշտպանության միջոցները չսպառելու հետ, պետք է մերժվի:
2. Եզրակացություն
66. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքը Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետի իմաստով ակնհայտ անհիմն չէ: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ այն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար այն պետք է հայտարարվի ընդունելի:
Բ. Ըստ էության քննությունը
1. Կողմերի փաստարկները
67. Կառավարությունը պնդել է, որ համապատասխան մարմինները չեն ունեցել դիմումատուի նկատմամբ՝ 3-րդ հոդվածին հակասող վերաբերմունք ցուցաբերելու մտադրություն: Նրան երկաթե վանդակի մեջ պահելը եղել է պատշաճ անվտանգության միջոց՝ ելնելով այն փաստից, որ նա նախկինում ունեցել է մի քանի դատվածություն (1997, 2001 և 2002 թվականներ), ինչպես նաև ելնելով գործի կոնկրետ հանգամանքներից ու դիմումատուի անձը բնութագրող հատկանիշներից:
68. Դիմումատուն նշել է, որ իր նախկին դատվածությունները, որոնք եղել են ոչ բռնի հանցանքների համար, մասնավորապես՝ գողության, բավարար չեն եղել իրեն երկաթե վանդակում պահելն արդարացնելու համար: Դատավորը, մերժելով նրան վանդակից ազատ արձակելու պահանջը, միայն ընդհանուր հղում է կատարել անվտանգության նկատառումներին: Իրեն ցուցադրել են հանրությանը գործի քննության մոտ ինն ամիսների ընթացքում, ինչը ստորացրել է իրեն իր աչքերում, իր ընտանիքի անդամների և ընկերների, ինչպես նաև փոքր քաղաք համարվող և սակավաթիվ բնակչություն ունեցող Ալավերդու լայն հասարակության աչքերում: Իր վարքագծում դրսևորված որևէ բան չի արդարացրել այդպիսի միջոցի կիրառումը:
2. Դատարանի գնահատականը
69. Դատարանը նախ և առաջ դիտարկում է, որ [Կոնվենցիայի] 3-րդ հոդվածով նախատեսվում է ժողովրդավարական հասարակության ամենահիմնարար արժեքներից մեկը: Այն բացարձակապես արգելում է խոշտանգումը կամ անմարդկային կամ նվաստացնող վերաբերմունքը կամ պատիժը՝ անկախ տուժողի վարքագծից (տե՛ս, ի թիվս այլ վճիռների, Լաբիթան ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ] [Labita v. Italy [GC]], թիվ 26772/95, § 119, ՄԻԵԴ 2000-IV):
70. Դատարանը նշում է, որ այն նախկինում արձանագրել է 3-րդ հոդվածի խախտում մի գործում, որում դիմումատուն դատական նիստի ժամանակ պահվել է երկաթե վանդակում (տե՛ս Աշոտ Հարությունյանն ընդդեմ Հայաստանի [Ashot Harutyunyan v. Armenia], թիվ 34334/04, §§ 126-29, 2010 թվականի հունիսի 15): Սույն գործի հանգամանքները համանման են: Մասնավորապես, հակառակ Կառավարության պնդումներին՝ Լոռու մարզի դատարանի կողմից չեն մատնանշվել դիմումատուին երկաթե վանդակում տեղավորելու և պահելու հատուկ պատճառներ՝ բացի նրա նախկին դատվածություններից և անձը բնութագրող հատկանիշներից: Ավելին, պարզվում է, որ Մարզային դատարանը որևէ որոշում չի ընդունել դիմումատուի՝ վանդակից ազատ արձակվելու պահանջի կապակցությամբ:
71. Ամեն դեպքում, Դատարանը նշում է, որ դիմումատուի վարքագծում դրսևորված որևէ բան չէր կարող արդարացնել այդպիսի անվտանգության միջոցի կիրառումը: Իր կալանքի մասով դատական նիստի ժամանակ, որի պայմաններում նրա նկատմամբ անվտանգության և ոչ մի միջոց չի կիրառվել, դիմումատուն իրեն դրսևորել է պատշաճ ձևով, և որևէ միջադեպ չի արձանագրվել (տե՛ս վերևում՝ 13-րդ և 20-րդ պարբերությունները): Ճշմարիտ է, որ դիմումատուն նախկինում ունեցել է դատվածություններ և մեղադրվել է բռնության գործադրմամբ հանցագործության կատարման մեջ: Այնուամենայնիվ, գործի նյութերում ոչինչ չի վկայում այն մասին, որ նրա նախկին դատվածությունները եղել են բռնության գործադրմամբ կատարված հանցագործությունների համար: Ինչ վերաբերում է նրան առաջադրված մեղադրանքի բնույթին, ապա Դատարանը նշում է, որ այս գործոնն ինքնին բավարար չէր անվտանգության այդպիսի խիստ միջոցի կիրառումն արդարացնելու համար:
72. Այսպիսով, դիմումատուին երկաթե վանդակում տեղավորելու ու պահելու վերաբերյալ Լոռու մարզի դատարանի կողմից որևէ հիմնավորում և որևէ հատուկ պատճառ չներկայացնելու հանգամանքը ստիպում է Դատարանին հավատալ, որ, ինչպես Աշոտ Հարությունյանի գործում, այնպես էլ այստեղ այդ գործողությունները թելադրված են ո՛չ թե նրա՝ [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] թաքնվելու կամ բռնություն գործադրելու որևէ իրական վտանգով, այլ պարզապես այն հանգամանքով, որ դա եղել է նրա՝ որպես քրեական գործով ամբաստանյալի համար հատկացված նստատեղը (նույն տեղում՝ § 127):
73. Դատարանը նշում է, որ Լոռու մարզի դատարանում քննությունը տևել է 2007 թվականի մարտից մինչև դեկտեմբեր ամիսը, և անցկացվել են առնվազն քսանմեկ դռնբաց նիստեր: Նիստերը տևել են քսանհինգ րոպեից մինչև յոթ ժամ: Այս ողջ ընթացքում դիմումատուին երկաթե վանդակում ցուցադրել են հանրությանը՝ ներառյալ իր ընտանիքին և ընկերներին: Դատարանը գտնում է, որ դատական քննության նման դաժան պատկերը սովորական դիտողին կարող էր ստիպել ենթադրել, որ դատական քննությանը ներկայացված է առանձնապես վտանգավոր հանցագործ: Այնուհետև այն համաձայնում է դիմումատուի այն դիրքորոշման հետ, որ նման կերպով հանրությանը ցուցադրելը նվաստացրել է նրան, եթե ոչ հանրության, ապա իր սեփական աչքերում, և նրա մեջ առաջացրել անլիարժեքության զգացում: Ավելին, այսպիսի նվաստացնող վերաբերմունքը հեշտությամբ կարող էր ազդել դատական վարույթի ժամանակ դիմումատուի ուշադրության կենտրոնացման ունակությունների և մտավոր զգոնության վրա այնպիսի կարևոր հարցի առնչությամբ, ինչպիսին նրա՝ քրեական պատասխանատվության ենթարկվելու հարցն էր (նույն տեղում՝ § 128):
74. Վերոնշյալ նկատառումների լույսի ներքո Դատարանը եզրակացնում է, որ Լոռու մարզի դատարանում դատական վարույթի ժամանակ դիմումատուի նկատմամբ այդպիսի խիստ և նվաստացնող միջոցի կիրառումը, որը պայմանավորված չի եղել անվտանգության որևէ իրական ռիսկով, նվաստացնող վերաբերմունք է եղել: Համապատասխանաբար տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում:
II. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 5-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 1-ԻՆ ԿԵՏԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈԻՄԸ
75. Դիմումատուն բողոքել է, որ 2007 թվականի փետրվարի 19-ից մինչև մարտի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում իր կալանքը հիմնված չի եղել դատարանի որոշման վրա և, հետևաբար, եղել է անօրինական: Նա վկայակոչել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետը, որն այնքանով, որքանով վերաբերելի է գործին, շարադրված է հետևյալ կերպ՝
«1. Յուրաքանչյուր ոք ունի ազատության և անձնական անձեռնմխելիության իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի ազատությունից զրկել այլ կերպ, քան հետևյալ դեպքերում և օրենքով սահմանված կարգով...»:
Ա. Ընդունելիությունը
76. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքը Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետի իմաստով ակնհայտ անհիմն չէ: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ այն անընդունելի չէ որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար այն պետք է հայտարարվի ընդունելի:
Բ. Ըստ էության քննությունը
1. Կողմերի փաստարկները
77. Կառավարությունը պնդել է, որ 2007 թվականի փետրվարի 19-ից մինչև մարտի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում դիմումատուի կալանքը համապատասխանել է օրենքին, այն է՝ ՔԴՕ-ի 138-րդ հոդվածի 3-րդ մասին:
78. Դիմումատուն վիճարկել է այդ փաստարկը՝ պնդելով, որ ՔԴՕ-ի 138-րդ հոդվածի 3-րդ մասի վկայակոչումն ինքնին չէր կարող համարվել իր կալանավորման համար իրավաչափ հիմք:
2. Դատարանի գնահատականը
79. Դատարանը վերահաստատում է, որ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածով երաշխավորվում է ազատության և անձեռնմխելիության հիմնարար իրավունքը: Կոնվենցիայի իմաստով՝ այդ իրավունքն առաջնային կարևորություն ունի «ժողովրդավարական հասարակությունում» (տե՛ս Դե Վիլդեն, Օմսը և Վերսիպն ընդդեմ Բելգիայի [De Wilde, Ooms and Versyp v. Belgium], 1971 թվականի հունիսի 18, § 65, շարք Ա, թիվ 12):
80. Երբ հարցը վերաբերում է ազատությունից զրկելուն, հատկապես կարևոր է, որ պահպանվի իրավական որոշակիության ընդհանուր սկզբունքը: Հետևաբար էապես կարևոր է, որ ներպետական իրավունքով հստակորեն սահմանված լինեն ազատությունից զրկելու պայմանները, իսկ օրենքն ինքնին կանխատեսելի լինի իր կիրառման մեջ, որպեսզի համապատասխանի Կոնվենցիայով սահմանված «օրինականության» այն չափորոշչին, որով պահանջվում է, որ ցանկացած օրենք լինի բավականաչափ հստակ, որպեսզի թույլ տա անձին, անհրաժեշտության դեպքում, համապատասխան խորհրդատվությամբ, կանխատեսելու համապատասխան գործողության հավանական հետևանքներն այնքանով, որքանով դա ողջամտորեն հնարավոր է տվյալ իրավիճակում (տե՛ս Սթիլը և այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [Steel and Others v. the United Kingdom], 1998 թվականի սեպտեմբերի 23, § 54, Վճիռների և որոշումների մասին զեկույցներ 1998-VII):
81. Դատարանը նշում է, որ այն արդեն քննել է համանման բողոք Հայաստանի Հանրապետության դեմ հարուցված մեկ այլ գործում, որում եկել է այն եզրահանգման, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում, քանի որ դիմումատուի նկատմամբ կալանքը հիմնված չի եղել դատարանի որոշման վրա և, հետևաբար, եղել է անօրինական նշված դրույթի իմաստով (տե՛ս Պողոսյանն ընդդեմ Հայաստանի [Poghosyan v. Armenia], թիվ 44068/07, §§ 56-64, 2011 թվականի դեկտեմբերի 20): Դատարանը չի տեսնում սույն գործով այլ եզրահանգում կատարելու որևէ պատճառ և եզրակացնում է, որ 2007 թվականի փետրվարի 19-ից մինչև մարտի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում դիմումատուի կալանքը եղել է անօրինական 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով:
82. Համապատասխանաբար տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում:
III. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 5-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 3-ՐԴ ԿԵՏԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄԸ
83. Դիմումատուն այնուհետև բողոքել է, որ ներպետական դատարանները չեն ներկայացրել իր՝ երկարատև կալանքի տակ գտնվելու պատճառները, և որ իր՝ գրավով կալանքից ազատելն արգելված է եղել օրենքով՝ ելնելով հանցանքի վտանգավորության աստիճանից: Նա հիմնվել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի վրա, համաձայն որի՝
«3. Սույն հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի դրույթներին համապատասխան՝ ձերբակալված կամ կալանավորված յուրաքանչյուր ոք անհապաղ տարվում է դատավորի կամ այլ պաշտոնատար անձի մոտ, որն օրենքով լիազորված է իրականացնելու դատական իշխանություն և ունի ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունք կամ մինչև դատաքննությունն ազատ արձակվելու իրավունք: Ազատ արձակումը կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու երաշխիքներով»:
Ա. Ընդունելիությունը
1. Ratione personae (իրավախախտման սուբյեկտի գործոնի) հիմքով համապատասխանությունը
ա) Կողմերի փաստարկները
84. Կառավարությունը դիմումատուի՝ գրավով կալանքից ազատվելու անհնարինության առումով պնդել է, որ դիմումատուն չէր կարող հավակնել 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտման զոհ լինելուն: Ճշմարիտ է, որ Լոռու մարզի դատարանն, իր 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի որոշմամբ, դիմումատուին գրավով կալանքից ազատելու մերժումը հիմնավորել է ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասով, մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը չի վկայակոչել որևէ նման հիմք՝ 2007 թվականի հունվարի 25-ին այդ որոշումը վերանայելիս: Վերաքննիչ դատարանը քննության է առել գործի կոնկրետ հանգամանքները և հիմնավորել է իր մերժումն այնպիսի հանգամանքներով, ինչպիսիք են՝ հիմնավոր կասկածի առկայությունը և նրա՝ [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] թաքնվելու ու արդարադատության իրականացմանը խոչընդոտելու վտանգը: Հետևաբար գրավով կալանքից ազատելու մերժումը չի իրականացվել ինքնաբերաբար՝ ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի հիմքով: Ի վերջո, այդ հոդվածը դիմումատուի նկատմամբ չի կիրառվել, հետևաբար տվյալ բողոքը ratione personae հիմքով անհամապատասխան է:
85. Դիմումատուն վիճարկել է, որ այն հանգամանքը, որ Վերաքննիչ դատարանն իր՝ 2007 թվականի հունվարի 25-ի որոշմամբ ակնհայտորեն չի վկայակոչել ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասը, իրեն չի զրկում զոհի կարգավիճակից: Վերաքննիչ դատարանը պարզապես չի անդրադարձել իրեն գրավով կալանքից ազատելու հարցին: Ավելին, այն ուժի մեջ է թողել Լոռու մարզի դատարանի որոշումը՝ այդպիսով հաստատելով գրավով կալանքից ազատելը մերժելու՝ տվյալ դատարանի հիմնավորումները: Ամեն դեպքում, ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասը Լոռու մարզի դատարանի կողմից նրա նկատմամբ կիրառվել է հաջորդիվ երկու դեպքերում, այն է՝ 2007 թվականի հունվարի 12-ին և օգոստոսի 8-ին կայացված այնպիսի դատական որոշումներով, որոնք Վերաքննիչ դատարանի կողմից վերանայման ենթակա չեն եղել: Ուստի նա կարող էր հավակնել՝ այդ հիմքով 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտման զոհ լինելուն:
բ) Դատարանի գնահատականը
86. Դատարանը վերահաստատում է, որ Կոնվենցիայի 34-րդ հոդվածում օգտագործված «զոհ» եզրույթը վերաբերում է այն անձին, ում ուղղակիորեն վնաս է պատճառվել խնդրո առարկա գործողության կամ անգործության հետևանքով (տե՛ս, ի թիվս այլ վճիռների, Վաթանն ընդդեմ Ռուսաստանի [Vatan v. Russia], թիվ 47978/99, § 48, 2004 թվականի հոկտեմբերի 7):
87. Տվյալ գործում դիմումատուն մի քանի անգամ հայցել է իրեն գրավով կալանքից ազատել: Առնվազն երկու անգամ Լոռու մարզի դատարանը մերժել է դիմումատուի պահանջը՝ ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերով՝ ակնհայտորեն հղում կատարելով այն դրույթին, որով արգելվում է ծանր կամ առանձնապես ծանր հանցանքի կատարման մեջ մեղադրվող անձին գրավով կալանքից ազատել (տե՛ս վերևում՝ 16-րդ և 20-րդ պարբերությունները): Կառավարության պնդումն այն մասին, որ Վերաքննիչ դատարանն այս որոշումներից մեկի վերանայման ժամանակ մերժել է գրավով կալանքից ազատումն այլ հիմքով, հակասում է գործի նյութերին: Մասնավորապես, չնայած Վերաքննիչ դատարանն ուղղակի հղում չի կատարել ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասին, այնուամենայնիվ այդ որոշման բովանդակությունն ու էությունը ցույց են տալիս, որ այն հաստատել է Մարզային դատարանի կատարած՝ ներառյալ [գրավով կալանքից] ազատումը մերժելու վերաբերյալ եզրահանգումները: Այսպիսով՝ Դատարանը համաձայն է դիմումատուի պնդման հետ այն մասին, որ նրա՝ գրավով կալանքից ազատվելու պահանջը մերժվել է ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված հիմքերով, և որ նա այդ հիմքով կարող էր հավակնել 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի ենթադրյալ խախտման զոհ լինելուն: Հետևաբար Կառավարության առարկությունը՝ ratione personae հիմքով համապատասխանության մասով, պետք է մերժվի:
2. Եզրակացություն
88. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքները Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետի իմաստով ակնհայտ անհիմն չեն: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ դրանք անընդունելի չեն որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար դրանք պետք է հայտարարվեն ընդունելի:
Բ. Ըստ էության քննությունը
1. Դիմումատուի շարունակական կալանավորումը հիմնավորող պատճառների ենթադրյալ բացակայությունը
ա) Կողմերի փաստարկները
89. Կառավարությունը պնդել է, որ ներպետական մարմինները ներկայացրել են դիմումատուի՝ շարունակական կալանավորումը հիմնավորող վերաբերելի և բավարար պատճառներ, ինչպես օրինակ՝ նրա՝ [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] թաքնվելու, գործի քննությունը խոչընդոտելու և նախկին դատվածությունների առկայության պայմաններում նոր հանցանք կատարելու վտանգը:
90. Դիմումատուն պնդել է, որ ներպետական դատարանները չեն ներկայացրել իր շարունակական կալանավորումը հիմնավորող պատճառներ և պարզապես հղում են կատարել համապատասխան իրավական դրույթներին՝ առանց գործի կոնկրետ հանգամանքները գնահատելու:
բ) Դատարանի գնահատականը
i) Ընդհանուր սկզբունքները
91. Հանցագործության կատարման մեջ մեղադրվող անձը մինչև դատաքննությունը միշտ պետք է ազատ արձակվի, քանի դեռ պետությունը ցույց չի տալիս, որ շարունակական կալանավորման համար առկա են «վերաբերելի և բավարար» պատճառներ (տե՛ս Սմիրնովան ընդդեմ Ռուսաստանի [Smirnova v. Russia], թիվ 46133/99 և 48183/99, § 58, ՄԻԵԴ 2003-IX (քաղվածքներ), Բեցիևն ընդդեմ Մոլդովայի [Becciev v. Moldova], թիվ 9190/03, § 53, 2005 թվականի հոկտեմբերի 4, և Խոդորկովսկին ընդդեմ Ռուսաստանի [Khodorkovskiy v. Russia], թիվ 5829/04, § 182, 2011 թվականի մայիսի 31):
92. Ներպետական դատարանները պետք է քննության առնեն բոլոր այն փաստերը, որոնցով կողմ կամ դեմ է փաստարկվում այնպիսի հանրային շահի իրական պահանջի առկայությունը, որը, հաշվի առնելով անձի անմեղության կանխավարկածի սկզբունքը, արդարացնում է անձի ազատությունը հարգելու կանոնից կատարվող շեղումը, և դրանք պետք է ամրագրեն անձին ազատ արձակելու միջնորդությունների վերաբերյալ իրենց որոշումներում (տե՛ս Լեթելյերն ընդդեմ Ֆրանսիայի [Letellier v. France], 1991 թվականի հունիսի 26, § 35, շարք Ա, թիվ 207): Ազատ արձակելուն կողմ կամ դեմ արված փաստարկները պետք է ընդհանուր և վերացական բնույթ չունենան (տե՛ս Քլութն ընդդեմ Բելգիայի [Clooth y. Belgium], 1991 թվականի դեկտեմբերի 12, § 44, շարք Ա, թիվ 225):
93. Ձերբակալվածի կողմից հանցանք կատարած լինելու հիմնավոր կասկածի շարունակական գոյությունը sine qua non (պարտադիր) պայման է շարունակական կալանավորման օրինականության համար, սակայն որոշ ժամանակ անց այն դառնում է այլևս ոչ բավարար: Նման դեպքերում Դատարանը պետք է պարզի, թե արդյոք դատական մարմինների կողմից ներկայացված այլ հիմքերով շարունակվում է հիմնավորվել ազատությունից զրկելու հանգամանքը: Այդօրինակ հիմքերը «վերաբերելի» և «բավարար» լինելու դեպքում Դատարանը պետք է պարզի նաև, թե արդյոք վարույթն իրականացնելիս իրավասու ազգային մարմինները դրսևորել են «պատշաճ ջանադրություն» (տե՛ս Լաբիթան ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ] [Labita v. Italy [GC]], թիվ 26772/95, § 153, ՄԻԵԴ 2000-IV):
94. Կոնվենցիայի վերաբերյալ նախադեպային իրավունքով մշակվել են հանցագործության կատարման մեջ կասկածվող անձին նախքան դատավճիռը կալանքի տակ պահելու համար ընդունելի չորս հիմնական պատճառ, մեղադրյալի՝ դատաքննությանը չներկայանալու վտանգը (տե՛ս Ստոգմյուլերն ընդդեմ Ավստրիայի [Stogmuller v. Austria], 1969 թվականի նոյեմբերի 10, § 15, շարք Ա, թիվ 9), ազատ արձակվելու դեպքում մեղադրյալի կողմից արդարադատության իրականացմանը խոչընդոտելու վտանգը (տե՛ս Վեմհոֆն ընդդեմ Գերմանիայի [Wemhoff v. Germany], 1968 թվականի հունիսի 27, § 14, շարք Ա, թիվ 7), նոր հանցանքներ կատարելու վտանգը (տե՛ս Մատզնետերն ընդդեմ Ավստրիայի [Matznetter v. Austria], 1969 թվականի նոյեմբերի 10, § 9, շարք Ա, թիվ 10) կամ հասարակական անկարգություններ կատարելու վտանգը (տե՛ս վերևում հիշատակված՝ Լեթելյերի գործը, § 51):
95. [Քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] թաքնվելու վտանգավորության աստիճանը չի կարող չափվել միայն նախատեսվող պատժի խստության հիման վրա: Այն պետք է գնահատվի՝ մի շարք այլ վերաբերելի գործոնները հաշվի առնելով, որոնք կարող են կամ հաստատել [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] թաքնվելու վտանգի առկայությունը կամ կարող են այն դարձնել այնքան չնչին, որ հնարավոր չլինի հիմնավորել կալանքի անհրաժեշտությունը մինչև դատաքննությունը (տե՛ս Յագսինը և Սարգինն ընդդեմ Թուրքիայի [Yağci and Sargin v. Turkey], 1995 թվականի հունիսի 8, § 52, շարք Ա, թիվ 319—Ա): [Քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] թաքնվելու վտանգը պետք է գնահատվի այնպիսի գործոնների լույսի ներքո, ինչպիսիք են՝ անձի բնութագիրը, նրա բարոյականությունը, կացարան ունենալու հանգամանքը, զբաղվածությունը, ունեցվածքը, ընտանեկան կապերը, ինչպես նաև բոլոր կապերն այն պետության հետ, որում նա հետապնդվում է: Ծանր պատժի ակնկալիքը և ապացույցների ծանրակշիռ լինելը կարող են վերաբերելի լինել, սակայն որպես այդպիսին որոշիչ չեն, և կարող է պահանջվել երաշխիքներ ձեռք բերելու հնարավորության օգտագործումը՝ բոլոր վտանգները չեզոքացնելու նպատակով (տե՛ս Նյումայստերն ընդդեմ Ավստրայի [Neumeister v. Austria], 1968 թվականի հունիսի 27, § 10, շարք Ա, թիվ 8):
96. Մեղադրյալի կողմից գործի պատշաճ քննությունը խոչընդոտելու վտանգի վրա չի կարելի հիմնվել in obstracto (վերացական կարգով). այն պետք է հիմնավորել փաստական տվյալներով (տե՛ս Տրզասկան ընդդեմ Լեհաստանի [Trzaska v. Poland], թիվ 25792/94, § 65, 2000 թվականի հուլիսի 11):
ii) Վերոհիշյալ սկզբունքների կիրառումը սույն գործում
97. Սույն գործում Դատարանը նշում է, որ դիմումատուին կալանավորելու և կալանքի ժամկետը երկարաձգելու մասին որոշում կայացնելիս ներպետական դատարանները հիմնվել են դիմումատուի կողմից [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] թաքնվելու և գործի քննությունը խոչընդոտելու վտանգի վրա՝ ելնելով մեղադրանքի ծանրության աստիճանից, ինչպես նաև որոշ դեպքերում՝ այն փաստի վրա, որ առկա է որոշակի քննչական գործողություններ կատարելու անհրաժեշտություն, և որ գործով քննությունը դեռ շարունակվում է:
98. Դատարանը նախ և առաջ դիտարկում է, որ այնպիսի հիմքերն, ինչպիսիք են՝ հետագա քննչական գործողություններ կատարելու անհրաժեշտությունը կամ գործով քննությունը դեռևս ավարտված չլինելու փաստը, չեն համապատասխանում մինչև դատաքննությունն անձին կալանքի տակ պահելու՝ 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված ընդունելի պատճառներից որևէ մեկին:
99. Ինչ վերաբերում է [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] թաքնվելու կամ գործի քննությունը խոչընդոտելու վտանգին, ապա Դատարանը նշում է, որ թե՛ Մարզային դատարանը, թե՛ Վերաքննիչ դատարանն իրենց որոշումներում սահմանափակվել են նշված հիմքերը վերացական և կարծրատիպային եղանակով կրկնելով՝ առանց մատնանշելու որևէ պատճառ, թե ինչու են իրենք հիմնավորված համարել ենթադրություններն այն մասին, որ դիմումատուն կարող է թաքնվել [քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից] կամ խոչընդոտել գործի քննությունը: Նրանք չեն փորձել նաև հերքել դիմումատուի փաստարկները: Այն հանցագործության ծանրության աստիճանի ընդհանրական վկայակոչումը, որի կատարման մեջ մեղադրվել է դիմումատուն, և որի վրա մի քանի դեպքերում հիմնվել են դատարանները, չի կարող ենթադրյալ վտանգների համար բավարար հիմնավորում համարվել:
100. Վերոնշյալի լույսի ներքո Դատարանը գտնում է, որ այն պատճառները, որոնց վրա հիմնվել են Լոռու մարզի դատարանն ու Քրեական և զինվորական գործերով վերաքննիչ դատարանը՝ դիմումատուին կալանավորելու և կալանքի ժամկետը երկարաձգելու մասին իրենց որոշումներում, չեն եղել «վերաբերելի և բավարար»: Համապատասխանաբար այս տեսանկյունից տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտում:
2. Գրավով կալանքից ազատելու անհնարինությունը
ա) Կողմերի փաստարկները
101. Դիմումատուն պնդել է, որ ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասի հիմքով իրեն կալանքից գրավով ազատելու մերժումը հակասում է 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված երաշխիքներին:
102. Կառավարությունն այս կետի առնչությամբ չի կատարել որևէ մեկնաբանություն:
բ) Դատարանի գնահատականը
103. Դատարանը վերահաստատում է, որ համապատասխան մարմիններն անձի կալանավորելու կամ ազատ արձակելու վերաբերյալ որոշում կայացնելիս պարտավոր են հաշվի առնել այլընտրանքային միջոցներն՝ ապահովելու համար նրա կողմից դատարան ներկայանալը: Իսկապես, այդ հոդվածով սահմանվում է ոչ միայն «ողջամիտ ժամկետում դատաքննության իրավունքը կամ մինչև դատաքննությունն ազատ արձակվելու իրավունքը», այլև նախատեսվում է, որ «ազատ արձակումը կարող է պայմանավորվել դատաքննության ներկայանալու երաշխիքներով» (տե՛ս Յաբլոնսկին ընդդեմ Լեհաստանի [Jablonski v. Poland], թիվ 33492/96, § 83, 2000 թվականի դեկտեմբերի 21):
104. Դատարանն այնուհետև նշում է, որ այն նախկինում գտել է 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտում մի շարք գործերում, որոնցում գրավի միջնորդությունն ինքնաբերաբար մերժվել է օրենքի ուժով (տե՛ս Կաբալյերոն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ] [Caballero v. the United Kingdom [GC]], թիվ 32819/96, § 21, ՄԻԵԴ 2000-II, և Էս Բի Սի-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [S.B.C. v. the United Kingdom], թիվ 39360/98, §§ 23-24, 2001 թվականի հունիսի 19):
105. Տվյալ գործում դիմումատուի՝ գրավով կալանքից ազատվելու միջնորդությունը համանմանորեն մերժվել է այն հիմքով, որ նա մեղադրվել է այնպիսի հանցանքի կատարման մեջ, որը ՔՕ-ի 19-րդ հոդվածի շրջանակներում որակվում է որպես ծանր հանցագործություն, և որ ՔԴՕ-ի 143-րդ հոդվածի 1-ին մասով արգելվում է գրավով կալանքից ազատումը նման դեպքերում: Դատարանը գտնում է, որ դիմումատուի գրավի միջնորդության նման ինքնաբերաբար մերժումը՝ առանց նրա կալանքի կոնկրետ հանգամանքների նկատմամբ դատական վերահսկողության, չի համապատասխանում 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետով նախատեսված երաշխիքներին:
106. Համապատասխանաբար այս տեսանկյունից տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտում:
IV. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 5-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ 4-ՐԴ ԿԵՏԻ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈԻՄԸ
107. Դիմումատուն բողոքել է, որ 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի՝ կալանքի մասով դատական նիստի ժամանակ չի ապահովվել մրցակցային դատավարություն և կողմերի հավասարություն: Ավելին, հիմնավոր կասկածի բացակայության վերաբերյալ նրա փաստարկներին պատշաճ անդրադարձ չի կատարվել: Վերջապես, Վերաքննիչ դատարանը հրաժարվել է քննության առնել նրա՝ 2007 թվականի հունվարի 27-ի վերաքննիչ բողոքը: Այն վկայակոչել է Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը, որն այնքանով, որքանով վերաբերելի է գործին, շարադրված է հետևյալ կերպ՝
«4. Յուրաքանչյուր ոք, ով ձերբակալման կամ կալանավորման պատճառով զրկված է ազատությունից, իրավունք ունի վիճարկելու իր կալանավորման օրինականությունը, որի կապակցությամբ դատարանն անհապաղ որոշում է կայացնում և կարգադրում է նրան ազատ արձակել, եթե կալանավորումն անօրինական է»:
Ա. Ընդունելիությունը
1. Մրցակցային դատավարությունը և կողմերի հավասարությունը
108. Կառավարությունը պնդել է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը կիրառելի չի եղել 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի՝ կալանքի մասով դատական նիստի նկատմամբ, քանի որ տվյալ նիստում քննության է առնվել քննիչի միջնորդությամբ դիմումատուի կալանքի ժամկետի երկարաձգման հարցը, մինչդեռ այդ հոդվածը կիրառելի է եղել միայն կալանավորված անձի կողմից նախաձեռնված վարույթի նկատմամբ: Հետևաբար խնդրո առարկա՝ կալանքի մասով դատական նիստի վրա տարածվել է 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, որով չի պահանջվել, որ առաջին ատյանի դատարանի վարույթը լինի մրցակցային:
109. Դիմումատուն պնդել է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը կիրառելի չլինելու վերաբերյալ Կառավարության փաստարկն անընդունելի է: Նա պնդել է, որ 5-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ կետերով նախատեսված երաշխիքները կիրառելի են եղել միաժամանակ: Այն փաստը, որ դատական նիստը վերաբերել է նրա կալանքի ժամկետի երկարաձգման հարցին, էական նշանակություն չի ունեցել. կարևոր նշանակություն է ունեցել այդ նիստի ժամանակ բերված իր փաստարկների առարկան, մասնավորապես՝ այն հանգամանքը, որ նա զրկված է եղել կարևոր փաստաթղթերին ծանոթանալու հնարավորությունից: Հետևաբար 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը եղել է կիրառելի:
110. Դատարանը նշում է, որ Կառավարության առարկությունը սերտորեն կապված է դիմումատուի բողոքի էության հետ և, հետևաբար, պետք է միացվի գործի ըստ էության քննությանը:
2. Եզրակացություն
111. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքները Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «ա» ենթակետի իմաստով ակնհայտ անհիմն չեն: Դատարանն այնուհետև նշում է, որ դրանք անընդունելի չեն որևէ այլ հիմքով: Հետևաբար դրանք պետք է հայտարարվեն ընդունելի:
Բ. Ըստ էության քննությունը
1. Մրցակցային դատավարությունը և կողմերի հավասարությունը
ա) Կողմերի փաստարկները
i) Կառավարությունը
112. Կառավարությունը պնդել է, որ ՔԴՕ-ի 201-րդ հոդվածով թույլատրվում է, որ նախաքննության նյութերը հրապարակվեն միայն վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ: Հետևաբար նախքան 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի դատական նիստը, քննիչը կալանքի ժամկետի երկարաձգման հարցով Մարզային դատարան է ներկայացրել իր միջնորդությունը հիմնավորող որոշակի փաստաթղթեր: Միևնույն ժամանակ քննիչը նպատակահարմար չի գտել բոլոր փաստաթղթերը ներկայացնել դիմումատուին և նրա փաստաբանին, քանի որ ըստ օրենքի՝ մեղադրյալն իրավունք ուներ ծանոթանալու գործի նյութերին միայն նախաքննության ավարտից հետո: Այնուամենայնիվ, Կառավարության պնդմամբ դա խնդիր չի առաջացրել, քանի որ քննարկվող վարույթի վրա, ի հակադրություն 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի, տարածվել է 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետը, և մրցակցային դատավարության պահանջը կիրառելի չի եղել:
ii) Դիմումատուն
113. Դիմումատուն պնդել է, որ քննիչը, նախքան դատավորի՝ խորհրդակցական սենյակ հեռանալը, նրան է փոխանցել գործի այն նյութերը, որոնք դիմումատուին հայտնի չեն եղել: Նրան տրամադրվել են միայն դատավարական բնույթի փաստաթղթեր, այն է՝ քրեական գործ հարուցելու մասին որոշումը, ձերբակալման մասին արձանագրությունը և մեղադրական եզրակացությունը, որոնք կցված են եղել քննիչի միջնորդությանը: Այն փաստը, որ դատավորն իր հետ խորհրդակցական սենյակ է տարել գործով նախաքննության բոլոր նյութերը, նշանակել է, որ դատավորն իր որոշումներում հիմնվել է տվյալ նյութերի կազմից որոշակի փաստաթղթերի վրա՝ դիմումատուին չտալով դրանք վիճարկելու կամ առարկելու հնարավորություն: 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի որոշմամբ նշվել է, որ այն հիմնվում է քննիչի միջնորդության հիմնավորվածությունն ապահովող նյութերի վրա՝ այնպիսի նյութերի, որոնց առնչությամբ նա հնարավորություն չի ունեցել ո՛չ ներկայացնելու դիտողություն, ո՛չ էլ դրանք վիճարկելու:
բ) Դատարանի գնահատականը
114. Դատարանը նախևառաջ կանդրադառնա տվյալ վարույթի, մասնավորապես՝ 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի՝ կալանքի մասով դատական նիստի նկատմամբ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի կիրառելիության հարցին, որի ժամանակ Լոռու մարզի դատարանը որոշում է կայացրել դիմումատուի կալանքի ժամկետի երկարաձգման մասին քննիչի միջնորդությունը բավարարելու վերաբերյալ:
115. Այն նշում է, որ Կառավարության կողմից սույն գործում բարձրացված առարկությանը համանման առարկություն քննվել և մերժվել է Լեբեդևն ընդդեմ Ռուսաստանի գործում: Այդ գործով Դատարանը գտել է, որ գործի համար նվազ վերաբերելիություն ունի այն հանգամանքը, թե արդյոք ներպետական դատարանը որոշում է կայացրել պաշտպանության կողմի ներկայացրած՝ ազատ արձակելու մասին միջնորդության, թե՞ մեղադրանքի կողմի ներկայացրած՝ կալանավորման մասին միջնորդության վերաբերյալ (տես Լեբեդևն ընդդեմ Ռուսաստանի [Lebedev v. Russia], թիվ 4493/04, § 72, 2007 թվականի հոկտեմբերի 25): Այդ եզրակացությանը հանգելիս Դատարանը վկայակոչել է մի շարք գործեր, որոնցում այն որոշել է, որ մեղադրանքի կողմի միջնորդությամբ դատարանի կողմից դիմումատուի կալանքի ժամկետի երկարաձգումը նաև շոշափել է 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով նախատեսված երաշխիքները (տե՛ս Գրաուզինիսն ընդդեմ Լիտվայի [Graužinis v. Lithuania], թիվ 37975/97, § 33, 2000 թվականի հոկտեմբերի 10, Վոչն ընդդեմ Լեհաստանի [Włoch v. Poland], թիվ 27785/95, §§ 125. և հաջորդները, ՄԻԵԴ 2000‑XI, և Տելեցկին ընդդեմ Լեհաստանի (որոշում) [Telecki v Poland (dec.)] թիվ 56552/00, 2003 թվականի հուլիսի 3): Այնուհետև, Դատարանը եզրակացրել է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը կիրառելի է եղել այդ վարույթի նկատմամբ, որով որոշվել են դիմումատուի կալանքի ժամկետի երկարաձգման հարցերը (տե՛ս վերևում հիշատակված՝ Լեբեդևի գործը, § 74): Հետևաբար Դատարանը եզրակացնում է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով նախատեսված երաշխիքները կիրառելի են 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի՝ կալանքի մասով դատական նիստի նկատմամբ, և որոշում է մերժել Կառավարության առարկությունը:
116. Դատարանը վերահաստատում է, որ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով պահանջվում է, որ կալանավորման դեմ բերված բողոքը քննելիս դատարանի կողմից ապահովվեն դատավարական երաշխիքներ: Դատավարությունը պետք է լինի մրցակցային, և միշտ պետք է ապահովվի «կողմերի հավասարությունը» դատավարության կողմերի՝ մեղադրանքի կողմի և կալանավորված անձի միջև: Կողմերի հավասարությունն ապահովված չի համարվում այն դեպքում, երբ պաշտպանին մերժում են ծանոթանալ գործով նախաքննության այն փաստաթղթերին, որոնք կարևոր նշանակություն ունեն իր պաշտպանյալի կալանավորման օրինականությունն արդյունավետորեն վիճարկելու համար (տե՛ս Լամին ընդդեմ Բելգիայի [Lamy v. Belgium], 1989 թվականի մարտի 30, § 29,շարք Ա, թիվ 151, Նիկոլովան ընդդեմ Բուլղարիայի [ՄՊ] [Nikolova v. Bulgaria [GC]], թիվ 31195/96, § 58, ՄԻԵԴ, 1999‑II, և Գարսիա Ալվան ընդդեմ Գերմանիայի [Garcia Alva v. Germany], թիվ 23541/94, § 39, 2001 թվականի փետրվարի 13):
117. Անդրադառնալով սույն գործի հանգամանքներին՝ Դատարանը նշում է, որ քննիչը 2006 թվականի դեկտեմբերի 8-ին միջնորդություն է ներկայացրել Լոռու մարզի դատարան՝ դիմումատուի կալանքի ժամկետը երկարաձգելու պահանջով: Միջնորդությանը կից ներկայացվել են գործի նյութերում առկա մի շարք փաստաթղթեր, ինչպիսին են՝ քրեական գործ հարուցելու մասին որոշումը, դիմումատուի ձերբակալման մասին արձանագրությունը, մեղադրական եզրակացությունը, այսինքն՝ այն փաստաթղթերը, որոնք նախկինում տրամադրվել են դիմումատուին: Այդ միջնորդությունը քննության է առնվել 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի դատական նիստին, որին և՛ դիմումատուն, և՛ նրա պաշտպանը ներկա են գտնվել: Այնուամենայնիվ, նախքան որոշում կայացնելու նպատակով խորհրդակցական սենյակ հեռանալը, դատավորը քննիչից պահանջել է քրեական գործի բոլոր նյութերը: Կառավարությունն ընդունել է, որ դիմումատուին հասանելի չեն եղել գործի բոլոր նյութերը:
118. Դատարանը պարտավորված չէ դատողություններ անել այն մասին, թե արդյոք դիմումատուի կալանքի ժամկետի երկարաձգման հարցը քննելիս նախագահող դատավորը հիմնվել է այն փաստաթղթերի վրա, որոնք դիմումատուին հասանելի չեն դարձվել: Նախքան խորհրդակցական սենյակ հեռանալը, նախագահող դատավորի կողմից գործի բոլոր նյութերը պահանջելու փաստի ուժով առաջ է գալիս այն հիմնավոր կանխավարկածը, որ դա իսկապես համապատասխանում է իրականությանը: Ամեն դեպքում, դատավորի կողմից քննիչի միջնորդության քննության եղանակն ինքնին բավարար է եզրակացնելու, որ դիմումատուն զրկված է եղել այդ միջնորդությունը վիճարկելու արդյունավետ հնարավորությունից, և հետևաբար կողմերի միջև չի ապահովվել մրցակցային դատավարություն և կողմերի հավասարություն:
119. Համապատասխանաբար այս տեսանկյունից տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում:
2. Դատական վերահսկողության սահմաններն ու բնույթը
120. Կառավարությունը նշել է, որ քննիչի՝ 2006 թվականի դեկտեմբերի 8-ի միջնորդության հիման վրա դիմումատուի կալանքի օրինականության նկատմամբ իրականացված դատական վերահսկողությունը համապատասխանում է 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի պահանջներին:
121. Դիմումատուն պնդել է, որ 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի՝ կալանքի մասով դատական նիստի ժամանակ դատավորը հրաժարվել է անդրադառնալ «հիմնավոր կասկածի» առկայության հարցին: Դատավորը դա հիմնավորել է նրանով, որ դատարանը չի քննում դիմումատուի մեղավորության հարցը: Այդ մերժմամբ սահմանափակվել են դատական վերահսկողության սահմաններն ու բնույթը 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով անընդունելի շրջանակներում:
122. Դատարանը նշում է, որ այս բողոքը համանմանորեն վերաբերում է 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի՝ կալանքի մասով դատական նիստին և սերտորեն կապված է վերը քննարկվածի հետ (տե՛ս վերևում՝ 114-119-րդ պարբերությունները): Վերը նշված եզրահանգումներից ելնելով՝ Դատարանն անհրաժեշտ չի համարում առանձին քննելու այս բողոքը:
3. 2007 թվականի հունվարի 27-ի վերաքննիչ բողոքն առանց քննության թողնելը
ա) Կողմերի փաստարկները
123. Կառավարությունը նշել է, որ դիմումատուի՝ 2007 թվականի հունվարի 27-ի վերաքննիչ բողոքն առանց քննության թողնելու մասին Վերաքննիչ դատարանի որոշումը համապատասխանել է 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետին: Այդ որոշումը հիմնավորված է եղել այն փաստի ուժով, որ գործով նախաքննությունը եղել է ավարտված, և գործը դուրս է մնացել մինչդատական վարույթում դատական վերահսկողության սահմաններից:
124. Դիմումատուն նշել է, որ 2007 թվականի հունվարի 27-ի՝ իր վերաքննիչ բողոքն առանց քննության թողնելու հետևանքով խախտվել են 5-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված երաշխիքները: Նախ, Վերաքննիչ դատարանն իրավասու չի եղել առանց քննության թողնել նրա բողոքը՝ թե՛ ներպետական օրենսդրության և թե՛ պրակտիկայի համաձայն: Ավելին, անընդունելի է եղել իր բողոքի քննությունը հետաձգելը մինչև 2007 թվականի փետրվարի 19-ը, այնուհետև՝ այն քննության առնելուց հրաժարվելը՝ այդ ընթացքում նախաքննությունն ավարտված լինելու հիմնավորմամբ:
բ) Դատարանի գնահատականը
125. Դատարանը վերահաստատում է, որ իր նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետը 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված կարգավորմանը համանման եղանակով ապահովում է դատարանի մատչելիության իրավունքը, որը կարող է ենթարկվել միայն այնպիսի ողջամիտ սահմանափակումների, որոնցով չի խախտվում դրա էությունը (տե՛ս Շիշկովն ընդդեմ Բուլղարիայի [Shishkov v. Bulgaria], թիվ 38822/97, § 82-90, ՄԻԵԴ 2003-I (քաղվածքներ), և Բոչևն ընդդեմ Բուլղարիայի [Bochev v. Bulgaria], թիվ 73481/01, § 70, 2008 թվականի նոյեմբերի 13):
126. Դատարանը նշում է, որ այն արդեն իսկ քննել է համանման բողոք Հայաստանի դեմ հարուցված մեկ այլ գործում, որում սահմանվել է, որ դիմումատուի կալանավորման հարցը դատական կարգով վերանայելու մերժումը միայն այն հիմքով, որ գործն այլևս մինչդատական վարույթի փուլում չի գտնվում, համարվում է նրա՝ 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետով նախատեսված վարույթ նախաձեռնելու իրավունքի ոչ արդարացված սահմանափակում, ինչպես նաև եզրակացրել է, որ տեղի է ունեցել այդ դրույթի խախտում (տե՛ս Պողոսյանն ընդդեմ Հայաստանի [Poghosyan v. Armenia], թիվ 44068/07, §§ 78-81, 2011 թվականի դեկտեմբերի 20): Սույն գործի հանգամանքները գրեթե նույնական են (տե՛ս վերևում՝ 26-րդ պարբերությունը): Հետևաբար Դատարանը չի տեսնում այլ եզրահանգում կատարելու որևէ պատճառ:
127. Համապատասխանաբար տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում:
V. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ՄՅՈՒՍ ԵՆԹԱԴՐՅԱԼ ԽԱԽՏՈՒՄՆԵՐԸ
128. Վերջապես, դիմումատուն ներկայացրել է մի շարք այլ բողոքներ՝ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին և 4-րդ կետերի և 6-րդ հոդվածի 1-ին ու 2-րդ կետերի մասով:
129. Հաշվի առնելով իր տրամադրության տակ գտնվող բոլոր նյութերը, և այնքանով, որքանով այդ բողոքներն իր իրավասության շրջանակներում են՝ Դատարանը գտնում է, որ դրանցով չի բացահայտվում Կոնվենցիայով սահմանված իրավունքների և ազատությունների առերևույթ խախտման որևէ հատկանիշ: Հետևաբար, համաձայն Կոնվենցիայի 35-րդ հոդվածի 3-րդ և 4-րդ կետերի, գանգատի այս մասը պետք է մերժվի ակնհայտ անհիմն լինելու հիմքով:
VI. ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ 41-ՐԴ ՀՈԴՎԱԾԻ ԿԻՐԱՌՈՒՄԸ
130. Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի համաձայն՝
«Եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել»:
Ա. Վնասը
131. Դիմումատուն պահանջել է ընդհանուր հաշվարկով 11 761 եվրո՝ որպես նյութական վնասի հատուցում: Դա ներառում է իր ընտանիքի կողմից սննդամթերքի ծանրոցներ մատակարարելու հետ կապված ծախսը (5 900 եվրո), իր ընտանիքի անդամների կողմից կալանավայր հասնելու հետ կապված ծախսերը (1 280 եվրո) և իր կալանքի՝ տասնչորս ամիսների ընթացքում բաց թողնված օգուտները (4 581 եվրո): Ի հիմնավորումն իր վերջին պահանջի՝ դիմումատուն ներկայացրել է մասնավոր կազմակերպության կողմից տրված տեղեկանք այն մասին, որ ինքն աշխատել է այնտեղ որպես քարհանքի աշխատող՝ 152 000 ՀՀ դրամ միջին ամսական աշխատավարձով, և իր ձերբակալման արդյունքում ազատվել է աշխատանքից 2006 թվականի հոկտեմբերի 19-ին: Նա այնուհետև պահանջել է 30 000 եվրո՝ որպես ոչ նյութական վնասի հատուցում:
132. Կառավարությունը պնդել է, որ սննդամթերքի ծանրոցների համար ենթադրյալ ծախսերն անհրաժեշտ չեն եղել, քանի որ դիմումատուին տրամադրվել է սնունդ կալանավայրում: Ավելին, ենթադրյալ սննդի ծանրոցների և ճանապարհային ծախսերը որևէ առնչություն չունեն նրա կրած նյութական վնասի հետ: Ավելին, դրանք պատշաճ կերպով փաստաթղթավորված չեն: Ինչ վերաբերում է ենթադրյալ բաց թողնված օգուտին, ապա առկա չէ որևէ պատճառական կապ դիմումատուի կալանավորման և նրա աշխատանքի կորստի միջև: Ավելին, դիմումատուի կողմից ներկայացված տեղեկանքը չի կարող համարվել իր պահանջը հիմնավորող պատշաճ ապացույց: Որպես այդպիսի ապացույց պետք է ծառայեր կամ աշխատանքային պայմանագիրը, կամ դիմումատուի աշխատանքային գրքույկից կատարված համապատասխան քաղվածքը:
133. Դատարանը նշում է, որ սննդամթերքի և ճանապարհային ենթադրյալ ծախսերը որևէ առնչություն չունեն դիմումատուի կողմից կրած նյութական վնասի հետ և համարվում են նրա ընտանիքի այն անդամների կողմից կրած ենթադրյալ ծախսեր, որոնք տվյալ գործով դիմումատու չեն և հետևաբար չեն կարող համարվել որպես նշված խախտումներից ուղղակիորեն տուժած անձինք (տե՛ս Հարությունյանն ընդդեմ Հայաստանի [Harutyunyan v. Armenia], թիվ 36549/03, § 71, ՄԻԵԴ 2007-III): Ինչ վերաբերում է դիմումատուի՝ բաց թողնված օգուտի վերաբերյալ պահանջին, ապա Դատարանը չի տեսնում որևէ պատճառական կապ վկայակոչվող վնասի և հայտնաբերված խախտումների միջև: Հետևաբար այն մերժում է դիմումատուի՝ նյութական վնասի հատուցման պահանջը: Միաժամանակ, Դատարանը գտնում է, որ դիմումատուն անկասկած կրել է ոչ նյութական վնաս՝ որպես հայտնաբերված խախտումների հետևանք, և որոշում է նրան շնորհել 8 000 եվրո գումար՝ որպես այդպիսի վնասի հատուցում:
Բ. Ծախսերը և ծախքերը
134. Դիմումատուն պահանջել է նաև 3 030 եվրո՝ Դատարանում կրած ծախսերի և ծախքերի համար, մասնավորապես՝ 3 000 եվրո՝ իրավաբանական ծառայության դիմաց ծախսերի և 30 եվրո փոստային ծախսերի համար: Ի հիմնավորումն իր պահանջի՝ նա ներկայացրել է փաստաբանի կատարած աշխատանքի մանրամասն նկարագրությունը և երկու փոստային ստացականներ (2008 թվականի մարտի 20՝ 2 820 ՀՀ դրամ և 2008 թվականի փետրվարի 5՝ 5 650 ՀՀ դրամ):
135. Կառավարությունը նշում է, որ դիմումատուն չի ներկայացրել որևէ ապացույց այն մասին, որ իրավաբանական ծառայության դիմաց ծախսերն իրականում կատարվել են: Դա նշանակում է, որ նրա ներկայացուցիչներն աշխատել են անվճար հիմունքներով: Ինչ վերաբերում է փոստային ծախսերին, ապա դիմումատուն ներկայացրել է ընդամենը երկու ստացական, որոնք չեն արտացոլում ենթադրյալ բոլոր ծախսերը:
136. Դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ դիմումատուն ունի ծախսերի ու ծախքերի փոխհատուցման իրավունք այնքանով, որքանով ցույց է տրվել, որ դրանք իրականում կատարվել են, եղել են անհրաժեշտ, և դրանց չափը եղել է ողջամիտ: Սույն գործի շրջանակներում դիմումատուն չի ներկայացրել որևէ փաստաթղթային ապացույց՝ ի հիմնավորումն փաստաբանի ծառայությունների դիմաց կատարված ծախսերի վերաբերյալ իր պահանջի: Հետևաբար այդ պահանջը պետք է մերժվի: Ինչ վերաբերում է փոստային ծախսերին, ապա, հաշվի առնելով իր տրամադրության տակ գտնվող փաստաթղթերը, Դատարանը ողջամիտ է համարում շնորհել 18 եվրո գումար՝ որպես հատուցում:
Գ. Չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսադրույքը
137. Դատարանը գտնում է, որ չկատարման դեպքում հաշվարկվող տոկոսադրույքը պետք է հիմնված լինի Եվրոպական կենտրոնական բանկի սահմանած՝ լոմբարդային ռեպոյի տոկոսադրույքի վրա, որին պետք է գումարվի երեք տոկոսային կետ:
ԱՅՍ ՀԻՄՆԱՎՈՐՄԱՄԲ ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՄԻԱՁԱՅՆ՝
1. Հայտարարում է ընդունելի՝ Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի և 5-րդ հոդվածի 1-ին, 3-րդ ու 4-րդ կետերի շրջանակներում ներկայացված դիմումատուի բողոքները՝ երկաթե վանդակում վերջինիս պահվելու, 2007 թվականի փետրվարի 19-ից մինչև մարտի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում դիմումատուի կալանավորման անօրինականության, նրա շարունակական կալանավորման վերաբերելի ու բավարար պատճառների բացակայության, գրավով կալանքից ազատվելու անհնարինության, 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի՝ կալանքի մասով դատական նիստի ժամանակ մրցակցային դատավարություն և կողմերի հավասարություն չապահովելու, հիմնավոր կասկածի վերաբերյալ նրա փաստարկներին պատշաճ անդրադարձ չկատարելու, ինչպես նաև Վերաքննիչ դատարանի կողմից նրա՝ 2007 թվականի հունվարի 27-ի վերաքննիչ բողոքը չքննելու վերաբերյալ, իսկ գանգատի մնացած մասն՝ անընդունելի.
2. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածի խախտում դատական վարույթի ժամանակ դիմումատուին երկաթե վանդակում պահելու մասով.
3. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում՝ 2007 թվականի փետրվարի 19-ից մինչև մարտի 12-ն ընկած ժամանակահատվածում դիմումատուին առանց օրինական հիմքի կալանքի տակ պահելու մասով.
4. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտում դիմումատուի շարունակական կալանավորման համար վերաբերելի և բավարար պատճառներ չներկայացնելու մասով.
5. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 3-րդ կետի խախտում դիմումատուի՝ գրավով կալանքից ազատվելու պահանջի ինքնաբերաբար մերժման մասով.
6. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում այն առումով, որ Լոռու մարզի դատարանում 2006 թվականի դեկտեմբերի 12-ի վարույթի ժամանակ չի ապահովվել մրցակցային դատավարություն և կողմերի հավասարություն.
7. Վճռում է, որ առկա չէ Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի շրջանակներում ներկայացված՝ հիմնավոր կասկածի վերաբերյալ նրա փաստարկներին ենթադրյալ պատշաճ անդրադարձ չկատարելու մասով բողոքը քննելու անհրաժեշտություն.
8. Վճռում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 5-րդ հոդվածի 4-րդ կետի խախտում՝ կալանավորման դեմ դիմումատուի՝ 2007 թվականի հունվարի 27-ի վերաքննիչ բողոքը քննության առնելուց հրաժարվելու առումով.
9. Վճռում է, որ՝
ա) պատասխանող պետությունը վճիռը Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետին համապատասխան վերջնական դառնալու օրվանից երեք ամսվա ընթացքում պետք է դիմումատուին վճարի հետևյալ գումարները, որոնք պետք է փոխարկվեն պատասխանող պետության արժույթով՝ վճարման օրվա դրությամբ գործող փոխարժեքով.
i) ոչ նյութական վնասի դիմաց՝ 8 000 եվրո (ութ հազար եվրո)՝ գումարած գանձման ենթակա ցանկացած հարկ.
ii) ծախսերի և ծախքերի դիմաց՝ 18 եվրո (տասնութ եվրո)՝ գումարած դիմումատուից գանձման ենթակա ցանկացած հարկ.
բ) վերը նշված եռամսյա ժամկետի ավարտից հետո՝ մինչև վճարման օրը, պետք է հաշվարկվի վերոնշյալ գումարների նկատմամբ պարզ տոկոսադրույք՝ չկատարման ժամանակահատվածում Եվրոպական կենտրոնական բանկի սահմանած՝ լոմբարդային ռեպոյի տոկոսադրույքի չափով՝ գումարած երեք տոկոսային կետ.
10. Մերժում է դիմումատուի՝ արդարացի փոխհատուցման պահանջի մնացած մասը:
Կատարված է անգլերենով և գրավոր ծանուցվել է 2012 թվականի հունիսի 26-ին՝ Դատարանի կանոնակարգի 77-րդ կանոնի 2-րդ և 3-րդ կետերի համաձայն:
|
Սանտիագո Քեսադա Քարտուղար |
|
Ջուսեփ Կասադևայ Նախագահ |