2022 թվականի դեկտեմբերի 14-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի բերած վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 09.03.2021 թվականի որոշման դեմ՝ ըստ հայցի «ԷՅՉ-ԷՍ-ԲԻ-ՍԻ ԲԱՆԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ՓԲ ընկերության (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի` 07.02.2019 թվականի թիվ 32-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի` 07.02.2019 թվականի թիվ 32-Ա որոշումը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Գ. Սոսյան) (այսուհետ` Դատարան) 19.06.2019 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակի. վճռվել է քաղաք Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա 80 հասցեում գտնվող անշարժ գույքը «Էյչ-Էս-Բի-Սի Բանկ Հայաստան» ՓԲԸ-ի տիրապետմանը հանձնելուն (29.03.2018 թվականին) նախորդող ժամանակահատվածի համար հաշվարկված գույքահարկի պարտավորության մասով անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավար Ա. Աբրահամյանի 07.02.2019 թվականի «Գույքահարկի գումարի գանձման պահանջ ներկայացնելու մասին» թիվ 32-Ա որոշումը, իսկ մնացած մասով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 09.03.2021 թվականի որոշմամբ Երևան համայնքի ներկայացրած վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 19.06.2019 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավար Արման Աբրահամյանը։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ՝ Ռոբերտ Դավթյան)։

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ հոդվածը, «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, այն է՝ կիրառել է «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետը, որը չպետք է կիրառեր, չի կիրառել «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետը, որը պետք է կիրառեր:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ դատավճռի, վճռի կամ իրավական ակտի հիման վրա սեփականության իրավունքի ծագումը նշանակում է, որ այդ իրավունքի ծագման հիմքը պետք է առաջանա հենց անմիջականորեն նման դատավճռով, վճռով կամ իրավական ակտով, և դա չի կարող ենթադրել որևէ միջնորդավորված գործընթաց: Մինչդեռ, սույն դեպքում առկա չէ դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած և գործն ըստ էության լուծող այնպիսի դատական ակտ, որով ճանաչվել է ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա, թիվ 80 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ Ընկերության սեփականության իրավունքը, կամ արձանագրվել է այդ իրավունքի փոխանցումն Ընկերությանը:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով պարտապանի գույքի օտարումն իրականացնում է սնանկության կառավարիչը, որի համար նա նախ պետք է ստանա դատարանի թույլտվությունը, որից հետո միայն օտարի գույքը, այսինքն, սնանկության վարույթի գործընթացում դատարանի որոշմամբ տրված թույլտվությունը վերաբերում է ոչ թե այլ անձի սեփականության իրավունքի ծագմանը, այլ պարտապանի գույքի օտարման թույլտվությանը, որի արդյունքում սնանկության կառավարիչը կարող է գույքը հանձնել պայմանագրի հիման վրա, կամ վաճառել հրապարակային սակարկություններով:

Վերոգրյալ փաստական հանգամանքներից ակնհայտ է, որ ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա, թիվ 80 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը Ընկերության մոտ ծագել է ոչ թե դատարանի որոշման հիման վրա, այլ՝ պայմանագրի ուժով:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 09.03.2021 թվականի որոշումը, և գործն ուղարկել նոր քննության։

2.1. Վճռաբեկ բողոքի վերաբերյալ Ընկերության կողմից ներկայացված պատասխանի հիմքերը և հիմնավորումները.

Վերաքննիչ դատարանն առհասարակ թույլ չի տվել որևէ իրավունքի նորմի խախտում:

Այսպես, ընդհանուր կանոնի համաձայն` գույքահարկի գծով պարտավորությունն առաջանում է գույքահարկով հարկվող օբյեկտի կամ դրա մի մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից, իսկ գույքահարկի գծով պարտավորությունը դադարում է գույքահարկով հարկվող օբյեկտի կամ դրա մի մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարելու ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից, սակայն նշված կանոնից բացառություն է սահմանված ֆիզիկական անձին պատկանող հարկվող օբյեկտը կամ դրա մի մասն օտարելու դեպքում, որի ժամանակ նոր սեփականատիրոջն են անցնում օտարման օրվա դրությամբ տվյալ հարկվող օբյեկտի համար չմարված հարկային պարտավորությունները, որից էլ որպես բացառություն են սահմանված այն դեպքերը, երբ հարկվող օբյեկտի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ծագում է դատավճռի, վճռի կամ իրավական ակտի հիման վրա, քանի որ այդ դեպքում գույքահարկ վճարողը գույքահարկը հաշվարկում և վճարում է այն օրվանից, երբ գույքը հանձնվել է նրա տիրապետմանը:

Հետևաբար, եթե ֆիզիկական անձին պատկանած անշարժ գույքի (հարկվող օբյեկտի) նկատմամբ սեփականության իրավունքը ծագում է դատավճռի, վճռի կամ իրավական ակտի հիման վրա, ապա այդ դեպքում օտարման օրվա դրությամբ գրավի առարկա հանդիսացող հարկվող օբյեկտի համար չմարված հարկային պարտավորությունները նոր սեփականատիրոջը չեն անցնում, այլ նոր սեփականատերը գույքահարկը հաշվարկում և վճարում է այն օրվանից, երբ գույքը հանձնվել է նրա տիրապետմանը:

Ընդ որում՝ դատավճռի, վճռի կամ իրավական ակտի հիման վրա սեփականության իրավունքի ծագումը նշանակում է, որ այդ իրավունքի ծագման հիմքը պետք է առաջանա հենց անմիջականորեն նման դատավճռով, վճռով կամ իրավական ակտով:

Տվյալ դեպքում ստորադաս դատարանները, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ, 27-րդ և 124-րդ հոդվածներով սահմանված կարգով հետազոտելով ու գնահատելով սույն գործում առկա ապացույցները, գտել են, որ դրանցով հաստատվում է գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող այն փաստական հանգամանքը, որ ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա, թիվ 80 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ Ընկերության սեփականության իրավունքը ծագել է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի թիվ ԵԿԴ/0061/04/16 սնանկության գործով 27.03.2018 թվականի որոշման հիման վրա, ինչից հետևում է, որ Ընկերության մոտ գույքահարկ հաշվարկելու և վճարելու պարտավորությունն օրենքի ուժով ծագել է այն օրվանից, երբ նշված գույքը հանձնվել է նրա տիրապետմանը:

Վերոգրյալի հիման վրա Ընկերությունը պահանջել է մերժել վճռաբեկ բողոքը՝ անփոփոխ թողնելով Վերաքննիչ դատարանի 09.03.2021 թվականի որոշումը, իսկ անհրաժեշտության դեպքում՝ լրացուցիչ պատճառաբանել:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի թիվ ԵԿԴ/0061/04/16 սնանկության գործով 27.03.2018 թվականի որոշմամբ Ընկերության միջնորդությունը բավարարվել է` որոշվել է թույլատրել «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Վարազդատ Ասատրյանին «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի պարտավորությունների դիմաց գրավի առարկա հանդիսացող ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա, թիվ 80 հասցեի գույքը (սեփականության վկայական` թիվ 2435522) հանձնել Ընկերությանը (հատոր 1-ին, գ.թ. 12-13):

2) «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Վարազդատ Ասատրյանի (Հանձնող) և Ընկերության (Ստացող) միջև 29.03.2018 թվականին կնքվել է անշարժ գույքը հանձնելու մասին թիվ 1765 պայմանագիրը, որով, համաձայն Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի թիվ ԵԿԴ/0061/04/16 սնանկության գործով 27.03.2018 թվականի որոշման, Հանձնողն Ստացողին սեփականության իրավունքով հանձնել է «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի պարտավորությունների դիմաց գրավադրված Սամվել Բարսամյանին սեփականության իրավունքով պատկանող ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի 80 մշակույթի տուն հասցեում գտնվող անշարժ գույքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 14-16):

3) Անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման 17.04.2018 թվականի թիվ 17042018-01-0172 վկայականի համաձայն` ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա 80 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ 29.03.2018 թվականի անշարժ գույքը հանձնելու մասին թիվ 1765 պայմանագրի հիման վրա գրանցվել է Ընկերության սեփականության, վարձակալության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 17-18):

4) Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի կողմից Ընկերությանն ուղղված 30.11.2018 թվականի ծանուցմամբ հայտնվել է, որ 17.04.2018 թվականին ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա 80 հասցեում նախկինում սեփականության իրավունքով Սամվել Բարսամյանին պատկանող հասարակական նշանակության տարածքն օտարվել է Ընկերությանը: Օտարման պահի դրությամբ վերոնշյալ անշարժ գույքի մասով Սամվել Բարսամյանի անվամբ հաշվարկված գույքահարկի գծով 2.600.147 ՀՀ դրամ (2.048.432 ՀՀ դրամը` ապառք, 551.715 ՀՀ դրամը` տույժ) պարտավորությունը «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով փոխանցվել է Ընկերությանը, և 28.11.2018 թվականի դրությամբ ենթակա է վճարման 2.667.013 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 19):

5) Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի աշխատակազմի կազմած Ընկերության պարտավորությունների վերաբերյալ 14.12.2018 թվականի տեղեկանքի համաձայն` նույն թվականի դրությամբ Ընկերության գույքահարկի գծով պարտավորությունը կազմում է 2.667.905 ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 21-22):

6) Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի 07.02.2019 թվականի «Գույքահարկի գումարի գանձման պահանջ ներկայացնելու մասին» թիվ 32-Ա որոշմամբ Ընկերությունից հօգուտ Երևան համայնքի բյուջե է գանձվել 2.667.905 ՀՀ դրամ, որից 2.048.432 ՀՀ դրամը` որպես գույքահարկի ապառք, 619.473 ՀՀ դրամը` որպես 14.12.2018 թվականի դրությամբ տույժ (հատոր 1-ին, գ.թ. 24-25):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ` նույն հոդվածի 2-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առնվազն մեկ այլ, մասնավորապես՝ թիվ ՎԴ/5038/05/19 վարչական գործով ստորադաս դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտում միևնույն նորմերը՝ «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 4-րդ կետերը կիրառվել են հակասող մեկնաբանությամբ, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ նշված նորմերի կիրառման առանձնահատկությունների վերաբերյալ, կարող են էական նշանակություն ունենալ նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ հարցադրմանը.

- արդյո՞ք դատարանի՝ գույքն օտարելու վերաբերյալ միջնորդությունը քննության առնելու մասին որոշումը կարող է հիմք հանդիսանալ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի կիրառության համար:

ՀՀ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի օրինական հիմքով ձեռք բերած սեփականությունն իր հայեցողությամբ տիրապետելու, օգտագործելու և տնօրինելու իրավունք:

Նույն հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է մուծել oրենքին համապատասխան uահմանված հարկեր, տուրքեր, կատարել պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի (ընդունվել է 26.12.2002 թվականին, ուժի մեջ է մտել 01.01.2003 թվականին, ուժը կորցրել է 01.01.2021 թվականին) (այսուհետ` Օրենք) 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «բ» ենթակետի համաձայն՝ նույն օրենքի իմաստով գույքահարկով հարկվող օբյեկտ են համարվում՝ շենքերը և շինությունները (այսուհետ` շինություններ)` բնակելի նշանակության շինությունները, այդ թվում` բնակարանը` բազմաբնակարան բնակելի շենքում ֆիզիկական անձանց բնակության համար նախատեսված, իրավունքների պետական գրանցումն իրականացնող լիազոր մարմնում առանձին ծածկագրով գրանցված և համարակալված տարածքը:

Օրենքի 8-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գույքահարկի գծով պարտավորությունն առաջանում է գույքահարկով հարկվող օբյեկտի կամ դրա մի մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից: Գույքահարկի գծով պարտավորությունը դադարում է գույքահարկով հարկվող օբյեկտի կամ դրա մի մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարելու ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից:

Օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ անկախ նույն հոդվածի 1-ին մասի դրույթներից` ֆիզիկական անձանց պատկանող հարկվող օբյեկտը (բացառությամբ փոխադրամիջոցների) կամ դրա մի մասն օտարելու դեպքում` նոր սեփականատիրոջն են անցնում օտարման օրվա դրությամբ տվյալ հարկվող օբյեկտի համար չմարված հարկային պարտավորությունները, օտարման օրվա դրությամբ տվյալ հարկվող օբյեկտի գույքահարկի գծով այդ օրվան հաջորդող ժամանակաշրջանի համար վճարումների առկայության դեպքում նոր սեփականատիրոջ համար տվյալ հարկվող օբյեկտի գծով գույքահարկի պարտավորությունն առաջանում է (նախկին սեփականատիրոջ համար դադարում է) այդ ժամանակաշրջանին հաջորդող ամսվա 1-ից:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի համաձայն՝ անկախ նույն հոդվածի 1-ին մասի դրույթներից` եթե հարկվող օբյեկտի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ծագում է դատավճռի, վճռի կամ իրավական ակտի հիման վրա, ապա գույքահարկ վճարողը գույքահարկը հաշվարկում և վճարում է այն օրվանից, երբ գույքը հանձնվել է նրա տիրապետմանը:

«Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 9-րդ մասի համաձայն՝ եթե ապահովված իրավունքի առարկայի մեկնարկային գինը հավասար է ապահովված պարտատիրոջ պահանջի գումարին կամ ցածր է դրանից, ապա պարտատերերի ցանկում ընդգրկված պարտատերն իրավունք ունի իր պահանջի կամ դրա մասի չափով դատարանի որոշմամբ որպես սեփականություն իր կամ իր նշած անձի օգտին ստանալու ապահովված իրավունքի առարկան` փոխհատուցելով այդ ապահովված իրավունքի առարկայի պահպանման և փոխանցման հետ կապված ծախսերը, ինչպես նաև կառավարչի վարձատրությունը` ապահովված իրավունքի առարկայի մեկնարկային գնի երեք տոկոսի, բայց ոչ ավելի, քան նվազագույն աշխատավարձի 10.000-ապատիկի չափով: Այդ դեպքում տվյալ պարտատիրոջ պահանջի չափը չի նվազեցվում ապահովված իրավունքի առարկայի պահպանման և փոխանցման ծախսերի և կառավարչի վարձատրության համար վճարված գումարի չափով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշմամբ արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ հարկեր, տուրքեր մուծելու և այլ պարտադիր վճարումներ կատարելու սահմանադրական պարտականությունը կրում է համընդհանուր բնույթ, այն տարածվում է բոլոր անձանց վրա: Սահմանադրի կողմից նախատեսված այս պարտականության մեջ արտահայտված են հասարակության հանրային շահերը: ՀՀ Սահմանադրության 45-րդ հոդվածում ամրագրված «յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է» ձևակերպումից ակնհայտ է, որ հարկերը, տուրքերը և այլ պարտադիր վճարումները կրում են համապարտադիր բնույթ: Համապարտադիրությունը, որպես անվերապահորեն կատարման ենթակա պահանջ, տարածվում է բոլոր վճարողների վրա: Գործնականում համապարտադիրության պահանջը կյանքի է կոչվում սեփականատիրոջ գույքի մի մասի` հարկի կամ այլ պարտադիր վճարումների ձևաչափով, պետության օգտին փոխանցելու միջոցով: Համապարտադիրության պահանջն արտահայտվում է նաև նրանում, որ կամավոր մուծումներ չկատարելու դեպքում դրանք պետության կողմից հարկադրաբար են գանձվում (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն ընդդեմ Լիլիթ Բաբասիևայի թիվ ՎԴ/7537/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 08.05.2014 թվականի որոշումը):

Հիմք ընդունելով վերոգրյալ իրավակարգավորումները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ, որպես ընդհանուր կանոն, գույքահարկի գծով պարտավորությունն առաջանում է գույքահարկով հարկվող օբյեկտի կամ դրա մի մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից, իսկ գույքահարկի գծով պարտավորությունը դադարում է գույքահարկով հարկվող օբյեկտի կամ դրա մի մասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը դադարելու ամսվան հաջորդող ամսվա 1-ից: Ֆիզիկական անձին պատկանող հարկվող օբյեկտը կամ դրա մի մասը (բացառությամբ փոխադրամիջոցների) օտարելու դեպքում նոր սեփականատիրոջն են անցնում օտարման օրվա դրությամբ տվյալ հարկվող օբյեկտի համար չմարված հարկային պարտավորությունները` բացառությամբ այն դեպքերի, երբ հարկվող օբյեկտի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ծագում է դատավճռի, վճռի կամ իրավական ակտի հիման վրա, իսկ այդ դեպքում գույքահարկ վճարողը գույքահարկը հաշվարկում և վճարում է այն օրվանից, երբ գույքը հանձնվել է նրա տիրապետմանը։ Ընդ որում` դատավճռի, վճռի կամ իրավական ակտի հիման վրա սեփականության իրավունքի ծագումը ենթադրում է, որ այդ իրավունքն անմիջականորեն ծագում է դատավճռով, վճռով՝ որպես գործն ըստ էության լուծող, եզրափակիչ դատական ակտով, կամ որևէ իրավական ակտով։

Վճռաբեկ դատարանը նաև արձանագրում է, որ Օրենքի 8-րդ հոդվածի վերլուծության արդյունքում ակնհայտ է, որ «դատավճռի», «վճռի», «իրավական ակտի» եզրույթները նշանակում են, որ գույքահարկով հարկվող գույքի նկատմամբ անձի սեփականության իրավունքը ծագում է հենց նշված դատական ակտերից կամ իրավական ակտերից որևէ մեկով, այլ ոչ թե գույքն օտարելու դատարանի թույլտվության հիման վրա, քանի որ վերջինիս պարագայում որևէ մեկի մոտ գույքի նկատմամբ ինքնին չի ծագում սեփականության իրավունք, և միայն գույքն օտարելու գործողությունների արդյունքում գույքի նկատմամբ կարող է սեփականության իրավունք ծագել այլ անձանց մոտ:

Այսպես, քննարկվող նորմերի բովանդակությունը հանգում է նրան, որ անձն ազատվում է գույքի նկատմամբ գույքահարկի առկա պարտավորություններից, երբ գույքահարկով հարկվող օբյեկտի նկատմամբ անձի սեփականության իրավունքը ծագել է վճռով կամ դատավճռով կամ իրավական այլ ակտով, օրինակ՝ վճռով կամ իրավական ակտով ճանաչվել է անձի սեփականության իրավունքը գույքահարկով հարկվող գույքի նկատմամբ, կամ վճռով գույքահարկով հարկվող օբյեկտը հանձնվել է անձին՝ որպես սեփականություն (օրինակ՝ գրավի դիմաց գույքի բռնագանձում, ձեռքբերման վաղեմության ինստիտուտի գործարկում և այլն), իսկ այն դեպքերում, երբ դատարանը թույլտվություն է տալիս սնանկության գործով կառավարչին կատարել գույքի տնօրինման հետ կապված գործողություններ, ապա Օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետով սահմանված իրավանորմը կիրառելի չէ:

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ յուրաքանչյուր դեպքում վարչական մարմինը պետք է պարզի այն հանգամանքը՝ արդյո՞ք սեփականության իրավունքը ծագել է վճռի, դատավճռի՝ որպես գործն ըստ էության լուծող, եզրափակիչ դատական ակտի կամ իրավական ակտի հիման վրա, թե՝ ոչ: Եվ միայն նշված հարցի դրական պատասխանի պարագայում է հաստատվում Օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի կիրառելիությունը:

 Ինչ վերաբերում է դատարանի՝ գույքն օտարելու վերաբերյալ միջնորդության քննության արդյունքում կայացված գույքն օտարելը թույլատրելու վերաբերյալ որոշումներին, ապա Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն պարագայում, երբ դատարանը սնանկության գործով կառավարչին թույլատրում է օտարել գույքը, և գործարքը կնքվում է սնանկության վարույթում դատարանի որոշման հիման վրա, նման դեպքերում անշարժ գույքը ոչ թե հանձնվում է որևէ մեկի սեփականությանը, այլ պարզապես թույլատրվում է սնանկության գործով կառավարչին օտարել այն, իսկ հայցվորը ձեռք է բերում անշարժ գույքը ոչ թե վճռով կամ դատավճռով, այլ օտարման պայմանագրով: Այսինքն՝ նման դեպքերում սեփականության իրավունքի գրանցման համար հիմք է հանդիսանում օտարման պայմանագիրը:

Հետևաբար, գույքն օտարելու վերաբերյալ միջնորդությունը քննության առնելու մասին որոշումները չեն կարող համարվել հիմք կիրառելու Օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետը և նոր սեփականատիրոջը ազատելու գույքահարկի առկա պարտավորություններից: Տվյալ դեպքերում գործում է Օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետը, համաձայն որի՝ ֆիզիկական անձանց պատկանող հարկվող օբյեկտը կամ դրա մի մասն օտարելու դեպքում՝ նոր սեփականատիրոջն են անցնում օտարման օրվա դրությամբ տվյալ հարկվող օբյեկտի համար չմարված հարկային պարտավորությունները:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Ընկերությունը հայց է ներկայացրել ընդդեմ Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի` 07.02.2019 թվականի թիվ 32-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին:

Դատարանը մասնակի բավարարել է Ընկերության հայցը՝ պատճառաբանելով, որ. «(…) Երևան քաղաքի Տիգրան Մեծի պողոտա 80 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ Ընկերության սեփականության իրավունքի ծագման հիմքը հանդիսանում է Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի թիվ ԵԿԴ/0061/04/16 սնանկության գործով 27.03.2018 թվականի որոշումը, որի պահանջի կատարումն ապահովելու համար էլ «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Վարազդատ Ասատրյանի (Հանձնող) և Ընկերության (Ստացող) միջև 29.03.2018 թվականին կնքվել է անշարժ գույքը հանձնելու մասին թիվ 1765 պայմանագիրը: Հետևաբար վերը նշված փաստերի պայմաններում Ընկերության մոտ գույքահարկ հաշվարկելու և վճարելու պարտավորությունն իրավահարաբերության ծագման պահին գործած «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետի ուժով ծագել է 29.03.2018 թվականից` այն օրվանից, երբ նշված գույքը «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Վարազդատ Ասատրյանի (Հանձնող) և Ընկերության (Ստացող) միջև կնքված անշարժ գույքը հանձնելու մասին թիվ 1765 պայմանագրով հանձնվել է նրա տիրապետմանը, և տվյալ դեպքում պատասխանողի կողմից նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի կիրառումն իրավաչափ չէ (…)»:

Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի վճիռը թողնելով անփոփոխ, իրավաչափ է համարել Դատարանի հետևություններն այն պատճառաբանությամբ, որ «(…) խնդրո առարկա գույքի սեփականության իրավունքի փոխանցման հիմքում ընկած է ԵԿԴ/0061/04/16 գործով դատարանի 27.03.2018 թվականի գույքը հանձնելը թույլատրելու որոշումը, առանց որի խնդրո առարկա գույքի նկատմամբ որևէ գործարք չէր կարող կնքվել: Այսինքն, նշված որոշմամբ դատարանը կողմերի համար սահմանել է պարտավորություն՝ կատարելու գործարք, որն ուղղված է գույքը սեփականության իրավունքով հայցվոր ընկերությանը փոխանցելուն: Նման պայմաններում ակներև է, որ հայցվորի սեփականության իրավունքի ծագման հիմքն ի սկզբանե հանդիսացել է ԵԿԴ/0061/04/16 գործով դատարանի 27.03.2018 թվականի գույքը հանձնելը թույլատրելու որոշումը, առանց որի, որևէ պայմանագիր խնդրո առարկա գույքի՝ ի սեփականություն փոխանցելու վերաբերյալ, չէր կարող կնքվել: Ուստի թեև հայցվորին տրված սեփականության իրավունքի վկայականում նշված չէ ԵԿԴ/0061/04/16 գործով դատարանի 27.03.2018 թվականի գույքը հանձնելը թույլատրելու որոշումը, սակայն գույքային իրավունքների ծագման հիմքում ընկած ողջ նյութերի ուսումնասիրությունը հանգում է ԵԿԴ/0061/04/16 գործով դատարանի 27.03.2018 թվականի գույքը հանձնելը թույլատրելու որոշման հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման փաստին: (…) Հատկանշական է, որ քննարկվող դատական ակտի առկայության պայմաններում գործարքի սուբյեկտներն այլ վարքագիծ չէին կարող դրսևորել, քան գույքի սեփականության իրավունքի փոխանցման պայմանագիր կնքելը, քանզի սեփականության իրավունքի հարցը քննարկվող դատական ակտով արդեն իսկ լուծված է եղել: (…) Նման պայմաններում Վերաքննիչ դատարանը փաստում է, որ սույն դեպքում ենթակա է կիրառման «Գույքահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետով սահմանված բացառությունն առ այն, որ դատական ակտի հիմքով սեփականության իրավունքի փոխանցման պարագայում նախկին սեփականատիրոջ ունեցած գույքահարկի գծով պարտավորությունները չեն անցնում նոր սեփականատիրոջը»:

Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք անհիմն են հետևյալ պատճառաբանությամբ.

 Այսպիսով, և´ Դատարանը, և´ Վերաքննիչ դատարանը հայտնել են միևնույն դիրքորոշումն առ այն, որ թիվ ԵԿԴ/0061/04/16 սնանկության գործով Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 27.03.2018 թվականի գույքը հանձնելը թույլատրելու որոշումը հիմք է հանդիսացել սեփականության իրավունքի ծագման համար, ուստի, կիրառման է ենթակա Օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետով սահմանված բացառությունն առ այն, որ վճռի կամ դատավճռի հիմքով սեփականության իրավունքի փոխանցման պարագայում նախկին սեփականատիրոջ ունեցած գույքահարկի գծով պարտավորությունները չեն անցնում նոր սեփականատիրոջը:

Վերոնշյալ դիրքորոշումների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանը, սույն գործի շրջանակներում ձեռնամուխ լինելով գնահատելու վիճարկվող որոշման իրավաչափությունը, ստուգելով դրա համապատասխանությունն օրենսդրության պահանջներին, արձանագրում է, որ, ինչպես վերը նշվեց, գույքն օտարելու վերաբերյալ միջնորդությունը քննության առնելու մասին որոշումները չեն կարող համարվել հիմք` կիրառելու Օրենքի 8-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 4-րդ կետը և ազատելու նոր սեփականատիրոջը գույքահարկի առկա պարտավորություններից, քանի որ նշված որոշումը ոչ թե փոխանցում է սեփականության իրավունք, այլ ընդամենը թույլատրում է տնօրինել գույքը և սնանկության վարույթում օտարել այն, որի պարագայում նոր սեփականատիրոջն են անցնում օտարման օրվա դրությամբ տվյալ հարկվող օբյեկտի համար չմարված հարկային պարտավորությունները:

Տվյալ դեպքում, Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի 25.04.2016 թվականին թիվ ԵԿԴ/0061/04/16 սնանկության գործով կայացված վճռով Ընկերության դիմումն ընդդեմ «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի՝ սնանկ ճանաչելու պահանջի մասին, բավարարվել է: Իսկ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 27.03.2018 թվականի որոշմամբ թույլատրվել է «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի սնանկության գործով կառավարիչ Վարազդատ Ասատրյանին գրավի առարկա հանդիսացող ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա, թիվ 80 հասցեի գույքը հանձնել Ընկերությանը՝ «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի պարտավորությունների դիմաց:

Միաժամանակ, 17.04.2018 թվականի թիվ 17042018-01-0172 վկայականով հիմնավորվում է, որ վերը նշված՝ ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա, թիվ 80 հասցեի անշարժ գույքի նկատմամբ Ընկերության սեփականության իրավունքը գրանցվել է անշարժ գույքի հանձնման 29.03.2018 թվականի թիվ 1765 պայմանագրի հիման վրա: Այսինքն՝ սեփականության իրավունքի գրանցման համար հիմք է հանդիսացել 29.03.2018 թվականի թիվ 1765 գույքի հանձնման պայմանագիրը:

Հիմք ընդունելով սույն գործի փաստական հանգամանքները և վերոնշյալ իրավական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի 27.03.2018 թվականի՝ Ընկերության միջնորդությունը քննության առնելու մասին որոշմամբ ոչ թե ծագել է խնդրո առարկա անշարժ գույքի նկատմամբ հայցվորի սեփականության իրավունքը, այլ դրանով թույլատրվել է սնանկության գործով կառավարչին սնանկ ճանաչված «Մոլտո Բենե» ՍՊԸ-ի գույքը՝ վերջինիս պարտավորությունների դիմաց, հանձնել Ընկերությանը: Դատարանի՝ գույքը հանձնելու թույլտվության արդյունքում կողմերը սնանկության վարույթի շրջանակում 29.03.2018 թվականին կնքել են թիվ 1765 գույքի հանձնման պայմանագիրը, որի ուժով է Ընկերության մոտ առաջացել սեփականության իրավունքը: Վերջինիս արդյունքում էլ, ինչպես վերը նշվեց, ՀՀ, ք. Երևան, Տիգրան Մեծի պողոտա, թիվ 80 հասցեի անշարժ գույքի նկատմամբ կատարվել է Ընկերության սեփականության իրավունքի պետական գրանցում:

Նշված պատճառաբանություններով հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանում բերված փաստարկները:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքերի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար։

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու և փոփոխելու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունները հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր է, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։

Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից: ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 58-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն` գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերն են դատավարության մասնակիցների ներկայացուցիչների վճարները:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարը վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար վճարել է, համապատասխանաբար, 10.000 ՀՀ դրամ և 20.000 ՀՀ դրամ, իսկ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, ուստի, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումարը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի հիման վրա, ենթակա է հատուցման Ընկերության կողմից:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով և 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակի: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 09.03.2021 թվականի որոշումը և այն փոփոխել. «ԷՅՉ-ԷՍ-ԲԻ-ՍԻ ԲԱՆԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ՓԲ ընկերության հայցն ընդդեմ Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի` 07.02.2019 թվականի թիվ 32-Ա որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, մերժել:

2. «ԷՅՉ-ԷՍ-ԲԻ-ՍԻ ԲԱՆԿ ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ՓԲ ընկերությունից հօգուտ Երևան քաղաքի Էրեբունի վարչական շրջանի ղեկավարի բռնագանձել 10.000 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար, 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող	Հ. Բեդևյան
	Լ. Հակոբյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 27 մարտի 2023 թվական: