2022 թվականի դեկտեմբերի 09-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Գլոբալ Գոլդ Մայնինգ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16.11.2020 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ Արաքսյա Բոժեվոլնովայի՝ «Գլոբալ Գոլդ Մայնինգ» ՍՊԸ-ին սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Արաքսյա Բոժեվոլնովան պահանջել է Ընկերությանը ճանաչել սնանկ:

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Կ. Պետրոսյան) 22.12.2015 թվականի վճռով դիմումը բավարարվել է` Ընկերությունը ճանաչվել է սնանկ:

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Կ. Պետրոսյան) 11.04.2016 թվականի որոշմամբ հաստատվել է Ընկերության պարտատերերի պահանջների վերջնական ցուցակը՝ ըստ համապատասխան առաջնահերթության և ապահովվածության:

ՀՀ սնանկության դատարանի (դատավոր` Ս. Թադևոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 07.09.2020 թվականի որոշմամբ «Ռակե» ՍՊԸ-ի` 111.891.000 ՀՀ դրամի չափով պահանջը գրանցելու մասին դիմումը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 16.11.2020 թվականի որոշմամբ «Ռակե» ՍՊԸ-ի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ վերացվել է ՀՀ սնանկության դատարանի 07.09.2020 թվականի «Պահանջը քննության առնելու մասին» դատական ակտը և նույն սնանկության գործով վերջինիս պահանջը Ընկերության պարտատերերի պահանջների վերջնական ցուցակը հաստատելու վերաբերյալ հարցն ուղարկվել է նույն դատարան՝ նոր քննության:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ` Արսեն Հովհաննիսյան)։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 331-րդ հոդվածը, 337-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերը, 430-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 447-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը կողմերի միջև 17.04.2015 թվականին կնքված պայմանագիրը դիտարկել է նորացման մասին պայմանագիր (նովացիա)՝ այն դեպքում, երբ պահանջին կից ներկայացված պայմանագիրը չի կարող համարվել պարտավորության նորացում, քանի որ չի դադարեցրել նախկինում գոյություն ունեցող պարտավորությունը, չի նախատեսել այլ առարկա կամ կատարման այլ եղանակ: Այդ պայմանագրով պարզապես հաստատվել է «Ռակե» ՍՊԸ-ի հանդեպ Ընկերության նախկինում ունեցած պարտավորությունը, ընդ որում՝ նոր ժամանակացույց կամ վճարման ժամկետ այդ պայմանագրով չի նախատեսվել, ինչը նշանակում է, որ «Ռակե» ՍՊԸ-ն պայմանագրի կնքման պահին Ընկերության կողմից իր հանդեպ ունեցած պարտավորության մասին իմացել է: Ավելին՝ նրանում հստակ արձանագրվել է, որ կողմերի միջև դեռևս 14.11.2014 թվականին կնքվել է պարտավորությունների նորացման և պարտքի վճարման նոր ժամանակացույցի մասին պայմանագիր, որն Ընկերությունը չի կատարել: Սա հիմք է տալիս ենթադրելու, որ 17.04.2015 թվականին Ընկերությունը և «Ռակե» ՍՊԸ-ն ամրագրել են այդ պահի դրությամբ «Ռակե» ՍՊԸ-ի իրավունքի խախտման փաստը:

Վերաքննիչ դատարանը չի մեկնաբանել պայմանագիրը, չի նշել, թե ինչպես է նորացվել Ընկերության և «Ռակե» ՍՊԸ-ի միջև նախկինում գոյություն ունեցած պարտավորությունը, ինչ նոր առարկա կամ կատարման նոր եղանակ է նախատեսվել, չի բացահայտել կողմերի միջև նախկինում գոյություն ունեցած պարտավորության բնույթը, դրա առարկան կամ կատարման եղանակները:

17.04.2015 թվականի պայմանագրով, ի տարբերություն 14.11.2014 թվականի պայմանագրի, պարտքի մարման ժամանակացույց չի սահմանվել, ինչը ևս մեկ անգամ փաստում է, որ «Ռակե» ՍՊԸ-ի մոտ հենց այդ պայմանագրի կնքման փաստի ուժով ծագել է Ընկերությունից պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունքը: Այսինքն, «Ռակե» ՍՊԸ-ն 18.04.2015 թվականից իմացել է իր իրավունքի խախտման մասին:

Այն, որ «Ռակե» ՍՊԸ-ի իրավունքը խախտվել է 18.04.2015 թվականից և ինքը իմացել է իր այդ իրավունքի խախտման մասին, հիմնավորվում է վերջինիս՝ պահանջը գրանցելու մասին դիմումով, որում առկա է հետևյալ ձևակերպումը. «սկսած 2015 թվականի ապրիլի 18-ից պարտապանը ապօրինի պահում է, խուսափում է վերադարձնելուց կամ վճարման կետանցով օգտագործում է պարտատիրոջը վճարման ենթակա գումարը, …»: Ավելին, «Ռակե» ՍՊԸ-ն պարտքի գումարի նկատմամբ տոկոսները հաշվեգրել է 18.04.2015 թվականից սկսած:

«Ռակե» ՍՊԸ-ն չի հայտնել, որ հայցային վաղեմությունը չէր կարող հոսել 17.04.2015 թվականից, չի առարկել այն փաստի դեմ, որ վերջինս հենց այդ պահից իրազեկվել է իր իրավունքի խախտման մասին և չի բարձրացրել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կամ 3-րդ մասերի կիրառելիության կապակցությամբ որևէ հարց: Այսինքն, Վերաքննիչ դատարանը սեփական նախաձեռնությամբ քննարկման առարկա է դարձրել այնպիսի հարցեր, որոնք «Ռակե» ՍՊԸ-ն իր բողոքում չի բարձրացրել:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է վերացնել Վերաքննիչ դատարանի 16.11.2020 թվականի որոշումը:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1. Ընկերության (Պարտապան) և «Ռակե» ՍՊԸ-ի (Պարտատեր) միջև 17.04.2015 թվականին կնքվել է «Պարտավորությունների նորացման մասին» պայմանագիր՝ հետևյալ բովանդակությամբ՝

Պարտատիրոջ և Պարտապանի միջև ք. Երևանում, 14.11.2014 թվականին կնքվել է Պարտավորությունների նորացման և պարտքի վճարման նոր ժամանակացույցի հաստատման մասին Պայմանագիր, որի պարտավորությունները Պարտապանի կողմից չեն կատարվել:

Պարտապանի պարտքը պարտատիրոջ նկատմամբ 17.04.2015 թվականի դրությամբ մնացել է նույնը և կազմում է 41.791.412 ՀՀ դրամ:

Նույն Պայմանագրի 2-րդ կետում նշված 26.072.000 ՀՀ դրամ «Տոկոսի գումարը» 3-րդ կետի համաձայն ավելանում է 2.068.675 ՀՀ դրամով և կազմում է 28.140.675 ՀՀ դրամ:

Պարտապանի պարտավորությունը Պարտատիրոջ նկատմամբ 17.04.2015 թվականի դրությամբ կազմում է ընդամենը 69.932.087 ՀՀ դրամ (գործի հավելված, գ.թ. 17):

2. 24.04.2017 թվականի «Կրեդիտորական պարտքի հաստատում» վերտառությամբ փաստաթղթով Ընկերությունն ու «Ռակե» ՍՊԸ-ն ամրագրել են կետանցված պարտավորության առկայության փաստը 31.12.2016 թվականի դրությամբ (գործի հավելված, գ.թ. 18):

3. «Ռակե» ՍՊԸ-ն՝ ի դեմս տնօրեն Հրայր Հակոբյանի, 04.08.2020 թվականին Դատարան ներկայացրած դիմումով «Պարտավորությունների նորացման մասին» 17.04.2015 թվականի պայմանագրի վկայակոչմամբ հայտնելով, որ պարտապանի մոտ առկա է 69.932.087 ՀՀ դրամի չափով կետանցված պարտք և սկսած 18.04.2015 թվականից հաշվարկվող 41.959.250 ՀՀ դրամի չափով տոկոսներ, խնդրել է հաստատել իր պահանջը՝ 111.891.000 ՀՀ դրամի չափով՝ նշելով, որ պահանջի չափի գումարը հաստատվել է 24.04.2017 թվականին կնքված փոխադարձ հաշվարկների ակտով (գործի հավելված, գ.թ. 14):

4. Ընկերության սնանկության գործով կառավարիչ Ա. Չիտչյանն ու Ընկերության ներկայացուցիչ Արսեն Հովհաննիսյանը Դատարան ներկայացրած համապատասխան առարկություններով խնդրել են «Ռակե» ՍՊԸ-ի կողմից ներկայացված պահանջը մերժել՝ այն պատճառաբանությամբ, որ «Ռակե» ՍՊԸ-ն բաց է թողել հայցային վաղեմության ժամկետը (գործի հավելված, գ.թ. 20, 25-26):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ, նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի և 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար և գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր և, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրումներին.

- արդյոք սույն գործով կողմերի միջև առկա է պարտավորության դադարում և գոյություն ունեցող սկզբնական պարտավորությունը նրանց միջև մեկ այլ պարտավորությամբ փոխարինելու մասին համաձայնություն, որը նախատեսում է դրա կատարման այլ եղանակ (նորացում), և այդ նորացմամբ դադարեցվում է սկզբնական պարտավորության հետ կապված լրացուցիչ պարտավորությունները,

- սույն գործով հայցային վաղեմության կիրառման առանձնահատկություններին՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած դիրքորոշումները։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 8-րդ հոդվածի համաձայն՝ քաղաքացիական իրավական նորմերը պետք է մեկնաբանվեն դրանցում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությամբ:

Ըստ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 430-րդ հոդվածի 1-ին մասի՝ պարտավորությունը դադարում է կողմերի միջև գոյություն ունեցող սկզբնական պարտավորությունը նույն անձանց միջև մեկ այլ պարտավորությամբ փոխարինելու մասին համաձայնությամբ, որը նախատեսում է դրա այլ առարկա կամ կատարման այլ եղանակ (նորացում):

Նշված իրավանորմի բովանդակությունից բխում է, որ պարտավորության դադարեցման տեսակ է նաև պարտավորության նորացումը, ըստ որի՝ կողմերի միջև գոյություն ունեցող սկզբնական պարտավորությունը դադարում է, և նույն անձանց միջև առաջանում է մեկ այլ պարտավորություն, որը նախատեսում է պարտավորության կատարման այլ առարկա կամ կատարման այլ եղանակ: Այսինքն, նորացման դեպքում պարտավորության կողմերը, որոնք գտնվում են պարտավորական հարաբերությունների մեջ, իրենց փոխադարձ համաձայնությամբ փոփոխում են տվյալ պարտավորության կատարման առարկան այլ առարկայով կամ սահմանում են կատարման այլ եղանակ, որպիսի փոփոխությունն էլ, նորացնելով սկզբնական պարտավորությունը, առաջացնում է նոր պարտավորություն՝ ըստ այդմ դադարեցնելով սկզբնական պարտավորությունը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ նորացումը պարտավորության դադարման ինքնուրույն հիմք է, որը կնքվում է պարտավորական հարաբերությունների երկու կողմերի համաձայնությամբ և նախատեսում է պարտավորության այլ առարկա կամ դրա կատարման այլ եղանակ: Այսինքն` չնայած այն հանգամանքին, որ պարտավորության նորացման դեպքում գոյություն ունեցող սկզբնական պարտավորությունը դադարում է, այնուամենայնիվ, կողմերի միջև փոխադարձ իրավունքներն ու պարտականությունները չեն դադարում, քանի որ սկզբնական պարտավորության հիմքով նրանց միջև առաջ է գալիս նոր պարտավորություն: Ընդ որում, պարտավորության նորացումը պետք է ծագի միևնույն կողմերի միջև և պետք է տարբերվի սկզբնական պարտավորությունից այլ առարկայով կամ կատարման այլ եղանակով (տե'ս, Ռոբերտ Բեջանյանն ընդդեմ Հենրիկ Գևորգյանի՝ թիվ ԵԿԴ/0527/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2018 թվականի որոշումը):

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքը հայցային վաղեմության կիրառման վերաբերյալ որևէ դրույթ չի պարունակում, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սնանկության գործի քննության ընթացքում հայցային վաղեմության իրավախնդիրների համար կիրառելի են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի՝ հայցային վաղեմության կիրառման վերաբերյալ դրույթները.

Այսպես. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 331-րդ հոդվածի համաձայն՝ հայցային վաղեմություն է համարվում իրավունքը խախտված անձի հայցով իրավունքի պաշտպանության ժամանակահատվածը: Նույն օրենսգրքի 332-րդ հոդվածի համաձայն՝ հայցային վաղեմության ընդհանուր ժամկետը երեք տարի է:

Ըստ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 335-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերի՝ իրավունքի պաշտպանության մասին պահանջը դատարանը քննության է ընդունում հայցային վաղեմության ժամկետը լրանալուց անկախ:

Դատարանը հայցային վաղեմությունը կիրառում է միայն վիճող կողմի դիմումով:

Հայցային վաղեմության ժամկետի լրանալը, որի կիրառման մասին օրենքով սահմանված կարգով դիմում է վիճող կողմը, հիմք է դատարանի կողմից հայցը մերժելու մասին օրենքով սահմանված կարգով վճիռ կայացնելու համար:

Համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետի՝ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին: Այդ կանոնից բացառությունները սահմանվում են նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ այն պարտավորությունների համար, որոնք կատարելու համար որոշված է որոշակի ժամկետ, հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է այդ ժամկետի ավարտմամբ: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ այն պարտավորությունների համար, որոնց կատարման ժամկետը որոշված չէ կամ որոշված է ցպահանջ, հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է այն պահից, երբ պարտատիրոջ մոտ առաջանում է պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունք, իսկ եթե պարտապանին արտոնյալ ժամկետ է տրամադրվել պահանջը կատարելու համար, հայցային վաղեմության հաշվարկն սկսվում է այդ ժամկետի ավարտից հետո:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 340-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն ընդհատվում է սահմանված կարգով հայցը հարուցելով, ինչպես նաև պարտավոր անձի կողմից պարտքի ճանաչումը վկայող գործողությունները կատարելով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացված որոշմամբ անդրադառնալով վերոգրյալ նորմերին, արձանագրել է, որ օրենսդիրը, ամրագրելով հայցային վաղեմության ժամկետը, միաժամանակ սահմանել է նաև այդ ժամկետի հաշվարկման կարգը: Այն է` հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին (տե'ս, Ռազմիկ Դարբինյանն ընդդեմ Դանիել Ղասաբօղլյանի թիվ ԵԷԴ/0723/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 02.04.2010 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մեկ այլ որոշմամբ նշել է, որ հայցային վաղեմության ժամկետն այն ժամանակահատվածն է, որն անձին հնարավորություն է տալիս դիմելու դատարան իր իրավունքների պաշտպանության հայցով: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ այն դեպքում, երբ վիճող կողմը դիմում է ներկայացրել հայցային վաղեմություն կիրառելու վերաբերյալ, դատարանների օրակարգային խնդիրն է դառնում պարզել այն իրական ժամանակահատվածը, երբ հայցվորը հետամուտ է եղել իր իրավունքների դատական կարգով պաշտպանությանը (տե'ս, Սերգեյ Սարգսյանն ընդդեմ Արա Սարգսյանի թիվ ԵԿԴ/0881/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 28.11.2014 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ինչպես բխում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետի վերլուծությունից՝ օրենսդիրը հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի սկիզբը կապել է ոչ թե իրավունքի խախտման պահի, այլ այն օրվա հետ, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին: Օրենսդրի այս կարգավորումը բխում է այն տրամաբանությունից, ըստ որի՝ եթե անձն իր իրավունքի խախտման մասին չիմանա, ապա չի էլ կարող ձեռնամուխ լինել որևէ եղանակով՝ այդ թվում և հայց հարուցելու միջոցով իր խախտված իրավունքի պաշտպանությանը: Ընդ որում, հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի մեկնարկի երկու նախապայմանների դեպքում էլ օրենսդիրը գործածել է «իմացել է» և «պետք է իմացած լիներ» արտահայտությունները, որոնց տառացի մեկնաբանությունը հանգեցնում է այն հետևության, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվելու համար անհրաժեշտ է, որ հայցվորը հաստատապես իմանա կամ իմացած լինի իր իրավունքի խախտման մասին: Նույն որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձը հավաստի տեղեկություններ է ունենում իր իրավունքի խախտման փաստի մասին: Այսինքն՝ հայցային վաղեմության ժամկետի հոսքը սկսվելու համար անհրաժեշտ նախապայման է այն, որ անձը բավարար հիմքեր ունենա համոզված լինելու, որ իր իրավունքը խախտվել է (տե'ս, Իրինա Մանասերյանն ընդդեմ Ռուզաննա Մանուկյանի, Մհեր Արմենակյանի` թիվ ԵԱՔԴ/2192/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 12.01.2022 թվականի որոշումը):

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, անդրադառնալով «երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ» եզրույթներին, իր 28.09.2021 թվականի թիվ ՍԴՈ-1611 որոշմամբ արձանագրել է, որ` «(...) վիճարկվող իրավադրույթներում առկա քննարկվող հասկացությունների սահմանադրաիրավական բովանդակությունը ենթադրում է հետևյալը. «իմացել է» ձևակերպումը մատնացույց է անում խախտման մասին հաստատապես իմանալու հանգամանքը։ Մինչդեռ, «պետք է իմանար»/«պարտավոր էր իմանալ» ձևակերպումը վերաբերում է այն բոլոր իրավիճակներին, երբ գործի հանգամանքներից չի բխում իրավունքի խախտման մասին հաստատապես իմանալու փաստը, սակայն ենթադրվում է, որ համանման իրավիճակում իրավահարաբերության սուբյեկտը պետք է ձեռնարկեր իր իրավունքի ենթադրյալ խախտման հարցում հաստատապես համոզվելու համար բավարար տեղեկություններ ձեռք բերելուն ուղղված ողջամտորեն ենթադրվող իրավաչափ գործողություններ՝ զերծ մնալով «անբարեխիղճ» պասիվ վարքագծից։ Այլ կերպ, վիճարկվող հոդվածներում կիրառվող՝ «պարտավոր էր իմանալ» կամ «պետք է իմացած լիներ» արտահայտությունները կրում են այն բովանդակային ծանրաբեռնվածությունը, ըստ որի, քաղաքացիական շրջանառության սովորական պայմաններում անձը ողջամիտ ուշադրության դեպքում կիմանար իր իրավունքի ենթադրյալ խախտման մասին»։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած իր որոշմամբ արձանագրել է, որ ինչպես բխում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետի վերլուծությունից՝ օրենսդիրը հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքի սկիզբը կապել է ոչ թե իրավունքի խախտման պահի, այլ այն օրվա հետ, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին: Օրենսդրի այս կարգավորումը բխում է այն տրամաբանությունից, ըստ որի՝ եթե անձն իր իրավունքի խախտման մասին չիմանա, ապա չի էլ կարող ձեռնամուխ լինել որևէ եղանակով՝ այդ թվում և հայց հարուցելու միջոցով իր խախտված իրավունքի պաշտպանությանը: (...):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի դիտարկմամբ շահագրգիռ անձի կողմից իր իրավունքի խախտման մասին հաստատապես իմանալու համար վերջինս պետք է տիրապետի խախտման վերաբերյալ բավարար տեղեկությունների, իսկ եթե այդ տեղեկությունները բավարար չեն, այսինքն՝ եթե հայցվորը կարող է միայն ենթադրություններ անել իր իրավունքի հնարավոր խախտման մասին, ապա նա չի էլ կարող հստակ պահանջ ներկայացնել իր իրավունքի խախտման վերացման վերաբերյալ: Այսպիսով, օրենսդիրը հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվելու իրավական հետևանքը պայմանավորել է հայցվորի կողմից ոչ թե իր իրավունքի խախտման մասին ենթադրելու հնարավորությամբ, այլ այդ խախտման մասին հավաստի կերպով իմանալու կամ իմացած լինելու փաստերով (տե'ս, «Ալյանս պլյուս» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «ԱրմենՏել» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԱՔԴ/4524/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.06.2019 թվականի որոշումը):

Հիշատակված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ հայցային վաղեմության ժամկետն այն ժամանակահատվածն է, որն անձին հնարավորություն է տալիս դիմելու դատարան իր իրավունքների պաշտպանության հայցով և, որ հայցային վաղեմության ժամկետի ընթացքն սկսվում է այն օրվանից, երբ անձն իմացել է կամ պետք է իմացած լիներ իր իրավունքի խախտման մասին:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

04.08.2020 թվականին Դատարան ներկայացված դիմումով «Ռակե» ՍՊԸ-ն՝ ի դեմս տնօրեն Հրայր Հակոբյանի, վկայակոչելով «Պարտավորությունների նորացման մասին» 14.04.2015 թվականի պայմանագիրը և հայտնելով, որ 24.04.2017 թվականին պարտապանի և պահանջատիրոջ միջև կազմված փոխադարձ ակտով ճշգրտվել է պարտապանի կետանցված պարտավորության չափը պարտատիրոջ հանդեպ, որով վերահաստատվել է պայմանագրով նշված պարտավորության չափը, այն է՝ 69.932.088 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև այն, որ սկսած 18.04.2015 թվականից պարտապանը ապօրինի պահում է, խուսափում է վերադարձնելուց կամ վճարման կետանցով օգտագործում է պահանջատիրոջը վճարման ենթակա գումարը, իսկ կետանցված գումարի նկատմամբ հաշվարկված տոկոսները մինչև 15.06.2020 թվականն ընկած ժամանակահատվածի համար (այսինքն 5 տարի) կազմում է 41.956.250 ՀՀ դրամ, այսինքն պարտապանի կողմից պարտատիրոջ հանդեպ ունեցած պարտքի ընդհանուր գումարը կազմում է 111.891.337 ՀՀ դրամ, խնդրել է հաստատել իր պահանջը նշված գումարի չափով:

Դատարանն, արձանագրելով, որ ըստ պահանջին կից ներկայացված փաստաթղթի՝ դիմողը դեռևս 17.04.2015 թվականի դրությամբ տեղեկացված է եղել իր հանդեպ առկա կետանցված պարտավորության մասին և իր ենթադրյալ իրավունքների խախտման վերաբերյալ պահանջը կարող էր ներկայացնել մինչև 17.04.2018 թվականը, հետևաբար, եթե անգամ պահանջին կից ներկայացված փաստաթուղթը պարտավորության ճանաչումը վկայող գործողություն է, ապա դրա բովանդակությունից բխում է, որ կողմերը դեռևս 31.12.2016 թվականն ամրագրել են կետանցված պարտավորության առկայությունը և «Ռակե» ՍՊԸ-ին արդեն իսկ այդ ժամանակ հայտնի էր իր ենթադրյալ իրավունքների խախտման մասին ու հենց այդ ժամանակից սկսած երեք տարվա ընթացքում կարող էր պահանջ ներկայացնել ընդդեմ պարտապանի, այսինքն՝ մինչև 31.12.2019 թվականը. նույնիսկ, եթե հիմք ընդունվի նշված փաստաթուղթը կազմելու ամսաթիվը՝ 24.04.2017 թվականը, այնուամենայնիվ, այդ պարագայում էլ «Ռակե» ՍՊԸ-ն բաց է թողել հայցային վաղեմության ժամկետը, քանի որ պահանջը ներկայացրել է 04.08.2020 թվականին, 07.09.2020 թվականի որոշմամբ «Ռակե» ՍՊԸ-ի՝ 111.891.000 ՀՀ դրամի չափով պահանջը գրանցելու մասին դիմումը մերժել է:

Վերաքննիչ դատարանն ընդգծելով, որ կողմերի միջև կնքված Պայմանագրից բխող պարտավորությունները պարտապանի կողմից վճարելու կոնկրետ ժամկետ նշված չէ, արձանագրել է, որ կողմերի միջև 17.04.2015 թվականի Պայմանագրից բխող պարտապանի պարտավորության կատարման պահանջի հայցային վաղեմության ժամկետի հոսքը սկսվում է առնվազն պարտավորության կատարման ժամկետ նախատեսելուց հետո:

Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ պարտավորությունը կետանցված համարելու համար, հիմք ընդունելով, որ նորացված իրավահարաբերություններում կատարման ժամկետը նշված չէ, էական նշանակություն ունի պարտապանին պահանջ ներկայացնելու ժամկետը, որը կարող է համարվել նաև դատարան դիմելու պահը: Արդյունքում 16.11.2020 թվականի որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանը «Ռակե» ՍՊԸ-ի վերաքննիչ բողոքը բավարարել է՝ վերացրել է Սնանկության դատարանի՝ «Պահանջը քննության առնելու մասին» 07.09.2020 թվականի դատական ակտը և նույն սնանկության գործով վերջինիս պահանջը Ընկերության պահանջների ցուցակում հաստատելու վերաբերյալ հարցն ուղարկել է նույն դատարան՝ նոր քննության:

Բողոքաբերի պնդմամբ պահանջին կից ներկայացված պայմանագիրը չի կարող համարվել պարտավորության նորացում, քանի որ չի դադարեցրել նախկինում գոյություն ունեցող պարտավորությունը, չի նախատեսել այլ առարկա կամ կատարման այլ եղանակ, այլ այդ պայմանագրով պարզապես հաստատվել է կողմերի միջև պարտքի առկայությունը:

Հիշատակված իրավանորմերի լույսի ներքո հիմք ընդունելով կողմերի միջև պարտավորական իրավահարաբերությունների առկայության փաստը՝ Վճռաբեկ դատարանը սույն գործի փաստերի լույսի ներքո ընդգծում է, որ 17.04.2015 թվականի «Պարտավորությունների նորացման մասին» պայմանագրով Ընկերությունն ու «Ռակե» ՍՊԸ-ն ընդունել են, որ իրենց միջև 14.11.2014 թվականին կնքվել է պարտավորությունների նորացման և պարտքի վճարման նոր ժամանակացույցի հաստատման մասին պայմանագիր, որից բխող պարտավորությունները «Ռակե» ՍՊԸ-ի կողմից չեն կատարվել, և որ նույն պայմանագրի 2-րդ կետում նշված 26.072.000 ՀՀ դրամ «տոկոսի գումարը» 3-րդ կետի համաձայն ավելանում է 2.068.675 ՀՀ դրամով՝ կազմելով 28.140.675 ՀՀ դրամ, այսինքն՝ «Ռակե» ՍՊԸ-ի պարտավորությունն Ընկերության նկատմամբ 17.04.2015 թվականի դրությամբ կազմում է ընդամենը 69.932.087 ՀՀ դրամ: Հետագայում՝ 31.12.2016 թվականի դրությամբ Ընկերությունն ու «Ռակե» ՍՊԸ-ն ամրագրել են կետանցված պարտավորության առկայությունը, ինչը հիմնավորվում է 24.04.2017 թվականի «Կրեդիտորական պարտքի հաստատում» վերտառությամբ փաստաթղթով:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Ընկերության և Կազմակերպության միջև 17.04.2015 թվականին կնքված «Պարտավորությունների նորացման մասին» պայմանագիրը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 430-րդ հոդվածի 1-ին մասի իմաստով ինքնին չի հանդիսանում նորացում, քանի որ այն չի կնքվել նորացման վերաբերյալ պահանջների պահպանմամբ: Մասնավորապես, տվյալ պայմանագրով կողմերն արձանագրել են դեռևս 14.11.2014 թվականին պարտավորությունների նորացման և պարտքի վճարման նոր ժամանակացույցի հաստատման մասին, Պայմանագրի կնքման և դրանից բխող պարտավորությունները Ընկերության կողմից 17.04.2015 թվականի դրությամբ կատարված չլինելու ու ըստ այդմ պարտքի գումարի առկայության փաստը, որպիսի հանգամանքը կողմերի կողմից չի վիճարկվել: Այսինքն, 17.04.2015 թվականի պայմանագրով կողմերի միջև արդեն իսկ գոյություն ունեցած սկզբնական պարտավորությունը իրենց միջև դրա այլ առարկա կամ կատարման այլ եղանակ նախատեսող մեկ այլ պարտավորությամբ փոխարինելու մասին համաձայնությամբ դադարեցնելու վերաբերյալ որևէ պայման չի ամրագրվել, որպիսի փաստն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից: Արդյունքում, Վերաքննիչ դատարանը կողմերի միջև 17.04.2015 թվականին կնքված «Պարտավորությունների նորացման մասին» պայմանագիրը որակել է որպես նորացում և գործով ներկայացված հայցային վաղեմության միջնորդությանն անդրադառնալիս եկել է այն եզրահանգման, որ հայցային վաղեմության ժամկետի հոսքը սկսվում է առնվազն պարտավորության կատարման ժամկետ նախատեսելուց հետո՝ հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածով ամրագրված իրավակարգավորումն այն մասին, որ այն պարտավորությունների համար, որոնց կատարման ժամկետը որոշված չէ կամ որոշված է ցպահանջ, հայցային վաղեմության ընթացքն սկսվում է այն պահից, երբ պարտատիրոջ մոտ առաջանում է պարտավորության կատարում պահանջելու իրավունք: Մինչդեռ, այն գործի փաստերի լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ կողմերի միջև 17.04.2015 թվականին կնքված «Պարտավորությունների նորացման մասին» պայմանագիրը ոչ թե պարտավորության նորացում է, այլ այդ պայմանագրով կողմերը հաստատել են Կազմակերպության հանդեպ Ընկերության՝ նախկինում ունեցած պարտավորությունը: Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ նման պայմաններում Կազմակերպությունը 17.04.2015 թվականի «Պարտավորությունների նորացման մասին» պայմանագրի կնքմամբ արդեն իսկ իրազեկված է եղել իր հանդեպ առկա կետանցված պարտավորության մասին։ Դեռ ավելին, Ընկերությունը «Պահանջի չափը հաստատելու մասին դիմումով հայտնել է, որ «Սկսած 2015 թվականի ապրիլի 18-ից` Պարտապանը ապօրինի պահում է, խուսափում է վերադարձնելուց կամ վճարման կետանցով օգտագործում է Պահանջատիրոջը վճարման ենթակա գումարը»։ Այսինքն, Ընկերության պահանջի իրավունքը ծագել է 18.04.2015 թվականից, սակայն իր ենթադրյալ իրավունքների խախտման վերաբերյալ պահանջը Դատարան է ներկայացրել 04.08.2020 թվականին՝ այդպիսով բաց թողնելով հայցային վաղեմության ժամկետը: Այլ կերպ ասած, սույն գործով ներկայացված պահանջի նկատմամբ ենթակա է կիրառման ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված հայցային վաղեմության ժամկետը, որպիսի պարագայում Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում հայցային վաղեմության ժամկետը բաց թողնելու հիմքով հայցը մերժելու վերաբերյալ Դատարանի եզրահանգումն ու արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից վիճելի իրավահարաբերության նկատմամբ նյութական նորմի սխալ կիրառումը (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 337-րդ հոդվածի 3-րդ մաս) հանգեցրել է հայցային վաղեմության ժամկետի սխալ հաշվարկման:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքերի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար վճռաբեկ բողոքը բավարարելու համար: Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված՝ ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի որոշումը վերացնելու լիազորությունը.

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 103-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վճարված պետական տուրքի վերադարձման հիմքերը և կարգը սահմանվում են «Պետական տուրքի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ վճարված պետական տուրքի վերադարձման հիմքերի առկայության դեպքում դատարանը պարտավոր է դատական ակտում նշել պետական տուրքը լրիվ կամ մասնակի վերադարձնելու հիմք հանդիսացող հանգամանքները:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի «ա» կետի համաձայն՝ պետական տուրքը ենթակա է վերադարձման մասնակի կամ լրիվ` եթե պետական տուրքը վճարվել է ավելի, քան պահանջվում է գործող օրենսդրությամբ:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ «Գլոբալ Գոլդ Մայնինգ» ՍՊԸ-ի ներկայացուցիչը վճռաբեկության կարգով բողոքարկել է Դատարանի 07.09.2020 թվականի «Պահանջը քննության առնելու մասին» որոշման դեմ բերված վերաքննիչ բողոքի քննության արդյունքով կայացված Վերաքննիչ դատարանի 16.11.2020 թվականի որոշումը, որը հանդիսանում է միջանկյալ դատական ակտ, իսկ միջանկյալ դատական ակտերի բողոքարկման պարագայում կողմերն ազատված են պետական տուրք վճարելու պարտականությունից, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով բողոքաբերի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումարը՝ 20.000 ՀՀ դրամը, «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի հիմքով ենթակա է վերադարձման այն վճարած անձին:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել։ Վերացնել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16.11.2020 թվականի որոշումը:

2. Վճռաբեկ բողոքի համար վճարված պետական տուրքի հարցը «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 38-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի հիմքով համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող և զեկուցող	Մ. Դրմեյան
	Ս. Անտոնյան
	Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
	Գ. Հակոբյան
	Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 23 օգոստոսի 2023 թվական: