Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով՝

	նախագահող	Ռ. Հակոբյան
	զեկուցող	Մ. Դրմեյան Ս. Անտոնյան
		Ա. Բարսեղյան
		Հ. ԲԵԴևՅԱՆ
		Ս. Միքայելյան
		Ա. Մկրտչյան
		Տ. Պետրոսյան
		Է. Սեդրակյան

2022 թվականի հունիսի 10-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի, Տիգրանուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 17.01.2022 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «Նորք-Մար Սուիթ» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային սպառողական կոոպերատիվի (այսուհետ՝ Կոոպերատիվ) սնանկության գործերով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանի ընդդեմ ՀՀ կադաստրի կոմիտեի (այսուհետ` Կադաստր), մասնակցությամբ՝ երրորդ անձինք Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի, Տիգրանուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի՝ Երևանի Գ.Հովսեփյան փողոցի 24/3-րդ շենքի թիվ 10, թիվ 60, թիվ 69, թիվ 6, թիվ 13, թիվ 19, թիվ 49, թիվ 54, թիվ 2, թիվ 48, թիվ 68 բնակարանների նկատմամբ պատասխանողի կողմից համապատասխանաբար Տիգրանուհի Երմագյանի, Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի անվամբ 2011 թվականին իրականացված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումների առ ոչինչ լինելը ճանաչելու պահանջների մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Կոոպերատիվի սնանկության գործերով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանը պահանջել է ճանաչել Երևանի Գ.Հովսեփյան փողոցի 24/3-րդ շենքի թիվ 10, թիվ 60, թիվ 69, թիվ 6, թիվ 13, թիվ 19, թիվ 49, թիվ 54, թիվ 2, թիվ 48, թիվ 68 բնակարանների նկատմամբ Կադաստրի կողմից համապատասխանաբար Տիգրանուհի Երմագյանի, Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի անվամբ 2011 թվականին իրականացված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումների առ ոչինչ լինելը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Գ. Առաքելյան) (այսուհետ` Դատարան) 16.04.2021 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 17.01.2022 թվականի որոշմամբ Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի, Տիգրանուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել, և Դատարանի վճիռը թողնվել է անփոփոխ։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք են ներկայացրել Խաչատուր Երմագյանը, Ազատուհի Երմագյանը, Տիգրանուհի Երմագյանը և Հրաչյա Յարմագյանը (ներկայացուցիչ՝ Էմիլ Ամիրխանյան):

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

1) Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» կետը, 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի «բ» կետը։

Բողոք բերած անձինք նշված պնդումը պատճառաբանել են հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Դատարանը դուրս է եկել իր լիազորությունների շրջանակներից, քանի որ վարչական ակտերն առ ոչինչ է ճանաչել մի հիմքով, որը կարող էր քննության առարկա դառնալ միայն վիճարկման հայցի շրջանակներում:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է թիվ ՎԴ/0562/05/09 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի արտահայտած այն իրավական դիրքորոշումը, որ վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու համար էական և անհրաժեշտ պայման է անձի վրա ակնհայտ ոչ իրավաչափ պարտականություն դնելը, կամ անձին ակնհայտ ոչ իրավաչափ իրավունք տրամադրելը: Այսինքն` անձի վրա դրվող պարտականությունը, կամ անձին տրամադրվող իրավունքը պարտադիր կերպով պետք է լինի ակնհայտ ոչ իրավաչափ: Հետևաբար վարչական ակտով անձի վրա նույնիսկ «ոչ իրավաչափ» պարտականություն դնելը, կամ անձին «ոչ իրավաչափ» իրավունք տրամադրելը, որը կարող է պարզվել այդ վարչական ակտի վիճարկման վարույթում, դեռևս բավարար չէ վարչական ակտն առ ոչինչ դիտելու համար: Այսինքն` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ վարչական ակտի առ ոչինչ լինելը հաստատված համարելու համար անհրաժեշտ է, որ դրանով տրամադրված իրավունքը կամ դրված պարտականությունն առերևույթ ոչ իրավաչափ լինի, իսկ բոլոր այն դեպքերում, երբ վիճարկվում է վարչական ակտի հիմքում դրված հանգամանքների հավաստիությունը կամ կիրառված նորմերի սխալ կիրառելիությունը կամ մեկնաբանությունը, ապա նման վարչական ակտը չի կարող դիտվել առ ոչինչ, այլ այն կարող է ճանաչվել անվավեր:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև առ ոչինչ վարչական ակտի իրավական բնույթի մասին թիվ ՍԴՈ-1137 որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանի արտահայտած այն դիրքորոշումները, ըստ որի՝ «(…) Ի տարբերություն վարչական ակտի անվավերության, վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու հանգամանքը պայմանավորված է ակնառու կոպիտ սխալներով, որոնք ի հայտ են գալիս առանց տվյալ վարչական ակտի իրավաչափությունը հատուկ ընթացակարգով ստուգելու և գնահատելու անհրաժեշտության և բացառում են տվյալ ակտի առ ոչինչ լինելու վերաբերյալ հնարավոր վեճերը, (…) ի տարբերություն առ ոչինչ չհանդիսացող մյուս ոչ իրավաչափ վարչական ակտերի, առ ոչինչ վարչական ակտերն այդպիսին են հանդիսանում հենց օրենքի ուժով, ինչն իրավունքի սուբյեկտին չի պարտադրում բողոքարկել նման վարչական ակտերը և դրա արդյունքում ունենալ վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու հանգամանքի հաստատման վերաբերյալ իրավասու մարմինների կողմից կայացված որոշում, հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով առ ոչինչ վարչական ակտի կատարումը կամ կիրառումն առաջացնում է օրենքով սահմանված պատասխանատվություն»:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ երբ վիճարկվող առարկայի իրավաչափության պարզման տիրույթում գնահատման առարկա պետք է դարձվեն վիճարկվող ակտի հիմք հանդիսացած փաստաթղթերը և ապացույցները, հանգամանքների մանրամասն ուսումնասիրության արդյունքում պետք է պարզվի վարչական մարմնի կողմից իրավական նորմերի սխալ կիրառումը կամ դրանց սխալ մեկնաբանումը, ինչպես նաև գնահատման առարկա դարձվի այն հարցը, թե արդյոք վարչական ակտն ընդունվել է դրա ընդունման համար բավարար փաստաթղթերի առկայության պայմաններում (այն ինչ արել են դատարանները), ապա այն ինքնըստինքյան բացառում է ոչ իրավաչափության ակնհայտ բնույթ ունենալը և դրանք գնահատման առարկա են ակտի վիճարկման վարույթում:

2) Վերաքննիչ դատարանը սխալ է կիրառել և մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 118-րդ, 120-րդ հոդվածները և 172-րդ հոդվածի 6-րդ կետը, պատշաճ չի գնահատել գործում առկա ապացույցները, կոպտորեն խախտել է վերաքննիչ բողոքը՝ պահանջի սահմաններում ըստ էության քննության առնելու և կողմերի իրավահավասարության սկզբունքները, խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 30-րդ հոդվածի 2-րդ մասը:

Բողոք բերած անձինք նշված պնդումը պատճառաբանել են հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 2-րդ կետով զուտ կարգավորվում են այն դեպքերը, երբ կոոպերատիվի անդամը ոչ թե դուրս է գալիս կոոպերատիվից և այդ փաստի ուժով է ստանում իր փային համարժեք գույք, այլ վերջինս կոոպերատիվին իր անդամության ուժով ունի կոնկրետ գույքի նկատմամբ պահանջի իրավունք և օրենսդիրը ասում է, որ այդ գույքի նկատմամբ վերջինս ձեռք է բերում սեփականության իրավունք, եթե անդամն ամբողջությամբ վճարել է իր փայավճարը։ Այսինքն՝ այդ նորմով կարգավորվում են Կոոպերատիվի անդամի և Կոոպերատիվի միջև իրավահարաբերությունները վերոնշյալ դեպքերում։

Վերոնշյալ մեկնաբանությունը դրվել է նաև վերաքննիչ բողոքի հիմքում, որին վերջինս որևէ կերպ չի անդրադարձել և չի հերքել դրա հավաստիությունը։ Փոխարենը վերաքննիչ դատարանը պարզապես կրկնել է դատարանի ակնհայտ անհիմն մեկնաբանությունները։

Մինչդեռ սույն գործի փաստական հանգամանքները, ինչպես նաև գրանցող մարմնին ներկայացված փաստաթղթերը վկայում են, որ Բողոք բերած անձինք հանդիսացել են Կոոպերատիվի անդամներ, տիրապետել են կոնկրետ չափով փայերի (հիմք՝ Կոոպերատիվի կանոնադրություն)։ Գործում առկա կանոնադրությունից և 25.11.2010 թվականի փոփոխությունից նաև հետևում է, որ վերջիններս նաև ավելացրել են իրենց փայի չափը։ Հետագայում, երբ վերջիններս դուրս են եկել Կոոպերատիվից, ընդհանուր ժողովը հաշվի առնելով երրորդ անձանց արդեն իսկ ունեցած փայի չափը և կրկին անգամ արձանագրելով, որ այդ չափով փայավճարները արդեն իսկ վճարված են (կրկին անգամ, որովհետև, եթե վճարումը կատարված չլիներ, ապա փայի նկատմամբ իրավունքը գրանցված չէր լինի), որոշել է դրա դիմաց երրորդ անձանց տրամադրել դրան համարժեք գույք։

Վերոգրյալը բավարար է արձանագրելու համար, որ երրորդ անձինք ներկայացրել էին իրենց սեփականության իրավունքի պետական գրանցման համար անհրաժեշտ բոլոր փաստաթղթերը՝ Կոոպերատիվի անդամ լինելու, փայի կոնկրետ չափի իրավատեր լինելու և դրա դիմաց Կոոպերատիվի կողմից գույք ստացած լինելու վերաբերյալ, իսկ հավելյալ փաստաթղթեր, այդ թվում փայավճարը վճարելու վերաբերյալ փաստաթուղթ ներկայացնելու պարտավորություն չունեին։

Սույն գործով թե՛ Դատարանում և թե՛ Վերաքննիչ դատարանում երբևիցե որևէ դատավարության մասնակցի կամ հենց դատարանների կողմից հարց չի բարձրացվել այն մասին, թե արդյոք Կոոպերատիվի նախագահի տեղակալը իրավասու էր ստորագրել Ընդհանուր ժողովի արձանագրության քաղվածքը, կամ փայավճարի վճարման վերաբերյալ տեղեկանքները։

Ավելին, դատական նիստի ընթացքում իրենք վկայակոչել են վերոնշյալ ապացույցները՝ նշելով, որ տեղեկանքները ստորագրվել են Կոոպերատիվի լիազորված անձի՝ նախագահի տեղակալի կողմից, և չնայած այն հանգամանքի, որ ոչ Հայցվորի և ոչ էլ Դատարանի կողմից երբևիցե կասկածի տակ չի դրվել վերջինիս լիազորված անձ լինելու հանգամանքը, այնուամենայնիվ իրենց ներկայացուցիչը ցանկացել է Վերաքննիչ դատարան ներկայացնել համապատասխան ապացույցը, այն է՝ Կոոպերատիվի նախագահի տեղակալի պայմանագիրը, որտեղից հետևում է վերջինիս լիազորված անձ լինելը, մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ եթե նման հարց չի բարձրացվել նախկինում, ապա դատարանն անհրաժեշտ չի համարում նման ապացույցի ներկայացումը։

Չնայած վերոգրյալի, Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքի մերժման հիմքում դրել է հենց այն հանգամանքը, որ չի հիմնավորվել, որ Կոոպերատիվի նախագահի տեղակալը լիազորված էր ստորագրելու համապատասխան տեղեկանքները։

Այսինքն՝ ստացվում է, որ Վերաքննիչ դատարանը սույն գործի կամ բողոքի քննության համար չի կարևորում որևէ հանգամանք և չի ընդունում համապատասխան ապացույցը, այդուհանդերձ նույն այդ հանգամանքը դրվում է վերաքննիչ բողոքի մերժման հիմքում։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ անկախ նրանից, թե Կոոպերատիվի նախագահի տեղակալը լիազորված էր ստորագրել համապատասխան փաստաթղթերը, թե ոչ, նշված հարցը հայցադիմումի հիմքերի և հիմնավորումների սահմաններից դուրս է և չի կարող քննության առարկա դառնալ սույն գործի շրջանակներում:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև, որ երրորդ անձանց փայի չափը և այն վճարված լինելու հանգամանքը հաստատվում է թե Կոոպերատիվի կանոնադրությամբ, թե՛ 16.12.2010 թվականին կայացած արտահերթ ընդհանուր ժողովի նիստի թիվ 8 արձանագրությամբ և թե՛ Կոոպերատիվի տեղեկանքներով:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ փայավճարի դիմաց վճարում կատարված լինելը հաստատվել է օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով, ինչը անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից։

Մասնավորապես, թիվ ԵԴ/1153/02/18 քաղաքացիական գործով (Արտակ Գևորգի Դալդումյանի հայցն ընդդեմ «Նորքմար Սուիթ» կորպորատիվի, Տիգրանուհի Երմագյանի, Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի, Հրաչյա Յարմգյանի, երրորդ անձ` «Նորքմար Սուիթ» կորպորատիվի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանի` «Նորքմար Սուիթ» կորպորատիվի ընդհանուր ժողովի 2010 թվականի դեկտեմբերի 16-ի որոշմամբ օտարված` Երևան քաղաքի Գ.Հովսեփյան փողոցի թիվ 24/3 շենքի թիվ 2, 6, 9, 10, 18, 69, 46, 48, 60, 68, 69 բնակարանները «Նորքմար Սուիթ» կորպորատիվին վերադարձնելու, համապատասխան հիմքերի առկայության դեպքում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172 հոդվածի 6-րդ մասի կանոնները կիրառելու պահանջների մասին) դատարանը հաստատված է համարել այն փաստական հանգամանքը, որ «մատնանշված բնակարանները ստացած կոոպերատիվի անդամները կոոպերատիվի որոշմամբ ստացել են բնակարաններ, արձանագրվել է, որ կոոպերատիվի նախագահին դիմած բոլոր անդամները կանոնադրությամբ սահմանված իրենց փայավճարներն ամբողջությամբ վճարել են»:

3) Դատարանը սխալ է մեկնաբանել և կիրառել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասը, չի կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետի պահանջը, որը պետք է կիրառեր։

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ սնանկության կառավարիչը հայց ներկայացնելու իրավունք չուներ, հետևաբար հայցը պետք է վարույթ չընդունվեր, իսկ ընդունվելու դեպքում էլ գործի վարույթը պետք է կարճվեր:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Կառավարչի՝ որպես դատավարական հատուկ սուբյեկտի դատարան դիմելու լիազորությունը ուղղակիորեն և անվերապահորեն սահմանված է «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքով։ Նման մոտեցումն առաջին հերթին պայմանավորված է սնանկության վարույթի առանձնահատկություններով, ինչպիսին է՝ ողջամիտ և որոշակի ժամկետում պարտապանի գործունեության, ֆինանսական վիճակի, ներառյալ` գույքագրված ակտիվների և պարտավորությունների վերաբերյալ պատկերացում կազմելը, պարտապանին վնաս հասցնող և հետևաբար պարտատերերի պահանջների բավարարման վրա բացասական ազդեցություն ունեցող նախկինում կնքված գործարքների վեր հանումը և դրանց վերանայման կամ դրանց արդյունքում հասցված վնասի հատուցման ուղղությամբ միջոցների ձեռնարկումը, և արդյունքում պարտատերերի պահանջների ողջամիտ ժամկետում բավարարումը:

Մասնավորապես, կառավարիչը կարող է պարտապանի՝ այս դեպքում Կոոպերատիվի կողմից կատարված ցանկացած գույքի փոխանցում հետ պահանջել, այդ թվում նաև իրավունքի գրանցման վիճարկման պահանջ ներկայացնել պարտապանին սնանկ ճանաչելու մասին վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում: Մինչդեռ սույն գործով Կառավարիչը նման հայցադիմում ներկայացրել է Կոոպերատիվի սնանկ ճանաչվելու վճիռը օրինական ուժի մեջ մտնելուց (2015թ․) ավելի քանի 3 տարի անց (2018թ․):

Բացի այդ, օրենքով սահմանված է նաև, որ պարտապանի կատարած անհատույց փոխանցումների վիճարկման դեպքում կառավարիչը կարող է հայց ներկայացնել դատարան, եթե դրանք կատարվել են սնանկ ճանաչելուն նախորդող 3 տարվա ընթացքում (փոխկապակցված անձանց դեպքում՝ 5), նույն ժամկետն է գործում հատուցելի փոխանցումների դեպքում, ինչպես նաև սնանկության դիմում ներկայացնելուն նախորդած 90 օրվա ընթացքում կատարված ցանկացած փոխանցում։

Մինչդեռ, սույն գործով վիճարկվում է վարչական ակտ, որն ընդունվել է 2011 թվականին, այն է՝ հայցը ներկայացվել է պարտապանին սնանկ ճանաչելուն (Կոոպերատիվը սնանկ է ճանաչվել 2015 թվականին) ավելի քան 4 տարի նախորդող փոխանցումը հետ ստանալու պահանջով (փոխանցման բնույթը՝ հատուցելի)։

Ընդ որում, օրենքը չի նախատեսում այդ ժամկետների բացթողումը հարգելի ճանաչելու որևէ մեխանիզմ։ Այսինքն՝ ելնելով սնանկության վարույթի առանձնահատկություններից օրենսդիրը կառավարչի համար սահմանել է կոնկրետ ժամկետ, որի ընթացքում միայն վերջինս կարող է, գործելով պարտապանի անունից, դատական հայցեր ներկայացնել և հետ ստանալ պարտապանի կողմից նախկինում կատարված ցանկացած գույքային իրավունքի ոչ իրավաչափ փոխանցում, իսկ նշված ժամկետից հետո կառավարիչը կորցնում է նման հայցապահանջ ներկայացնելու իրավունքը։

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ սույն գործով սնանկության կառավարիչը դատարան է դիմել պարտապանի անունից, վերջինիս և պարտատերերի իրավունքների և շահերի պաշտպանության նպատակով։ Մինչդեռ սույն գործի փաստերը բավարար են արձանագրելու համար, որ սեփականության իրավունքների պետական գրանցման փաստով ոչ պարտապանի և ոչ էլ պարտատերերի իրավունքներին որևէ վնաս չի հասցվել, քանի որ ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերևում, այդ փոխանցումների դիմաց պարտապանը արդեն իսկ ստացել է համարժեք դրամական փոխհատուցումը։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձինք պահանջել են բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 17.01.2022 թվականի որոշումը և հայցն ամբողջությամբ մերժել, կամ գործի վարույթը կարճել: Միևնույն ժամանակ բողոք բերած անձը պահանջել է, որպես դատական ծախս, հայցվորից բռնագանձել փաստաբանական ծառայության պայմանագրով նախատեսված գումարը և վճարված պետական տուրքի գումարը։ 

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2792620 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 60 բնակարանի (ձեղնահարկի) նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 7 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Տիգրանուհի Երմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 75-78).

2) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2792629 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 69 բնակարանի (ձեղնահարկի) նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 7 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Տիգրանուհի Երմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 79-82).

3) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2792612 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 6 բնակարանի նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 8 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Խաչատուր Երմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 83-86).

4) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2779267 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 10 բնակարանի նկատմամբ, Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 7 քաղվածքի հիման վրա, 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Տիգրանուհի Երմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 87-90).

5) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2779265 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 13 բնակարանի նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 9 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Ազատուհի Երմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 91-94).

6) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2779271 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 19 բնակարանի նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 9 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Ազատուհի Երմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 95-98).

7) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2792600 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 49 բնակարանի նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 9 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Ազատուհի Երմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 99-102).

8) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2792635 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 54 բնակարանի նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 9 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Ազատուհի Երմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 103-106).

9) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2792608 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 2 բնակարանի նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 10 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Հրաչյա Յարմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 107-110).

10) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2792599 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 48 բնակարանի նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 10 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Հրաչյա Յարմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 111-114).

11) Անշարժ գույքի սեփականության իրավունքի գրանցման թիվ 2792628 վկայականի համաձայն՝ ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փողոց 24/3 շենքի թիվ 68 բնակարանի նկատմամբ Կոոպերատիվի 30.12.2010 թվականի, 17.01.2011 թվականի կանոնադրությունների և 18.01.2011 թվականի թիվ 10 քաղվածքի հիման վրա 31.01.2011 թվականին գրանցվել է Հրաչյա Յարմագյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 115-118).

 12) Կոոպերատիվի նախագահի տեղակալի կողմից Կոոպերատիվի անդամների ԱՄՆ, Կալիֆորնիա նահանգ, ք. Գլենդել, 16.12.2010 թվականի արտահերթ ընդհանուր ժողովի նիստի թիվ 8 արձանագրությունից 18.01.2011 թվականին կատարված թիվ 10 քաղվածքի համաձայն՝ Կոոպերատիվի ժողովը քվեարկության արդյունքների հիման վրա որոշել է բավարարել Կոոպերատիվի անդամ Հրաչյա Յարմագյանի Կոոպերատիվի անդամությունից դուրս գալու դիմումը, և Կոոպերատիվի անդամ Հրաչյա Յարմագյանին տրամադրել ՀՀ, ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փ. 24/3 հասցեում գտնվող թիվ 2, թիվ 7, թիվ 48, թիվ 68 բնակարանները (հատոր 3-րդ, գ.թ. 118).

13) Կոոպերատիվի նախագահի տեղակալի կողմից Կոոպերատիվի անդամների ԱՄՆ, Կալիֆորնիա նահանգ, ք. Գլենդել, 16.12.2010 թվականի արտահերթ ընդհանուր ժողովի նիստի թիվ 8 արձանագրությունից 18.01.2011 թվականին կատարված թիվ 7 քաղվածքի համաձայն՝ Կոոպերատիվի ժողովը քվեարկության արդյունքների հիման վրա որոշել է բավարարել Կոոպերատիվի անդամ Տիգրանուհի Երմագյանի Կոոպերատիվի անդամությունից դուրս գալու դիմումը, և Կոոպերատիվի անդամ Տիգրանուհի Երմագյանին տրամադրել ՀՀ, ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փ. 24/3 հասցեում գտնվող թիվ 9, թիվ 10, թիվ 60, թիվ 69 բնակարանները (հատոր 3-րդ, գ.թ. 119).

14) Կոոպերատիվի նախագահի տեղակալի կողմից Կոոպերատիվի անդամների ԱՄՆ, Կալիֆորնիա նահանգ, ք. Գլենդել, 16.12.2010 թվականի արտահերթ ընդհանուր ժողովի նիստի թիվ 8 արձանագրությունից 18.01.2011 թվականին կատարված թիվ 9 քաղվածքի համաձայն՝ Կոոպերատիվի ժողովը քվեարկության արդյունքների հիման վրա որոշել է բավարարել Կոոպերատիվի անդամ Ազատուհի Երմագյանի Կոոպերատիվի անդամությունից դուրս գալու դիմումը, և Կոոպերատիվի անդամ Ազատուհի Երմագյանին տրամադրել ՀՀ, ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փ. 24/3 հասցեում գտնվող թիվ 13, թիվ 19, թիվ 49, թիվ 54 բնակարանները (հատոր 3-րդ, գ.թ. 120).

15) Կոոպերատիվի նախագահի տեղակալի կողմից Կոոպերատիվի անդամների ԱՄՆ, Կալիֆորնիա նահանգ, ք. Գլենդել, 16.12.2010 թվականի արտահերթ ընդհանուր ժողովի նիստի թիվ 8 արձանագրությունից 18.01.2011 թվականին կատարված թիվ 8 քաղվածքի համաձայն՝ Կոոպերատիվի ժողովը քվեարկության արդյունքների հիման վրա որոշել է բավարարել Կոոպերատիվի անդամ Խաչատուր Երմագյանի կոոպերատիվի անդամությունից դուրս գալու դիմումը, և Կոոպերատիվի անդամ Խաչատուր Երմագյանին տրամադրել ՀՀ, ք. Երևան, Գ. Հովսեփյան փ. 24/3 հասցեում գտնվող թիվ 6, թիվ 16, թիվ 18, թիվ 46 բնակարանները (հատոր 3-րդ, գ.թ. 121)։

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի իմաստով, այն է՝ Վերաքննիչ դատարանի կողմից «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» կետի մեկնաբանությունը հակասում է թիվ ՎԴ/0562/05/09, թիվ ՎԴ/7157/05/08 և թիվ ՎԴ3/0233/05/12 վարչական գործերով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 12.03.2010 թվականի, 12.03.2010 թվականի և 27.12.2017 թվականի որոշումներում նույն իրավանորմին տրված մեկնաբանություններին: Միևնույն ժամանակ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտը կայացնելիս դատարանը թույլ է տվել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» կետի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ այն իրավական հարցադրմանը, թե արդյո՞ք դատական կարգով կարող է հաստատվել վարչական ակտի առոչինչ լինելն այն պարագայում, երբ դա պայմանավորված չէ ակնառու կոպիտ սխալներով և անհրաժեշտ է հատուկ ընթացակարգով ստուգել և գնահատել վարչական ակտի իրավաչափությունը:

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում է նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած իր որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ դատարան դիմելու կամ արդարադատության մատչելիության իրավունքը մարդու՝ սահմանադրաիրավական և միջազգային իրավական նորմերով երաշխավորված դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության հիմնարար իրավունքների կարևորագույն բաղադրիչն է (տե՛ս, «Վեոլիա Ջուր» փակ բաժնետիրական ընկերությունն ընդդեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության՝ թիվ ՎԴ/5605/05/19 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2020 թվականի որոշումը):

Թեև դատարանի մատչելիության իրավունքն ուղղակիորեն ամրագրված չէ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածում, սակայն Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան) այն ճանաչել է որպես արդար դատաքննության իրավունքի անբաժանելի տարր: Այսպես. Եվրոպական դատարանի կողմից դատարանի մատչելիության իրավունքի վերաբերյալ ձևավորված կայուն նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը երաշխավորում է անձի իրավունքներին և պարտականություններին առնչվող հայցով դատարան դիմելու իրավունքը: Այդ դրույթը մարմնավորում է դատարան դիմելու, այն է` դատարանում հայց հարուցելու իրավունքը, որը հնարավորություն է տալիս օգտվելու Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում նախատեսված մյուս երաշխիքներից (տե՛ս, Kreuz v. Poland (28249/95) գործով Եվրոպական դատարանի 19.06.2001 թվականի վճիռը, 52-րդ կետ):

Վերոգրյալի համատեքստում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ օրենսդիրը, դատարանի մատչելիության իրավունքի իրացման ապահովման նպատակով, սահմանել է դատավարական համապատասխան կանոններ, որոնց կիրառմամբ դատարաններն իրավասու են քննել և լուծել իրենց դատին հանձնված վեճերը: Ըստ այդմ՝ դատական պաշտպանություն հայցող անձը պետք է իր իրավունքն իրացնի համապատասխան դատավարական կանոնների հաշվառմամբ:

Այսպես.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ հոդվածի համաձայն՝ վարչական դատարանում գործը հարուցվում է հայցի հիման վրա:

Օրենսդիրը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ հոդվածում ամրագրելով, որ վարչական դատարանում գործ հարուցելու հիմքը հայցն է, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի մյուս հոդվածներում սահմանել է հանրային իրավահարաբերություններից ծագող գործերով իրավասու սուբյեկտների կողմից վարչական դատարան դիմելու հայցատեսակները՝ որպես վարչական գործի հարուցման հիմքեր:

Վարչական դատարանում գործի հարուցման հիմք հանդիսացող առանձին հայցատեսակներից է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածով սահմանված վիճարկման հայցը, որով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերացնել միջամտող վարչական ակտը (ներառյալ՝ զուգորդվող վարչական ակտի միջամտող դրույթները), ինչպես նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածով նախատեսված ճանաչման հայցը, որի 2-րդ մասով հայցվորը կարող է պահանջել ճանաչել վարչական ակտի առ ոչինչ լինելը։

Այսպիսով, վիճարկման հայցը՝ որպես ոչ իրավաչափ վարչական ակտերից անձանց իրավական պաշտպանության միջոց, օրենսդրի կողմից սահմանված հայցի տեսակ է, որն ուղղված է դատական կարգով վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մասնակի վերացնելուն, իսկ ճանաչման հայցն օրենսդրի կողմից սահմանված հայցի տեսակ է, որն ուղղված է օրենքով նախատեսված համապատասխան հիմքերի առկայությունը փաստելուն և դրա հիմքով վարչական ակտի դատական կարգով առոչինչ լինելը ճանաչելուն:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վարչական ակտի առոչնչության և անվավերության հիմքերը սահմանված են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի համապատասխանաբար 62-րդ և 63-րդ հոդվածներով:

 «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 62-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ առ ոչինչ է այն վարչական ակտը, որում առկա են, մասնավորապես՝ հետևյալ ակնառու կոպիտ սխալները.

(…)

դ) ակտով դրա հասցեատիրոջ վրա դրվում է ակնհայտ ոչ իրավաչափ պարտականություն, կամ նրան տրամադրվում է ակնհայտ ոչ իրավաչափ իրավունք:

Նույն հոդվածի 2–րդ կետի համաձայն՝ առ ոչինչ վարչական ակտն ընդունման պահից իրավաբանական ուժ չունի և ենթակա չէ կատարման կամ կիրառման, իսկ 3-րդ մասի համաձայն՝ առ ոչինչ վարչական ակտի կատարումը կամ կիրառումն առաջացնում է օրենքով սահմանված պատասխանատվություն:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն՝ անվավեր է առ ոչինչ չհանդիսացող այն ոչ իրավաչափ վարչական ակտը, որն ընդունվել է.

-օրենքի խախտմամբ, այդ թվում՝ օրենքի սխալ կիրառման կամ սխալ մեկնաբանման հետևանքով,

-կեղծ փաստաթղթերի կամ տեղեկությունների հիման վրա, կամ եթե ներկայացված փաստաթղթերից ակնհայտ է, որ ըստ էության պետք է ընդունվեր այլ որոշում:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված ոչ իրավաչափ վարչական ակտը կարող է անվավեր ճանաչվել այդ ակտն ընդունող վարչական մարմնի կամ դրա վերադաս մարմնի կողմից, ինչպես նաև դատական կարգով։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած իր որոշումներում անդրադառնալով վերոգրյալ իրավանորմերին, եզրահանգել է, որ ոչ իրավաչափ վարչական ակտերը կարող են հանդես գալ երկու ձևով՝ որպես օրենքին (գերակայող իրավունքին) հակասող և որպես առոչինչ ակտեր:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում ամրագրելով վիճարկման և ճանաչման հայցատեսակները՝ օրենսդիրը սահմանել է անվավեր և առ ոչինչ վարչական ակտերի ոչ իրավաչափ լինելը դատական կարգով հաստատելու երկու եղանակ: Ընդ որում, վիճարկման հայցը քննելիս դատարանը պարտավոր է նախևառաջ անդրադառնալ վարչական ակտի առոչնչության հիմքերի առկայությանը կամ բացակայությանը, քանի որ վարչական ակտի անվավերության նյութաիրավական հիմքերով պայմանավորված՝ անվավեր կարող է ճանաչվել միայն առ ոչինչ չհանդիսացող վարչական ակտը: Այսինքն՝ առ ոչինչ վարչական ակտի վերացման պահանջը չի կարող լինել վիճարկման հայցի առարկա, քանի որ անվավերության հիմքերի պարզման անհրաժեշտությունն առ ոչինչ վարչական ակտի պարագայում բացակայում է: Ավելին, եթե առկա է վարչական ակտի առոչինչ լինելու՝ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 62-րդ հոդվածի 1-ին կետում թվարկված հիմքերից որևէ մեկը, ապա այդ վարչական ակտը չի կարող ճանաչվել անվավեր (Գառնիկ Վերմիշյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/0150/05/16 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.03.2019 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վարչական ակտի առոչինչ լինելու համար էական և անհրաժեշտ պայման է անձի վրա ակնհայտ ոչ իրավաչափ պարտականություն դնելը, կամ անձին ակնհայտ ոչ իրավաչափ իրավունք տրամադրելը: Այսինքն` անձի վրա դրվող պարտականությունը կամ անձին տրամադրվող իրավունքը պարտադիր կերպով պետք է լինի ակնհայտ ոչ իրավաչափ: Հետևաբար վարչական ակտով անձի վրա նույնիսկ «ոչ իրավաչափ» պարտականություն դնելը կամ անձին «ոչ իրավաչափ» իրավունք տրամադրելը, որը կարող է պարզվել այդ վարչական ակտի վիճարկման վարույթում, դեռևս բավարար չէ վարչական ակտն առոչինչ դիտելու համար: Այսինքն` վարչական ակտի առոչինչ լինելը հաստատված համարելու համար անհրաժեշտ է, որ դրանով տրամադրված իրավունքը կամ դրված պարտականությունը առերևույթ ոչ իրավաչափ լինի, իսկ բոլոր այն դեպքերում, երբ վիճարկվում է վարչական ակտի հիմքում դրված հանգամանքների հավաստիությունը կամ կիրառված նորմերի սխալ կիրառելիությունը կամ մեկնաբանությունը, ապա նման վարչական ակտը չի կարող դիտվել առոչինչ, այլ այն կարող է ճանաչվել անվավեր, այլ այն կարող է ճանաչվել անվավեր (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Սպանդարյանի 1 հարկային տեսչությունն ընդդեմ «Նովռոսինվեստ» ՍՊԸ-ի` թիվ ՎԴ/0562/05/09 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 12.03.2010 թվականի որոշումը, «Տավրոս-66» ֆիրմա ՍՊԸ-ն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Մաշտոցի հարկային տեսչության և ՀՀ ֆինանսների նախարարության թիվ ՎԴ/7157/05/08 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 12.03.2010 թվականի որոշումը, Ժիրայր Զոհրաբյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի աշխատակազմի Արարատի մարզային ստորաբաժանման, Աննա Զոհրաբյանի, երրորդ անձ ՀՀ Արարատի մարզի Գոռավանի գյուղական համայնքի թիվ ՎԴ3/0233/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2017 թվականի որոշումը):

Նախկինում կայացրած որոշումներում անդրադառնալով նաև «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի վերլուծությանը՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ օրենսդիրը ոչ իրավաչափ է դիտում այն վարչական ակտը, որն ընդունվել է օրենքի սխալ կիրառման կամ սխալ մեկնաբանման հետևանքով, կամ եթե ներկայացվել են այնպիսի փաստաթղթեր, որոնցից ակնհայտ է, որ ըստ էության տվյալ վարչական ակտով պետք է ընդունվեր այլ որոշում։ Այսինքն՝ վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու համար պետք է առկա լինի հետևյալ հիմքերից որևէ մեկը, այն է՝

«ա» վարչական ակտն ընդունվել է օրենքի սխալ կիրառմամբ, կամ

«բ» վարչական ակտն ընդունվել է օրենքի սխալ մեկնաբանմամբ, կամ

«գ» ներկայացված փաստաթղթերից ակնհայտ է, որ վարչական ակտով պետք է ընդունվեր այլ որոշում: Ընդ որում, վարչական ակտի ոչ իրավաչափ՝ անվավեր լինելու հանգամանքը ճանաչվում է ինչպես այդ ակտն ընդունող վարչական մարմնի կամ դրա վերադաս մարմնի կողմից, այնպես էլ դատական կարգով (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն ընդդեմ Կամո Պետրոսյանի, «Դինո Գոլդ Մայնինգ Քամփնի» ՓԲԸ-ի թիվ ՎԴ1/0143/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.04.2012 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ևս մեկ անգամ ընդգծել, որ օրենսդիրը, որպես դատական կարգով վարչական ակտերից անձանց իրավական պաշտպանության միջոց, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանել է երկու առանձին հայցատեսակ՝ վիճարկման և ճանաչման հայցերը, որոնցից առաջինն ուղղված է դատական կարգով վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մասնակի վերացնելուն, իսկ երկրորդը՝ օրենքով նախատեսված համապատասխան հիմքերի առկայությունը փաստելուն և դրա հիմքով վարչական ակտի դատական կարգով առոչինչ լինելը ճանաչելուն: Ընդ որում, նշված հայցատեսակներն իրենց մեջ ներառում են միմյանց բացառող տարրեր: Մասնավորապես վիճարկման հայցի առարկա կարող է լինել միայն այն վարչական ակտը, որն առ ոչինչ չէ: Այլ կերպ ասած՝ վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու հանգամանքն ինքնին բացառում է վիճարկման հայցի հարուցումը և հետագա քննությունը: Համապատասխանաբար վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու հիմքերի առկայության պարագայում վարչական ակտի օրենքին համապատասխանությունը չի կարող քննարկման առարկա դառնալ վիճարկման հայցի շրջանակներում, քանի որ ընդունման պահից իրավաբանական ուժ չունեցող և կատարման կամ կիրառման ոչ ենթակա վարչական ակտի օրենքին համապատասխանելն այլևս որևէ նշանակություն չի կարող ունենալ:

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վարչական ակտի առ ոչինչ լինելը հաստատված համարելու համար անհրաժեշտ է, որ դատական կարգով հաստատվի «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված պայմաններից որևէ մեկի առկայությունը, սույն գործի փաստերի հաշվառմամբ նաև անձի վրա ակնհայտ ոչ իրավաչափ պարտականություն դնելը, կամ անձին ակնհայտ ոչ իրավաչափ իրավունք տրամադրելը, իսկ բոլոր այն դեպքերում, երբ վիճարկվում է վարչական ակտի հիմքում դրված հանգամանքների հավաստիությունը կամ կիրառված նորմերի սխալ կիրառելիությունը կամ մեկնաբանությունը, ապա նման վարչական ակտը չի կարող դիտվել առոչինչ, այլ այն կարող է ճանաչվել անվավեր:

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ 31.10.2018 թվականին ՀՀ վարչական դատարան է մուտքագրվել Կոոպերատիվի սնանկության գործով կառավարչի` 29.10.2018 թվականին փոստի միջոցով ներկայացված հայցադիմումը, որով Կոոպերատիվի սնանկության գործով կառավարիչը պահանջել է անվավեր ճանաչել Երևան քաղաքի Գ. Հովսեփյան փողոցի թիվ 24/3 շենքի թիվ 2, թիվ 6, թիվ 10, թիվ 13, թիվ 19, թիվ 48, թիվ 49, թիվ 54, թիվ 60, թիվ 68, թիվ 69 բնակարանների նկատմամբ Կադաստրի կողմից Հրաչյա Յարմագյանի, Խաչատուր, Ազատուհի, Տիգրանուհի Երմագյանների անվամբ կատարված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումները կամ ճանաչել դրանց առ ոչինչ լինելը (հատոր 1-ին, գ.թ. 2-8):

ՀՀ վարչական դատարանի 03.12.2018 թվականի որոշմամբ Կոոպերատիվի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանի կողմից ներկայացված` բաց թողնված դատավարական ժամկետը հարգելի համարելու մասին միջնորդությունը բավարարվել է, և հայցադիմումն ընդունվել է վարույթ:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանը, մերժելով երրորդ անձանց վերաքննիչ բողոքը, ըստ էության հիմնավոր է համարել Դատարանի պատճառաբանությունները:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 10.11.2020 թվականի որոշմամբ վճռաբեկ բողոքը բավարարվել է, ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.03.2019 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը մերժելու մասին» որոշումը վերացվել է և կայացվել է նոր դատական ակտ. բաց թողնված դատավարական ժամկետը հարգելի համարելու միջնորդությունը բավարարելու մասով վերացվել է ՀՀ վարչական դատարանի 03.12.2018 թվականի «Բաց թողնված դատավարական ժամկետը հարգելի համարելու միջնորդությունը բավարարելու և հայցադիմումը վարույթ ընդունելու մասին» որոշումը:

ՀՀ վարչական դատարանի 27.01.2021 թվականի որոշմամբ՝ սեփականության իրավունքի պետական գրանցումներն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասով գործի վարույթը կարճվել է:

Դատարանը, քննելով վարչական ակտերի առոչինչ լինելը ճանաչելու պահանջների մասին հայցվորի պահանջի հիման վրա հարուցված գործը, 16.04.2021 թվականի վճռով հայցը բավարարել է՝ գտնելով, որ Կադաստրի կողմից Երևան քաղաքի Գ. Հովսեփյան փողոցի 24/3-րդ շենքի թիվ 10 բնակարանի, թիվ 60 և թիվ 69 ձեղնահարկերի նկատմամբ Տիգրանուհի Երմագյանի անվամբ, թիվ 6 բնակարանի նկատմամբ Խաչատուր Երմագյանի անվամբ, թիվ 13, թիվ 19, թիվ 49, թիվ 54 բնակարանների նկատմամբ Ազատուհի Երմագյանի անվամբ, թիվ 2, թիվ 48, թիվ 68 բնակարանների նկատմամբ Հրաչյա Յարմագյանի անվամբ 31.01.2011 թվականին կատարվել են սեփականության իրավունքի պետական գրանցումներ՝ գրանցման հիմքում որպես իրավահաստատող փաստաթուղթ դնելով Կոոպերատիվի անդամների ԱՄՆ, Կալիֆորնիա նահանգ, ք. Գլենդել, 16.12.2010 թվականի արտահերթ ընդհանուր ժողովի նիստի թիվ 8 արձանագրությունից կատարված թիվ 7, թիվ 8, թիվ 9 և թիվ 10 քաղվածքները: Վերոնշյալ՝ թիվ 8 արձանագրությամբ, որի հիման վրա տրվել էին քաղվածքներ, արձանագրվել է, որ տեղի է ունեցել Կոոպերատիվի անդամների արտահերթ ընդհանուր ժողով, որի ընթացքում որոշվել է Կոոպերատիվի անդամներ Տիգրանուհի Երմագյանի, Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի՝ Կոոպերատիվից դուրս գալու դիմումները բավարարել և վերջիններիս հատկացնել վերոնշյալ բնակարանները (ձեղնահարկերը): Վերոնշյալ անշարժ գույքերի սեփականության իրավունքի պետական գրանցման վկայականներում այլ իրավահավաստող փաստաթղթի, մասնավորապես՝ վերոնշյալ անշարժ գույքերի համար փայավճարը լրիվ վճարված լինելու վերաբերյալ ապացույցների հղում կատարված է: Սույն վարչական գործում առկա՝ պատասխանող Կադաստրի կողմից ներկայացված վերոնշյալ անշարժ գույքերի կադաստրային գործերում ևս այդպիսի ապացույցներ առկա չեն:

Դատարանն արձանագրել է, որ Երևան քաղաքի Գ. Հովսեփյան փողոցի 24/3-րդ շենքի թիվ 10 բնակարանի, թիվ 60 և թիվ 69 ձեղնահարկերի նկատմամբ Տիգրանուհի Երմագյանի անվամբ, թիվ 6 բնակարանի նկատմամբ Խաչատուր Երմագյանի անվամբ, թիվ 13, թիվ 19, թիվ 49, թիվ 54 բնակարանների նկատմամբ Ազատուհի Երմագյանի անվամբ, թիվ 2, թիվ 48, թիվ 68 բնակարանների նկատմամբ Հրաչյա Յարմագյանի անվամբ 31.01.2011 թվականին կատարվել են սեփականության իրավունքի պետական գրանցումներ՝ առանց անհրաժեշտ իրավահաստատող փաստաթղթերի՝ անշարժ գույքերի համար փայավճարը լրիվ վճարված լինելու վերաբերյալ ապացույցների, հետևաբար այդ գրանցումները կատարելով՝ վարչական ակտի հասցեատերերին տրամադրվել են ակնհայտ ոչ իրավաչափ իրավունքներ:

Վերաքննիչ դատարանը Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի, Տիգրանուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի վերաքննիչ բողոքը մերժել է և Դատարանի վճիռը թողել անփոփոխ՝ համաձայնելով Դատարանի պատճառաբանությունների և եզրահանգումների հետ։

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով սույն վարչական գործի փաստերին և ստորադաս դատարանների պատճառաբանությունների հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Տվյալ դեպքում վարչական ակտերն առոչինչ ճանաչելու պահանջի հիմքում հայցվորը դրել է այն փաստական հանգամանքները, որ սույն գործով վիճարկվող ակտերի սեփականության իրավունքների գրանցման ժամանակ Կադաստրը չի պահանջել ներկայացնել փայաբաժինը վճարելը հիմնավորող փաստաթուղթ: Հայցվորի պնդմամբ Կադաստրը պետք է առաջնորդվեր այդ կանխավարկածով, որ վճարումը տեղի չի ունեցել և գրանցումները չպետք է կատարեր, քանի դեռ չեն ներկայացվել վճարումը հիմնավորող փաստաթղթեր: Մինչդեռ Կադաստրը գրանցել է երրորդ անձանց իրավունքներն առանց վճարումը հիմնավորող փաստաթղթերի առկայության՝ դրանով իսկ թույլ տալով մի շարք իրավական նորմերի խախտում, հետևաբար Կադաստրի կողմից երրորդ անձանց սեփականության իրավունքների գրանցումը համարվում է ոչ իրավաչափ:

Հայցվորը պնդել է նաև, որ Կադաստրը պարտավոր էր չիրականացնել սեփականության իրավունքի պետական գրանցումները, ինչը չի կատարել՝ արդյունքում առանց բավարար հիմքերի Կոոպերատիվին զրկելով վիճահարույց բնակարանների նկատմամբ սեփականության իրավունքից: Փաստորեն գրանցումները կատարվել են գրանցման ներկայացման համար պահանջվող պարտադիր փաստաթղթի բացակայության պայմաններում, ինչը նշանակում է, որ վիճահարույց բնակարանների նկատմամբ Տիգրանուհի Երմագյանի, Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի անվամբ իրականացված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումներն իրականացվել են օրենքի խախտմամբ:

Միաժամանակ հայցվորը չի բացառել վիճահարույց վարչական ակտերի առ ոչինչ վարչական ակտին բնորոշ հատկանիշներ պարունակելու հանգամանքը, քանի որ վիճահարույց բնակարանների նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցումներ կատարելիս առնվազն Կադաստրի համար ակնհայտ էր, որ Կոոպերատիվի ընդհանուր ժողովի ենթադրյալ որոշումներից քաղվածքներն օբյեկտիվորեն անձանց իրավունքների մասին վկայող փաստաթղթեր չեն, ինչն էլ նշանակում է, որ պատասխանողը կարող էր գիտակցել, որ երրորդ անձանց տրամադրում է ակնհայտորեն ոչ իրավաչափ իրավունք, ինչը «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի «դ» կետով հանգեցնում է վարչական ակտերի առ ոչնչությանը:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ, 24-րդ հոդվածների, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 120-րդ, 180-րդ հոդվածների, «Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի տարածքային ստորաբաժանումներում գործավարության կազմակերպման հրահանգը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի 16.04.2002 թվականի թիվ 245-Կ հրամանի, մասնավորապես դրա 12-րդ կետի վկայակոչմամբ հայցվորը փաստարկել է, որ օրենքով հստակ սահմանվել են այն փաստաթղթերը, որոնք կարող էին հիմք համարվել իրավունքների գրանցման համար և որևէ այլ իրավական նորմ չկա, որը թույլ կտար Կադաստրին միայն Կոոպերատիվի ժողովի որոշում կամ որոշման քաղվածք ներկայացնելու պարագայում իրականացնել իրավունքի գրանցում:

Վերոգրյալ հիմնավորումներով հայցվորը պահանջել է ճանաչել Երևան քաղաքի Գ. Հովսեփյան փողոցի 24/3-րդ շենքի Տիգրանուհի Երմագյանի անվամբ թիվ 10 բնակարանի, թիվ 60 և թիվ 69 ձեղնահարկերի, Խաչատուր Երմագյանի անվամբ թիվ 6 բնակարանի, Ազատուհի Երմագյանի անվամբ թիվ 13, թիվ 19, թիվ 49, թիվ 54 բնակարանների, Հրաչյա Յարմագյանի անվամբ թիվ 2, թիվ 48, թիվ 68 բնակարանների նկատմամբ Կադաստրի կողմից 31.01.2011 թվականին իրականացված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումների առ ոչինչ լինելը:

ՀՀ սահմանադրական դատարանն իր 04.02.2014 թիվ ՍԴՈ-1137 որոշմամբ իրավական դիրքորոշում է արտահայտել այն մասին, որ «(…) ի տարբերություն վարչական ակտի անվավերության, վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու հանգամանքը պայմանավորված է ակնառու կոպիտ սխալներով, որոնք ի հայտ են գալիս առանց տվյալ վարչական ակտի իրավաչափությունը հատուկ ընթացակարգով ստուգելու և գնահատելու անհրաժեշտության և բացառում են տվյալ ակտի առ ոչինչ լինելու վերաբերյալ հնարավոր վեճերը, (…) ի տարբերություն առ ոչինչ չհանդիսացող մյուս ոչ իրավաչափ վարչական ակտերի, առ ոչինչ վարչական ակտերն այդպիսին են հանդիսանում հենց օրենքի ուժով, ինչն իրավունքի սուբյեկտին չի պարտադրում բողոքարկել նման վարչական ակտերը և դրա արդյունքում ունենալ վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու հանգամանքի հաստատման վերաբերյալ իրավասու մարմինների կողմից կայացված որոշում, հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով առ ոչինչ վարչական ակտի կատարումը կամ կիրառումն առաջացնում է օրենքով սահմանված պատասխանատվություն»:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում հայցվորի կողմից փաստացի վիճարկվել է վարչական ակտի հիմքում դրված հանգամանքների հավաստիությունը, ինչպես նաև կիրառված նորմերի սխալ կիրառելիությունը կամ մեկնաբանությունը: Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ վարչական ակտի առ ոչինչ լինելու հանգամանքը հայցվորն ինքը պայմանավորել է ոչ թե ակնառու կոպիտ սխալներով, որոնք ի հայտ են գալիս առանց վարչական ակտերի իրավաչափությունը հատուկ ընթացակարգով ստուգելու և գնահատելու, այլ այնպիսի հանգամանքներով, որոնց ազդեցությունը վարչական ակտի իրավաչափության վրա ենթակա է ստուգման և գնահատման հատուկ ընթացակարգով, ուստի ՀՀ սահմանադրական դատարանի որոշմամբ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախկինում կայացված որոշումներում և սույն որոշմամբ արտահայտած իրավական դիրքորոշումների հաշվառմամբ այդ վարչական ակտերը չեն կարող դիտվել առոչինչ, այլ դրանք կարող են ճանաչվել անվավեր: Ընդ որում, հատկանշական է նաև այն հանգամանքը, որ հայցվորի կողմից ի սկզբանե ներկայացված է եղել նաև վիճարկման հայց, որով վերջինս պահանջել է միևնույն հիմնավորումներով անվավեր ճանաչել հիշյալ գրանցումները, սակայն այդ մասով սույն գործի վարույթը կարճվել է՝ վիճարկման հայց ներկայացնելու համար օրենքով նախատեսված ժամկետը բաց թողնված լինելու պատճառաբանությամբ:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հայցվորի կողմից վարչական ակտն առոչինչ ճանաչելու պահանջի հիմքում դրված հիմնավորումները ոչ թե վարչական ակտն առ ոչինչ ճանաչելու, այլ անվավեր ճանաչելու հիմքեր են, քանի որ տվյալ դեպքում վարչական ակտով անձի վրա նույնիսկ «ոչ իրավաչափ» պարտականություն դնելը կամ անձին «ոչ իրավաչափ» իրավունք տրամադրելը կարող է պարզվել այդ վարչական ակտի վիճարկման վարույթում: Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում առկա չեն «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 62-րդ հոդվածով նախատեսված վարչական ակտն առ ոչինչ ճանաչելու հիմքերը, ուստի Կոոպերատիվի սնանկության գործերով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանի հայցը ենթակա էր մերժման, ինչն անտեսվել է ստորադաս դատարանների կողմից:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ տվյալ դեպքում բացակայել են Երևան քաղաքի Գ. Հովսեփյան փողոցի 24/3-րդ շենքի Տիգրանուհի Երմագյանի անվամբ թիվ 10 բնակարանի, թիվ 60 և թիվ 69 ձեղնահարկերի, Խաչատուր Երմագյանի անվամբ թիվ 6 բնակարանի, Ազատուհի Երմագյանի անվամբ թիվ 13, թիվ 19, թիվ 49, թիվ 54 բնակարանների, Հրաչյա Յարմագյանի անվամբ թիվ 2, թիվ 48, թիվ 68 բնակարանների նկատմամբ Կադաստրի կողմից 31.01.2011 թվականին իրականացված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումների առ ոչինչ ճանաչելու հիմքերը, ինչն ինքնին բավարար է հայցվորի պահանջը մերժելու համար, Վճռաբեկ դատարանն այլևս չի անդրադառնում վճռաբեկ բողոքի մյուս հիմքերին և հիմնավորումներին, քանի որ դրանք վերաբերում են վարչական ակտի անվավերությանը, ուստի սույն գործի քննության համար որևէ նշանակություն չունեն:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի առաջին հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի վերոգրյալ հոդվածով ամրագրված` անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր: Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախuերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախuերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի՝ սույն հայցը հարուցելու պահին գործող խմբագրությամբ 22-րդ հոդվածի «իա.1» կետի համաձայն` դատարաններում պետական տուրքի վճարումից ազատվում են սնանկության կառավարիչները` «Սնանկության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով սահմանված իրենց լիազորությունների շրջանակներում դատարաններ ներկայացվող հայցադիմումների, դիմումների, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար:

«Սնանկության մասին» օրենքի՝ սույն հայցը հարուցելու պահին գործող խմբագրությամբ 29-րդ հոդվածի 1-ին մասի «գ» կետի համաձայն՝ սնանկության վերաբերյալ գործով նշանակված կառավարիչը՝ պարտապանի անունից դիմում է դատարաններ` դատական կարգով լուծում պահանջող հարցերով, ներգրավվում է պարտապանի այն դատավարություններում, որոնցում վերջինս հանդես է գալիս որպես հայցվոր, պատասխանող կամ վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձ, առանց լիազորագրի հանդես է գալիս պարտապանի անունից:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ նույն օրենքով սահմանված իր լիազորությունների շրջանակներում դատարաններ ներկայացվող հայցադիմումների, դիմումների, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար կառավարիչն ազատվում է պետական տուրքի վճարումներից:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի՝ մինչև 15.04.2020 թվականը գործող խմբագրության համաձայն՝ նույն օրենքով սահմանված լիազորություններն իրականացնելիս կառավարիչը գործում է պարտապանի անունից և իր պատասխանատվությամբ:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Կոոպերատիվի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանը «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի՝ սույն հայցը հարուցելու պահին գործող խմբագրությամբ 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի «իա.1» կետի ուժով ազատված է սույն գործով հայցադիմում ներկայացնելու, ինչպես նաև դատական բողոքարկման բոլոր փուլերում պետական տուրքի վճարման պարտականությունից:

Այս եզրահանգման համար Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի՝ սույն հայցը հարուցելու պահին գործող խմբագրությամբ 22-րդ հոդվածի 1-ին մասի «իա.1» կետի այն մեկնաբանությունը, համաձայն որի՝ կառավարիչներն ազատված են դատական բողոքարկման բոլոր փուլերում պետական տուրքի վճարման պարտականությունից, հետևաբար չեն կարող կրել պետական տուրք վճարելու կամ վճարված կամ վճարման ենթակա պետական տուրքի գումարները փոխհատուցելու պարտականություն՝ թե՛ դատարանում, թե՛ դատական բողոքարկման փուլերում՝ անկախ գործի ելքից (տե´ս, Գագիկ Ավետիսյանն ընդդեմ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության թիվ ՎԴ/1390/05/17 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.11.2018 թվականի որոշումը):

Վկայակոչված իրավակարգավորումներից հետևում է, որ պարտապանի սնանկ ճանաչվելուց հետո պարտապանի անունից դատարան հայց ներկայացնելու իրավունքն իրացնում է վերջինիս կառավարիչը, որը «Սնանկության մասին» օրենքի՝ սույն հայցը հարուցելու պահին գործող խմբագրությամբ 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասի հիմքով ազատված է դատարաններ ներկայացվող հայցադիմումների, դիմումների, վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար սահմանված պետական տուրքի վճարումներից: Օրենսդրական նման կարգավորման հիմքում, ըստ էության, ընկած է այն տրամաբանությունը, որ կառավարիչը հայց հարուցում կամ պարտապանի մասնակցությամբ դատավարություններին ներգրավվում է պարտապանի անունից, հետևաբար՝ նրա վրա պետական տուրքի վճարման պարտականություն չի կարող դրվել այլ անձի իրավունքներն ու օրինական շահերն ի պաշտոնե իրականացնելու համար: Նման եզրահանգումը պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ պետությունը, որպես անձի հիմնարար իրավունք հռչակելով դատական պաշտպանության իրավունքը, կոնկրետ երաշխիքներ է նախատեսում այդ իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար՝ ընդ որում, որոշակի խումբ անձանց համար սահմանելով նաև հավելյալ երաշխիքներ, ինչպես օրինակ՝ պետական տուրքի վճարումից ազատումն է (տե´ս, «Կոնվերս բանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ «Լուս Ընդ Լի Պրոֆ» ՍՊԸ-ի, Վարդան, Վլադիմիր, Վարսենիկ Քերոբյանների, Արման Մուշեղյանի, Լիլիա Գրիգորյանի, Էմմա Միրզոյանի թիվ ԿԴ1/1081/02/17 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 04.06.2021 թվականի որոշումը):

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով Կոոպերատիվի կառավարիչը պարտավոր չէ հատուցել վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի գումարը, որոնց վճարումից Կոոպերատիվի սնանկության գործով կառավարիչն ազատված է օրենքի ուժով:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը և նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ Խաչատուր Երմագյանը, Ազատուհի Երմագյանը, Տիգրանուհի Երմագյանը և Հրաչյա Յարմագյանը տվյալ դեպքում վճռաբեկ բողոքի համար վճարել են օրենքով սահմանված չափով պետական տուրքը, հետևաբար ներկայացված բողոքը բավարարվելու պայմաններում վերջինների կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված։

Անդրադառնալով փաստաբանական ծառայության պայմանագրով նախատեսված գումարը հայցվորի կողմից հատուցման ենթակա հարցին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներում արձանագրել է, որ պետական տուրքի վճարումից ազատված սուբյեկտը իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի (17.06.1998 թվականին ընդունված, 01.01.1999 թվականին ուժի մեջ մտած և 09.04.2018 թվականին ուժը կորցրած) 73-րդ հոդվածի հիմքով պետք է կրի մյուս կողմի կրած դատական ծախսերը փոխհատուցելու պարտականություն: Նման մոտեցումը բխում է կողմերի իրավահավասարության սկզբունքից և կոչված է կանխելու պետական տուրքի վճարումից ազատված սուբյեկտի կողմից իր դատավարական իրավունքների անբարեխիղճ իրականացման արդյունքում մյուս կողմին հնարավոր պատճառվելիք վնասները: Ավելին, կառավարչի պարագայում նշված եզրահանգումը հիմնավորվում է նաև «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 29-րդ հոդվածի 3-րդ մասի իրավակարգավորմամբ, ըստ որի՝ նույն օրենքով սահմանված լիազորություններն իրականացնելիս կառավարիչը գործում է պարտապանի անունից և իր պատասխանատվությամբ: Հետևաբար, թեև կառավարիչը հայցը հարուցում է պարտապանի անունից, այնուամենայնիվ, նման հայց հարուցելու կամ այլ դատավարական գործողություններ իրականացնելու հիմքերն ու անհրաժեշտությունը գնահատում է իր իսկ հայեցողությամբ, ուստիև պետք է պատասխանատվություն կրի դրանց արդյունքում այլ անձանց կրած դատական ծախսերի փոխհատուցման համար (տե՛ս, օրինակ` Գևորգ Աֆանդյանի սնանկության գործով կառավարիչ Հովհաննես Թոռչյանն ընդդեմ Վահե Աֆանդյանի թիվ ԵԿԴ/0298/02/16 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 30.07.2018 թվականի որոշումը, Արթուր Բադալյանի սնանկության գործով կառավարիչ Գևորգ Ավագյանն ընդդեմ Սեդա Մելիք-Թանգյանի, երրորդ անձ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ԵԿԴ/0598/02/16 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2017 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով պետական տուրքից բացի, բողոք բերող անձանցից Հրաչյա Յարմագյանը կատարել է նաև այլ դատական ծախս, որպիսին է հանդիսանում փաստաբանական ծառայության պայմանագրով նախատեսված գումարը։ 

Այսպես․ գործի նյութերում առկա է Հրաչյա Յարմագյանի և Այգուլ Կարապետյանի (Պատվիրատու կամ Պատվիրատուներ) և «Ամիրխանյան և Հովհաննիսյան փաստաբանական գրասենյակ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության (Կատարող) միջև 20․01․2019 թվականին կնքված «Փաստաբանական ծառայություն մատուցելու վերաբերյալ» պայմանագիր (հատոր 5-րդ, գ․թ․ 37-39), որի 2․1 կետի համաձայն՝ կողմերի համաձայնությամբ նույն պայմանագրի շրջանակներում Կատարողը թիվ ՎԴ/10906/05/18 և թիվ ՎԴ/12298/05/18 վարչական գործերով պարտավորվում է՝ 1) ՀՀ վարչական դատարանում ներկայացնել Պատվիրատուների շահերը, մասնակցել դատական նիստերին, կատարել այլ դատավարական գործողություններ, 2) ներկայացնել Պատվիրատուների շահերը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանում, 3) ներկայացնել Պատվիրատուների շահերը ՀՀ վճռաբեկ դատարանում։

«Փաստաբանական ծառայություն մատուցելու վերաբերյալ» վերոգրյալ պայմանագրի 4․1 կետի համաձայն՝ կողմերի համաձայնությամբ նույն պայմանագրի 2․1 կետի 1-ին ենթակետով սահմանված ծառայությունների գինը յուրաքանչյուր գործով կազմում է 200․000 ՀՀ դրամ։

Տվյալ դեպքում հաշվի առնելով սույն գործի բարդությունը, փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալը, նմանատիպ գործերով պրակտիկայում ընդունված փաստաբանական ծառայության մատուցման դիմաց վճարվող գումարի չափը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ փաստաբանական ծառայության մատուցման համար Հրաչյա Յարմագյանի կողմից կրած դատական ծախսը, այն է՝ փաստաբանական ծառայության պայմանագրով նախատեսված 200.000 ՀՀ դրամը՝ որպես փաստաբանի խելամիտ վարձատրության գումար, ենթակա է հատուցման Կոոպերատիվի սնանկության գործերով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանի կողմից:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 17.01.2022 թվականի որոշումը և փոփոխել այն՝ «Նորք-Մար Սուիթ» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային սպառողական կոոպերատիվի սնանկության գործերով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանի հայցն ընդդեմ ՀՀ կադաստրի կոմիտեի, մասնակցությամբ՝ երրորդ անձինք Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի, Տիգրանուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի՝ Երևանի Գ.Հովսեփյան փողոցի 24/3-րդ շենքի թիվ 10, թիվ 60, թիվ 69, թիվ 6, թիվ 13, թիվ 19, թիվ 49, թիվ 54, թիվ 2, թիվ 48, թիվ 68 բնակարանների նկատմամբ պատասխանողի կողմից համապատասխանաբար Տիգրանուհի Երմագյանի, Խաչատուր Երմագյանի, Ազատուհի Երմագյանի և Հրաչյա Յարմագյանի անվամբ 2011 թվականին իրականացված սեփականության իրավունքի պետական գրանցումների առ ոչինչ լինելը ճանաչելու պահանջների մասին, մերժել:

2. Պետական տուրքի մասով դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:

«Նորք-Մար Սուիթ» բնակարանաշինարարական ոչ առևտրային սպառողական կոոպերատիվի սնանկության գործերով կառավարիչ Հովհաննես Եղյանից հօգուտ Հրաչյա Յարմագյանի բռնագանձել 200․000 ՀՀ դրամ, որպես փաստաբանական ծառայության մատուցման համար կրած դատական ծախսի գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող	Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող	Մ. Դրմեյան Ս. Անտոնյան
	Ա. Բարսեղյան
	Հ. ԲԵԴևՅԱՆ
	Ս. Միքայելյան
	Ա. Մկրտչյան
	Տ. Պետրոսյան
	Է. Սեդրակյան

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 23 օգոստոսի 2022 թվական: