Հատուկ կարծիք

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի կողմից թիվ ԵԿԴ/1639/02/17 քաղաքացիական գործով 20.12.2022 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ

20.12.2022 թվական

 Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2022 թվականի դեկտեմբերի 20-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով Էդուարդ Խաչատրյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22.01.2021 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Էդուարդ Խաչատրյանի ընդդեմ «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն)` վնասը հատուցելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22.01.2021 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարան` նոր քննության։

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

«Դիմելով դատարան` Էդուարդ Խաչատրյանը պահանջել է Ընկերությունից բռնագանձել 8.159.755 ՀՀ դրամ՝ որպես վնասի հատուցում, ինչպես նաև լուծել փաստաբանի վարձատրության դատական ծախսի հարցը։

Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր Էդ. Ավետիսյան) 06.02.2018 թվականի վճռով՝ հայցը բավարարվել է մասնակիորեն՝ վճռվել է Ընկերությունից հօգուտ հայցվոր Էդուարդ Խաչատրյանի բռնագանձել 8.159.755 ՀՀ դրամ՝ որպես վնասի հատուցում, 150.000 ՀՀ դրամ փաստաբանի խելամիտ վարձատրության դատական ծախսի գումար:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (նախագահող դատավոր` Ա. Խառատյան, դատավորներ` Մ. Հարթենյան, Կ. Չիլինգարյան) 15.06.2018 թվականի որոշմամբ՝ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, և Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.02.2018 թվականի վճիռը բեկանվել է, գործն ուղարկվել է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան նոր քննության:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Տ. Ստեփանյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 11.09.2020 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 22.01.2021 թվականի որոշմամբ՝ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, Դատարանի 11.09.2020 թվականի վճիռը բեկանվել և փոփոխվել է՝ հայցը մերժվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Էդուարդ Խաչատրյանը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ Գագիկ Թովմասյան)»։

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում՝ ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ և 1058-րդ հոդվածները, չի կիրառել նույն օրենսգրքի 345-րդ, 347-րդ, 408-րդ և 409-րդ հոդվածները, որոնք պետք է կիրառեր, խախտել է 17.06.1998 թվականի ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ՝ Նախկին օրենսգիրք) 53-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 62-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 439-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն իր հետևությունները կառուցել է 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 84-րդ և 91-րդ հոդվածների նորմերով, այն դեպքում, երբ սույն գործով հայցադիմումը դատարան է մուտք եղել դեռևս 06.04.2017 թվականին, փորձաքննության եզրակացությունը դատարան է ներկայացվել նույն ժամանակ:

Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկվող դատական ակտով կողմի վրա դրել է գործի քննության ժամանակ չգործող օրենքի պահանջների ապահովման պարտականություն:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ մինչ եզրակացություն ստանալը հայցվորը 05.04.2017 թվականին Ընկերությանը գրավոր տեղեկացրել է, որ 19.09.2016 թվականին կնքված թիվ 24729111 պայմանագրով պարտավորությունները չկատարելու հետևանքով իրեն պատճառվել է նյութական վնաս և որի հաշվարկման համար դիմել է «Էքսպերտ գրուպ» ՍՊԸ-ին, առաջարկել է 07.04.2017 թվականին ժամը 11:00-ին ապահովել Ընկերության ներկայացուցիչների ներկայությունը՝ փորձաքննության իրականացմանը, մինչդեռ Ընկերության կողմից որևէ ներկայացուցիչ չի ներկայացել փորձաքննության, 07.04.2017 թվականին կատարվել է փորձաքննություն, որի մասին կազմվել է արձանագրություն և դրա օրինակն ուղարկվել է Ընկերությանը, սակայն Ընկերության կողմից չի ներկայացվել որևէ առաջարկություն կամ դիրքորոշում։ Ավելին` գործի քննության սկզբում պատասխանողը չի վիճարկել եզրակացությունը, չի ներկայացրել դրա վերաբերյալ որևէ տեսակի միջնորդություն:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Ընկերության կողմից պարտավորությունները ժամանակին չկատարելու պատճառով հայցվորի ջերմոցը չի ջեռուցվել և, եղանակային պայմաններից ելնելով, ջերմոցի տանիքի ապակիները կոտրվել են, որի արդյունքում հայցվորը կրել է վնասներ։ Հայցվորը բազմիցս դիմել է պատասխանողին կատարելու իր պայմանագրային պարտավորությունները, սակայն վերջինիս կողմից որևէ քայլ չի ձեռնարկվել:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև, որ գործում առկա շինարարության ավարտական ակտով հավաստվում է կառուցապատման ընթացքում պահանջվող պայմանների, կոնստրուկտորային հաշվարկների պահպանված լինելը, նշված ակտով տրված նկարագրում, և փորձագետի եզրակացության մեջ առկա են ջերմոցի կառուցվածքային հատկանիշները, որոնցով հիմնավորվում է, որ ջերմոցն ամբողջությամբ ապակեպատ է, չունի գազաֆիկացում, և համաձայն կոնստրուկցիայի՝ ջեռուցման միակ միջոցը էլեկտրական հոսանքն է, ջերմոցի կոնստրուկցիայից ակնհայտ է, որ այն որևէ այլ ձևով, բացի էլեկտրական ջերմատաքացմամբ, հնարավոր չէ ջեռուցել:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 22.01.2021 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 11.09.2020 թվականի վճռին»:

2.1․ Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումներ նշել է հետևյալը.

«ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 15.06.2018 թվականի որոշմամբ Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 06.02.2018 թվականի վճիռը բեկանվել է, գործն ուղարկվել է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարան նոր քննության, որից հետո Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի կողմից վարույթ է ընդունվել 28.08.2018 թվականին, հետևաբար գործն իրավացիորեն քննվել է 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով:

Բացի այդ, ներկայացված եզրակացությունը չի կարող համարվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 84-րդ հոդվածով նախատեսված և որպես առանձին ապացույցի տեսակ համարվող փորձագետի եզրակացություն: Եզրակացությունը չի հանդիսանում սույն գործով վերաբերելի և արժանահավատ ապացույց, դրանից պարզ չէ, թե երբ և ինչի հետևանքով են կոտրվել ջերմոցի տանիքի ապակիները, հնարավոր էր արդյոք այն կանխել այլ եղանակով, թե` ոչ, և արդյոք ջեռուցման միակ միջոցը կապված էր բացառապես էլեկտրական էներգիայի մատակարարման հետ, վնասի չափը գնահատելիս և ապակիների կոտրման պատճառի վերաբերյալ հետևություններ անելիս փորձագետը հիմք է ընդունել հայցվորի միակողմանի հաշվարկը և վերջինիս հայտնած տեղեկատվությունը:

Հայցվորի կողմից չի ներկայացվել որևէ ապացույց այն մասին, թե կոնկրետ երբ են կոտրվել ջերմոցի տանիքի ապակիները, եթե հայցվորի նշած վնասներն առաջացել են մինչև 06.02.2017 թվականը, ապա վնասների ու ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի մասին խոսք լինել չի կարող, քանի որ Ընկերության պայմանագրային պարտավորության կատարման վերջնաժամկետը պայմանագրով սահմանվել է 06.02.2017 թվականը:

Ապակիների կոտրվելու փաստի հաստատման հիմքում եզրակացությամբ և Դատարանի վճռով հիմք են ընդունվել հայցվորի կողմից տրված միակողմանի տվյալները:

Էլեկտրամատակարարումը սկսելու համար հայցվորը ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարության կողմից տրված էլեկտրատեղակայանքների գործարկման թիվ Կ-110 եզրակացությունը (թույլտվությունը) ստացել է միայն 11.08.2017 թվականին, հետևաբար ջերմոցի էլեկտրամատակարարումը մինչև 11.08.2017 թվականն օբյեկտիվորեն հնարավոր չէր սկսել»։

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1. Էդուարդ Խաչատրյանի (Պատվիրատու) և «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ՓԲԸ-ի «Գեղամա» մասնաճյուղի (Մատակարար) միջև 19.09.2016 թվականին կնքվել է նոր սպառողի կամ սպառողի վերակառուցվող սպառման համակարգը էլեկտրական ցանցին միացման թիվ 24729111 պայմանագիրը, որի 1.1 կետի համաձայն՝ Մատակարարն իրականացնում է Պատվիրատուի սպառման համակարգի միացումն էլեկտրական ցանցին, իսկ Պատվիրատուն պարտավորվում է վճարել իր սպառման համակարգն էլեկտրական ցանցին միացնելու համար:

Պայմանագրի 2.2 կետի համաձայն՝ պատվիրատուն պարտավոր է իր սպառման համակարգը էլեկտրական ցանցին միացնելու համար վճարել միացման վճար ընդհանուր առմամբ 981.450 ՀՀ դրամ: Պայմանագրի համաձայն՝ մատակարարը պետք է պայմանագրով սահմանված պարտավորությունները կատարեր և ավարտված վիճակում Պատվիրատուին հանձներ՝ 06.02.2017 թվականին: Պատվիրատուի կողմից 19.09.2016 թվականին վճարվել է պայմանագրով սահմանված 981.450 ՀՀ դրամ միացման վճարը (հատոր 1-ին, գ.թ. 19-21).

2. 05.12.2016թ. թիվ 01 շինարարության շահագործման փաստագրման ակտի համաձայն՝ կառուցապատող Էդուարդ Խաչատրյանի կողմից կառուցված շինությունը գտնվում է Կոտայքի մարզ, գ. Պտղնի 1-ին փողոց, 6-րդ նրբանցք, թիվ 3 հասցեում: Նախագծային փաստաթղթերը մշակվել են «ՀԱԲՇԻՆ ՆԱԽԱԳԻԾ» ՍՊԸ-ի կողմից: Շինարարությունը սկսվել է Պտղնի համայնքի ղեկավարի կողմից 03.10.2016 թվականի թիվ 06 շինարարության թույլտվության հիման վրա: Շինարարությունն իրականացվել է «ՀԱՎԱՐՍ ՇԻՆ» ՍՊԸ-ի կողմից (հատոր 1-ին, գ.թ. 49).

3. Ընկերությունը 29.12.2016 թվականի գրությամբ Էդուարդ Խաչատրյանին տեղեկացրել է, որ համաձայն թիվ 24729111 միացման պատվերի, որի շինմոնտաժային աշխատանքների ավարտը միացման պայմանագրով նախատեսված էր 06.02.2017 թվականին, կվերսկսվեն 01․03․2017 թվականին` ելնելով եղանակային անբարենպաստ պայմաններից (հատոր 1-ին, գ.թ. 22).

4. Էդուարդ Խաչատրյանը Ընկերությանը 05.04.2017 թվականին գրավոր տեղեկացրել է, որ թիվ 24729111 պայմանագրով պարտավորությունները չկատարելու հետևանքով իրեն պատճառվել է նյութական վնաս և որի հաշվարկման համար դիմել է «Էքսպերտ գրուպ» ՍՊԸ-ին և առաջարկել է 07.04.2017 թվականին ժամը 11:00-ին ապահովել Ընկերության ներկայացուցիչների ներկայությունը՝ փորձաքննության իրականացմանը, որի արդյունքում պետք է հաշվարկվեր հայցվորին պատճառված վնասի չափը (հատոր 1-ին, գ.թ. 14).

5․ Ընկերության կողմից որևէ ներկայացուցիչ չի ներկայացել 07.04.2017 թվականին իրականացված փորձաքննությանը, որի մասին կազմվել է արձանագրություն և դրա օրինակն ուղարկվել է Ընկերությանը (հատոր 1-ին, գ.թ. 15-16)․

6. «Էքսպերտ Գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից 25.04.2017 թվականի տրված թիվ 17-008Պ փորձագիտական եզրակացության համաձայն՝ Պտղնի 1-ին փողոցի 6-րդ նրբանցքի թիվ 3 հասցեում գտնվող ջերմոցային համալիրին պատճառված վնասի վերականգնման համար անհրաժեշտ վերանորոգման աշխատանքների արժեքը զննության օրվա՝ 07.04.2017 թվականի, դրությամբ գործող միջին շուկայական արժեքներով կարող է կազմել 8.159.755 ՀՀ դրամ:

Հաշվի առնելով եզրակացության հետազոտական մասում նշված հանգամանքները, փորձագետը գտել է, որ Պտղնի 1-ին փողոցի 6-րդ նրբանցք թիվ 3 հասցեում գտնվող ջերմոցային համալիրին պատճառված վնասն առաջացել է համալիրի տարածքում էլեկտրական հոսանքի բացակայության հետևանքով, ինչի հետևանքով ջերմոցային համալիրը չի ջեռուցվել (հատոր 1-ին, գ.թ. 24-32).

7. Սույն գործով հայցադիմումը դատարան է ներկայացվել 26.04.2017 թվականին, որին կից ներկայացվել է նաև «Էքսպերտ Գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից 25.04.2017 թվականի տրված թիվ 17-008Պ փորձագիտական եզրակացությունը (հատոր 1-ին, գ․թ․ 5-9)»:

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ Վերաքննիչ դատարանի կողմից բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս թույլ է տրվել Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրումներին.

- այն դեպքում, երբ առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ընթացքում գործել է 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը, իսկ վերաքննության փուլում՝ 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը, ապա վերաքննիչ դատարանը ո՞ր օրենսգրքի նորմերը պետք է հիմք ընդունի՝ գնահատելու համար առաջին ատյանի դատարանի կողմից դատավարական իրավունքի նորմի խախտում թույլ տված լինելու հանգամանքը՝ վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները․

- նախկին և գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքերի կարգավորումների համատեքստում ինչպես պետք է գնահատվի արտադատական կարգով ձեռք բերված փորձագիտական եզրակացությունը։

1. «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 28-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա, եթե այլ բան նախատեսված չէ Սահմանադրությամբ, օրենքով կամ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով: Նույն հոդվածի  4-րդ մասի համաձայն՝ ուժը կորցրած նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա մասի գործողությունը տարածվում է մինչև դրա ուժը կորցնելու օրը գործող հարաբերությունների վրա, եթե օրենքով կամ ակտն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին նորմատիվ իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 439-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենսգիրքն ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգիրքը: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ մինչև նույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը ներկայացված հայցադիմումների, դիմումների և բողոքների վարույթ ընդունելու հարցը լուծելիս կիրառվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի նորմերը: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ առաջին ատյանի դատարանի վարույթում գտնվող գործերը առաջին ատյանի դատարանում քննվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքի նորմերով:

Նախկինում կայացված որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի վկայակոչված իրավադրույթներով ամրագրված են նորմատիվ իրավական ակտերի՝ ժամանակի մեջ գործողության կանոնները: Ըստ այդմ, ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ նորմատիվ իրավական ակտի գործողությունը տարածվում է դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո գործող հարաբերությունների վրա: Այսինքն՝ նորմատիվ իրավական ակտը փաստացի իրավական հետևանքներ է առաջացնում դրա ուժի մեջ մտնելուց հետո ծագած կամ գործող հարաբերությունների համար: Այս ընդհանուր կանոնից կարող է նախատեսվել բացառություն միայն ՀՀ Սահմանադրությամբ, օրենքով կամ տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով: Օրենսդիրը միաժամանակ սահմանել է, որ ուժը կորցրած նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա մասի գործողությունը տարածվում է մինչև դրա ուժը կորցնելու օրը գործող հարաբերությունների վրա, եթե օրենքով կամ ակտն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին նորմատիվ իրավական ակտով այլ բան նախատեսված չէ: Նման իրավակարգավորումը նպատակ ունի պաշտպանել հասարակական հարաբերությունների այն մասնակիցներին, ովքեր արդեն իսկ մտել են որոշակի իրավահարաբերությունների մեջ մինչև նոր իրավական ակտի ընդունումը՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ վերջիններս իրենց վարքագիծն արդեն իսկ համապատասխանեցրել են ուժը կորցրած նորմատիվ իրավական ակտի կամ դրա մի մասի իմպերատիվ պահանջներին:

Վերոգրյալից հետևում է, որ օրենսդիրը որդեգրել է այն սկզբունքը, համաձայն որի՝ իրավական ակտերը կարգավորում են հասարակական հարաբերություններն այնքան ժամանակ, քանի դեռ չեն կորցրել իրենց իրավաբանական ուժը: Իրավաբանական ուժի մեջ գտնվելու հանգամանքով է պայմանավորված իրավական ակտի՝ հասարակական հարաբերությունների վրա ներազդելու հնարավորությունը: Այն ժամանակ, երբ նման ակտը կորցնում է իր իրավաբանական ուժը, դադարում է կարգավորել հասարակական հարաբերություններ, և այդ հարաբերությունների հնարավոր մասնակիցները դադարում են ունենալ իմպերատիվ պարտականություն՝ իրենց վարքագիծը համապատասխանեցնելու արդեն իսկ ուժը կորցրած իրավական ակտի պահանջներին: Միաժամանակ անհրաժեշտ է փաստել, որ օրենսդիրը նշված ընդհանուր կանոնից թույլատրել է շեղում միայն այն դեպքում, երբ օրենքով կամ ակտն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին նորմատիվ իրավական ակտով անմիջականորեն այլ բան է նախատեսվել: Նման պայմաններում այդպիսի նորմատիվ իրավական ակտը կամ դրա մի մասը կարող է իրավական ազդեցություն ունենալ դրա՝ ուժը կորցնելուց հետո գործող իրավահարաբերությունների նկատմամբ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով ուժը կորցրած է ճանաչվել 17.06.1998 թվականին ընդունված և 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը: Միևնույն ժամանակ 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի՝ «Անցումային և եզրափակիչ դրույթներ» վերտառությամբ 439-րդ հոդվածը նախատեսել է որոշակի իրավակարգավորումներ, որոնք վերաբերում են արդեն իսկ ուժը կորցրած՝ 17.06.1998 թվականին ընդունված և 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերի գործողությանը: Ըստ այդմ, օրենսդիրն անմիջականորեն նախատեսել է միայն երկու դեպք, որպիսի պարագայում կարող են կիրառվել ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերը: Մասնավորապես՝ այդ նորմերը կիրառվում են 09.02.2018 թվականին ընդունված ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելու օրվա դրությամբ առաջին ատյանի դատարանի վարույթում գտնվող գործերը քննելիս, ինչպես նաև մինչև նույն օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը ներկայացված հայցադիմումների, դիմումների և բողոքների վարույթ ընդունելու հարցը լուծելիս: Այդ շրջանակներից դուրս 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերը չեն կարող կիրառվել, քանի որ ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ ուժը կորցրած նորմատիվ ակտի կամ դրա մի մասի դրույթներն իրավական ազդեցություն չեն կարող ունենալ դրա՝ ուժը կորցնելուց հետո ծագած իրավահարաբերությունների նկատմամբ:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ համադրելով նորմատիվ ակտերի ժամանակի մեջ գործողության կանոնները 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի անցումային և եզրափակիչ դրույթների հետ՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ 09.04.2018 թվականի դրությամբ առաջին ատյանի դատարանում քննվող գործերի նկատմամբ ենթակա են կիրառման 17.06.1998 թվականին ընդունված և 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերը, սակայն այդ գործերով 09.04.2018 թվականից հետո վերաքննիչ բողոքարկում իրականացված լինելու պայմաններում պետք է կիրառվեն արդեն 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերը: Միաժամանակ՝ նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ բողոքարկված դատական ակտը կայացվել է 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերի շրջանակներում, ենթադրյալ դատական սխալի առկայությունը պետք է գնահատվի տվյալ դատական ակտի կայացման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերի լույսի ներքո՝ հիմք ընդունելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 28-րդ հոդվածի 4-րդ մասի կարգավորումը (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն ընդդեմ «Ամիգո Արմեն» ՍՊԸ-ի թիվ ՍԴ2/0037/04/16 սնանկության գործով 19.02.2019 թվականի որոշումը):

2. Նախկին օրենսգրքի 47-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գործով ապացույցներ են նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված կարգով ձեռք բերված տեղեկությունները, որոնց հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը: Այդ տեղեկությունները հաստատվում են՝ (...) փորձագետների եզրակացություններով (...): Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ օրենքի խախտմամբ ձեռք բերված ապացույցներն իրավաբանական ուժ չունեն և չեն կարող դրվել դատարանի վճռի հիմքում:

Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Նախկին օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գրավոր ապացույցներ են գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին տեղեկություններ պարունակող ակտերը, պայմանագրերը, տեղեկանքները, գործարար թղթակցությունը, այլ փաստաթղթերը և նյութերը, այդ թվում` էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով կամ փաստաթղթերի իսկությունը հաստատելու հնարավորություն ընձեռող այլ եղանակով ստացված ապացույցները:

Նախկին օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գործի քննության ժամանակ ծագող հատուկ գիտելիքներ պահանջող հարցերի պարզաբանման նպատակով` դատարանը կարող է կողմի (կողմերի) միջնորդությամբ կամ իր նախաձեռնությամբ փորձաքննություն նշանակել:

Նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ դատարանը նախազգուշացնում է փորձագետին` ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար քրեական պատասխանատվության մասին: Դատարանը փորձագետից ստորագրություն է վերցնում նախազգուշացման մասին, որը կցվում է դատական նիստի արձանագրությանը:

Նախկին օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ փորձագետի եզրակացությունը կազմվում է գրավոր: Այն պետք է պարունակի`

1) նշում` կիրառված մեթոդների մասին.

2) կատարված հետազոտությունների մանրամասն նկարագրությունը.

3) հետազոտությունների արդյունքում արված հետևությունները.

4) առաջադրված հարցերի հիմնավորված պատասխանները:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ եթե փորձագետը փորձաքննություն կատարելիս պարզում է գործի համար նշանակություն ունեցող այնպիսի հանգամանքներ, որոնց կապակցությամբ նրան հարցեր չեն առաջադրվել, նա իրավունք ունի այդ հանգամանքների վերաբերյալ հետևություններն արտացոլել իր եզրակացությունում: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ փորձագետի եզրակացությունը հետազոտվում է դատական նիստում և գնահատվում մյուս ապացույցների հետ: Նույն հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն՝ փորձագիտական եզրակացության պարզ կամ ամբողջական չլինելու դեպքերում դատարանը կարող է նշանակել լրացուցիչ փորձաքննություն` դրա կատարումը հանձնարարելով միևնույն կամ մեկ այլ փորձագետի (մասնագիտացված փորձագիտական հաստատության), իսկ նույն հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն՝ եթե դատարանի կամ դատավարության մասնակիցների մեջ կասկածներ են առաջանում փորձագիտական եզրակացության արժանահավատության կամ հիմնավորվածության վերաբերյալ, կամ առկա են հակասություններ մի քանի փորձագետների եզրակացություններում, ապա դատարանը միևնույն հարցերի վերաբերյալ կարող է նշանակել կրկնակի փորձաքննություն, որի կատարումը հանձնարարվում է մեկ այլ փորձագետի (փորձագետների, մասնագիտացված փորձագիտական հաստատության):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով ապացույցների զանգվածում ներառված փորձագիտական եզրակացությունների գնահատման խնդրին, նշել է, որ փորձագիտական եզրակացությունների գնահատումը պետք է կատարել այնպես, որ ամբողջ եզրակացությունը, այլ ոչ թե այդ եզրակացության որոշակի բաժնում արտացոլված տվյալները, գնահատվեն որպես մեկ ապացույց (տե´ս, Ռաֆայել Ավետիսյանն ընդդեմ Սեյրան Վարդանյանի իրավահաջորդներ Արթուր և Անժելա Վարդանյանների թիվ ԿԴ3/0133/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը): Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն առանձնացրել է այն հիմնական չափորոշիչները, որոնք ենթակա են կիրառման վերոնշյալ ապացույցի գնահատումը վերաբերելիության, թույլատրելիության և արժանահավատության տեսանկյունից իրականացնելիս: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մասնավորապես գտել է, որ արժանահավատության տեսանկյունից փորձագետի եզրակացության գնահատում իրականացնելիս պետք է հաշվի առնել փորձաքննության ընթացքում կիրառված մեթոդների գիտական հիմնավորվածության աստիճանը, փորձաքննությանը տրամադրված նյութի որակը և բավարարությունը, ելակետային տվյալների բնույթը, փորձագետի հետևությունների փաստարկվածության աստիճանը, գործին մասնակցող անձանց` փորձաքննությանը ներկա գտնվելու իրական հնարավորությունը, եզրակացության համապատասխանությունը գործում առկա այլ ապացույցներին (տե՛ս, «Կանաչապատում» ՊՓԲԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանն ընդդեմ Կարեն Ախիկյանի և մյուսների թիվ ԵԷԴ/1284/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.07.2015 թվականի որոշումը):

Զարգացնելով վերը նշված դիրքորոշումները՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մեկ այլ որոշմամբ նշել է, որ փորձագետի եզրակացությունը վերաբերելիության, թույլատրելիության և արժանահավատության տեսանկյունից արդյունավետ գնահատելու համար էական է հենց փորձագետի եզրակացության բովանդակությունը: Փորձագետի եզրակացության բովանդակությունը կազմող ներածական տվյալների միջոցով հնարավոր է լինում տեղեկություն ստանալ փորձաքննության տեսակի, այն կատարող փորձագետի, փորձաքննություն անցկացնելու հիմքի և նման այլ տվյալների վերաբերյալ: Փորձագետի եզրակացության հետազոտական (նկարագրական) և եզրափակիչ մասերին ներկայացվող պահանջները սահմանվում են Նախկին օրենսգրքով: Ընդ որում, նման պահանջներն օրենքով սահմանելն օրենսդրի կողմից ինքնանպատակ չի արվել: Եզրակացության հետազոտական մասում ներկայացվում են կատարված հետազոտության ընթացքը և դրա արդյունքները մանրամասն նկարագրվում են նաև հետազոտության ընթացքում փորձագետի կիրառած մեթոդները: Նշված մասում պետք է արտացոլվի հետազոտությունների ողջ ընթացքը և փորձագետի եզրահանգումների պատճառաբանությունը: Հետազոտական մասի հիմնավորվածության և պատճառաբանվածության տրամաբանական հետևությունը պետք է արտացոլվի եզրակացության եզրափակիչ մասում՝ առաջադրված հարցերին պատասխանելու միջոցով: Հետևաբար, փորձագետի եզրակացությունը պետք է բավարարի օրենսդրի կողմից սահմանված պահանջներին՝ պարունակելով առնվազն այն տվյալները, որոնք պարտադիր են համարվել Նախկին օրենսգրքով (տե՛ս, Ղուկաս Ավագյանն ընդդեմ Հայկ Միրզախանի Մալխասյանի թիվ ԱՐԴ/0303/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.07.2017 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նախկինում հայտնած իրավական դիրքորոշումը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախևառաջ արձանագրում է, որ սույն գործով վերաքննիչ բողոք ներկայացվել է 09.04.2018 թվականից հետո, այն է՝ 12.10.2020 թվականին, հետևաբար Վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է իր լիազորությունները կիրառելիս առաջնորդվել գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերով: Այդուհանդերձ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ առաջին ատյանի դատարանում գործը քննվել է նախկին ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով, ապա իր լիազորությունները կիրառելիս և առաջին ատյանի դատարանի կողմից դատավարական իրավունքի նորմի խախտում թույլ տված լինելու հանգամանքը պարզելիս Վերաքննիչ դատարանը պետք է գնահատեր, թե առաջին ատյանի դատարանը որքանով է պահպանել հենց նախկին՝ 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի պահանջները (տե՛ս, Քրիստինա Մկրտչյանն ընդդեմ Ժաննա Խաչատրյանի, Արեն Մկրտչյանի օրինական ներկայացուցիչ Ժաննա Խաչատրյանի թիվ ԵԴ/1284/02/18 քաղաքացիական գործով 27.08.2020 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով դիմելով դատարան՝ Էդուարդ Խաչատրյանը պահանջել է Ընկերությունից հօգուտ իրեն բռնագանձել 8.159.755 ՀՀ դրամ՝ որպես վնասի հատուցում` նշելով, որ վնասն առաջացել է 19.09.2016 թվականին կնքված թիվ 24729111 պայմանագրով Ընկերության կողմից պարտավորությունները չկատարելու հետևանքով:

Սույն գործում առկա փաստերի համաձայն` Էդուարդ Խաչատրյանի (Պատվիրատու) և «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ՓԲԸ-ի «Գեղամա» մասնաճյուղի (Մատակարար) միջև 19.09.2016 թվականին կնքվել է նոր սպառողի կամ սպառողի վերակառուցվող սպառման համակարգը էլեկտրական ցանցին միացման թիվ 24729111 պայմանագիրը, որի 1.1 կետի համաձայն՝ Մատակարարն իրականացնում է Պատվիրատուի սպառման համակարգի միացումն էլեկտրական ցանցին, իսկ Պատվիրատուն պարտավորվում է վճարել իր սպառման համակարգն էլեկտրական ցանցին միացնելու համար: Պայմանագրի 2.2 կետի համաձայն՝ պատվիրատուն պարտավոր է իր սպառման համակարգը էլեկտրական ցանցին միացնելու համար վճարել միացման վճար ընդհանուր առմամբ 981.450 ՀՀ դրամ: Պայմանագրի համաձայն՝ մատակարարը պետք է պայմանագրով սահմանված պարտավորությունները կատարեր և ավարտված վիճակում Պատվիրատուին հանձներ՝ 06.02.2017 թվականին: Պատվիրատուի կողմից 19.09.2016 թվականին վճարվել է պայմանագրով սահմանված 981.450 ՀՀ դրամ միացման վճարը:

05.12.2016 թվականի թիվ 01 շինարարության շահագործման փաստագրման ակտի համաձայն՝ կառուցապատող Էդուարդ Խաչատրյանի կողմից կառուցված շինությունը գտնվում է Կոտայքի մարզ, գ. Պտղնի 1-ին փողոց, 6-րդ նրբանցք, թիվ 3 հասցեում:

Նախագծային փաստաթղթերը մշակվել են «ՀԱԲՇԻՆ ՆԱԽԱԳԻԾ» ՍՊԸ-ի կողմից: Շինարարությունը սկսվել է Պտղնի համայնքի ղեկավարի կողմից 03.10.2016 թվականի թիվ 06 շինարարության թույլտվության հիման վրա: Շինարարությունն իրականացվել է «ՀԱՎԱՐՍ ՇԻՆ» ՍՊԸ-ի կողմից:

Ընկերությունը 29.12.2016 թվականի գրությամբ Էդուարդ Խաչատրյանին տեղեկացրել է, որ համաձայն թիվ 24729111 միացման պատվերի, որի շինմոնտաժային աշխատանքների ավարտը միացման պայմանագրով նախատեսված էր 06.02.2017 թվականին, կվերսկսվեն 01.03.2017 թվականին` ելնելով եղանակային անբարենպաստ պայմաններից:

Էդուարդ Խաչատրյանը Ընկերությանը 05.04.2017 թվականին գրավոր տեղեկացրել է, որ թիվ 24729111 պայմանագրով պարտավորությունները չկատարելու հետևանքով իրեն պատճառվել է նյութական վնաս և որի հաշվարկման համար դիմել է «Էքսպերտ գրուպ» ՍՊԸ-ին, առաջարկել է 07.04.2017 թվականին ժամը 11:00-ին ապահովել Ընկերության ներկայացուցիչների ներկայությունը՝ փորձաքննության իրականացմանը, որի արդյունքում պետք է հաշվարկվեր հայցվորին պատճառված վնասի չափը: Ընկերության կողմից որևէ ներկայացուցիչ չի ներկայացել 07.04.2017 թվականին իրականացված փորձաքննությանը, որի մասին կազմվել է արձանագրություն և դրա օրինակն ուղարկվել է Ընկերությանը:

«Էքսպերտ Գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից 25.04.2017 թվականի տրված թիվ 17-008Պ փորձագիտական եզրակացության հետևություններ մասի համաձայն՝ Պտղնի 1-ին փողոցի 6-րդ նրբանցքի թիվ 3 հասցեում գտնվող ջերմոցային համալիրին պատճառված վնասի վերականգնման համար անհրաժեշտ վերանորոգման աշխատանքների արժեքը զննության օրվա՝ 07.04.2017 թվականի, դրությամբ գործող միջին շուկայական արժեքներով կարող է կազմել 8.159.755 ՀՀ դրամ: Հաշվի առնելով եզրակացության հետազոտական մասում նշված հանգամանքները, փորձագետը գտել է, որ Պտղնի 1-ին փողոցի 6-րդ նրբանցք թիվ 3 հասցեում գտնվող ջերմոցային համալիրին պատճառված վնասն առաջացել է համալիրի տարածքում էլեկտրական հոսանքի բացակայության հետևանքով, ինչի հետևանքով ջերմոցային համալիրը չի ջեռուցվել:

Սույն գործով հայցադիմումը դատարան է ներկայացվել 26.04.2017 թվականին, որին կից ներկայացվել է նաև «Էքսպերտ Գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից 25.04.2017 թվականի տրված թիվ 17-008Պ փորձագիտական եզրակացությունը։

Դատարանը, հայցը բավարարելով, նշել է, որ պատասխանողի ոչ օրինաչափ վարքագծի, այն է՝ միացման պայմանագրով ստանձնած պարտավորության ժամանակին չկատարելու հետևանքով է վնաս պատճառվել հայցվորի գույքին՝ ինչի մասին վկայում է «Էքսպերտ Գրուպ» ՍՊ ընկերության կողմից 25.04.2017թվականին տրված թիվ 17-008Պ եզրակացությունը: Պատճառված վնասի հարցում իր մեղքի բացակայությունը պատասխանողը չի ապացուցել որևէ փաստով, իսկ առարկությունները հերքվել են դատական ակտում նշված պատճառաբանություններով։

Վերաքննիչ դատարանը, Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարելով, վկայակոչել է ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի նորմերը` նշելով, որ եզրակացությունը չի կարող համարվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 84-րդ հոդվածով նախատեսված և որպես առանձին ապացույցի տեսակ համարվող փորձագետի եզրակացություն, այն առավելագույնը կարող էր հետազոտվել որպես գործի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստի հաստատմանն ուղղված գրավոր ապացույց և այն չի կարող դիտարկվել գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքների՝ պատճառած վնասի, պատասխանողի ոչ իրավաչափ վարքագծի, պատճառահետևանքային կապի առկայությունը հաստատող անհրաժեշտ և բավարար ապացույց՝ նկատի ունենալով, որ կոնկրետ փաստերի հաստատմանն ուղղված այլ գրավոր ապացույցների բացակայության պայմաններում միայն այդ գրավոր ապացույցի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտումը թույլ չի տալիս տրամաբանական հետևություն անել առ այն, որ հայցվորին պատճառված վնասի և ենթադրյալ վնաս պատճառող անձի ոչ օրինաչափ գործողության միջև առկա է ուղղակի պատճառահետևանքային կապ:

Պատճառված վնասի և պատասխանողի ոչ օրինաչափ գործողության միջև պատճառահետևանքային կապի առկայության փաստը հաստատված համարվել չի կարող, քանի որ պատճառված վնասը չի հանդիսանում պատասխանողի ոչ օրինաչափ վարքագծի անմիջական հետևանք, այլ ընդհակառակը, ոչ օրինաչափ գործողության (անգործության) և վնասի միջև կապն անուղղակի է, ինչը վնասի հատուցման համար անհրաժեշտ պատճառահետևանքային կապի առկայության պայմանը բացառող հանգամանք է:

Վերոնշյալ իրավական վերլուծությունների լույսի ներքո անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք անհիմն են հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Նախկին օրենսգրքի կարգավորման պայմաններում որոշակի հատուկ գիտելիքներ պահանջող հարցերի պարզաբանումը գործնականում կարող էր իրականացվել երկու եղանակով՝ կա՛մ փորձագետի եզրակացությամբ, կա՛մ այդ հարցերի վերաբերյալ փաստաթուղթ՝ գրավոր ապացույց ներկայացնելով:

Ընդ որում, եթե Նախկին օրենսգրքի համաձայն՝ գրավոր ապացույց է համարվում գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին տեղեկություններ պարունակող փաստաթուղթը կամ նյութը, որը ներկայացվում է գործին մասնակցող անձի կողմից, ապա փորձագետի եզրակացության համար անհրաժեշտ է, որ այն կազմված լինի Նախկին օրենսգրքի 60-62-րդ հոդվածների պահանջների պահպանմամբ: Մասնավորապես՝ ըստ Նախկին օրենսգրքի՝ փորձաքննությունը պետք է նշանակվի դատարանի որոշմամբ, որում պետք է փորձագետին առաջադրվեն հարցեր դատարանի կողմից՝ այդ թվում հաշվի առնելով գործին մասնակցող անձանց կողմից ներկայացված հարցերը: Փորձաքննության ավարտին փորձագետի կազմած եզրակացությունը պետք է ներկայացվի դատարան և հետազոտվի դատական նիստում՝ այլ ապացույցների հետ միասին, դատարանը կարող է հրավիրել գրավոր եզրակացություն ներկայացրած փորձագետին դրա վերաբերյալ բանավոր բացատրություններ տալու համար, եթե գործի հանգամանքներից բխում է դրա անհրաժեշտությունն ու նպատակահարմարությունը:

Փաստորեն դատական փորձաքննության դատավարական ձևի առանձնահատկությունը պայմանավորված է նրանով, որ այն իրականացվում է քաղաքացիադատավարական օրենքով սահմանված կարգով` փորձագետի կողմից, ով դատարանի կողմից Նախկին օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ նախազգուշացվում է ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար քրեական պատասխանատվության մասին: Դատարանը փորձագետից ստորագրություն է վերցնում նախազգուշացման մասին, որը կցվում է դատական նիստի արձանագրությանը: Առանց այդ դատավարական ընթացակարգի պահպանման՝ հատուկ մասնագիտական գիտելիքների տիրապետող անձի կողմից տրված մասնագիտական եզրակացությունը չի կարող ընդունվել և գնահատվել որպես փորձագետի եզրակացություն: Ուստի, այդպիսի փորձաքննության արդյունքը դատարանը չի կարող ընդունել որպես փորձագիտական եզրակացություն:

Վերոգրյալ վերլուծությունների հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով «Փորձագետի եզրակացություն» վերտառությամբ փաստաթուղթը չի բավարարում Նախկին օրենսգրքով փորձագետի եզրակացությանը ներկայացված պահանջները, քանի որ այն կատարվել է ոչ թե դատարանի որոշմամբ, այլ գործին մասնակցող անձի հանձնարարությամբ: Բացի այդ, փորձագետը դատարանի կողմից չի նախազգուշացվել ակնհայտ կեղծ եզրակացության համար քրեական պատասխանատվության մասին: Հետևաբար ներկայացված փաստաթուղթը չի կարող համարվել փորձագետի եզրակացություն՝ Նախկին օրենսգրքի իմաստով:

Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ի տարբերություն Նախկին օրենսգրքի՝ 09.02.2018 թվականին ընդունված և 09.04.2018 թվականին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը հնարավորություն է տալիս գործին մասնակցող անձին ներկայացնելու փորձագետի եզրակացություն, որն իր ապացուցողական նշանակությամբ հավասարազոր է առաջին ատյանի դատարանի որոշմամբ նշանակված փորձաքննության արդյունքով ստացված փորձագետի եզրակացությանը, եթե այն տված փորձագետը մինչև նախնական դատական նիստի ավարտը դատարանի առջև գրավոր հաստատում է եզրակացությունը` նախազգուշացվելով ակնհայտ կեղծ եզրակացություն տալու համար քրեական պատասխանատվության մասին։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ արձանագրել է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող պատճառաբանված դատական ակտ կայացնելու նպատակով պետք է բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ գնահատի գործում եղած բոլոր ապացույցները՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Դատարանի կողմից ապացույցների գնահատման արդյունքներն արտացոլվում են դատական ակտի պատճառաբանական մասում, որտեղ դատարանը պետք է մատնացույց անի այն ապացույցները, որոնց վրա կառուցում է իր եզրահանգումներն ու հետևությունները, ինչպես նաև այն դատողությունները, որոնցով հերքվում է այս կամ այն ապացույցը: Դատական ակտը կարող է համարվել պատշաճ կերպով պատճառաբանված միայն այն դեպքում, երբ դրա պատճառաբանական մասում դատարանը ցույց է տվել ապացույցների գնահատման հարցում իր ներքին համոզմունքի ձևավորման օբյեկտիվ հիմքերը (տե՛ս, Արման Վարդազարյանն ընդդեմ Կարինե Վարդազարյանի թիվ ԵԱՔԴ/0598/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 19.04.2019 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նաև արձանագրել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը: Ապացույցի գնահատումն ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակումն է՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Ընդ որում, ապացույցների բավարարությունը գործով ձեռք բերված ապացույցների այնպիսի համակցությունն է, որը հնարավորություն է տալիս վերջնական եզրահանգում կատարելու որոնվող փաստերի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ: Ապացույցների գնահատումը բավարարության տեսանկյունից հետապնդում է ապացույցների միջև հակասությունները վերացնելու նպատակ այնպես, որ փարատվեն ստացված ամբողջ ապացուցողական զանգվածից կատարված հետևությունների ճշմարտացիության վերաբերյալ կասկածները: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ապացույցների անբավարար լինելու դեպքում գործի հանգամանքների վերաբերյալ դատարանը կարող է կատարել ոչ թե որոշակի, այլ հավանական եզրակացություններ, մինչդեռ դատարանի կողմից գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը չի կարող հիմնված լինել հավանական եզրակացությունների և դատողությունների վրա (տե՛ս, «Շենքերի կառավարում» համատիրությունն ընդդեմ Մասիս Ղազանչյանի թիվ ԵԱՔԴ/0483/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ «Փորձագետի եզրակացություն» վերտառությամբ փաստաթուղթը սույն գործի շրջանակներում կարող էր հավակնել միայն համարվելու գրավոր ապացույց, սակայն գրավոր ապացույց համարվելով հանդերձ՝ դրա գնահատումը պետք է իրականացվեր Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան՝ հաշվի առնելով նշված հոդվածի վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի արտահայտած վերոգրյալ դիրքորոշումները։ Ավելին՝ առաջին ատյանի դատարանում սույն գործը քննվել է նախկին ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով, ուստի իր լիազորությունները կիրառելիս և առաջին ատյանի դատարանի կողմից դատավարական իրավունքի նորմի խախտում թույլ տված լինելու հանգամանքը պարզելիս Վերաքննիչ դատարանը պետք է գնահատեր, թե առաջին ատյանի դատարանը որքանով է պահպանել հենց նախկին՝ 17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի պահանջները, այլ ոչ թե նշեր, որ ներկայացված փորձագիտական եզրակացությունը չի համապատասխանում գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 84-րդ և 91-րդ հոդվածների պահանջներին և այն չի կարող դիտարկվել գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանք: Այլ կերպ ասած՝ «Փորձագետի եզրակացություն» վերտառությամբ փաստաթուղթը Վերաքննիչ դատարանի կողմից պետք է գնահատվեր գործում առկա այլ ապացույցների համատեքստում՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից՝ Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան:

Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է նաև, որ ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտությունը դատարանի կողմից առանցքային նշանակություն ունի դատավարության համար և չի կարող պայմանավորվել բացառապես ապացույցի վերաբերյալ դատավարության կողմերի արտահայտած դիրքորոշումներով: Ցանկացած դեպքում ապացույցները գնահատելիս դատարանը պարտավոր է հաշվի առնել ապացույցի յուրաքանչյուր տեսակի համար դատավարական օրենքով նախատեսված ձևի և բովանդակության պահանջի պահպանումը:

Հաշվի առնելով վերը նշված դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի խախտման արդյունքում թույլ է տրվել դատական սխալ, որն ազդել է գործի ելքի վրա, քանի որ Վերաքննիչ դատարանը «Էքսպերտ Գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից 25.04.2017 թվականի տրված «Փորձագիտական եզրակացություն» վերտառությամբ փաստաթղթին գնահատական է տվել գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի՝ փորձագետի եզրակացությանն առաջադրվող պայմանները սահմանող նորմերի պահանջների շրջանակներում, մինչդեռ առաջին ատյանի դատարանում նշված փորձագիտական եզրակացությունը ներկայացվել և սույն գործը քննվել է նախկին ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի իրավակարգավորումների շրջանակներում, հետևաբար սույն գործը պետք է ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության, որի ժամանակ «Էքսպերտ Գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից 25.04.2017 թվականի տրված «Փորձագիտական եզրակացություն» վերտառությամբ փաստաթուղթը որպես գրավոր ապացույց պետք է գնահատվի գործում առկա այլ ապացույցների համատեքստում՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից՝ Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան:

Միաժամանակ նկատի ունենալով, որ սույն գործով թույլ է տրվել դատավարական իրավունքի խախտում, Վճռաբեկ դատարանը վճռաբեկ բողոքում ներկայացված նյութական իրավունքի խախտման հիմքին հնարավոր չի համարում անդրադառնալ։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները հերքվում են վերը նշված պատճառաբանությամբ:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը Վերաքննիչ դատարան նոր քննության ուղարկելու համար»։

Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում եմ հատուկ կարծիքս դրանց վերաբերյալ:

Այսպես՝

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 393-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքում պետք է նշվեն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքը և դրա հիմնավորումը:

Տվյալ դեպքում վճռաբեկ բողոք բերած անձը վճռաբեկ բողոքը կազմել է առանձին բաժիններով, և դրանցից մեկը վերնագրելով «Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմնավորումները»՝ դրանում նշել է բացառապես հետևյալը՝

«ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի համաձայն՝

Վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ`

1) բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար.

2) առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում:

2. Սույն հոդվածի իմաստով` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, եթե`

1) առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը կիրառվել է կամ չի կիրառվել հակասող մեկնաբանությամբ.

2) բողոքարկվող դատական ակտում որևէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը.

3) դատարանի կիրառած նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր։

3. Սույն հոդվածի իմաստով` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, եթե՝

1) բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը.

2) առկա է նոր կամ նոր երևան եկած հանգամանք:

Տվյալ դեպքում, գտնում եմ, որ առկա է բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքեր, կայացվելիք դատական ակտով կարևոր է, որպեսզի վճռաբեկ դատարանը դիրքորոշում հայտնի, ինչպես արտադատական կարգով իրականացված փորձաքննությունների, որպես ապացույցի տեսակ՝փորձագետի եզրակացություն, կիրառելիության վերաբերյալ, այնպես էլ, թե գործի նոր քննության ընթացքում, որ օրենսգրքով պետք է ղեկավարվեն դատարանները, մասնավորապես արդյոք իրավաչափ է վերաքննիչ դատարանի կողմից կայացված դատական ակտում 09.04.2017թ-ին ուժի մեջ մտած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի դրույթների վերլուծությունը, եթե գործի քննության ընթացքում գործել է 17.06.1998թ-ին ընդունված և 01.01.1999թ-ից ուժի մեջ մտած, իսկ 09.04.2018թ-ին ուժը կորցրած ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը:

Կարծում եմ, որ սույն դեպքում առկա է դատական սխալ, այն է՝ Ապացույցի ներկայացման պահին չգործող օրենքը կիրառելով և հայցը մերժելով, վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել դատավարական իրավունքի նորմի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը.

Վճռաբեկ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, ևգտնում, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները` փորձագետի եզրակացության գնահատման առանձնահատկությունների, փորձաքննություն նշանակելու նպատակի և հիմքերի վերաբերյալ, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար, ինչպես նաև սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը միաժամանակ պայմանավորված է նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 13-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ, 62-րդ հոդվածների /առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ կիրառելի/ խախտման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը ազդել է գործի ելքի վրա»։

Հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածով սահմանված՝ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքերի վերաբերյալ համապատասխան իրավակարգավորումները՝ կարծում եմ, որ բողոք բերած անձը, ըստ էության, նպատակ է ունեցել որպես այդպիսի հիմքեր բողոքում նշելու ինչպես բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշման՝ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար էական նշանակություն ունենալը՝ պայմանավորված իրավունքի զարգացման խնդրի առկայությամբ, այնպես էլ՝ առերևույթ մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտման առկայությունը։ Մինչդեռ դրանցից առաջինի մասով վճռաբեկ բողոքում չի նշվել, թե Վերաքննիչ դատարանի կիրառած նյութական կամ դատավարական իրավունքի կոնկրետ ո՞ր նորմերի կապակցությամբ է առկա իրավունքի զարգացման խնդիր, այսինքն` վճռաբեկ բողոքում ամբողջականորեն չի նշվել վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքը, ինչպես նաև չի նշվել դրա հիմնավորումը, իսկ երկրորդի մասով վճռաբեկ բողոքը ներկայացնելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքն ուժի մեջ մտնելու օրվանից՝ 09.04.2018 թվականից հետո, և որպես վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմք վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածը, այնուամենայնիվ որպես բողոքը վարույթ ընդունելու հիմք և հիմնավորում նշվել է ուժը կորցրած ճանաչված Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության 1998 թվականի հունիսի 17-ի օրենսգրքով նախատեսված` գործի ելքի վրա ազդած առերևույթ դատական սխալ թույլ տրված լինելը, իսկ այդ հիմքի հիմնավորումն ընդհանրապես չի նշվել:

Նման պայմաններում, կարծում եմ, որ Վճռաբեկ դատարանը պարտավոր էր, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 395-րդ հոդվածի 1-ին մասով, որոշում կայացնել վճռաբեկ բողոքը նույն օրենսգրքի 393-րդ հոդվածի պահանջներին չհամապատասխանելու հիմքով այն վերադարձնելու մասին՝ մինչև մեկամսյա ժամկետ տալով այդ թերությունները շտկելու և վճռաբեկ բողոքը կրկին ներկայացնելու համար։

Դրանից ելնելով՝ գտնում եմ, որ Վճռաբեկ դատարանն ինչպես չէր կարող վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել վճռաբեկ բողոքում որպես այն վարույթ ընդունելու հիմք չնշված՝ իբրև Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ տրված ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 17.06.1998 թվականի օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի այնպիսի խախտման առկայությամբ, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, այնպես էլ չէր կարող եզրահանգում կատարել այն մասին, որ վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը դիտում է բավարար Վերաքննիչ դատարանի որոշումը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով բեկանելու համար։

Միևնույն ժամանակ ցանկանում եմ կարծիք հայտնել նաև հետևյալի մասին․

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ նույն հոդվածի իմաստով` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, եթե բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դատավարական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ սխալ կիրառված, եթե առկա է նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածով նախատեսված հիմքերից որևէ մեկը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը դատական ակտի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։ (…)

Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտման առերևույթ առկայության հիմքով վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը: Օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 1-ին մասի իմաստով՝ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման առումով այդպիսի խախտում, իսկ դրա արդյունքում՝ դատական ակտի բեկանման հիմք է համարում դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտումը կամ դրանց սխալ կիրառումը, որը հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել է բացառապես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում նշված հիմքի առկայությամբ՝ նշելով, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 17.06.1998 թվականի օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Բողոքի քննության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը, բավարար համարելով վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը, Վերաքննիչ դատարանի 22.01.2021 թվականի որոշումը բեկանել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի ուժով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 8-րդ կետի համաձայն՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են դատական ակտը բեկանելիս այն շարժառիթները, որոնցով Վճռաբեկ դատարանը չի համաձայնվել այդ ակտը կայացրած դատարանի հետևությունների հետ։

Հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 8-րդ կետի կարգավորումը, և այն, թե տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանն ինչով է պայմանավորել սույն գործով ներկայացված վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը, կարծում եմ, որ Վճռաբեկ դատարանն իրավունք ուներ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածով իրեն վերապահված՝ վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու լիազորությունն իրացնել բացառապես այն դեպքում, երբ իր որոշման մեջ նշեր այն շարժառիթները, որոնցով չի համաձայնվել դատական ակտը կայացրած Վերաքննիչ դատարանի հետևությունների հետ՝ պատճառաբանելով վերջինիս կողմից համապատասխան դատավարական իրավունքի նորմի այնպիսի խախտում թույլ տալը, որի արդյունքում խաթարվել է արդարադատության բուն էությունը։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը որպես այդպիսի շարժառիթ, ըստ էության, նշել է, որ՝

- «Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ «Փորձագետի եզրակացություն» վերտառությամբ փաստաթուղթը սույն գործի շրջանակներում կարող էր հավակնել միայն համարվելու գրավոր ապացույց, սակայն գրավոր ապացույց համարվելով հանդերձ՝ դրա գնահատումը պետք է իրականացվեր Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան՝ հաշվի առնելով նշված հոդվածի վերաբերյալ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի արտահայտած վերոգրյալ դիրքորոշումները»,

- «սույն գործը պետք է ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության, որի ժամանակ «Էքսպերտ Գրուպ» ՍՊԸ-ի կողմից 25.04.2017 թվականի տրված «Փորձագիտական եզրակացություն» վերտառությամբ փաստաթուղթը որպես գրավոր ապացույց պետք է գնահատվի գործում առկա այլ ապացույցների համատեքստում՝ դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից՝ Նախկին օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի պահանջներին համապատասխան»:

Ցանկանում եմ իմ անհամաձայնությունը հայտնել Վճռաբեկ դատարանի այդ շարժառիթների վերաբերյալ այն առումով, որ փորձագետի եզրակացությունն ինչպես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 17.06.1998 թվականի օրենսգրքի, այնպես էլ ներկայումս գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան իրավակարգավորումների համաձայն՝ չի կարող նույն օրենսգրքերի իմաստով հանդիսանալ գրավոր ապացույց և հետազոտվել որպես այդպիսին հետևյալ պատճառաբանությամբ։

Վերը նշված երկու օրենսգրքերի համապատասխան իրավակարգավորումներից բխում է, որ ինչպես գրավոր ապացույցը, այնպես էլ փորձագետի եզրակացությունը հանդիսանում են ապացույցի ինքնուրույն (առանձին) տեսակներ։ Ընդ որում օրենսդիրը, ըստ էության, առանձին-առանձին բացահայտել է և՛ գրավոր ապացույցի, և՛ փորձագետի եզրակացության բովանդակությունը, որոնք հաշվի առնելով՝ կարծում եմ, որ դրանցից գրավոր ապացույցը կարող է հետազոտվել բացառապես հենց որպես գրավոր ապացույց, իսկ փորձագետի եզրակացությունը՝ հենց որպես փորձագետի եզրակացություն՝ համապատասխան դատավարական ընթացակարգերի պահպանմամբ, և փորձագետի եզրակացությունը երբևէ չի կարող հետազոտվել որպես մեկ այլ ապացույցի տեսակ՝ գրավոր ապացույց:

Վերոգրյալի հիման վրա հայտնում եմ սույն հատուկ կարծիքը Վճռաբեկ դատարանի որոշման վերաբերյալ:

Դատավոր`

Գ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 23 օգոստոսի 2023 թվական: