ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական

դատարանի որոշում

Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԿԴ/1913/02/17

2022 թ.

Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԿԴ/1913/02/17

Նախագահող դատավոր՝
Ա. Խառատյան

Ս. Թորոսյան

Դ. Սերոբյան

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով՝

նախագահող և զեկուցող

Մ. Դրմեյան

Ս. Անտոնյան

Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ

Գ. Հակոբյան

Ս. ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ

Ա. ՄԿՐՏՉՅԱՆ

Տ. Պետրոսյան

Է. Սեդրակյան

2022 թվականի սեպտեմբերի 02-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Բանկ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Արմեն Աղաջանյանի ընդդեմ Բանկի՝ հրամանն անվավեր ճանաչելու, աշխատանքում վերականգնելու, հարկադիր պարապուրդի համար միջին աշխատավարձի չափով գումար և տոկոս բռնագանձելու, որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրն անորոշ ժամկետով կնքված համարելու պահանջների մասին, քաղաքացիական գործով ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշման դեմ Բանկի բերած վճռաբեկ բողոքը քննության ընդունելու հարցը,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Արմեն Աղաջանյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Բանկի անձնակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրենի 27.03.2017 թվականի թիվ 170012.6Ա հրամանը, իր հետ 26.10.2015 թվականին որոշակի ժամկետով կնքված թիվ HBAM HR000961 աշխատանքային պայմանագիրը համարել անորոշ ժամկետով կնքված, իրեն վերականգնել նախկին աշխատանքում, բռնագանձել միջին աշխատավարձը՝ հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար և այդ գումարի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածին համապատասխան վճարման ենթակա տոկոսները` սկսած 01.04.2017 թվականից մինչև աշխատանքում փաստացի վերականգնելու օրը:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ռ. Ափինյան) 27.06.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (դատավորներ` Հ. Ենոքյան, Լ. Գրիգորյան, Գ. Խանդանյան) 15.11.2018 թվականի որոշմամբ Արմեն Աղաջանյանի ներկայացուցչի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 27.06.2018 թվականի վճիռը բեկանվել է, ու գործն ուղարկվել է նոր քննության:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ն. Հովսեփյան) (այսուհետ` Դատարան) 31.10.2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 31.03.2020 թվականի որոշմամբ Բանկի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 31.10.2019 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկը (ներկայացուցիչ՝ Հակոբ Թադևոսյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Արմեն Աղաջանյանը։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 13-րդ, 14-րդ, 83-րդ հոդվածները, 84-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետը, 94-րդ հոդվածը, 95-րդ հոդվածի 2-3-րդ մասերը, 96-րդ և 109-րդ հոդվածները, 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, որոնք պետք է կիրառեր, սխալ մեկնաբանմամբ կիրառել է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 95-րդ, 99-րդ հոդվածները, ինչպես նաև խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 9-րդ հոդվածները, 59-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 378-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետը, 379-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 381-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ կետը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանի կողմից ուսումնասիրության է ենթարկվել միայն աշխատանքային պայմանագիրը, և միայն դրա հիման վրա է փորձ կատարվել պարզելու աշխատանքի բնույթը։ Մինչդեռ, «աշխատանքի բնույթ» եզրույթն ավելի ընդգրկուն և համապարփակ փաստերի ամբողջություն է, և ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքով այդ եզրույթի բովանդակությունը բացահայտված չլինելու հանգամանքի հաշվառմամբ՝ յուրաքանչյուր առանձին դեպքում նմանատիպ վեճերով անհրաժեշտ է պարզել որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագրի կնքման համար հիմք հանդիսացած փաստերը։

Վերաքննիչ դատարանը չի ուսումնասիրել այն հարցը, թե արդյոք այն հանգամանքները, որոնց առկայության ուժով աշխատանքային պայմանագիրը կնքված է եղել որոշակի ժամկետով, վերացել են, թե ոչ, որպեսզի այդ հարաբերություններն այլևս համարել անորոշ ժամկետով կնքված:

Բացի դրանից, Վերաքննիչ դատարանը պարտավոր էր ղեկավարվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 378-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին ենթակետով և քննության առնել հայցվորի ներկայացրած ապացույցի թույլատրելիության հարցը:

Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր չի համարել պատասխանողի այն պնդումը, որ հայցվորի աշխատանքը պատասխանող կազմակերպությունում հանդիսացել է համատեղությամբ կատարվող աշխատանք՝ հիմքում դնելով երկու ապացույց՝ Ընկերության (որի միակ մասնակից և տնօրեն հանդիսանում է հենց հայցվորը) և հայցվորի միջև կնքված աշխատանքային պայմանագրի փոփոխությունը, որով տնօրենի աշխատանքը համարվել է համատեղությամբ, և նույն Ընկերության կողմից ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայությանը հանձնված 2016 թվականի վիճակագրական հաշվետվությունը:

Ավելին, Վերաքննիչ դատարանը մի դեպքում նշել է, որ պատասխանող կազմակերպության հետ հայցվորի կնքած աշխատանքային պայմանագիրը չի կարող համարվել համատեղությամբ կատարված աշխատանք, քանի որ չի համապատասխանում ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 99-րդ հոդվածի 2-րդ մասի դրույթներին, մասնավորապես պայմանագրում նշված չէ, որ այդ աշխատանքը հանդիսանում է համատեղությամբ աշխատանք, իսկ մյուս դեպքում որպես հայցվորի՝ «Թի Ընդ Էյ Իվենթ» ՍՊԸ-ում (այսուհետ՝ Ընկերություն) համատեղությամբ աշխատանքի ապացույց հիմք է ընդունել այդ Ընկերության կողմից ՀՀ Ազգային վիճակագրական ծառայությանը հանձնված 2016 թվականի վիճակագրական հաշվետվությունը:

Վերաքննիչ դատարանի կողմից անդրադարձ չի կատարվել նաև Բանկի վկայակոչած այն հանգամանքին, որ որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր կնքելու նպատակը ժամանակավորապես բացակայող աշխատողի փոխարինումն է եղել: Միաժամանակ, Վերաքննիչ դատարանը, ելնելով միայն կնքված լրացուցիչ համաձայնագրերի ամսաթվերի որոշակի տարբերությունից, արձանագրել է, որ ժամկետների համընկնում առկա չէ, հետևաբար անհիմն է համարել այն պնդումը, որ հայցվորն աշխատանքի է ընդունվել համապատասխան բացակայող աշխատակցի փոխարինման նպատակով:

Վերաքննիչ դատարանն իր որոշմամբ նշել է, որ Բանկի կողմից ներկայացված տեղեկանքը վերաբերում է միայն «Դալմա» մասնաճյուղին, այլ ոչ ամբողջ Բանկին: Մինչդեռ, ներկայացված տեղեկանքը չպետք է վերաբերեր ամբողջ Բանկին, ինչպես նշել է Վերաքննիչ դատարանը: Նշված տեղեկանքով արձանագրվել է, որ խնդրո առարկա հաստիքն արդեն իսկ զբաղեցված է, ինչն էլ իր հերթին իրավական հիմք էր ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասի դրույթները կիրառելու համար:

Վերաքննիչ դատարանը, վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, չի անդրադարձել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսների բռնագանձման պահանջի մասով վերաքննիչ բողոքում ներկայացված փաստարկներին՝ պատճառաբանելով, որ պատասխանողը նշված հարցի կապակցությամբ իր դիրքորոշումը չի հայտնել առաջին ատյանի դատարանում, թեև զրկված չի եղել այդ հնարավորությունից։ Մինչդեռ, պատասխանողը վերոնշյալ փաստարկները վերաքննիչ բողոքի շրջանակներում ներկայացրել է որպես առարկություն՝ Դատարանի կայացրած վճռի հիմնավորվածության վերաբերյալ։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցը մերժել:

2.1 Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.

Բանկը վկայակոչել է, թե իբր Արմեն Աղաջանյանը Բանկում կատարել է համատեղությամբ աշխատանք, Արմեն Աղաջանյանը բանկում փոխարինել է մեկ այլ աշխատողի: Եվա Հովհաննիսյանին փոխարինելու մասին Բանկի փաստարկը և ժամկետների ենթադրյալ համընկնումը ինքնին վերաբերելի չեն կարող լինել։ Գործում առկա չէ որև ապացույց, որով կհիմնավորվի Բանկի պնդումն այն մասին, որ «GCB8»-ը մասնաճյուղի կոդ է։ «GCB8»-ը ոչ թե աշխատավայրի կոդ է, այլ նշանակում է «GLOBAL CAREER BAND» (գլոբալ աշխատանքային աստիճան), որով հիմնականում որոշվում է աշխատակցի կարիերային առաջխաղացումը, և որևէ կապ չունի աշխատողի աշխատավայրի հետ։

Բանկի բոլոր փաստարկները ելնում են այն սխալ կանխավարկածից, որ «Դալմա» մասնաճյուղում աշխատելիս է եղել միայն մեկ աշխատող՝ Եվա Հովհաննիսյանը, ում փոխարինել է Արմեն Աղաջանյանը, մինչդեռ բաց է մնում, թե գործում առկա որ ապացույցով կարելի է հաստատել, որ Արմեն Աղաջանյանը ենթադրաբար փոխարինել է հենց Եվա Հովհաննիսյանին և ընդհանրապես Եվա Հովհաննիսյանին որևէ մեկը փոխարինել է, թե՝ ոչ։

Անհիմն է նաև Բանկի այն փաստարկը, թե Արմեն Աղաջանյանին Բանկում համատեղությամբ աշխատանք կատարելու հիմքով նրա հետ որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր է կնքվել։

Արմեն Աղաջանյանի՝ սեփական ընկերություն ունենալը և այնտեղ հիմնադիր-տնօրեն լինելը չի կարող հիմնավորել Բանկում համատեղությամբ աշխատելը, դրանով միայն կարող է հիմնավորվել Արմեն Աղաջանյանի կողմից մի քանի աշխատանք ունենալը։ Արմեն Աղաջանյանի հետ կնքված HBAM HR000961 աշխատանքային պայմանագրում բացակայում է որևէ նշում՝ համատեղությամբ աշխատանքի վերաբերյալ։ Գրքույկից ակնհայտ երևում է, որ Ընկերությունում աշխատանքից հետո Արմեն Աղաջանյանը հիմնական աշխատանքային պայմանագրի հիման վրա ընդունվել է Բանկում աշխատանքի։

Արմեն Աղաջանյանը Բանկում աշխատանքի անցնելիս իր Ընկերության հետ կնքած աշխատանքային պայմանագիրը հիմնականից փոփոխել է համատեղությամբ աշխատանքային պայմանագրի, որովհետև հիմնական աշխատանքի է անցել Բանկում։

Բացի դրանից, ինչ վերաբերում է Բանկի այն պնդմանը, որ «Դալմա» մասնաճյուղում հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի պաշտոնն արդեն իսկ համալրվել է, ապա Բանկի կողմից տրամադրված տեղեկանքը վերաբերում է միայն «Դալմա» մասնաճյուղին, և ոչ ամբողջությամբ Բանկին։ Ավելին, նշված փաստաթղթով չի կարող ապացուցվել աշխատողին վերականգնելու անհնարինությունը, որովհետև այն չի պարունակում տեղեկություններ չվերականգնելու պատճառների մասին, ինչպես նաև իր բնույթով հանդիսանում է Կազմակերպության կողմից ստեղծված փաստաթուղթ, որում տեղ գտած տեղեկությունները չեն կարող համարվել օբյեկտիվ։

Հետևաբար, անհիմն են Բանկի փաստարկները ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի կամ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի դրույթների, ինչպես նաև ՀՀ սահմանադրական դատարանի ՍԴՈ-991 որոշման սխալ կիրառման վերաբերյալ։

Վերոգրյալի հիման վրա Արմեն Աղաջանյանը խնդրել է Բանկի ներկայացրած վճռաբեկ բողոքը մերժել։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) 13.08.2015 թվականի աշխատանքի ընդունվելու համար լրացված դիմում-հարցաթերթիկում հայցվորն ի թիվս այլնի նշել է, որ 01.10.2014 թվականից աշխատում է Ընկերությունում որպես տնօրեն, նաև նշել է իր համար նախընտրելի աշխատանքի ոլորտը, ցանկալի աշխատավարձը և դրույքը (լրիվ) (հատոր 1-ին, գ.թ. 61)։

2) Հայցվորն Ընկերության հիմնադիր տնօրենն է (հատոր 1-ին, գ.թ. 143)։

3) 26.10.2015 թվականի ծանուցմամբ Բանկի անձնակազմի կառավարման տնօրենը տեղեկացրել է հայցվորին, որ կողմերի միջև 10.09.2015 թվականին կնքված թիվ 305 պայմանագրի 7.3 կետով բանկը լուծում է նշված պայմանագիրը, իսկ հայցվորի վերջին աշխատանքային օրն է 31.10.2015 թվականը: Հայցվորը 26.10.2015 թվականին ստորագրել է տվյալ ծանուցումը «ծանոթացա և համաձայն եմ» նշումի դիմաց (հատոր 1-ն, գ.թ. 13)։

4) Արմեն Աղաջանյանի և Բանկի միջև 26.10.2015 թվականին կնքվել է թիվ HBAM HR000961 աշխատանքային պայմանագիրը, որի համաձայն՝ Արմեն Աղաջանյանը պարտավորվել է Բանկի համար կատարել հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի աշխատանք «Դալմա» մասնաճյուղում՝ համաձայն պայմանագրի անբաժանելի մասը կազմող Հավելված 1-ով սահմանված աշխատանքային պարտականությունների նկարագրի: Պայմանագրի 7.2 կետով աշխատավարձը սահմանվել է 107.500 ՀՀ դրամ՝ փորձաշրջանի ընթացքում, իսկ փորձաշրջանի հաջող ավարտից հետո՝ 130.000 ՀՀ դրամ: Փորձաշրջանը 8.2 կետով սահմանվել է 3 ամիս, 8.4 կետով սահմանվել է, որ փորձաշրջանի ընթացքում պայմանագիրը կարող է լուծվել գործատուի նախաձեռնությամբ: Աշխատաժամանակը պայմանագրի 4-րդ բաժնով սահմանվել է օրական 4 ժամ: Պայմանագրի 8.1 կետով սահմանվել է գործողության ժամկետ՝ 01.11.2015-30.04.2016 թվականը (հատոր 1-ին, գ.թ. 95-98)։

5) Հայցվորի և պատասխանողի միջև 14.04.2016 թվականին կնքվել է թիվ HBAM HR 000961.1 համաձայնագիր ի փոփոխումն աշխատանքային պայմանագրի, որի համաձայն՝ աշխատանքային պայմանագրի 1.1 կետը վերաշարադրվել է, մասնավորապես, նշվել է, որ աշխատողը պարտավորվում է սկսած 01.05.2016 թվականից մինչև 31.12.2016 թվականը գործատուի համար կատարել հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի կես դրույքով աշխատանք՝ «Դալմա» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 99)։

6) Հայցվորի և պատասխանողի միջև 16.12.2016 թվականին կնքվել է թիվ HBAM HR000961.2 համաձայնագիր ի փոփոխումն աշխատանքային պայմանագրի, որի համաձայն՝ աշխատանքային պայմանագրի 1.1 կետը վերաշարադրվել է, մասնավորապես, նշվել է, որ աշխատողը պարտավորվում է սկսած 01.01.2017 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը գործատուի համար կատարել հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի կես դրույքով աշխատանք՝ «Դալմա» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 100)։

7) 21.03.2017 թվականի ծանուցմամբ Բանկի անձնակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրենը տեղեկացրել է հայցվորին, որ կողմերի միջև 26.10.2015 թվականին կնքված թիվ HBAM HR000961 աշխատանքային պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանում է 31.03.2017 թվականին, հիմք ընդունելով ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 111-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջները՝ Բանկը 01.04.2017 թվականից լուծում է աշխատանքային պայմանագիրը (հատոր 1-ին, գ.թ. 31)։

8) Բանկի անձնակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրենի 27.03.2017 թվականի թիվ 170012.6Ա հրամանի համաձայն՝ 01.04.2017 թվականից լուծվել է կողմերի միջև 26.10.2015 թվականին կնքված թիվ HBAM HR 000961 աշխատանքային պայմանագիրը: Հրամանի հիմքում նշվել են ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 109-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 130-րդ, 170-րդ հոդվածները և 21.03.2017 թվականի թիվ HBAM HR 000961.2 ծանուցումը (գ.թ.32, 110)։

9) Հայցվորի աշխատանքային գրքույկում Բանկի անձնակազմի կառավարման տնօրենի կողմից կատարվել է գրանցում առ այն, որ հայցվորը 01.11.2015 թվականին ընդունվել է աշխատանքի Բանկում՝ որպես հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետ «Դալմա» մասնաճյուղում, իսկ 31.03.2017 թվականին ազատվել է աշխատանքից՝ համաձայն ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 111-րդ հոդվածի 2-րդ մասի (հատոր 1-ին, գ.թ.108-109, 110)։

10) Բանկի անձնակազմի կառավարման/ռիսկերի գնահատման և վերահսկման գծով մենեջերի 09.03.2016 թվականի թիվ 160011.4Ա հրամանի համաձայն՝ Գայանե Պողոսյանին տրամադրվել է երեխայի խնամքի համար արձակուրդ՝ 22.03.2016 թվականից մինչև 30.09.2016 թվականը ներառյալ ժամանակահատվածի համար (հատոր 1-ին, գ.թ.62)։

11) Բանկի անձնակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրենի 28.09.2016 թվականի թիվ 160045.4Ա հրամանի համաձայն՝ Գայանե Պողոսյանին տրամադրվել է երեխայի խնամքի համար արձակուրդ՝ 01.10.2016 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը ներառյալ ժամանակահատվածի համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 63)։

12) Թիվ 8 պոլիկլինիկայի կողմից 12.10.2015 թվականին տրված թիվ 046059 անաշխատունակության թերթիկի համաձայն՝ Գայանե Պողոսյանի անաշխատունակության ժամանակահատվածը նշվել է 12.10.2015 թվականից մինչև 28.02.2016 թվականը (հատոր 1-ին, գ.թ. 64)։

13) Եվա Հովհաննիսյանը հանդիսանում է Բանկի աշխատակից (հատոր 1-ին, գ.թ. 65-67)։

14) Բանկի և վերջինիս աշխատակից Եվա Հովհաննիսյանի միջև 16.10.2015 թվականին կնքված համաձայնագրով փոփոխություններ են կատարվել կողմերի միջև 27.03.2007 թվականին կնքված թիվ HBAM HR 000340 պայմանագրում, մասնավորապես՝ աշխատողը պարտավորվել է 19.10.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը ժամանակահատվածում գործատուի համար կատարել մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք՝ «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 68)։

15) Բանկի և վերջինիս աշխատակից Եվա Հովհաննիսյանի միջև 14.04.2016 թվականին կնքված համաձայնագրով փոփոխություններ են կատարվել կողմերի միջև 27.03.2007 թվականին կնքված թիվ HBAM HR 000340 պայմանագրում, մասնավորապես՝ աշխատողը պարտավորվել է 01.05.2016 թվականից մինչև 30.09.2016 թվականը ժամանակահատվածում գործատուի համար կատարել մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք՝ «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 69)։

16) Բանկի և վերջինիս աշխատակից Եվա Հովհաննիսյանի միջև 28.09.2016 թվականին կնքված համաձայնագրով փոփոխություններ են կատարվել կողմերի միջև 27.03.2007 թվականին կնքված թիվ HBAM HR 000340 պայմանագրում, մասնավորապես՝ աշխատողը պարտավորվել է 01.10.2016 թվականից մինչև 30.03.2017 թվականը ժամանակահատվածում Գործատուի համար կատարել մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք՝ «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 70)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագրի՝ անորոշ ժամկետով կնքված համարելու առնչությամբ՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 94-րդ, 95-րդ և 265-րդ հոդվածների միատեսակ կիրառության համար: Միաժամանակ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով և 3-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասի դրույթների մասով, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ աշխատանքային պայմանագիրը որոշակի ժամկետով կնքելու օրինականությունը գնահատելու հարցին՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 95-րդ հոդվածով սահմանված պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից։

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք։

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ պարբերության համաձայն՝ կոլեկտիվ և աշխատանքային պայմանագրերը չեն կարող բովանդակել այնպիսի պայմաններ, որոնք աշխատանքային օրենսդրությամբ, աշխատանքային իրավունքի նորմեր պարունակող այլ նորմատիվ իրավական ակտերով սահմանված աշխատանքային պայմանների համեմատ վատթարացնում են աշխատողի դրությունը: Եթե կոլեկտիվ կամ աշխատանքային պայմանագրերով սահմանված պայմանները հակասում են նույն օրենսգրքին, օրենքներին, այլ նորմատիվ իրավական ակտերին, ապա այդ պայմաններն իրավաբանական ուժ չունեն:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ1 ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 94-րդ հոդվածի համաձայն՝ աշխատանքային պայմանագիրը կնքվում է՝

1. անորոշ ժամկետով, եթե աշխատանքային պայմանագրում դրա գործողության ժամկետը նշված չէ.

2. որոշակի ժամկետով, եթե աշխատանքային պայմանագրում դրա գործողության ժամկետը նշված է:

Աշխատանքային պայմանագիրը կնքվում է անորոշ ժամկետով, բացառությամբ սույն օրենսգրքի 95-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերի:

Նույն օրենսգրքի 95-րդ հոդվածի համաձայն՝

1. Որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր է կնքվում, եթե աշխատանքային հարաբերությունները չեն կարող որոշվել անորոշ ժամկետով` հաշվի առնելով կատարվելիք աշխատանքի բնույթը կամ կատարման պայմանները, եթե սույն օրենսգրքով կամ օրենքներով այլ բան նախատեսված չէ:

2. Որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրը կարող է կնքվել որոշակի ժամանակահատվածով կամ օրացուցային ժամկետի սահմանումով կամ աշխատանքային պայմանագրով նախատեսված աշխատանքների ավարտման սահմանումով:

3. Որոշակի ժամկետով պայմանագրեր կնքվում են նաև`

1) ընտրովի պաշտոններում աշխատողների հետ` ընտրված ժամանակահատվածով.

2) համատեղությամբ աշխատանք կատարողների հետ.

3) սեզոնային աշխատանքներ կատարողների հետ.

4) ժամանակավոր (մինչև երկու ամիս ժամկետով) աշխատանքներ կատարողների հետ.

5) ժամանակավորապես բացակայող աշխատողին փոխարինող աշխատողի հետ.

6) օտարերկրացիների հետ` աշխատանքի թույլտվության կամ կացության իրավունքի վավերականության ժամկետով.

7) տարիքային կենսաթոշակի իրավունք ունեցող և վաթսուներեք տարին լրացած կամ տարիքային կենսաթոշակի իրավունք չունեցող և վաթսունհինգ տարին լրացած անձանց հետ՝ գործատուի կողմից առաջարկվող պաշտոնում կամ աշխատանքում անձի մասնագիտական ունակությունների գնահատման հիման վրա:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած իր որոշումներում անդրադարձել է որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագրի կնքման օրինականության և այդ պայմանագիրը կնքելու համար նախատեսված պայմանների բացակայությամբ կնքված պայմանագրի իրավական հետևանքների վերաբերյալ հարցերին՝ արձանագրելով, որ աշխատանքային հարաբերությունները կարգավորվում են, որպես կանոն, անորոշ ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագրով` նկատի ունենալով աշխատանքային հարաբերությունների կայուն և կատարվող աշխատանքի մշտական բնույթ ունենալը: Երաշխավորված աշխատանքի ապահովման և աշխատանքային հարաբերությունների կայունության սկզբունքն առավել արտահայտվում է հենց անորոշ ժամկետով աշխատանքային հարաբերություններում: Դա է պատճառը, որ օրենսդիրը սահմանափակել է աշխատանքային պայմանագրեր կնքելիս անորոշ ժամկետով կամ որոշակի ժամկետով պայմանագրի տեսակն ընտրելու` կողմերի կամքի ազատությունը` սահմանելով, որ որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր է կնքվում, եթե աշխատանքային հարաբերությունները չեն կարող որոշվել անորոշ ժամկետով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ գործատուի և աշխատողի միջև որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր կնքելիս նրանց միջև աշխատանքային հարաբերությունները ծագում են աշխատանքային պայմանագրի գործողության ժամկետի սկզբից և տևում մինչև դրա գործողության ժամկետի ավարտը: Աշխատանքային իրավահարաբերությունները` որպես կամային հասարակական հարաբերություններ, ծագում, փոփոխվում և դադարում են աշխատանքային իրավունքի սուբյեկտների կամքի ազատ արտահայտության արդյունքում: Եթե աշխատանքային պայմանագրի կողմերն օրենքին համապատասխան որոշում են կնքել որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր, ապա նրանք կամովին իրենց աշխատանքային հարաբերությունները սահմանափակում են պայմանագրով որոշված ժամկետով (տե՛ս Խորեն Նասիբյանն ընդդեմ «Ինտերալկո» ՍՊԸ-ի թիվ ԵԿԴ/3295/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.07.2017 թվականի որոշումը)։

Այսպիսով, որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիրը հանդիսանում է բացառություն ընդհանուր կանոնից, այսինքն՝ որպես կանոն, աշխատանքային հարաբերությունները պետք է կարգավորվեն անորոշ ժամկետով կնքված պայմանագրով, և միայն բացառիկ դեպքերում է թույլատրելի որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագրի կնքումը, այն է՝ երբ կատարվելիք աշխատանքը կամ դրա կատարման պայմանները կրում են ոչ մշտական բնույթ, կամ առկա է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 95-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերով սահմանված նախապայմաններից որևէ մեկը:

«Եվրոպական սոցիալական խարտիայի» 24-րդ հոդվածի «ա» կետի համաձայն՝ աշխատանքից ազատվելու դեպքերում աշխատողների պաշտպանվածության իրավունքի արդյունավետ կիրառումն ապահովելու նպատակով Կողմերը պարտավորվում են ճանաչել՝ աշխատանքից միայն այնպիսի հիմնավոր պատճառներով ազատվելու աշխատողի իրավունքը, որոնք կապված են նրա ընդունակությունների կամ վարքի հետ կամ հիմնված են ձեռնարկության, հաստատության կամ ծառայության գործնական պահանջների վրա:

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն` աշխատանքային պայմանագիրը լուծվում է գործատուի նախաձեռնությամբ:

Նույն օրենսգրքի 111-րդ հոդվածի համաձայն`

1. Որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանալու պատճառով գործատուն կամ աշխատողն իրավունք ունեն լուծելու պայմանագիրը, բացառությամբ նույն հոդվածի 5-րդ մասով նախատեսված դեպքի:

2. Գործատուն կարող է ժամկետը լրանալու պատճառով լուծել որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրը` այդ մասին գրավոր ծանուցելով աշխատողին առնվազն տասն օր առաջ:

3. Նույն հոդվածով նախատեսված ժամկետները չեն կիրառվում այն աշխատողների նկատմամբ, որոնք աշխատանքի են ընդունվել բացակայող աշխատողի փոխարեն, ինչպես նաև այն աշխատողների նկատմամբ, ովքեր կատարում են աշխատանքային պայմանագրով նախատեսված որոշակի աշխատանքներ:

(...) 5. Եթե որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանալուց հետո պայմանագիրը չի լուծվում սույն հոդվածով սահմանված կարգով, և աշխատանքային հարաբերությունները շարունակվում են, ապա պայմանագիրը համարվում է կնքված անորոշ ժամկետով:

Նույն օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի համաձայն՝

1. Աշխատանքի պայմանների փոփոխման, գործատուի նախաձեռնությամբ աշխատանքային պայմանագիրը դադարեցնելու կամ աշխատանքային պայմանագիրը լուծելու հետ համաձայն չլինելու դեպքում աշխատողը համապատասխան անհատական իրավական ակտը (փաստաթուղթը) ստանալու օրվանից հետո` երկու ամսվա ընթացքում, իրավունք ունի դիմելու դատարան: Եթե պարզվում է, որ աշխատանքի պայմանները փոփոխվել են, աշխատողի հետ աշխատանքային պայմանագիրը լուծվել է առանց օրինական հիմքերի կամ օրենսդրությամբ սահմանված կարգի խախտումով, ապա աշխատողի խախտված իրավունքները վերականգնվում են: Այդ դեպքում աշխատողի օգտին գործատուից գանձվում է միջին աշխատավարձը` հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար, կամ աշխատավարձի տարբերությունը այն ժամանակահատվածի համար, որի ընթացքում աշխատողը կատարում էր նվազ վարձատրվող աշխատանք: Միջին աշխատավարձը հաշվարկվում է աշխատողի միջին օրական աշխատավարձի չափը համապատասխան օրերի քանակով բազմապատկելու միջոցով:

2. Տնտեսական, տեխնոլոգիական, կազմակերպչական պատճառներով կամ գործատուի և աշխատողի հետագա աշխատանքային հարաբերությունների վերականգնման անհնարինության դեպքում դատարանը կարող է աշխատողին չվերականգնել իր նախկին աշխատանքում` պարտավորեցնելով գործատուին հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար վճարել հատուցում` միջին աշխատավարձի չափով, մինչև դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելը, և աշխատողին աշխատանքում չվերականգնելու դիմաց հատուցում` ոչ պակաս, քան միջին աշխատավարձի, բայց ոչ ավելի, քան միջին աշխատավարձի տասներկուապատիկի չափով: Դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից աշխատանքային պայմանագիրը համարվում է լուծված:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նշված` աշխատողին նախկին աշխատանքում չվերականգնելու հիմքի առկայության պայմաններում դատարանի կողմից գործատուի վրա չի կարող դրվել այնպիսի պարտականություն, որի փաստացի կատարումն օբյեկտիվորեն անհնար է: Նման դեպքերում դատարանի կողմից վերոգրյալ հոդվածի չկիրառումը կհանգեցնի գործատուի համար լրացուցիչ պարտավորության` ստեղծելու կառուցվածքային նոր միավոր, նոր հաստիք: Նման պարտականության սահմանումը կհանգեցնի գործատուի` ՀՀ Սահմանադրության` իրավաբանական անձանց նկատմամբ կիրառելի երաշխիքային նորմերի և օրենքով նախատեսված իրավունքների սահմանափակման: Այդ իսկ նպատակով օրենսդիրը ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանել է իրավական հնարավորություն՝ չվերականգնելու աշխատողին նախկին աշխատանքում` դատարանին վերապահելով այդ վարքագծի իրավաչափությունը գնահատելու իրավասություն` որոշելով նախկին աշխատանքում վերականգնելը բացառող տնտեսական, տեխնոլոգիական, կազմակերպչական կամ այլ պատճառների առկայությունը կամ գործատուի և աշխատողի հետագա աշխատանքային հարաբերությունների վերականգնման անհնարինությունը` կոնկրետ գործի փաստերից ելնելով (տե´ս, օրինակ, Հովհաննես Սողոմոնյանն ընդդեմ «ԱրմենՏել» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԱՔԴ/3085/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 11-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսդրության նորմերը պետք է մեկնաբանվեն դրանցում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությամբ` հաշվի առնելով նույն օրենսգրքի պահանջները:

Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսդրության նորմի մեկնաբանումը չպետք է փոփոխի դրա իմաստը:

Աշխատանքային իրավահարաբերությունների ծագման համար հիմք հանդիսացող՝ օրենքով նախատեսված իրավաբանական փաստի՝ աշխատանքային պայմանագրի բովանդակությունը բացահայտված է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 83-րդ հոդվածում, որի համաձայն՝ աշխատանքային պայմանագիրը համաձայնություն է աշխատողի և գործատուի միջև:

Աշխատանքային պայմանագիրը հանդիսանում է իրավաբանական փաստ, որը բավարար և անհրաժեշտ նախադրյալներ է ստեղծում աշխատանքային իրավահարաբերությունների ծագման համար: Իսկ այս կամ այն իրավահարաբերությունների ծագման համար անհրաժեշտ և բավարար հիմքերի սահմանումն ընդհանրապես, իսկ կոնկրետ դեպքում՝ աշխատանքային իրավահարաբերությունների համար մասնավորապես, հետապնդում է որոշակիություն ապահովելու իրավաչափ նպատակ:

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 84-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետում օրենսդիրը սահմանել է, որ աշխատողի աշխատանքային պայմանագրում, ի թիվս այլնի, նշվում են անհատական իրավական ակտի կամ աշխատանքային պայմանագրի գործողության ժամկետը:

ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 94-րդ հոդվածով օրենսդիրը կարգավորել է աշխատանքային պայմանագրի գործողության ժամկետը՝ այն սահմանափակելով որոշակի կամ անորոշ ժամկետով:

Աշխատանքային իրավահարաբերությունները՝ որպես կամային հասարակական հարաբերություններ, ծագում, փոփոխվում և դադարում են աշխատանքային իրավունքի սուբյեկտների կամքի ազատ արտահայտության արդյունքում: Եթե աշխատանքային պայմանագրի կողմերն օրենքին համապատասխան որոշում են կնքել որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր, ապա նրանք կամովին իրենց աշխատանքային հարաբերությունները սահմանափակում են պայմանագրով որոշված ժամկետով: Աշխատանքային պայմանագրում դրա գործողության կոնկրետ ժամկետ սահմանելն էական նշանակություն ունի աշխատանքային հարաբերությունների կարգավորման տեսանկյունից այն առումով, որ պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանալու դեպքում, եթե բացակայում է պայմանագիրը անորոշ ժամկետով կնքված համարելու ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 111-րդ հոդվածի 5-րդ հոդվածով սահմանված պայմանը, աշխատողը արդեն իսկ պետք է կանխատեսի այդ փաստի ուժով ակնկալվող բացասական հետևանքը, այն է՝ գործատուի իրավունքը՝ լուծելու պայմանագիրը դրա գործողության ժամկետն ավարտվելու հիմքով: Այսինքն՝ աշխատանքային պայմանագիրը դրա գործողության ժամկետը լրանալու հիմքով գործատուի կողմից լուծելու իրավական հնարավորությունը հստակ ամրագրված է օրենքով:

Հետևաբար, եթե աշխատանքային պայմանագրում կողմերը ՀՀ օրենսդրությանը համապատասխան նախատեսել են այն կնքել որոշակի ժամկետով, ապա կողմերից յուրաքանչյուրը պետք է հստակ գիտակցի, որ աշխատանքային պայմանագիրը դրանում նշված ժամկետն ավարտվելու հիմքով (եթե առկա չէ աշխատանքային հարաբերությունները շարունակելու կողմերի միասնական կամքը) կարող է լուծվել:

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Արմեն Աղաջանյանը 10.09.2015 թվականից աշխատել է Բանկում՝ սկզբից ստաժավորմամբ, իսկ 01.11.2015 թվականից՝ որպես հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետ՝ թիվ HBAM HR000961 աշխատանքային պայմանագրի հիման վրա, աշխատավարձը կազմել է 130.000 ՀՀ դրամ: Պայմանագիրը նախապես ձևակերպված է եղել որպես որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիր, որի գործողության ժամկետ է սահմանվել մինչև 30.04.2016 թվականը: Այնուհետև Պայմանագրի գործողության ժամկետը երկարաձգվել է մինչև 31.12.2016 թվականը, հետո կրկին երկարաձգվել է մինչև 31.03.2017 թվականը: 21.03.2017 թվականին Արմեն Աղաջանյանը Բանկից ստացել է ծանուցում՝ 01.04.2017 թվականից Պայմանագիրը լուծելու մասին՝ Պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանալու հիմքով: Բանկի աշխատակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրեն Աստղիկ Դավթյանի 27.03.2017 թվականի թիվ 170012.6Ա հրամանով Արմեն Աղաջանյանը 31.03.2017 թվականին ազատվել է աշխատանքից:

Դատարանը, բավարարելով հայցը, պատճառաբանել է, որ Բանկի այն փաստարկը, թե հայցվորն աշխատել է այլ կազմակերպությունում` եղել է տնօրեն, և նշված պայմանի առկայությամբ էլ աշխատողի հետ կնքվել է ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր, անհիմն է, քանի որ Բանկը, իմանալով նման փաստի մասին, հայցվորի հետ ժամկետով պայմանագիր կնքելիս պարտավոր էր նշել, որ աշխատանքը համատեղությամբ է, սակայն պայմանագրում այդ մասին որևէ նշում չի կատարել, ուստի պայմանագիրը չի կարող կնքվել ժամկետով: Դատարանն անհիմն է համարել նաև Բանկի այն պատճառաբանությունը, որ հայցվորի հետ կնքվել է ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր այլ աշխատողի փոխարինելու նպատակով, քանի որ այդ փաստը չի ապացուցվել։

Դատարանը նշել է նաև, որ հայցվորի հետ կնքված աշխատանքային պայմանագիրը փոփոխելու համաձայնագրերի հետևանքով պայմանագրի ժամկետը երկարաձգվել է 01.11.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը, այնուհետև մինչև 31.12.2016 թվականը, հետո կրկին 01.01.2017 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը: Բանկը վկայակոչել է, որ իր աշխատակից Գայանե Պողոսյանը գտնվել է ֆիզարձակուրդում, և նրան փոխարինել է Եվա Հովհաննիսյանը, իսկ վերջինիս էլ՝ հայցվորը: Բանկի կողմից որպես ապացույց ներկայացված փաստաթղթերով հիմնավորվել է, որ Եվա Հովհաննիսյանը պարտավորվել է 19.10.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը, 01.05.2016 թվականից մինչև 30.09.2016 թվականը, 01.10.2016 թվականից մինչև 30.03.2017 թվականն ընկած ժամանակահատվածում գործատուի համար կատարել մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք՝ «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղում: Հայցվորի հետ կնքված աշխատանքային պայմանագիրը փոփոխելու համաձայնագրերի հետևանքով պայմանագրի ժամկետը երկարաձգվել է 01.11.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը, այնուհետև՝ մինչև 31.12.2016 թվականը, հետո կրկին 01.01.2017 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը: Ներկայացված փաստերը վկայում են, որ ժամկետների համընկնում առկա չէ, ինչից էլ հետևում է, որ հայցվորը ժամանակավորապես չի փոխարինել բացակայող աշխատողին, հայցվորի աշխատանքը կրել է մշտական բնույթ, և նրա հետ կնքված աշխատանքային պայմանագիրը պետք է դիտարկել որպես անորոշ ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիր դրանից բխող հետևանքներով:

Դատարանն արձանագրել է, որ Բանկի կողմից ներկայացված 23.09.2019 թվականի տեղեկանքը` Արմեն Աղաջանյանի 01.11.2015 թվականից մինչև 01.04.2017 թվականը զբաղեցրած՝ հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի պաշտոնը «Դալմա» մասնաճյուղում համալրված լինելու մասին, վերաբերում է միայն «Դալմա» մասնաճյուղին և ոչ ամբողջությամբ Բանկին, ուստի առկա չեն օրենսդրի կողմից ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածով նախատեսված պայմանները, հետևաբար հայցվորը պետք է վերականգնվի աշխատանքում, և նրան պետք է վճարվի հարկադիր պարապուրդի գումարն ու ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով նախատեսված տոկոսը:

Վերաքննիչ դատարանը սույն քաղաքացիական գործով Դատարանի վճիռը թողել է անփոփոխ՝ վերահաստատելով Դատարանի եզրահանգումները և պատճառաբանելով, որ Արմեն Աղաջանյանի և Բանկի միջև կնքված աշխատանքային պայմանագրի ուսումնասիրությունից չի երևում, որ կատարվող աշխատանքի բնույթը եղել է որոշակի ժամկետով պայմանավորված, հակառակը, այն եղել է այնպիսին, որ կրել է մշտական բնույթ: Բացի դրանից, Բանկը վերջինիս հետ կնքած աշխատանքային պայմանագիրը վերակնքել է երկու անգամ, ինչից ևս ենթադրվում է, որ կատարվող աշխատանքն իր բնույթով որոշակի ժամկետով չի իրականացվել:

Վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածության գնահատմանը, արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում հայցվորը կամքի ազատ արտահայտությամբ Բանկի հետ Պայմանագիրը կնքել է որոշակի ժամկետով՝ չներկայացնելով որևէ առարկություն այդ առնչությամբ, ավելին՝ հետագայում կնքված համաձայնագրերով Պայմանագրի ժամկետը վերանայվել է երկու անգամ՝ նախատեսելով դրա գործողության որոշակի ժամկետ, որոնց վերաբերյալ ևս հայցվորը որևէ առարկություն չի ներկայացրել։ Ավելին, հայցվորը 21.03.2017 թվականին օրենքով սահմանված կարգով ծանուցվել է Պայմանագրի գործողության ժամկետը 31.03.2017 թվականին լրանալու և այդ հիմքով 01.04.2017 թվականին Պայմանագրի լուծման մասին, և այս դեպքում նույնպես ոչ միայն չի ներկայացրել որևէ առարկություն, այլև ստորագրել է ծանուցումը՝ հավաստելով, որ ծանոթացել է դրա բովանդակությանը և համաձայն է։ Ընդ որում, հայցվորը ստորագրությամբ ծանոթացել և համաձայնություն է տվել նաև Բանկի անձնակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրենի 27.03.2017 թվականի թիվ 170012.6Ա հրամանին, որով լուծվել է Պայմանագիրը:

Հետևաբար, Արմեն Աղաջանյանը, տեղյակ լինելով և համաձայնելով աշխատանքային պայմանագրի որոշակի ժամկետով կնքման համար ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 95-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ և 5-րդ կետերի դրույթներով նախատեսված նախադրյալների առկայությանը, կամքի ազատ արտահայտությամբ մտել է աշխատանքային հարաբերությունների մեջ՝ սահմանելով, որ այդ հարաբերությունները սահմանափակվում են Պայմանագրով որոշված ժամկետով, և գիտակցել է, որ Պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանալուց հետո աշխատանքային հարաբերությունները դադարելու են և, ըստ այդմ, համաձայնություն է տվել Պայմանագրի լուծման վերաբերյալ թե՛ ծանուցմանը, և թե՛ հրամանին:

Անդրադառնալով տվյալ դեպքում Պայմանագիրը որոշակի ժամկետով կնքելու օրինականությանը, այն է՝ համապատասխանությանը ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 95-րդ հոդվածով սահմանված պահանջներին՝ Վճռաբեկ դատարանը անհրաժեշտ է համարում նշել հետևյալ.

Սույն գործի քննությամբ պարզվել է, որ Բանկի աշխատակից Գայանե Պողոսյանը հղիության և ծննդաբերության արձակուրդի ժամանակահատվածի ավարտից՝ 28.02.2016 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը գտնվել է հերթական ամենամյա արձակուրդում, այնուհետև՝ մինչև երեք տարեկան երեխայի խնամքի համար արձակուրդում։ Մասնավորապես, 01.03.2016 թվականից մինչ 21.03.2016 թվականը Գայանե Պողոսյանը գտնվել է հերթական ամենամյա արձակուրդում: Գայանե Պողոսյանին իր դիմումների հիման վրա տրամադրվել է մինչև երեք տարեկան երեխայի խնամքի համար արձակուրդ՝ նախ 22.03.2016 թվականից մինչ 30.09.2016 թվականը, իսկ այնուհետև՝ 01.10.2016 թվականից մինչ 31.03.2017 թվականը ժամանակահատվածների համար:

Բանկի և վերջինիս աշխատակից Եվա Հովհաննիսյանի միջև 16.10.2015 թվականին կնքված համաձայնագրով փոփոխություններ են կատարվել կողմերի միջև 27.03.2007 թվականին կնքված թիվ HBAM HR 000340 պայմանագրում, մասնավորապես՝ աշխատողը պարտավորվել է 19.10.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը ժամանակահատվածում գործատուի համար կատարել «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք։ Այնուհետև, Բանկի և Եվա Հովհաննիսյանի միջև 14.04.2016 թվականին և 28.09.2016 թվականին կնքված համաձայնագրերով երկարաձգվել են վերջինիս՝ որպես Բանկի «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղի գործառնությունների համակարգողի պարտականությունների կատարման ժամկետները համապատասխանաբար մինչև 30.09.2016 թվականը և 31.03.2017 թվականը։ Այնուհետև, Գայանե Պողոսյանը 01.04.2017 թվականից անցել է իր աշխատանքային պարտականությունների կատարմանը, իսկ Եվա Հովհաննիսյանի՝ որպես «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղի գործառնությունների համակարգողի պարտականությունների կատարման ժամկետը չի երկարաձգվել։

Պայմանագրով հայցվորն աշխատանքի է անցել Բանկում՝ որպես վերջինիս «Դալմա» մասնաճյուղի հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետ՝ ոչ լրիվ աշխատաժամանակով՝ օրական 4 ժամ տևողությամբ, իսկ Պայմանագիրը կնքվել է որոշակի ժամկետով՝ 01.11.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը ժամանակահատվածի համար։

Կողմերի միջև 14.04.2016 թվականին կնքված համաձայնագրով նախատեսվել է, որ աշխատողը պարտավորվում է 01.05.2016 թվականից մինչև 31.12.2016 թվականը գործատուի համար կատարել հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի կես դրույքով աշխատանք՝ «Դալմա» մասնաճյուղում, իսկ 16.12.2016 թվականին կնքված համաձայնագրով Հայցվորը պարտավորվել է նույն աշխատանքը կատարել 01.01.2017 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը ժամանակահատվածի համար։

Վերոգրյալ փաստերի վերլուծությունից հետևում է, որ Գայանե Պողոսյանի՝ արձակուրդում գտնվելու ժամանակահատվածների վերջնաժամկետները համապատասխանում են Բանկի և Եվա Հովհաննիսյանի միջև կնքված համաձայնագրերով վերջինիս՝ «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղում գործառնությունների համակարգողի պարտականությունների կատարման և ըստ այդմ նաև Բանկի ու հայցվորի միջև կնքված Պայմանագրի գործողության ժամկետներին, այսինքն՝ դրանց միջև առկա է որոշակի փոխադարձ կապ։

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ստորադաս դատարանները պետք է վերոնշյալ փաստերը դիտարկեին դրանց համակցության մեջ, որպիսի պայմաններում ապացույցների համակցված (բազմակողմանի) գնահատման արդյունքում հնարավոր կլիներ հանգել հետևության, որ տվյալ դեպքում հայցվորի և Բանկի միջև Պայմանագիրը որոշակի ժամկետով կնքվել է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 95-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետով սահմանված հիմքով, այն է՝ ժամանակավորապես բացակայող աշխատողին՝ Եվա Հովհաննիսյանին փոխարինելու նպատակով, ով իր հերթին փոխարինել է Գայանե Պողոսյանին։

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը եզրակացնում է, որ ստորադաս դատարանների եզրահանգումներն այն մասին, որ տվյալ դեպքում բացակայել են ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 95-րդ հոդվածով նախատեսված՝ որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր կնքելու համար նախապայման հանդիսացող դեպքերը, և ըստ այդմ՝ հայցվորի աշխատանքը կրել է մշտական բնույթ, ու նրա հետ կնքված աշխատանքային պայմանագիրը պետք է դիտարկել որպես անորոշ ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիր՝ դրանից բխող հետևանքներով, չեն բխում սույն գործով փաստերի և ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ ուսումնասիրությունից։

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է նաև, որ ՀՀ աշխատանքային պայմանագրի 95-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 5-րդ կետով սահմանված՝ որոշակի ժամկետով աշխատանքային պայմանագիր կնքելու հիմքի առկայությունը բացառում է հայցի բավարարումը, որպիսի պայմաններում բացակայում է նյութական իրավունքի նորմերի այլ խախտումների վերաբերյալ վճռաբեկ բողոքի հիմնավորումներին անդրադառնալու անհրաժեշտությունը։

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանն անդրադառնում է վերաքննիչ բողոքի հիմքին և դրա հիմնավորումներին, եթե բողոք բերած անձը տվյալ հարցի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը հայտնել է առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ: Բացառություն է այն դեպքը, երբ բողոք բերող անձը զրկված է եղել այդ հարցի վերաբերյալ առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ իր դիրքորոշումը հայտնելու հնարավորությունից:

Վերաքննիչ դատարանը, վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, քննության առարկա չի դարձրել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսագումարները բռնագանձելու պահանջի վերաբերյալ Բանկի վերաքննիչ բողոքի հիմքերը և հիմնավորումները՝ պատճառաբանելով, որ Բանկը Դատարանում զրկված չի եղել իր դիրքորոշումը հայտնելու հնարավորությունից, սակայն չի իրացրել իր դատավարական իրավունքները՝ չներկայացնելով վերաքննիչ բողոքում ներկայացված դիրքորոշումը Դատարանում:

Մինչդեռ, Բանկի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի առնչությամբ փաստարկները ներկայացված են եղել որպես առարկություն Դատարանի կողմից կայացված վճռի հիմնավորվածության տեսանկյունից, որպես Դատարանի կողմից թույլ տրված նյութաիրավական նորմի խախտում, որը վերաբերել է այդ հոդվածի իրավակիրառ պրակտիկային:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ արտահայտել է այն տեսակետը, որ նախկին ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 208-րդ հոդվածով (գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 379-րդ հոդված) նախատեսված կարգավորումը կոչված է ապահովելու գործի քննության այնպիսի պայմաններ, որ պատասխանող կողմը, առաջին ատյանի դատարանում նախապատրաստելով իր դատական պաշտպանությունը, դատարան ներկայացնի հայցի վերաբերյալ իր բոլոր փաստարկները: Հետևաբար, յուրաքանչյուր գործով վերաքննիչ բողոքում բերված փաստարկը քննության առնելիս դատարանը պետք է հաշվի առնի ներկայացված փաստարկի (դիրքորոշման) վերաբերելիությունը և այդ տեսանկյունից՝ կողմի դիրքորոշումը հայտնելու սահմանափակման ողջամտությունը: Վերաքննիչ դատարանի կողմից պետք է հաշվի առնվի այն հանգամանքը, թե որքանով էր հնարավոր տվյալ փաստարկի (դիրքորոշման) հայտնումն առաջին ատյանի դատարանում վերաքննիչ բողոք բերած անձի կողմից (տե՛ս Նիկոլա Աբրահամյանն ընդդեմ Վարդուհի Մինասյանի թիվ ԱՐԱԴ/0313/02/09 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 2011 թվականի մայիսի 27-ի որոշումը):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները հերքվում են վերոհիշյալ պատճառաբանություններով:

Այսպիսով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքի հիմքերի առկայությունը բավարար է՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 364-րդ, 365-րդ հոդվածների և 390-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերի հիմքով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար՝ նկատի ունենալով, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել նյութական և դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը։

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով պետք է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված՝ դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու լիազորությունը՝ հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Սահմանադրության նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված հիմնական իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր փաստ հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն՝ դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են [«Դատական ծախսերը» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ] գլխի կանոններին համապատասխան: Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ բողոքարկված դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու դեպքում վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարանը եզրափակիչ դատական ակտով գործին մասնակցող անձանց միջև վերաբաշխում է դատական ծախսերը` [ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ] գլխի կանոնների համաձայն:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատարաններում պետական տուրքի վճարումից ազատվում են հայցվորները` աշխատավարձի և դրան հավասարեցված վճարումների հետ կապված այլ գումարների գանձման և աշխատանքային վեճերի վերաբերյալ հայցերով:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 22-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածի առաջին մասում նշված անձինք տուրքի վճարումից ազատվում են նաև դատարանի վճիռների և որոշումների դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ սույն գործով հայցվոր Արմեն Աղաջանյանն ազատված է պետական տուրք վճարելու պարտականությունից, իսկ Բանկի վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման և հայցը մերժման՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված, քանի որ Բանկը նախապես 20.000 ՀՀ դրամ և 40.000 ՀՀ դրամ վճարել է վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար։

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշումը և փոփոխել. Արմեն Աղաջանյանի հայցն ընդդեմ «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի` հրամանն անվավեր ճանաչելու, աշխատանքում վերականգնելու, հարկադիր պարապուրդի գումարը բռնագանձելու, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կիրառմամբ այդ գումարին հաշվեգրած տոկոսը՝ 01.04.2017 թվականից մինչև նրան աշխատանքի փաստացի վերականգնելու պահը, և որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրն անորոշ ժամկետով կնքված համարելու պահանջների մասին, մերժել։

2. Պետական տուրքի հարցը համարել լուծված։

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

__________________

1 Մինչ 17.06.2016 թվականին ընդունված և 23.07.2016 թվականին ուժի մեջ մտած «ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» թիվ ՀՕ-96-Ն օրենքի ընդունումը գործող խմբագրությամբ.

Նախագահող և զեկուցող

Մ. Դրմեյան

Ս. Անտոնյան

Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ

Գ. Հակոբյան

Ս. ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ

Ա. ՄԿՐՏՉՅԱՆ

Տ. Պետրոսյան

Է. Սեդրակյան

Հատուկ կարծիք

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատի կողմից թիվ ԵԿԴ/1913/02/17 քաղաքացիական գործով 02.09.2022 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ

02.09.2022 թվական

1. Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2022 թվականի սեպտեմբերի 02-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի (այսուհետ՝ Բանկ) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի Արմեն Աղաջանյանի ընդդեմ Բանկի՝ հրամանն անվավեր ճանաչելու, աշխատանքում վերականգնելու, հարկադիր պարապուրդի համար միջին աշխատավարձի չափով գումար և տոկոս բռնագանձելու, որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրն անորոշ ժամկետով կնքված համարելու պահանջների մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է Բանկի վճռաբեկ բողոքը բավարարել, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշումը և փոփոխել այն՝ Արմեն Աղաջանյանի հայցն ընդդեմ Բանկի` հրամանն անվավեր ճանաչելու, աշխատանքում վերականգնելու, հարկադիր պարապուրդի գումարը բռնագանձելու, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կիրառմամբ այդ գումարին հաշվեգրած տոկոսը՝ 01.04.2017 թվականից մինչև նրան աշխատանքի փաստացի վերականգնելու պահը, և որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրն անորոշ ժամկետով կնքված համարելու պահանջների մասին, մերժել։

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

«Դիմելով դատարան` Արմեն Աղաջանյանը պահանջել է անվավեր ճանաչել Բանկի անձնակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրենի 27.03.2017 թվականի թիվ 170012.6Ա հրամանը, իր հետ 26.10.2015 թվականին որոշակի ժամկետով կնքված թիվ HBAM HR000961 աշխատանքային պայմանագիրը համարել անորոշ ժամկետով կնքված, իրեն վերականգնել նախկին աշխատանքում, բռնագանձել միջին աշխատավարձը՝ հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար և այդ գումարի նկատմամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածին համապատասխան վճարման ենթակա տոկոսները` սկսած 01.04.2017 թվականից մինչև աշխատանքում փաստացի վերականգնելու օրը:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ռ. Ափինյան) 27.06.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Բանկը (ներկայացուցիչ՝ Հակոբ Թադևոսյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Արմեն Աղաջանյանը»:

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 13-րդ, 14-րդ, 83-րդ հոդվածները, 84-րդ հոդվածի 1-ին մասի 8-րդ կետը, 94-րդ հոդվածը, 95-րդ հոդվածի 2-3-րդ մասերը, 96-րդ և 109-րդ հոդվածները, 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, որոնք պետք է կիրառեր, սխալ մեկնաբանմամբ կիրառել է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 95-րդ, 99-րդ հոդվածները, ինչպես նաև խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ, 7-րդ, 8-րդ, 9-րդ հոդվածները, 59-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 378-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին կետը, 379-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 381-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 2-րդ կետը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցը մերժել»:

2.1 Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումներ նշել է հետևյալը.

«Բանկը վկայակոչել է, թե իբր Արմեն Աղաջանյանը Բանկում կատարել է համատեղությամբ աշխատանք, Արմեն Աղաջանյանը բանկում փոխարինել է մեկ այլ աշխատողի: Եվա Հովհաննիսյանին փոխարինելու մասին Բանկի փաստարկը և ժամկետների ենթադրյալ համընկնումը ինքնին վերաբերելի չեն կարող լինել։ Գործում առկա չէ որև ապացույց, որով կհիմնավորվի Բանկի պնդումն այն մասին, որ «GCB8»-ը մասնաճյուղի կոդ է։ «GCB8»-ը ոչ թե աշխատավայրի կոդ է, այլ նշանակում է «GLOBAL CAREER BAND» (գլոբալ աշխատանքային աստիճան), որով հիմնականում որոշվում է աշխատակցի կարիերային առաջխաղացումը, և որևէ կապ չունի աշխատողի աշխատավայրի հետ։

Արմեն Աղաջանյանի՝ սեփական ընկերություն ունենալը և այնտեղ հիմնադիր-տնօրեն լինելը չի կարող հիմնավորել Բանկում համատեղությամբ աշխատելը, դրանով միայն կարող է հիմնավորվել Արմեն Աղաջանյանի կողմից մի քանի աշխատանք ունենալը։ Արմեն Աղաջանյանի հետ կնքված HBAMHR 000961 աշխատանքային պայմանագրում բացակայում է որևէ նշում՝ համատեղությամբ աշխատանքի վերաբերյալ։ Գրքույկից ակնհայտ երևում է, որ Ընկերությունում աշխատանքից հետո Արմեն Աղաջանյանը հիմնական աշխատանքային պայմանագրի հիման վրա ընդունվել է Բանկում աշխատանքի։

Վերոգրյալի հիման վրա Արմեն Աղաջանյանը խնդրել է Բանկի ներկայացրած վճռաբեկ բողոքը մերժել»։

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

2) Հայցվորն Ընկերության հիմնադիր տնօրենն է (հատոր 1-ին, գ.թ. 143)։

4) Արմեն Աղաջանյանի և Բանկի միջև 26.10.2015 թվականին կնքվել է թիվ HBAMHR 000961 աշխատանքային պայմանագիրը, որի համաձայն՝ Արմեն Աղաջանյանը պարտավորվել է Բանկի համար կատարել հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի աշխատանք «Դալմա» մասնաճյուղում՝ համաձայն պայմանագրի անբաժանելի մասը կազմող Հավելված 1-ով սահմանված աշխատանքային պարտականությունների նկարագրի: Պայմանագրի 7.2 կետով աշխատավարձը սահմանվել է 107.500 ՀՀ դրամ՝ փորձաշրջանի ընթացքում, իսկ փորձաշրջանի հաջող ավարտից հետո՝ 130.000 ՀՀ դրամ: Փորձաշրջանը 8.2 կետով սահմանվել է 3 ամիս, 8.4 կետով սահմանվել է, որ փորձաշրջանի ընթացքում պայմանագիրը կարող է լուծվել գործատուի նախաձեռնությամբ: Աշխատաժամանակը պայմանագրի 4-րդ բաժնով սահմանվել է օրական 4 ժամ: Պայմանագրի 8.1 կետով սահմանվել է գործողության ժամկետ՝ 01.11.2015-30.04.2016 թվականը (հատոր 1-ին, գ.թ. 95-98)։

5) Հայցվորի և պատասխանողի միջև 14.04.2016 թվականին կնքվել է թիվ HBAMHR 000961.1 համաձայնագիր ի փոփոխումն աշխատանքային պայմանագրի, որի համաձայն՝ աշխատանքային պայմանագրի 1.1 կետը վերաշարադրվել է, մասնավորապես, նշվել է, որ աշխատողը պարտավորվում է սկսած 01.05.2016 թվականից մինչև 31.12.2016 թվականը գործատուի համար կատարել հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի կես դրույքով աշխատանք՝ «Դալմա» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 99)։

6) Հայցվորի և պատասխանողի միջև 16.12.2016 թվականին կնքվել է թիվ HBAMHR 000961.2 համաձայնագիր ի փոփոխումն աշխատանքային պայմանագրի, որի համաձայն՝ աշխատանքային պայմանագրի 1.1 կետը վերաշարադրվել է, մասնավորապես, նշվել է, որ աշխատողը պարտավորվում է սկսած 01.01.2017 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը գործատուի համար կատարել հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի կես դրույքով աշխատանք՝ «Դալմա» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 100)։

7) 21.03.2017 թվականի ծանուցմամբ Բանկի անձնակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրենը տեղեկացրել է հայցվորին, որ կողմերի միջև 26.10.2015 թվականին կնքված թիվ HBAMHR 000961 աշխատանքային պայմանագրի գործողության ժամկետը լրանում է 31.03.2017 թվականին, հիմք ընդունելով ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 111-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջները՝ Բանկը 01.04.2017 թվականից լուծում է աշխատանքային պայմանագիրը (հատոր 1-ին, գ.թ. 31)։

8) Բանկի անձնակազմի կառավարման դեպարտամենտի տնօրենի 27.03.2017 թվականի թիվ 170012.6Ա հրամանի համաձայն՝ 01.04.2017 թվականից լուծվել է կողմերի միջև 26.10.2015 թվականին կնքված թիվ HBAMHR 000961 աշխատանքային պայմանագիրը: Հրամանի հիմքում նշվել են ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 109-րդ հոդվածի 3-րդ մասը, 130-րդ, 170-րդ հոդվածները և 21.03.2017 թվականի թիվ HBAMHR 000961.2 ծանուցումը (գ.թ.32, 110)։

13) Եվա Հովհաննիսյանը հանդիսանում է Բանկի աշխատակից (հատոր 1-ին, գ.թ. 65-67)։

14) Բանկի և վերջինիս աշխատակից Եվա Հովհաննիսյանի միջև 16.10.2015 թվականին կնքված համաձայնագրով փոփոխություններ են կատարվել կողմերի միջև 27.03.2007 թվականին կնքված թիվ HBAMHR 000340 պայմանագրում, մասնավորապես՝ աշխատողը պարտավորվել է 19.10.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը ժամանակահատվածում գործատուի համար կատարել մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք՝ «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 68)։

15) Բանկի և վերջինիս աշխատակից Եվա Հովհաննիսյանի միջև 14.04.2016 թվականին կնքված համաձայնագրով փոփոխություններ են կատարվել կողմերի միջև 27.03.2007 թվականին կնքված թիվ HBAMHR 000340 պայմանագրում, մասնավորապես՝ աշխատողը պարտավորվել է 01.05.2016 թվականից մինչև 30.09.2016 թվականը ժամանակահատվածում գործատուի համար կատարել մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք՝ «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 69)։

16) Բանկի և վերջինիս աշխատակից Եվա Հովհաննիսյանի միջև 28.09.2016 թվականին կնքված համաձայնագրով փոփոխություններ են կատարվել կողմերի միջև 27.03.2007 թվականին կնքված թիվ HBAMHR 000340 պայմանագրում, մասնավորապես՝ աշխատողը պարտավորվել է 01.10.2016 թվականից մինչև 30.03.2017 թվականը ժամանակահատվածում Գործատուի համար կատարել մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք՝ «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղում (հատոր 1-ին, գ.թ. 70)»:

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագրի՝ անորոշ ժամկետով կնքված համարելու առնչությամբ՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 94-րդ, 95-րդ և 265-րդ հոդվածների միատեսակ կիրառության համար: Միաժամանակ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով և 3-րդ մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասի դրույթների մասով, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցին. արդյո՞ք աշխատանքային պայմանագրի գործողության ժամկետի լրանալուց հետո, երբ աշխատանքային հարաբերությունները դադարում են, պայմանագրի կողմ հանդիսացող աշխատակցի պահանջով գործատուին կարող է պարտավորեցվել շարունակելու աշխատանքային հարաբերությունները։

1. անորոշ ժամկետով, եթե աշխատանքային պայմանագրում դրա գործողության ժամկետը նշված չէ.

2. որոշակի ժամկետով, եթե աշխատանքային պայմանագրում դրա գործողության ժամկետը նշված է:

Նույն օրենսգրքի 95-րդ հոդվածի համաձայն՝

3. Որոշակի ժամկետով պայմանագրեր կնքվում են նաև`

1) ընտրովի պաշտոններում աշխատողների հետ` ընտրված ժամանակահատվածով.

2) համատեղությամբ աշխատանք կատարողների հետ.

3) սեզոնային աշխատանքներ կատարողների հետ.

4) ժամանակավոր (մինչև երկու ամիս ժամկետով) աշխատանքներ կատարողների հետ.

5) ժամանակավորապես բացակայող աշխատողին փոխարինող աշխատողի հետ.

6) օտարերկրացիների հետ` աշխատանքի թույլտվության կամ կացության իրավունքի վավերականության ժամկետով.

Նույն օրենսգրքի 111-րդ հոդվածի համաձայն`

Նույն օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի համաձայն՝

2․ Տնտեսական, տեխնոլոգիական, կազմակերպչական պատճառներով կամ գործատուի և աշխատողի հետագա աշխատանքային հարաբերությունների վերականգնման անհնարինության դեպքում դատարանը կարող է աշխատողին չվերականգնել իր նախկին աշխատանքում` պարտավորեցնելով գործատուին հարկադիր պարապուրդի ամբողջ ժամանակահատվածի համար վճարել հատուցում` միջին աշխատավարձի չափով, մինչև դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելը, և աշխատողին աշխատանքում չվերականգնելու դիմաց հատուցում` ոչ պակաս, քան միջին աշխատավարձի, բայց ոչ ավելի, քան միջին աշխատավարձի տասներկուապատիկի չափով: Դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու օրվանից աշխատանքային պայմանագիրը համարվում է լուծված:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասում նշված` աշխատողին նախկին աշխատանքում չվերականգնելու հիմքի առկայության պայմաններում դատարանի կողմից գործատուի վրա չի կարող դրվել այնպիսի պարտականություն, որի փաստացի կատարումն օբյեկտիվորեն անհնար է: Նման դեպքերում դատարանի կողմից վերոգրյալ հոդվածի չկիրառումը կհանգեցնի գործատուի համար լրացուցիչ պարտավորության` ստեղծելու կառուցվածքային նոր միավոր, նոր հաստիք: Նման պարտականության սահմանումը կհանգեցնի գործատուի` ՀՀ Սահմանադրության` իրավաբանական անձանց նկատմամբ կիրառելի երաշխիքային նորմերի և օրենքով նախատեսված իրավունքների սահմանափակման: Այդ իսկ նպատակով օրենսդիրը ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 265-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանել է իրավական հնարավորություն՝ չվերականգնելու աշխատողին նախկին աշխատանքում` դատարանին վերապահելով այդ վարքագծի իրավաչափությունը գնահատելու իրավասություն` որոշելով նախկին աշխատանքում վերականգնելը բացառող տնտեսական, տեխնոլոգիական, կազմակերպչական կամ այլ պատճառների առկայությունը կամ գործատուի և աշխատողի հետագա աշխատանքային հարաբերությունների վերականգնման անհնարինությունը` կոնկրետ գործի փաստերից ելնելով (տե´ս, օրինակ, Հովհաննես Սողոմոնյանն ընդդեմ «ԱրմենՏել» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԱՔԴ/3085/02/13 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսդրության նորմի մեկնաբանումը չպետք է փոփոխի դրա իմաստը:

Աշխատանքային իրավահարաբերությունների ծագման համար հիմք հանդիսացող՝ օրենքով նախատեսված իրավաբանական փաստի՝ աշխատանքային պայմանագրի բովանդակությունը բացահայտված է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 83-րդ հոդվածում, որում օրենսդիրն ամրագրել է դրույթ՝ առ այն, որ աշխատանքային պայմանագիրը համաձայնություն է աշխատողի և գործատուի միջև:

Սույն գործի քննությամբ պարզվել է, որ Բանկի աշխատակից Գայանե Պողոսյանը հղիության և ծննդաբերության արձակուրդի ժամանակահատվածի ավարտից՝ 28.02.2016 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը գտնվել է հերթական ամենամյա արձակուրդում, այնուհետև՝ մինչև երեք տարեկան երեխայի խնամքի համար արձակուրդում։ Մասնավորապես, 01.03.2016 թվականից մինչ 21.03.2016 թվականը Գայանե Պողոսյանը գտնվել է հերթական ամենամյա արձակուրդում: Գայանե Պողոսյանին իր դիմումների հիման վրա տրամադրվել է մինչև երեք տարեկան երեխայի խնամքի համար արձակուրդ՝ նախ 22.03.2016 թվականից մինչ 30.09.2016 թվականը, իսկ այնուհետև՝ 01.10.2016 թվականից մինչ 31.03.2017 թվականը ժամանակահատվածների համար:

Բանկի և վերջինիս աշխատակից Եվա Հովհաննիսյանի միջև 16.10.2015 թվականին կնքված համաձայնագրով փոփոխություններ են կատարվել կողմերի միջև 27.03.2007 թվականին կնքված թիվ HBAMHR 000340 պայմանագրում, մասնավորապես՝ աշխատողը պարտավորվել է 19.10.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը ժամանակահատվածում գործատուի համար կատարել «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղի գործառնությունները համակարգողի լրիվ դրույքով աշխատանք։ Այնուհետև, Բանկի և Եվա Հովհաննիսյանի միջև 14.04.2016 թվականին և 28.09.2016 թվականին կնքված համաձայնագրերով երկարաձգվել են վերջինիս՝ որպես Բանկի «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղի գործառնությունների համակարգողի պարտականությունների կատարման ժամկետները համապատասխանաբար մինչև 30.09.2016 թվականը և 31.03.2017 թվականը։ Այնուհետև, Գայանե Պողոսյանը 01.04.2017 թվականից անցել է իր աշխատանքային պարտականությունների կատարմանը, իսկ Եվա Հովհաննիսյանի՝ որպես «Հանրապետության հրապարակ» մասնաճյուղի գործառնությունների համակարգողի պարտականությունների կատարման ժամկետը չի երկարաձգվել։

Պայմանագրով հայցվորն աշխատանքի է անցել Բանկում՝ որպես վերջինիս «Դալմա» մասնաճյուղի հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետ՝ ոչ լրիվ աշխատաժամանակով՝ օրական 4 ժամ տևողությամբ, իսկ Պայմանագիրը կնքվել է որոշակի ժամկետով՝ 01.11.2015 թվականից մինչև 30.04.2016 թվականը ժամանակահատվածի համար։

Կողմերի միջև 14.04.2016 թվականին կնքված համաձայնագրով նախատեսվել է, որ աշխատողը պարտավորվում է 01.05.2016 թվականից մինչև 31.12.2016 թվականը գործատուի համար կատարել հաճախորդների սպասարկման բաժնի մասնագետի կես դրույքով աշխատանք՝ «Դալմա» մասնաճյուղում, իսկ 16.12.2016 թվականին կնքված համաձայնագրով Հայցվորը պարտավորվել է նույն աշխատանքը կատարել 01.01.2017 թվականից մինչև 31.03.2017 թվականը ժամանակահատվածի համար։

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը. ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն՝ վերաքննիչ դատարանն անդրադառնում է վերաքննիչ բողոքի հիմքին և դրա հիմնավորումներին, եթե բողոք բերած անձը տվյալ հարցի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը հայտնել է առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ: Բացառություն է այն դեպքը, երբ բողոք բերող անձը զրկված է եղել այդ հարցի վերաբերյալ առաջին ատյանի դատարանում գործի քննության ժամանակ իր դիրքորոշումը հայտնելու հնարավորությունից:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած նախադեպային որոշումներում արտահայտել է այն տեսակետը, որ նախկին ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 208-րդ հոդվածով (գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 379-րդ հոդված) նախատեսված կարգավորումը կոչված է ապահովելու գործի քննության այնպիսի պայմաններ, որ պատասխանող կողմը, առաջին ատյանի դատարանում նախապատրաստելով իր դատական պաշտպանությունը, դատարան ներկայացնի հայցի վերաբերյալ իր բոլոր փաստարկները: Հետևաբար, յուրաքանչյուր գործով վերաքննիչ բողոքում բերված փաստարկը քննության առնելիս դատարանը պետք է հաշվի առնի ներկայացված փաստարկի (դիրքորոշման) վերաբերելիությունը և այդ տեսանկյունից՝ կողմի դիրքորոշումը հայտնելու սահմանափակման ողջամտությունը: Վերաքննիչ դատարանի կողմից պետք է հաշվի առնվի այն հանգամանքը, թե որքանով էր հնարավոր տվյալ փաստարկի (դիրքորոշման) հայտնումն առաջին ատյանի դատարանում վերաքննիչ բողոք բերած անձի կողմից:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները հերքվում են վերոհիշյալ պատճառաբանություններով:

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը»:

Վճռաբեկ դատարանի դատավոր Գ. Հակոբյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում եմ իմ հատուկ կարծիքը դրանց վերաբերյալ:

Այսպես`

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նույն հոդվածի իմաստով` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, եթե`

1) առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը կիրառվել է կամ չի կիրառվել հակասող մեկնաբանությամբ.

2) բողոքարկվող դատական ակտում որևէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը.

3) դատարանի կիրառած նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել է նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ՝ նշելով, որ «ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագրի՝ անորոշ ժամկետով կնքված համարելու առնչությամբ՝ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 94-րդ, 95-րդ և 265-րդ հոդվածների միատեսակ կիրառության համար»:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը հստակ նշում չի պարունակում այն մասին, թե ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կոնկրետ որ կետով է պայմանավորել Վճռաբեկ դատարանի որոշման՝ օրենքի միատեսակ կիրառության համար էական նշանակություն ունենալու հանգամանքը՝ առնվազն մեկ այլ գործով ստորադաս դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմը հակասող մեկնաբանությամբ կիրառված կամ չկիրառված լինելո՞ւ, բողոքարկվող դատական ակտում որևէ նորմի մեկնաբանությունը ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը հակասելո՞ւ, թե՞ դատարանի կիրառած նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմի կապակցությամբ իրավունքի զարգացման խնդիր առկայությամբ։

Դրանից ելնելով՝ հայտնում եմ իմ անհամաձայնությունը Վճռաբեկ դատարանի որոշման պատճառաբանական մասի այն մասի վերաբերյալ, որն առնչվում է «վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու» տվյալ հիմքին:

Բացի այդ, ցանկանում եմ նաև անդրադառնալ Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշված պատճառաբանությունների մյուս մասին՝ պարզելու համար, թե արդյո՞ք դրանք կարող էին բավարար հիմք հանդիսանալ վճռաբեկ բողոքը բավարարելու, Վերաքննիչ դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշումը բեկանելու և փոփոխելու, Արմեն Աղաջանյանի հայցն ընդդեմ «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի` հրամանն անվավեր ճանաչելու, աշխատանքում վերականգնելու, հարկադիր պարապուրդի գումարը բռնագանձելու, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կիրառմամբ այդ գումարին հաշվեգրած տոկոսը՝ 01.04.2017 թվականից մինչև նրան աշխատանքի փաստացի վերականգնելու պահը, և որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրն անորոշ ժամկետով կնքված համարելու պահանջների մասին, մերժելու համար։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի համաձայն՝ նույն հոդվածի իմաստով` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, եթե բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դատավարական իրավունքի նորմերը համարվում են խախտված կամ սխալ կիրառված, եթե առկա է նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածով նախատեսված հիմքերից որևէ մեկը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը կամ սխալ կիրառումը դատական ակտի բեկանման հիմք է, եթե հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։ (…)

Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտման առերևույթ առկայության հիմքով վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը: Օրենսդիրը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և նույն օրենսգրքի 365-րդ հոդվածի 1-ին մասի իմաստով՝ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտման առումով այդպիսի խախտում, իսկ դրա արդյունքում՝ դատական ակտի բեկանման հիմք է համարում դատավարական իրավունքի նորմերի այնպիսի խախտումը կամ դրանց սխալ կիրառումը, որը հանգեցրել է կամ կարող էր հանգեցնել գործի սխալ լուծման։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, ինչպես արդեն իսկ վերը նշվեց, սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել է նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով՝ նշելով, որ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում այն հիմնավորմամբ, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, ու Վերաքննիչ դատարանի 31.03.2020 թվականի որոշումը բեկանել է և փոփոխել՝ Արմեն Աղաջանյանի հայցն ընդդեմ «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի` հրամանն անվավեր ճանաչելու, աշխատանքում վերականգնելու, հարկադիր պարապուրդի գումարը բռնագանձելու, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի կիրառմամբ այդ գումարին հաշվեգրած տոկոսը՝ 01.04.2017 թվականից մինչև նրան աշխատանքի փաստացի վերականգնելու պահը, և որոշակի ժամկետով կնքված աշխատանքային պայմանագիրն անորոշ ժամկետով կնքված համարելու պահանջների մասին, մերժել է նույն որոշման պատճառաբանություններով:

Դրանից ելնելով անհրաժեշտ եմ համարում անդրադառնալ Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանություններին՝ պարզելու համար, թե արդյո՞ք դրանցում նշվածները կարող էին բավարար հիմք հանդիսանալ Վերաքննիչ դատարանին արդարադատության բուն էությունը խաթարող՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասի խախտում վերագրելու համար։

Այսպես՝

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի 5-րդ մասի 8-րդ կետի համաձայն՝ բողոքի քննության արդյունքներով կայացված Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նշվում են դատական ակտը բեկանելիս այն շարժառիթները, որոնցով Վճռաբեկ դատարանը չի համաձայնվել այդ ակտը կայացրած դատարանի հետևությունների հետ։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը Վերաքննիչ դատարանին արդարադատության բուն էությունը խաթարող՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասի խախտում է վերագրել, ըստ էության, այն շարժառիթներով, որ՝

- «Վերաքննիչ դատարանը, վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասը, քննության առարկա չի դարձրել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսագումարները բռնագանձելու պահանջի վերաբերյալ Բանկի վերաքննիչ բողոքի հիմքերը և հիմնավորումները (…) Մինչդեռ, Բանկի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածի առնչությամբ փաստարկները ներկայացված են եղել որպես առարկություն Դատարանի կողմից կայացված վճռի հիմնավորվածության տեսանկյունից, որպես Դատարանի կողմից թույլ տրված նյութաիրավական նորմի խախտում, որը վերաբերել է այդ հոդվածի իրավակիրառ պրակտիկային»

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ «ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած նախադեպային որոշումներում արտահայտել է այն տեսակետը, որ նախկին ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 208-րդ հոդվածով (գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 379-րդ հոդված) նախատեսված կարգավորումը կոչված է ապահովելու գործի քննության այնպիսի պայմաններ, որ պատասխանող կողմը, առաջին ատյանի դատարանում նախապատրաստելով իր դատական պաշտպանությունը, դատարան ներկայացնի հայցի վերաբերյալ իր բոլոր փաստարկները: Հետևաբար, յուրաքանչյուր գործով վերաքննիչ բողոքում բերված փաստարկը քննության առնելիս դատարանը պետք է հաշվի առնի ներկայացված փաստարկի (դիրքորոշման) վերաբերելիությունը և այդ տեսանկյունից՝ կողմի դիրքորոշումը հայտնելու սահմանափակման ողջամտությունը: Վերաքննիչ դատարանի կողմից պետք է հաշվի առնվի այն հանգամանքը, թե որքանով էր հնարավոր տվյալ փաստարկի (դիրքորոշման) հայտնումն առաջին ատյանի դատարանում վերաքննիչ բողոք բերած անձի կողմից»:

Նախ, ցանկանում եմ կարծիք հայտնել այն մասին, որ միայն վերը նշված շարժառիթները նշելը չէր կարող Վճռաբեկ դատարանի համար բավարար հիմք հանդիսանալ Վերաքննիչ դատարանին արդարադատության բուն էությունը խաթարող՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 379-րդ հոդվածի 5-րդ մասի խախտում թույլ տալը վերագրելու համար: Կարծում եմ անհրաժեշտ էր, որպեսզի Վճռաբեկ դատարանը, պահպանելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 406-րդ հոդվածի պահանջները, իր որոշման մեջ այդ առումով նշեր նաև այն օրենքները, Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերը և այլ իրավական ակտերը, որոնցով ղեկավարվել է նման եզրահանգման գալու համար՝ համապատասխան մեկնաբանության ենթարկելով դրանք, որը տվյալ դեպքում, իմ կարծիքով, չի կատարվել:

Ավելին՝ ճիշտ չեմ համարում նաև Վճռաբեկ դատարանի կողմից ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի որևէ որոշմամբ արտահայտված դիրքորոշումը վկայակոչելը՝ առանց այդ գործի համարը և դատական ակտի կայացման տարին, ամիսն ու ամսաթիվը նշելու:

Վերոգրյալի հիման վրա՝ հայտնում եմ իմ անհամաձայնությունը Վճռաբեկ դատարանի որոշման վերաբերյալ:

__________________

Դատավոր`

Գ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 27 մարտի 2023 թվական:

Փոփոխման պատմություն

Փոփոխող ակտ		Համապատասխան ինկորպորացիան

Փոփոխված ակտ

Փոփոխող ակտ		Համապատասխան ինկորպորացիան

	*նախագահող և* *զեկուցող*	Մ. Դրմեյան
		Ս. Անտոնյան
		Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
		Գ. Հակոբյան
		Ս. ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
		Ա. ՄԿՐՏՉՅԱՆ
		Տ. Պետրոսյան
		Է. Սեդրակյան

*Նախագահող և զեկուցող***	Մ. Դրմեյան
	Ս. Անտոնյան
	Ա. ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
	Գ. Հակոբյան
	Ս. ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
	Ա. ՄԿՐՏՉՅԱՆ
	Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան