նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	զեկուցող	Ք. Մկոյան
		Լ. Հակոբյան

2022 թվականի նոյեմբերի 29-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Հայաստանի Հանրապետության կառավարության (այսուհետ՝ Կառավարություն) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.02.2021 թվականի որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ դիմումի Արթուր Խաչատրյանի ընդդեմ Կառավարության, երրորդ անձ «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ` Կառավարության 28․02․2019 թվականի «Դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունները և մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպող և իրականացնող մարմին նշանակելու մասին» թիվ 150-Ն որոշումը մասնակի՝ 1-ին կետի մասով, անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Արթուր Խաչատրյանը պահանջել է մասնակի՝ 1-ին կետի մասով, անվավեր ճանաչել Կառավարության 28․02․2019 թվականի «Դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունները և մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպող և իրականացնող մարմին նշանակելու մասին» թիվ 150-Ն որոշումը:

ՀՀ վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր` Ռ. Ազրոյան, դատավորներ՝ Մ. Պետրոսյան, Ս. Հովակիմյան, Ա. Ծատուրյան, Մ. Համբարձումյան) (այսուհետ՝ Դատարան) 13.04.2020 թվականի որոշմամբ դիմումը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (նախագահող դատավոր` Ա. Սարգսյան, դատավորներ՝ Ա. Բաբայան, Կ. Բաղդասարյան, Հ. Բեդևյան, Ա. Պողոսյան) (այսուհետ՝ Վերաքննիչ դատարան) 15.02.2021 թվականի որոշմամբ Կառավարության վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 13.04.2020 թվականի որոշումը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կառավարությունը (ներկայացուցիչ Անահիտ Ավանեսյան) ։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածը:

Դատարանը, որոշումը կայացնելիս, կիրառել է Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի 11.06.2018 թվականի թիվ 728-Լ որոշմամբ հաստատված ՀՀ առողջապահության նախարարության կանոնադրության 6-րդ կետը, որը չպետք է կիրառեր:

Չնայած այն հանգամանքին, որ «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ի վերաբերյալ հիշատակում չկա նախարարության կանոնադրության մեջ, այդուհանդերձ, այն նախարարության ենթակայության ներքո գործող ընկերություն է, որի ընդհանուր ժողովի որոշումները կայացվում են առողջապահության նախարարի կողմից: Այսինքն՝ նշված ընկերությունը նախարարության կազմում գործող կազմակերպություն է: «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով փորձաքննությունների կազմակերպումն ու իրականացումը վերապահված է առողջապահության նախարարությանը, ինչը, սակայն, դեռևս չի նշանակում, որ առողջապահության նախարարությունն այն պետք է իրականացնի իր կառուցվածքային ստորաբաժանումների միջոցով:

Դատարանն անտեսել է ՀՀ առողջապահության նախարարության կանոնադրության 11-րդ կետի 9-րդ ենթակետը և 18-րդ կետի 2-րդ ենթակետը, ինչպես նաև այն հանգամանքը, որ ՀՀ առողջապահության նախարարությունն իր առջև դրված խնդիրներն ու նպատակները իրականացնում է իր ենթակայության ներքո գործող պետական ոչ առևտրային կազմակերպությունների և բաժնետիրական ընկերությունների միջոցով:

Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ կառավարության վիճարկվող որոշումն ընդունվել է ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտի խախտմամբ, ինչն էլ իր հերթին բացառում է այն հանգամանքի գնահատման անհրաժեշտությունը, թե ինչ կազմակերպաիրավական կարգավիճակ ունի «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ն: Սակայն, նույնիսկ կառավարության վիճարկվող որոշումն ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտի խախտմամբ ընդունված լինելու պայմաններում Դատարանը եկել է սխալ եզրահանգման, և դատական ակտով սխալ մեկնաբանություններ է տվել ՀՀ առողջապահության նախարարության կառուցվածքում ընդգրկված միավորների մասին, ինչի հիման վրա եզրահանգել է, որ «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ն ընդգրկված չէ ՀՀ առողջապահության նախարարության կառուցվածքում, ուստի նախարարությունն իր որոշ գործառույթներ չի կարող իրականացնել այդ ընկերության միջոցով: Վերաքննիչ դատարանը, չանդրադառնալով նշված հարցին, վերահաստատել է Դատարանի այդ դիրքորոշումը` այսպիսով խախտելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է «բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15․02․2021 թվականի որոշումը և փոփոխել»:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունի հետևյալ փաստը.

1) Կառավարության 28․02․2019 թվականի «Դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունները և մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպող և իրականացնող մարմին նշանակելու մասին» թիվ 150-Ն որոշման 1-ին մասի համաձայն՝ հիմք ընդունելով «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը՝ Կառավարությունը որոշել է սահմանել, որ առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմինը դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննություններն ու մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպում և իրականացնում է ՀՀ առողջապահության նախարարության «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ի միջոցով (հատոր 1-ին, գ.թ. 34):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է՝ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափության գնահատման առանձնահատկությունների վերաբերյալ, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միատեսակ դատական պրակտիկա ապահովելու համար։

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափության գնահատման որոշ առանձնահատկություններին․

ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ օրենքները պետք է համապատասխանեն սահմանադրական օրենքներին, իսկ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը՝ սահմանադրական օրենքներին և օրենքներին։

ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինները կարող են օրենքով լիազորվել ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր: Լիազորող նորմերը պետք է համապատասխանեն իրավական որոշակիության սկզբունքին:

ՀՀ Սահմանադրության 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն՝ Կառավարության լիազորությունները սահմանվում են Սահմանադրությամբ և օրենքներով: (...)

ՀՀ Սահմանադրության 153-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ Կառավարությունն իրավասու է ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր:

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նույն օրենքում օգտագործվում են հետևյալ հիմնական հասկացությունները.

1) նորմատիվ իրավական ակտ` Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդի, ինչպես նաև Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կամ պաշտոնատար անձանց ընդունած գրավոր իրավական ակտ, որը պարունակում է վարքագծի պարտադիր կանոններ անորոշ թվով անձանց համար. (...)

3) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտը` Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով օրենքով լիազորված լինելու դեպքում Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների ընդունած նորմատիվ իրավական ակտ է:

«Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ (...) ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտը ունենում է նախաբան, որում նշվում է օրենսդրական իրավական ակտի հոդվածը կամ մասը, որը ներառում է Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված լիազորող նորմեր:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ կարևորել է, որ Հայաստանի Հանրապետության, որպես իրավական պետության, կարևորագույն հատկանիշ է այն, որ սահմանադրական մակարդակով պետությունը հավաստում է իր հավատարմությունն այդ տեսությանը, ճանաչում և ամրագրում է իր կախվածությունն իրավունքից, իրավունքի գերակայությունը՝ պետական իշխանության նկատմամբ: Իրավական պետության և իրավունքի գերակայության սկզբունքը, ի թիվս այլոց, դրսևորվում է նրանում, որ Հայաստանի Հանրապետությունը որդեգրել է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք լինելու գաղափարը: Այն իր արտացոլումն է գտել նաև 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ (Իրավական նորմերի աստիճանակարգությունը) և 6-րդ (Օրինականության սկզբունքը) հոդվածներում՝ մասնավորապես ամրագրելով, որ Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ, և որ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով (տե՛ս, «ՎՏԲ-Հայաստան բանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Էդիկ Հակոբյանի թիվ ԼԴ/0509/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 12.07.2018 թվականի որոշումը):

Զարգացնելով վերը նշված դիրքորոշումը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սահմանադիրը հստակ ընդգծել է օրինականության սկզբունքի՝ իրավական պետության անկյունաքարերից մեկը լինելու հանգամանքը, որն ուղղակիորեն պահանջում է, որ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեությունը հիմնված լինի ՀՀ Սահմանադրության և օրենքների վրա: Ըստ այդմ, վերջիններիս լիազորությունները պետք է սահմանվեն ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով, իսկ նրանց գործունեությունը և դրանց արդյունքում կայացված ակտերը, կամ կատարված գործողությունը և դրսևորված անգործությունը պետք է համապատասխանեն օրենքներին: Հետևաբար առանցքային նշանակություն ունի այն, որ որպես ընդհանուր կանոն՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց լիազորությունները պետք է ուղղակիորեն վերապահվեն (սահմանվեն) ՀՀ Սահմանադրությամբ և/կամ օրենքով, իսկ այլ ենթաօրենսդրական ակտերով դրանք կարող են սահմանվել միայն առանձին՝ օրենքով նախատեսված դեպքերում: Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց նորմաստեղծ գործունեությունը, որն ունի բացառապես ենթաօրենսդրական բնույթ, սահմանափակված է օրենքի գերակայությունն ապահովելու պարտադիր նախապայմանով:

Վերոգրյալի համատեքստում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտերը կարող են ընդունվել միայն ՀՀ Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմինների կողմից, այլ կերպ ասած, ենթաօրենսդրական ակտեր ընդունելու իրավասության հասցեատերերի ցանկը սպառիչ է. այդ մարմիններն են՝ Կառավարությունը (ՀՀ Սահմանադրության 153-րդ հոդվածի 3-րդ մաս), կառավարության անդամները (ՀՀ Սահմանադրության 152-րդ հոդվածի 4-րդ մաս), ինքնավար մարմինները (ՀՀ Սահմանադրության 122-րդ հոդվածի 3-րդ մաս), համայնքի ավագանին (ՀՀ Սահմանադրության 182-րդ հոդվածի 3-րդ մաս), Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովը (ՀՀ Սահմանադրության 194-րդ հոդվածի 2-րդ մաս), Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը (ՀՀ Սահմանադրության 196-րդ հոդվածի 5-րդ մաս), Կենտրոնական բանկը (ՀՀ Սահմանադրության 200-րդ հոդվածի 5-րդ մաս) և Բարձրագույն դատական խորհուրդը (ՀՀ Սահմանադրության 175-րդ հոդվածի 3-րդ մաս):

Ընդ որում, վերոհիշյալ մարմինները կարող են ենթաօրենսդրական ակտեր ընդունել միայն օրենքով հստակ նախատեսված դեպքերում, իսկ լիազորող նորմը պետք է համապատասխանի որոշակիության սկզբունքին, այսինքն, պետք է լինի բավականաչափ հստակ՝ օրենսդրի կամքի բովանդակությունն ու սահմանները հասկանալու համար:

Վճռաբեկ դատարանը ևս մեկ անգամ ընդգծում է, որ վերը նշված մարմիններն իրավասու են ընդունելու ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր միայն ՀՀ Սահմանադրությամբ կամ օրենքով լիազորվելու դեպքում, ընդ որում, ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի նախաբանում պետք է հստակորեն նշվի օրենսդրական իրավական ակտի հոդվածը կամ մասը, որը ներառում է ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված լիազորող նորմեր: Այս պահանջը ինքնանպատակ չէ, քանի որ միայն նման պայմաններում է հնարավոր պարզել, թե արդյոք գործադիր իշխանության մարմինն օգտվել է իրեն օրենքով վերապահված լիազորությունից և գործել է օրենքով իրեն տրված լիազորությունների շրջանակում: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այդ պահանջի պահպանումն ունի պարտադիր բնույթ, քանի որ այն ունի կարևոր նշանակություն ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի իրավաչափության գնահատման տեսանկյունից:

Այսպես, «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ նույն օրենքը կարգավորում է Հայաստանի Հանրապետությունում դեղերի, դեղանյութերի, դեղաբուսական հումքի և հետազոտվող դեղագործական արտադրանքի շրջանառության հետ կապված հարաբերությունները` բնակչությանն անվտանգ, արդյունավետ, որակյալ, մատչելի դեղերով և դրանց մասին հավաստի տեղեկատվությամբ ապահովելու նպատակով, ինչպես նաև սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության իրավասու պետական մարմինների և դեղերի շրջանառության սուբյեկտների լիազորություններն այդ ոլորտում:

«Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանվում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության իրավասությունը դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման բնագավառում, մասնավորապես 1-ին մասի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման նպատակով`

1) մշակում և իրականացնում է դեղերի շրջանառության ոլորտում պետական քաղաքականությունը.

2) ընդունում է դեղերի շրջանառության ոլորտը կարգավորող իրավական ակտեր.

3) ապահովում է դեղերի ֆիզիկական և տնտեսական մատչելիությունը.

4) տրամադրում է բնակչությանը հիմնական դեղերով ապահովելու համար պետական երաշխիքներ.

5) իրականացնում է միջազգային համագործակցություն.

6) իրականացնում է սույն օրենքով և այլ օրենքներով իրեն վերապահված գործառույթներ:

«Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածով սահմանվում է առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմնի իրավասությունը դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման բնագավառում, մասնավորապես 1-ին մասի համաձայն՝ առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմինը (այսուհետ` Լիազոր մարմին) դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման բնագավառում իրականացնում է`

1) Հայաստանի Հանրապետության կառավարության քաղաքականությունը դեղերի շրջանառության ոլորտում.

2) իր իրավասության շրջանակներում դեղերի շրջանառության կարգավորում.

3) դեղերի շրջանառության ոլորտի` օրենքով նախատեսված գործունեության տեսակների լիցենզավորում.

4) դեղերի պետական գրանցում.

5) դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունների կազմակերպում և իրականացում.

6) դեղի գրանցման, պատշաճ արտադրական գործունեության, պատշաճ բաշխման գործունեության հավաստագրի տրամադրման համար և սույն օրենքով նախատեսված մասնագիտական այլ դիտարկումների ապահովում.

7) դեղերի գրանցամատյանի վարման ապահովում.

8) դեղերի արդյունավետ կիրառման և դեղերի կողմնակի ազդեցությունների մասնագիտական դիտարկման և համապատասխան երաշխավորությունների մշակման ապահովում.

9) միջազգային համագործակցություն.

10) միջգերատեսչական համագործակցություն.

11) դեղային պետական քաղաքականության ծրագրերի մշակում և դրանց իրականացման դիտարկում.

12) նույն օրենքով և այլ օրենքներով իրեն վերապահված գործառույթներ:

«Կառավարության կառուցվածքի և գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ նախարարություններին վերապահված գործունեության հիմնական ոլորտները սահմանվում են նույն օրենքի հավելվածում: Նույն օրենքի հավելվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ առողջապահության նախարարությունը մշակում և իրականացնում է առողջապահության, բժշկական օգնության որակի և արդյունավետության բարձրացման, առողջապահական համակարգի արդյունավետ գործունեության նպատակով առողջապահական կազմակերպություններին կազմակերպամեթոդական օգնության ապահովման, առողջապահության համակարգի արդյունավետ գործունեության, կազմակերպման, կառավարման և տնտեսավարման ժամանակակից մեխանիզմների ներդրման, կայուն ֆինանսավորման ապահովման, մարդու և հանրության առողջության պահպանման, բնակչության առողջության բարելավման, հիվանդությունների կանխարգելման, հաշմանդամության և մահացության ցուցանիշների նվազեցման, աշխատողների առողջության և անվտանգության պահպանման, առողջապահության ոլորտում լիցենզիաների, թույլտվությունների և հավաստագրերի տրամադրման ապահովման, մոր և մանկան առողջության պահպանման, արտակարգ իրավիճակներում բնակչության բժշկական օգնության ապահովման, հանրապետությունում արտադրվող և ներմուծվող դեղերի անվտանգության, որակի և արդյունավետության ապահովման, հանրային առողջության և բնակչության սանիտարահամաճարակային անվտանգության ապահովման, լիցենզավորման և դեղերի պետական գրանցման ոլորտներում Կառավարության քաղաքականությունը:

Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի 11.06.2018 թվականի թիվ 728-Լ որոշմամբ հաստատված ՀՀ առողջապահության նախարարության կանոնադրության համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությունը (...) մշակում և իրականացնում է «Կառավարության կառուցվածքի և գործունեության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով իրեն վերապահված գործունեության ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության քաղաքականությունը:

Հաշվի առնելով վերոնշյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմնի իրավասությունները վերապահվել են ՀՀ առողջապահության նախարարությանը, ու թեև դեղերի շրջանառության ոլորտում պետական քաղաքականությունը մշակում և իրականացնում է Կառավարությունը, այդուհանդերձ դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունների կազմակերպումը և իրականացումը վերապահված է առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմնին, այն է՝ ՀՀ առողջապահության նախարարությանը:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Դիմելով Դատարան՝ hայցվորի ներկայացուցիչ Սարգիս Մադաթյանը խնդրել է մասնակի՝ 1-ին կետի մասով, անվավեր ճանաչել «Դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունները և մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպող և իրականացնող մարմին նշանակելու մասին» 28․02․2019 թվականի թիվ 150-Ն որոշումը, քանի որ այն հակասում է առավել բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտի, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետին: Բացի այդ, նշված որոշումը հակասում է «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետին, որը որպես հիմք վկայակոչվել է խնդրո առարկա ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտում:

Դատարանը 13.04.2020 թվականի որոշմամբ բավարարել է hայցվորի ներկայացուցիչ Սարգիս Մադաթյանի դիմումն այն պատճառաբանությամբ, որ Կառավարության 28.02.2019 թվականի թիվ 150-Ն որոշումն ընդունվել է ի կատարումն «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետի, որով դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունների կազմակերպման և իրականացման իրավասությունը վերապահվել է բացառապես պետական կառավարման լիազոր մարմնին՝ ՀՀ առողջապահության նախարարությանը: Դատարանը գտել է, որ ՀՀ առողջապահության նախարարությունն իր ներկայացրած պատասխանով չի փորձել առարկել դիմումով ներկայացված փաստերի դեմ, այլ փորձել է հիմնավորել, թե ինչով է պայմանավորված եղել այն հանգամանքը, որ վիճարկվող որոշումը կայացվել է Կառավարության կողմից, մինչդեռ ինչ նպատակ էլ որ հետապնդած լինի Կառավարությունը, միևնույնն է՝ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու բացառապես այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են ՀՀ Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:

Բացի այդ, Դատարանը հավելել է, որ «(…) Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի 2018 թվականի հունիսի 11-ի թիվ 728-Լ որոշմամբ հաստատված Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կանոնադրության 6-րդ կետի համաձայն՝ նախարարության կառուցվածքում ընդգրկվում են նախարարի, նախարարի տեղակալների, գլխավոր քարտուղարի, գլխավոր քարտուղարի տեղակալի, նախարարի խորհրդականների, մամուլի քարտուղարի, օգնականների և նախարարի տեղակալների օգնականների պաշտոնները, կառուցվածքային ստորաբաժանումները, գործակալությունները: Նույն կանոնադրության V-րդ և VI-րդ բաժիններով սահմանված են նախարարության կառուցվածքային ստորաբաժանումները (հիմնական և աջակցող մասնագիտական) և գործակալությունները (Լիցենզավորման գործակալություն և Պետական առողջապահական գործակալություն): Վերը նշվածից հետևում է, որ «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲ ընկերությունը ընդգրկված չէ Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կառուցվածքում, իսկ «Դեղերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով հստակ սահմանված է, որ դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունների թե՛ կազմակերպումը և թե՛ իրականացումը վերապահված է բացառապես Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարությանը»։

Վերաքննիչ դատարանը 15․02․2021 թվականի որոշմամբ, մերժելով Կառավարության վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի որոշումը թողնելով անփոփոխ, իրավաչափ է համարել Դատարանի դիրքորոշումները: Միաժամանակ Վերաքննիչ դատարանը հավելել է, որ «ՀՀ կառավարության 2019 թվականի փետրվարի 28-ի «Դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունները և մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպող և իրականացնող մարմին նշանակելու մասին» թիվ 150-Ն որոշման 1-ին կետը` դրա ընդունման լիազորությունը չունեցող մարմնի կողմից ընդունված լինելու հանգամանքն արդեն իսկ վկայում է այն մասին, որ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտն ընդունվել է ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող վերոհիշյալ իրավական ակտերի պահանջների խախտմամբ, ինչն էլ իր հերթին` բացառում է այն հանգամանքի գնահատման անհրաժեշտությունը, թե ինչ կազմակերպաիրավական կարգավիճակ ունի «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ն (նախարարությանը ենթակա ընկերություն, թե՝ այլ կարգավիճակ ունեցող կազմակերպություն), և որպես այդպիսին դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման բնագավառում ինչ գործառույթ է իրականացնում, քանի որ դրա գնահատումը որևէ կերպ չի կարող ազդել գործի ելքի վրա»:

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադարձ կատարելով սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերով վարույթը կարգավորվում է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ գլխում նախատեսված նորմատիվ կանոններով, որոնք, իրավակարգավորման առանձնահատկություններից ելնելով, ամփոփված են օրենսգրքի՝ «Հատուկ վարույթներ» վերտառությունը կրող 5-րդ բաժնում:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածի համաձայն՝ վարչական դատարանին ընդդատյա են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու դրանց պաշտոնատար անձանց նորմատիվ իրավական ակտերի վիճարկման վերաբերյալ հետևյալ գործերը. Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության, Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի նորմատիվ իրավական ակտերի, գերատեսչական նորմատիվ իրավական ակտերի, ինչպես նաև համայնքի ավագանու ու համայնքի ղեկավարի նորմատիվ իրավական ակտերի` դրանց համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերը։

Կառավարության 28․02․2019 թվականի «Դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունները և մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպող և իրականացնող մարմին նշանակելու մասին» թիվ 150-Ն որոշման 1-ին մասի համաձայն, հիմք ընդունելով «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը, Կառավարությունը որոշել է սահմանել, որ առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմինը դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննություններն ու մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպում և իրականացում է ՀՀ առողջապահության նախարարության «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ի միջոցով:

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ վիճարկվող ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ընդունվել է Կառավարության կողմից՝ հիմք ընդունելով «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետը, որի համաձայն՝ առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմինը դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման բնագավառում իրականացնում է դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունների կազմակերպում և իրականացում:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի իրավաչափությունը գնահատելիս անհրաժեշտ է քննարկման առարկա դարձնել նորմատիվ իրավական ակտի ընդունման լիազորման հիմքը, այլ կերպ ասած՝ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելու իրավասության նախապայմանը: Այսինքն, արդյո՞ք տվյալ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելու լիազորությունը ՀՀ Սահմանադրությամբ կամ օրենքով վերապահված է եղել դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով ՀՀ Սահմանադրությամբ նախատեսված մարմնին:

Սույն դեպքում վիճարկվող ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտում որպես իրավական հիմք վկայակոչված «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված է, որ դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունների կազմակերպումը և իրականացումը վերապահված է առողջապահության բնագավառում պետական կառավարման լիազոր մարմնին, որն, ինչպես արդեն վերը նշվեց, ՀՀ առողջապահության նախարարությունն է: Ավելին, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հավելել, որ նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունման իրավասության փոխանցումն այլ մարմինների արգելվում է՝ համաձայն «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 3-րդ մասի:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետով սահմանված կարգով դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունների կազմակերպումը և իրականացումն ապահովելու նպատակով ՀՀ կառավարությանը չի վերապահվել որևէ ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտ ընդունելու լիազորություն, քանի որ դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունների կազմակերպման և իրականացման իրավասությունն ուղղակիորեն վերապահվել է ՀՀ առողջապահության նախարարությանը:

Վերոգրյալի հաշվառմամբ՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանները եկել են այն իրավաչափ եզրահանգման, որ Կառավարության 28․02․2019 թվականի «Դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունները և մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպող և իրականացնող մարմին նշանակելու մասին» թիվ 150-Ն որոշման 1-ին մասը հակասում է ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին, այն է՝ «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետին և «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետին:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ բողոքաբերի այն փաստարկին, որ «(...) նույնիսկ վիճարկվող կառավարության որոշումն ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտի խախտմամբ ընդունված լինելու պայմաններում Դատարանը եկել է սխալ եզրահանգման, և դատական ակտով սխալ մեկնաբանություններ է տվել ՀՀ առողջապահության նախարարության կառուցվածքում ընդգրկված միավորների մասին, որի հիման վրա եզրահանգել է, որ «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲ ընկերությունը ընդգրկված չէ ՀՀ առողջապահության նախարարության կառուցվածքում, ուստի նախարարությունը իր որոշ գործառույթներ չի կարող իրականացնել այդ ընկերության միջոցով»:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ վերոգրյալ հիմնավորումները որևէ նշանակություն չունեն ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտի` դրա համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանությունը վիճարկելու տեսանկյունից, քանի որ նորմատիվ իրավական ակտերի իրավաչափությունը վիճարկելու վերաբերյալ գործերի վարույթով վարչական դատարանի առջև դրված է կոնկրետ խնդիր, այն է՝ վիճարկվող նորմատիվ իրավական ակտի (դրա վիճարկվող դրույթի)՝ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին համապատասխանության հարցի պարզումը:

Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն վարույթի շրջանակներում գնահատման է ենթակա Կառավարության 28․02․2019 թվականի «Դեղերի շրջանառության պետական կարգավորման ոլորտում փորձաքննությունները և մասնագիտական դիտարկումները կազմակերպող և իրականացնող մարմին նշանակելու մասին» թիվ 150-Ն որոշման 1-ին մասի՝ դրա համեմատ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող նորմատիվ իրավական ակտերին (բացի Սահմանադրությունից) համապատասխանության հարցը:

Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ իրավաչափ են Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումներն առ այն, որ «Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն» ՓԲԸ-ի կազմակերպաիրավական կարգավիճակի վերաբերյալ գնահատման անհրաժեշտությունը բացակայում է, քանի որ այն չի կարող ազդել սույն վարույթի կարգով քննվող գործի ելքի վրա:

Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Կառավարության 28.02.2019 թվականի թիվ 150-Ն որոշումը չի համապատասխանում «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետին, ինչպես նաև «Դեղերի մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 5-րդ կետին, որպիսի պարագայում վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար չէ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար, քանի որ Դատարանը, բավարարելով Արթուր Խաչատրյանի ներկայացուցչի դիմումը, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի նշված որոշումը, կայացրել են գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտեր: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ եթե պատասխանող է պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը կամ պաշտոնատար անձը, ապա դատական ծախսերը դրվում են Հայաստանի Հանրապետության կամ համապատասխան համայնքի վրա, եթե պատասխանողի որոշումը, գործողությունը կամ անգործությունը դատարանը ճանաչել է ոչ իրավաչափ:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Կառավարության կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջինիս բողոքը ենթակա է մերժման:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետական տուրքից բացի, այլ դատական ծախս կատարված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց գործում առկա չէ։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.02.2021 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ։

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող	Ք. Մկոյան
	Լ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 25 մայիսի 2023 թվական: