Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2022 թվականի դեկտեմբերի 19-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12․2009 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը նոր հանգամանքի հիմքով վերանայելու վերաբերյալ «Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվի (այսուհետ՝ Կոոպերատիվ) բողոքը՝ ըստ հայցի «Ավո Ֆ.Մ.Հ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ Կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանի, վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի «Կենտրոն» տարածքային ստորաբաժանման` հասարակության և պետության կարիքների համար սեփականության օտարման մասին պայմանագիր կնքելուն հարկադրելու, զբաղեցրած տարածքից վտարելու և անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարեցնելու պահանջների պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել, նոր հանգամանքի հիմքով վերանայել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12.2009 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19․10․2009 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան` նոր քննության։

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի մի մասի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքն այդ մասի վերաբերյալ:

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

«Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է Կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանին պարտավորեցնել կնքելու անշարժ գույքը պետության և հասարակության կարիքների համար վերցնելու և դրա դիմաց փոխհատուցում վճարելու մասին պայմանագիրը, նրան վտարել զբաղեցրած տարածքից և դադարեցնել վերջինիս սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Աբովյան թիվ 4 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ:

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ա․ Մելքումյան) 17․07․2009 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր՝ Տ․ Սահակյան, դատավորներ՝ Ա․ Թումանյան, Ա․ Պետրոսյան) 19․10․2009 թվականի որոշմամբ Հովհաննես Ղուկասյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 17․07․2009 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12․2009 թվականի որոշմամբ Հովհաննես Ղուկասյանի վճռաբեկ բողոքը վերադարձվել է։

Սույն գործով նոր հանգամանքի հիմքով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ժորա, Արկադի Ռամազյանների ներկայացուցիչը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել»։

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես բողոքի հիմք, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Սույն գործով առկա է նոր հանգամանք:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ հիմնավորումներով.

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան), հանդես գալով որպես Կոմիտե, քննելով Ղուկասյանն ու այլոք ընդդեմ Հայաստանի գործը (գանգատ թիվ 32986/10), իր 29.03.2022 թվականի վճռով վճռել է, որ չորրորդ դիմումատուի, այն է՝ Կոոպերատիվի նկատմամբ տեղի է ունեցել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում:

Ըստ Եվրոպական դատարանի 29.03.2022 թվականի վճռի, խախտումը դրսևորվել է հետևյալ կերպ․

«22. [«Ավո Ֆ.Մ.Հ.» ՍՊ] Ընկերությունը չորրորդ դիմումատուի սեփականության օտարման վերաբերյալ իր պահանջը ներկայացրել է ընդդեմ անձամբ առաջին դիմումատուի (չորրորդ դիմումատուի ամենամեծ բաժնետիրոջ և տնօրենի), հետևաբար, ոչ ընդդեմ չորրորդ դիմումատուի, որը ներկայացված կլիներ առաջին դիմումատուի կողմից՝ որպես չորրորդ դիմումատուի տնօրեն: Իր հերթին համայնքային դատարանը քննության ընթացքում որպես պատասխանող չի ներգրավել չորրորդ դիմումատուին՝ առանձին իրավաբանական անձի, որը խնդրո առարկա գույքի միակ սեփականատերն էր, չնայած որ դատարանն արդյունքում հանձնարարել էր օտարել հենց նրա գույքը: Այն փաստը, որ համայնքային դատարանը հետագայում պարզաբանում էր արել, հաստատելով, որ 2009թ. հուլիսի 17-ի վճիռը վերաբերում է չորրորդ դիմումատուին և նրա սեփականությանը (տես վերը 6-րդ պարբերություն), որևէ կերպ չի փոխհատուցել չորրորդ դիմումատուի համար առաջացած նշանակալի դատավարական խոչընդոտը, առավել ևս հաշվի առնելով նաև այն, որ նա ընդգրկված չի եղել նաև վճռի պարզաբանման ընթացակարգերում:

23. Դատարանը այդ պատճառով եզրակացնում է, որ չորրորդ դիմումատուին սեփականությունից զրկելը չի ուղեկցվել կամայականության դեմ բավարար դատավարական երաշխիքներով և, հետևաբար, իրավաչափ չէ թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով: Այս եզրահանգումը ոչ անհրաժեշտ է դարձնում Դատարանի կողմից նշված դրույթի մյուս պահանջների համապատասխանությունը պարզելը (տես՝ Minasyan and Semerjyan v. Armenia, no. 27651/05, par. 76, 23.06.2009):

24. Հետևաբար, չորրորդ դիմումատուի նկատմամբ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում»:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է․ «նոր հանգամանքի հիմքով վերանայել՝ վերացնել «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09.12.2009 թվականի որոշումը:

Բեկանել թիվ ԵԿԴ/1353/02/08 գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի կողմից 19.10.2009 թվականին կայացված որոշումը, Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի 17.07.2009 թվականի վճիռը և գործն ուղարկել Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան՝ ամբողջ ծավալով նոր քննության» »:

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1. Ընկերության հայցն ընդդեմ Կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանի, վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի «Կենտրոն» տարածքային ստորաբաժանման` հասարակության և պետության կարիքների համար սեփականության օտարման մասին պայմանագիր կնքելուն հարկադրելու, զբաղեցրած տարածքից վտարելու և անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարեցնելու պահանջների մասին, Դատարանի 17․07.2009 թվականի վճռով բավարարվել է (հատոր 2-րդ, գ.թ. 156-165):

2. Վերաքննիչ դատարանի 19․10․2009 թվականի որոշմամբ Հովհաննես Ղուկասյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 17․07.2009 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ: (հատոր 3-րդ, գ.թ. 91-95):

3. ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12․2009 թվականի որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանի 19․10.2009 թվականի որոշման դեմ Հովհաննես Ղուկասյանի ներկայացուցչի բերած վճռաբեկ բողոքը վերադարձվել է (հատոր 3-րդ, գ.թ 119-122)։

4. Թիվ ԲԱ370008 մահվան վկայականի համաձայն Հովհաննես Ղուկասյանը մահացել է 08․03․2021 թվականին (ներկայացված է վճռաբեկ բողոքին կից):

5. Ղուկասյանը և այլոք ընդդեմ Հայաստանի թիվ 32986/10 գանգատի հիման վրա Եվրոպական դատարանը 29․03․2022 թվականի վճռով հաստատել է, որ տեղի է ունեցել Կոոպերատիվի՝ Կոնվենցիայի 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածով երաշխավորված իրավունքի խախտում: Եվրոպական դատարանը, մասնավորապես` նշել է, որ «[«Ավո Ֆ.Մ.Հ.» ՍՊ] Ընկերությունը չորրորդ դիմումատուի [«Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվ] սեփականության օտարման վերաբերյալ իր պահանջը ներկայացրել է ընդդեմ անձամբ առաջին դիմումատուի (չորրորդ դիմումատուի ամենամեծ բաժնետիրոջ և տնօրենի), հետևաբար, ոչ ընդդեմ չորրորդ դիմումատուի, որը ներկայացված կլիներ առաջին դիմումատուի կողմից՝ որպես չորրորդ դիմումատուի տնօրեն: Իր հերթին համայնքային դատարանը քննության ընթացքում որպես պատասխանող չի ներգրավել չորրորդ դիմումատուին՝ առանձին իրավաբանական անձի, որը խնդրո առարկա գույքի միակ սեփականատերն էր, չնայած որ դատարանն արդյունքում հանձնարարել էր օտարել հենց նրա գույքը: Այն փաստը, որ համայնքային դատարանը հետագայում պարզաբանում էր արել, հաստատելով, որ 2009թ. հուլիսի 17-ի վճիռը վերաբերում է չորրորդ դիմումատուին և նրա սեփականությանը (տես վերը 6-րդ պարբերություն), որևէ կերպ չի փոխհատուցել չորրորդ դիմումատուի համար առաջացած նշանակալի դատավարական խոչընդոտը, առավել ևս հաշվի առնելով նաև այն, որ նա ընդգրկված չի եղել նաև վճռի պարզաբանման ընթացակարգերում:

Դատարանը այդ պատճառով եզրակացնում է, որ չորրորդ դիմումատուին սեփականությունից զրկելը չի ուղեկցվել կամայականության դեմ բավարար դատավարական երաշխիքներով և, հետևաբար, իրավաչափ չէ թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով: Այս եզրահանգումը ոչ անհրաժեշտ է դարձնում Դատարանի կողմից նշված դրույթի մյուս պահանջների համապատասխանությունը պարզելը (տես՝ Minasyan and Semerjyan v. Armenia, no. 27651/05, par. 76, 23.06.2009):

Հետևաբար, չորրորդ դիմումատուի նկատմամբ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում» (ներկայացված է վճռաբեկ բողոքին կից)»:

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով և նույն հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում` պայմանավորված նոր հանգամանքի առկայությամբ, որը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի համաձայն՝ Բարձր պայմանավորվող կողմերն իրենց իրավազորության ներքո գտնվող յուրաքանչյուրի համար ապահովում են այն իրավունքներն ու ազատությունները, որոնք սահմանված են Կոնվենցիայի 1-ին բաժնում:

Կոնվենցիայի թիվ 1-ին արձանագրության 1-ին հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ ունի իր գույքից անարգել օգտվելու իրավունք: Յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ ունի իր գույքից անարգել օգտվելու իրավունք: Ոչ ոքի չի կարելի զրկել իր գույքից, բացառությամբ ի շահ հանրության և այն պայմաններով, որոնք նախատեսված են օրենքով ու միջազգային իրավունքի ընդհանուր սկզբունքներով:

Նախորդ դրույթները, այնուամենայնիվ, չեն խոչընդոտում պետության` այնպիսի օրենքներ կիրառելու իրավունքին, որոնք նա անհրաժեշտ է համարում ընդհանուր շահերին համապատասխան, սեփականության օգտագործման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելու կամ հարկերի կամ մյուս գանձումների կամ տուգանքների վճարումն ապահովելու համար:

Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի համաձայն՝ եթե Դատարանը գտնում է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի կամ դրան կից Արձանագրությունների խախտում, իսկ համապատասխան Բարձր պայմանավորվող կողմի ներպետական իրավունքն ընձեռում է միայն մասնակի հատուցման հնարավորություն, ապա Դատարանը որոշում է, անհրաժեշտության դեպքում, տուժած կողմին արդարացի փոխհատուցում տրամադրել։

Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` Բարձր պայմանավորվող կողմերը պարտավորվում են կատարել Դատարանի վերջնական վճիռները ցանկացած գործի վերաբերյալ, որում նրանք կողմեր են: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ Դատարանի վերջնական վճիռն ուղարկվում է Նախարարների կոմիտե, որը վերահսկողություն է իրականացնում դրա կատարման նկատմամբ:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 415-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով կարող են վերանայվել առաջին ատյանի դատարանի և վերաքննիչ դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած այն դատական ակտերը, որոնք ենթակա են բողոքարկման, վճարման կարգադրությունները, ինչպես նաև Վճռաբեկ դատարանի` վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու, այն առանց քննության թողնելու, վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժելու մասին և վճռաբեկ բողոքի քննության արդյունքով կայացված որոշումները:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 416-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով վերաքննիչ և Վճռաբեկ դատարանների՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերը վերանայում է Վճռաբեկ դատարանը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն` նոր հանգամանքները հիմք են դատական ակտի վերանայման համար, եթե Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը, (...):

Վճռաբեկ դատարանը սույն գործի շրջանակներում նախ անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ Եվրոպական դատարանի կողմից կայացված վճռով կոնվենցիոն իրավունքի խախտում հայտնաբերելու դեպքում տվյալ գործով կողմ համարվող պետության կողմից վճռի կատարման առնչությամբ ծագող իրավական պարտավորությունների բնույթին ու բովանդակությանը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպական դատարանի վճիռները կատարելու պարտավորությունը, նախևառաջ, բխում է Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածից, որով սահմանվում է իրենց իրավազորության ներքո գտնվող յուրաքանչյուր անձի համար Կոնվենցիայի 1-ին բաժնում սահմանված իրավունքներն ու ազատություններն ապահովելու՝ Բարձր պայմանավորվող կողմերի պարտականությունը։ Բացի այդ, Կոնվենցիան 46-րդ հոդվածով հստակ սահմանել է, որ Կոնվենցիայի անդամ պետությունը պարտավոր է Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի վերահսկողությամբ կատարել Եվրոպական դատարանի այն վճիռները, որոնք կայացվել են տվյալ պետության՝ որպես կողմ հանդես եկած գործերով: Այնուամենայնիվ, Եվրոպական դատարանի վճռի կատարման հետ կապված պետության կոնկրետ պարտականությունների բովանդակությունը Կոնվենցիայով հստակ ամրագրված չէ. այն բացահայտվել է Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի միջոցով։

Այսպես, Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ վճիռը, որով Եվրոպական դատարանը խախտում է արձանագրում, պատասխանող պետության համար սահմանում է իրավաբանական պարտավորություն, որը ոչ միայն վերաբերում է շահագրգիռ անձանց արդարացի փոխհատուցում վճարելուն, այլ նաև ենթադրում է Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի վերահսկողությամբ ընդհանուր և (կամ), անհրաժեշտության դեպքում, անհատական միջոցների կիրառում, որոնց ձեռնարկումն անհրաժեշտ է ներպետական իրավական համակարգում Եվրոպական դատարանի արձանագրած խախտումները դադարեցնելու և դրանց հետևանքները հնարավորինս վերացնելու համար: Բացի այդ, պետությունն ազատ է Նախարարների կոմիտեի վերահսկողությամբ Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածով ստանձնած իր պարտավորությունների կատարման միջոցների ընտրության հարցում` պայմանով, որ դրանք համատեղելի լինեն Եվրոպական դատարանի վճռի մեջ տեղ գտած եզրակացությունների հետ (տե՛ս, Scozzari and Giunta v. Italy գործով Եվրոպական դատարանի 13.07.2000 թվականի վճիռը, կետ 249)։

Եվրոպական դատարանի վճռի կատարմանն ուղղված անհատական միջոցներ ձեռնարկելու վերաբերյալ Կոնվենցիայի մասնակից պետությունների վրա դրվող միջազգային իրավական պարտավորությունը բովանդակային առումով ունի եռաստիճան կառուցվածք և ներառում է միմյանց հետ փոխկապված հետևյալ երեք իրավական պահանջները.

1․ Եվրոպական դատարանի կողմից սահմանված արդարացի փոխհատուցումը վճարելու պարտավորությունը,

2․ կոնվենցիոն իրավունքի շարունակվող խախտումը դադարեցնելու պարտավորությունը,

3․ restitutio in integrum սկզբունքից բխող՝ մինչև խախտումը գոյություն ունեցած դրությունը հնարավորինս վերականգնելու պարտավորությունը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպական դատարանի վճռի կատարման նպատակով պետության կողմից ձեռնարկվող անհատական միջոցները հասցեագրված են դիմումատուին, կիրառվում են Կոնվենցիայի խախտման հետևանքով դիմումատուի կրած բացասական հետևանքների վերացման և, վերջին հաշվով, մինչև խախտումը եղած դրության հնարավորինս վերականգնման (միջազգային իրավունքի հանրաճանաչ restitսtiօ in integrսm սկզբունք) նպատակով: Միևնույն ժամանակ restitutio in integrum իրականացնելը կարող է հնարավոր չլինել՝ ելնելով կոնկրետ գործի հանգամանքներից, որպիսի պարագայում կոնվենցիոն իրավունքի խախտումից տուժած անձի կրած բացասական հետևանքները վերացվում են՝ հիմնվելով տվյալ խախտումն արձանագրած Եվրոպական դատարանի վճռի և վերջինիս նախադեպային իրավունքի վրա։

Այսպես, Եվրոպական դատարանն իր նախադեպային իրավունքում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ վճիռը, որով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է իրավունքի խախտում, պատասխանող պետությանը պարտավորեցնում է դադարեցնել իրավախախտումը և դրա հետևանքների դիմաց հատուցել այնպես, որ հնարավորինս վերականգնվի մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակը: Իսկ այն դեպքում, երբ restitutiօ in integrum սկզբունքի իրականացումը գործնականում հնարավոր չէ, ապա պատասխանող պետությունն ազատ է վճիռը կատարելու միջոցների ընտրության հարցում (տե՛ս, Papamichalopoulos and others v. Greece գործով Եվրոպական դատարանի 31.10.1995 թվականի վճիռը, կետ 34, Selçuk and Asker v. Turkey գործով Եվրոպական դատարանի 24.04.1998 թվականի վճիռը, կետ 125):

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ միջազգային իրավական պատասխանատվության առաջնային և հիմնարար restitutio in integrum սկզբունքը ենթադրում է մինչև խախտումը գոյություն ունեցած դրության հնարավորինս վերականգնումը և քննարկվող իրավահարաբերությունների շրջանակում ընդգրկում է, inter alia, հետևյալ միջոցառումները.

- դիմումատուին առնչվող գործի վերաբացում, վերաքննություն,

- Կոնվենցիայի խախտման հանգեցնող որոշման չկատարում,

- Կոնվենցիայի խախտմամբ մերժված իրավական կարգավիճակի տրամադրում և այլն։

Ինչ վերաբերում է Եվրոպական դատարանի վճռով խախտում հայտնաբերվելու դեպքում տվյալ գործով պետության կողմից ձեռնարկվող կոնկրետ միջոցներին, ապա Եվրոպական դատարանի Մեծ պալատի ձևավորած նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ պատասխանատու պետությունից պահանջվող միջոցառումները կախված են կոնկրետ գործի հանգամանքներից և պետք է սահմանվեն գործի վերաբերյալ Եվրոպական դատարանի կայացրած վճռի լույսի ներքո` հաշվի առնելով նաև Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքը (տե՛ս, Öcalan v. Turkey գործով Եվրոպական դատարանի 12.05.2005 թվականի վճիռը, կետ 210)։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված է Եվրոպական դատարանի կողմից կոնվենցիոն իրավունքի խախտում հայտնաբերվելու դեպքում նոր հանգամանքի հիմքով դատական ակտի վերանայման հնարավորությունը, որը բխում է կոնվենցիոն իրավունքի խախտման դեպքում պետության կողմից անհատական միջոցառումներ ձեռնարկելու միջազգային-իրավական պարտավորությունից։ Մասնավորապես՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի ուսումնասիրությունից բխում է, որ անձի` Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը, որը հիմնավորվել է Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ, հիմք է դատական ակտը նոր հանգամանքի հիմքով վերանայելու համար։

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, 31.05.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1099 և 18.09.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1114 որոշումներում անդրադառնալով նոր հանգամանքների հիմքով դատական ակտերի վերանայման ինստիտուտին, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ տվյալ ինստիտուտի սահմանադրաիրավական բովանդակությունը հանգում է նրան, որ դրա միջոցով ապահովվում է խախտված սահմանադրական և (կամ) կոնվենցիոն իրավունքների վերականգնումը: Վերջինս, իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից ելնելով, պահանջում է խախտման արդյունքում տուժողի համար առաջացած բացասական հետևանքների վերացում, ինչն իր հերթին պահանջում է հնարավորինս վերականգնել մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակը (restitutio in integrum): Այն դեպքում, երբ անձի սահմանադրական և (կամ) կոնվենցիոն իրավունքը խախտվել է օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով, այդ իրավունքի վերականգնման նպատակով մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակի վերականգնումը ենթադրում է տվյալ անձի համար այնպիսի վիճակի ստեղծում, որը գոյություն է ունեցել տվյալ դատական ակտի բացակայության պայմաններում: Այսինքն՝ խնդրո առարկա դեպքում խախտված իրավունքի վերականգնումը հնարավոր է ապահովել համապատասխան դատական ակտի իրավական ուժը կորցնելու պարագայում: Բացի այդ, ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է նաև, որ նոր հանգամանքի հիմքով դատական ակտի վերանայումն անխուսափելիորեն պետք է ipso facto հանգեցնի հակասահմանադրական նորմ կիրառած դատական ակտի և կոնվենցիոն իրավունքի խախտում թույլ տված դատական ակտի բեկանմանը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 19.01.2000 թվականի «Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռների հիման վրա ներպետական մակարդակում որոշ գործերի վերաքննության կամ վերաբացման մասին» թիվ R (2000)2 հանձնարարականը, անդրադառնալով restitսtiօ in integrսm սկզբունքի արդյունավետ երաշխավորման միջոցներին, դրանց թվում մատնանշում է գործի վերաքննությունը, նոր քննությունը, իսկ որպես գործի վերաքննության հատուկ միջոց է դիտարկվում գործի նորոգումը, այն է` գործի վարույթի վերաբացումը: Վերոնշյալ հանձնարարականի համաձայն՝ անհատական միջոցառումների ձեռնարկումը, մասնավորապես՝ գործի վերաբացումը, անհրաժեշտ է հետևյալ երկու պայմանների միաժամանակյա առկայության պարագայում, ինչի պարագայում գործի վերաբացման անհրաժեշտությունը գերակայում է իրավական որոշակիության սկզբունքի մաս կազմող` դատական ակտերի վերջնական լինելու res judicata սկզբունքի նկատմամբ.

1) նյութական կամ դատավարական իրավունքի խախտումը պետք է իր բնույթով լինի այնպիսին, որ լուրջ կասկած հարուցի ներպետական մարմիններում բողոքարկման առարկա վարույթի ելքի արդյունքների կապակցությամբ,

2) դիմումատուն պետք է շարունակի կրել խնդրո առարկա վարույթի ելքը որոշող դատական ակտի բացասական հետևանքները, որոնք բավարար չափով չեն վերականգնվում արդարացի փոխհատուցմամբ և չեն կարող վերացվել այլ կերպ, քան տվյալ դատական ակտի վերանայմամբ կամ գործի վերաբացմամբ։

Ընդհանրացնելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ խախտված կոնվենցիոն իրավունքների վերականգնման պարտավորությունը, իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից ելնելով, պահանջում է խախտման արդյունքում տուժողի համար առաջացած բացասական հետևանքների վերացում։ Ընդ որում, պատասխանատու պետությունից պահանջվող միջոցառումները կախված են կոնկրետ գործի հանգամանքներից և պետք է սահմանվեն տվյալ գործով Եվրոպական դատարանի կայացրած վճռի լույսի ներքո` հաշվի առնելով նաև Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Կոոպերատիվին հասցեագրված Ընկերության տնօրեն Ա. Կարագուլյանի 01.11.2007 թվականի գրությամբ հայտնվել է, որ «Հասարակության և պետության կարիքների համար սեփականության օտարման մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի համաձայն` ներկայացվել է Աբովյան 4 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի օտարման պայմանագրի նախագիծը և միաժամանակ տեղեկացվել է նույն օրենքի 2-րդ մասով սահմանված` հասցեատիրոջ երկշաբաթյա ժամկետում օտարվող սեփականության նկատմամբ գույքային իրավունքներ ունեցողների մասին հայտնել պարտականության մասին և խնդրել է նույն ժամկետում ներկայացնել առաջարկություններ պայմանագրի նախագծի վերաբերյալ, իսկ պայմանագիրը սահմանված կարգով կնքելու համար նշվել են անհրաժեշտ փաստաթղթերի ցանկը:

Կոոպերատիվին հասցեագրված Ընկերության տնօրեն Ա. Կարագուլյանի 22.02.2008 թվականի գրությամբ ծանուցմամբ հասցեատիրոջը հայտնվել է, որ հասցեատերը հրաժարվել է ստորագրել ՀՀ Կառավարության 25.01.2007 թվականի թիվ 180-Ն որոշմամբ բացառիկ գերակա հանրային շահ ճանաչված տարածքներում ընդգրկված ք. Երևան, Աբովյան 4 հասցեում գտնվող Կոոպերատիվի սեփականությունը հանդիսացող Ընկերության կողմից 01.11.2007 թվականին ուղարկված անշարժ գույքի օտարման պայմանագրի նախագիծը և 17.10.2007 թվականի դրությամբ տվյալ գույքի վերագնահատությունը:

Նշված գրությամբ տեղեկացվել է, որ նույն անշարժ գույքը «Հասարակության և պետության կարիքների համար սեփականության օտարման մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի համաձայն` վերագնահատվել է, որի շուկայական արժեքը կազմել է 180.246.000 ՀՀ դրամ և 15 տոկոս հավելումը` 27.036.900 ՀՀ դրամ, ընդհանուր արժեքը կազմել ` 207.282.900 ՀՀ դրամ:

Նշված գրությամբ նախազգուշացվել է նաև, որ եթե Կոոպերատիվի կողմից 7 օրվա ընթացքում համապատասխան առաջարկ չկատարվի` նշված գումարը կփոխանցվի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դեպոզիտ հաշվեհամարին և նույն օրենքի 12 և 13 հոդվածներից ելնելով նշվել է, որ 7 օրվա ընթացքում պայմանագիր չկնքելու և սեփականության չօտարման դեպքում, ձեռքբերողը պարտավոր է դիմել դատարան և այդ դեպքում, դատարանի քննարկման առարկա կարող է լինել միայն փոխհատուցման չափի հարցը:

28․02․2008 թվականի թիվ 42 վճարման հանձնարարականի համաձայն` Ընկերությունը «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲ ընկերությունում ՀՀ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի դեպոզիտ հաշվին է փոխանցել 21.02.2008 թվականին կազմված վերագնահատման հաշվետվության համաձայն սահմանված և դրան ավելացրած 15 տոկոսով Կոոպերատիվին պատկանող անշարժ գույքի փոխհատուցման գումարը, ընդհանուր` 207.282.900 ՀՀ դրամ գումար:

Ընկերության 21․03․2008 թվականին հայցադիմում է ներկայացրել Դատարան ընդդեմ Կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանի և պահանջել է պարտավորեցնել պատասխանող Կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանին կնքելու անշարժ գույքը պետության և հասարակության կարիքների համար վերցնելու և դրա դիմաց փոխհատուցում վճարելու մասին պայմանագիրը, նրան վտարել զբաղեցրած տարածքից և դադարեցնել վերջինիս սեփականության իրավունքը Երևան քաղաքի Աբովյան 4 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ:

Դատարանի 17․07.2009 թվականի վճռով վճռվել է ««Ավո Ֆ.Մ.Հ» ՍՊ ընկերության ընդդեմ «Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանի, վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ չներկայացնող երրորդ անձ ՀՀ ԿԱ ԱԳԿ ՊԿ «Կենտրոն» տարածքային ստորաբաժանման` հասարակության և պետության կարիքների համար սեփականության օտարման մասին պայմանագիր կնքելուն հարկադրելու, զբաղեցրած տարածքից վտարելու և անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարեցնելու պահանջների մասին հայցը բավարարել:

«Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանին պարտավորեցնել «Ավո Ֆ.Մ.Հ» ՍՊ ընկերության հետ բացառիկ` գերակա հանրային շահ ճանաչված` Երևան քաղաքի Կենտրոն համայնքի Աբովյան 4 հասցեում գտնվող նրան սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքի օտարման վերաբերյալ կնքել պայմանագիր` ըստ հայցվոր «Ավո Ֆ.Մ.Հ» ՍՊ ընկերության կողմից ներկայացված գործում առկա պայմանագրի նախագծի: Որպես պայմանագրի կնքման էական պայման նշել Երևան քաղաքի Կենտրոն համայնքի Աբովյան 4 հասցեում գտնվող «Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանին սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքի օտարման դիմաց գումարի փոխհատուցման չափը, այն է` 207.282.900 (երկու հարյուր յոթ միլիոն երկու հարյուր ութսուներկու հազար ինը հարյուր) ՀՀ դրամ:

«Ավո Ֆ.Մ.Հ» ՍՊ ընկերության կողմից 2008 թվականի փետրվարի 28-ի հա. 42 վճարման հանձնարարագրով «Հայբիզնեսբանկ» ՓԲ ընկերությունում ՀՀ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի թիվ 900013298014 դեպոզիտ հաշվին «Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանին սեփականության իրավունքով պատկանող Աբովյան 4 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի փոխհատուցման գումարը` 207.282.900 (երկու հարյուր յոթ միլիոն երկու հարյուր ութսուներկու հազար ինը հարյուր) ՀՀ դրամը, վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո փոխանցել «Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվի սեփականատեր Հովհաննես Ղուկասյանին:»:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 19․10․2009 թվականի որոշմամբ Հովհաննես Ղուկասյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 17․07.2009 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

 ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12․2009 թվականի որոշմամբ Հովհաննես Ղուկասյանի վճռաբեկ բողոքը վերադարձվել է:

Ղուկասյանը և այլոք ընդդեմ Հայաստանի թիվ 32986/10 գանգատի հիման վրա Եվրոպական դատարանը 29․03․2022 թվականի վճռով հաստատել է, որ տեղի է ունեցել չորրորդ դիմումատուի [«Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվ]՝ Կոնվենցիայի 1-ին Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում: Եվրոպական դատարանը, մասնավորապես` նշել է, որ «[«Ավո Ֆ.Մ.Հ.» ՍՊ] Ընկերությունը չորրորդ դիմումատուի [«Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվ] սեփականության օտարման վերաբերյալ իր պահանջը ներկայացրել է ընդդեմ անձամբ առաջին դիմումատուի (չորրորդ դիմումատուի ամենամեծ բաժնետիրոջ և տնօրենի), հետևաբար, ոչ ընդդեմ չորրորդ դիմումատուի, որը ներկայացված կլիներ առաջին դիմումատուի կողմից՝ որպես չորրորդ դիմումատուի տնօրեն: Իր հերթին համայնքային դատարանը քննության ընթացքում որպես պատասխանող չի ներգրավել չորրորդ դիմումատուին՝ առանձին իրավաբանական անձի, որը խնդրո առարկա գույքի միակ սեփականատերն էր, չնայած որ դատարանն արդյունքում հանձնարարել էր օտարել հենց նրա գույքը: Այն փաստը, որ համայնքային դատարանը հետագայում պարզաբանում էր արել, հաստատելով, որ 2009թ. հուլիսի 17-ի վճիռը վերաբերում է չորրորդ դիմումատուին և նրա սեփականությանը (տես վերը 6-րդ պարբերություն), որևէ կերպ չի փոխհատուցել չորրորդ դիմումատուի համար առաջացած նշանակալի դատավարական խոչընդոտը, առավել ևս հաշվի առնելով նաև այն, որ նա ընդգրկված չի եղել նաև վճռի պարզաբանման ընթացակարգերում:

Դատարանը այդ պատճառով եզրակացնում է, որ չորրորդ դիմումատուին սեփականությունից զրկելը չի ուղեկցվել կամայականության դեմ բավարար դատավարական երաշխիքներով և, հետևաբար, իրավաչափ չէ թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով: Այս եզրահանգումը ոչ անհրաժեշտ է դարձնում Դատարանի կողմից նշված դրույթի մյուս պահանջների համապատասխանությունը պարզելը (տես՝ Minasyan and Semerjyan v. Armenia, no. 27651/05, par. 76, 23.06.2009):

Հետևաբար, չորրորդ դիմումատուի նկատմամբ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի խախտում»:

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Եվրոպական դատարանի վճռով արձանագրված կոնվենցիոն իրավունքի խախտումը սույն գործով հանգեցրել է Կոոպերատիվի սեփականության իրավունքի խախտման: Մասնավորապես` Ընկերությունը Կոոպերատիվի սեփականության օտարման վերաբերյալ իր պահանջը ներկայացրել է ընդդեմ անձամբ Հովհաննես Ղուկասյանի (Կոոպերատիվի ամենամեծ բաժնետիրոջ և տնօրենի), հետևաբար, ոչ ընդդեմ Կոոպերատիվի: Միաժամանակ՝ Դատարանը քննության ընթացքում որպես պատասխանող չի ներգրավել Կոոպերատիվին՝ առանձին իրավաբանական անձի, որը խնդրո առարկա գույքի միակ սեփականատերն էր, չնայած որ դատարանն արդյունքում հանձնարարել էր օտարել հենց նրա գույքը: Հետևաբար Կոոպերատիվի սեփականությունից զրկելը չի ուղեկցվել կամայականության դեմ բավարար դատավարական երաշխիքներով և, հետևաբար, Դատարանի գործողությունները իրավաչափ չեն թիվ 1 Արձանագրության 1-ին հոդվածի իմաստով (տե՛ս, Ղուկասյանը և այլոք ընդդեմ Հայաստանի գործով Եվրոպական դատարանի 29․03․2022 թվականի վճիռը, կետ 22-23)։

Այսպիսով, սահմանափակված լինելով մարդու հիմնարար իրավունքներով և ազատություններով, հաշվի առնելով Ղուկասյանը և այլոք ընդդեմ Հայաստանի գործով Եվրոպական դատարանի 29․03․2022 թվականի վճռում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, հիմք ընդունելով խախտված իրավունքների վերականգնման restitutio in integrum սկզբունքի վերաբերյալ վերը շարադրված վերլուծությունները, միևնույն ժամանակ նպատակ ունենալով վերականգնելու Կոոպերատիվի խախտված կոնվենցիոն իրավունքները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերջինս՝ մինչև կոնվենցիոն իրավունքի խախտումը եղած դրությունը կարող է վերականգնվել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12․2009 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը վերանայելու և դրա արդյունքում Վերաքննիչ դատարանի 19․10․2009 թվականի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու միջոցով։

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի հիմքով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12․2009 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը նոր հանգամանքի հիմքով վերանայելու և Վերաքննիչ դատարանի 19․10․2009 թվականի որոշումը բեկանելու համար»։

Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի մի մասում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքը դրանց վերաբերյալ:

Այսպես`

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ նոր հանգամանքները հիմք են դատական ակտի վերանայման համար, եթե Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը, կամ եթե անձը տվյալ վճռի կամ որոշման ուժի մեջ մտնելու պահին ունեցել է այդ իրավունքը միջազգային պայմանագրով նախատեսված պահանջներին (ժամկետներին) համապատասխան իրացնելու հնարավորություն կամ միջազգային դատարանը հաստատել է կողմերի միջև ձեռք բերված հաշտության համաձայնությունը (բարեկամական կարգավորումը) կամ Հայաստանի Հանրապետության կողմից արված միակողմանի հայտարարությունը։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 416-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով առաջին ատյանի դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ դատարանը:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով վերաքննիչ և Վճռաբեկ դատարանների՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերը վերանայում է Վճռաբեկ դատարանը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 422-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ դատարանը բողոքն ստանալուց հետո` մեկամսյա ժամկետում, որոշում է կայացնում նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով դատական ակտի վերանայման բողոքը վերադարձնելու մասին, եթե տվյալ գործով կամ տվյալ հարցով վերադաս դատարանի` օրինական ուժի մեջ գտնվող դատական ակտի առկայության պայմաններում բողոք է բերվել ստորադաս դատարանի դատական ակտի դեմ:

Վերը նշված իրավական կարգավորումները համադրելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի հետ՝ գտնում եմ, որ վերաքննիչ և Վճռաբեկ դատարանների գործառույթներից է բխում վերջիններիս պարտականությունը յուրաքանչյուր դեպքում, երբ ներկայացվում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի հիմքով դատական ակտի վերանայման բողոք, պարզելու, թե ո՞րն է հանդիսանում վերջնական դատական ակտ կայացրած այն դատարանը, որի կողմից անձի՝ Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքը խախտված լինելու փաստ է հիմնավորվել Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ։

Այսինքն, եթե այդ դատարանը առաջին ատյանի դատարանն է, ապա դատական ակտը վերանայող դատարանը վերաքննիչ դատարանն է, իսկ եթե այդ դատարանը վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարանն է, ապա՝ Վճռաբեկ դատարանն է, և բոլոր այն դեպքերում, երբ խախտվում է օրենսդրի կողմից սահմանված այդ պահանջը, ապա նոր հանգամանքով դատական ակտի վերանայման բողոքը ենթակա է վերադարձման:

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Վճռաբեկ դատարանը 21.10.2022 թվականին որոշում է կայացրել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում նշված հիմքով Կոոպերատիվի բերած՝ դատական ակտը վերանայելու վերաբերյալ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին:

Վճռաբեկ դատարանը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 422-րդ հոդվածում նշված հիմքերից որևէ մեկով որոշում չի կայացրել դատական ակտի վերանայման բողոքը վերադարձնելու մասին, որի պայմաններում գործում է այն կանխավարկածը, որ Վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ, ըստ էության, հենց ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն է հանդիսանում վերջնական դատական ակտ կայացրած այն դատարանը, որի կողմից անձի՝ Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքը խախտված լինելու փաստ է հիմնավորվել Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով։

Ավելին՝ Վճռաբեկ դատարանի որոշումից բխում է, որ Կոոպերատիվի բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորվել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով՝ նույն հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետի իմաստով, քանի որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում` պայմանավորված նոր հանգամանքի առկայությամբ, ու բողոքը քննելով այն հիմքի սահմաններում, որ առկա է նոր հանգամանք՝ որոշում է կայացրել բողոքը բավարարելու, նոր հանգամանքի հիմքով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12.2009 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը վերանայելու մասին, որպիսի եզրահանգման և դրա հիմքում դրված պատճառաբանությունների հետ լիովին համաձայն եմ:

Մինչդեռ միևնույն ժամանակ հայտնում եմ իմ անհամաձայնությունը Վճռաբեկ դատարանի դատական ակտի պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի այն մասերի վերաբերյալ, որոնք վերաբերում են նույն՝ դատական ակտը վերանայելու բողոքի շրջանակներում Վերաքննիչ դատարանի 19.10.2009 թվականի որոշումը բեկանելուն հետևյալ պատճառաբանությամբ:

Տվյալ դեպքում, ինչպես արդեն իսկ նշեցի վերը, Վճռաբեկ դատարանը սույն գործով որոշումը, որի վերաբերյալ հայտնում եմ սույն հատուկ կարծիքը, կայացրել է նոր հանգամանքով դատական ակտը վերանայելու բողոքի հիման վրա, և որպես վերանայման ենթակա դատական ակտ վերանայել է հենց ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12․2009 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը, սակայն դրա արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը բեկանել է Վերաքննիչ դատարանի 19.10.2009 թվականի որոշումը:

Կարծում եմ, որ 1-ին որոշման առումով Վճռաբեկ դատարանի դիրքորոշումն իրավաչափ է և բխում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված համապատասխան իրավակարգավորումներից, քանի որ տվյալ դեպքում, ըստ էության, հենց ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն է հանդիսանում վերջնական դատական ակտ կայացրած այն դատարանը, որի կողմից անձի՝ Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքը խախտված լինելու փաստ է հիմնավորվել Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով:

Ինչ վերաբերում է նույն բողոքի շրջանակներում Վերաքննիչ դատարանի 19.10.2009 թվականի որոշումը բեկանելուն, որպիսի որոշում է կայացրել Վճռաբեկ դատարանը, ապա այդ մասով ցանկանում եմ հայտնել, որ վերը նշված պատճառաբանությամբ Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի համապատասխան վճիռը Վերաքննիչ դատարանի 19.10.2009 թվականի որոշումը վերանայելու համար նոր հանգամանք չէ, և Վերաքննիչ դատարանի 19.10.2009 թվականի որոշման օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը Վճռաբեկ դատարանը կարող էր ստուգման ենթարկել և դրա արդյունքում այն բեկանել բացառապես այն դեպքում, երբ նոր հանգամանքի հիմքով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 09․12.2009 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու մասին» որոշումը վերանայելուց հետո նույն կամ առանձին որոշմամբ որոշում կայացներ Կոոպերատիվի կողմից առաջին անգամ բերված վերը նշված վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին: Մինչդեռ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը Վերաքննիչ դատարանի 19.10.2009 թվականի որոշումը բեկանել է առանց դրա դեմ առաջին անգամ ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին որոշում կայացնելու՝ բացառապես հիմք ընդունելով նոր հանգամանքի հիմքով դատական ակտը վերանայելու վերաբերյալ ներկայացված նույն բողոքը, որը, կարծում եմ, դատավարական օրենսդրության կարգավորումների համատեքստում անթույլատրելի է:

Դատավոր`

Գ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 23 օգոստոսի 2023 թվական: