2021 թվականի նոյեմբերի 18-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 25.03.2021 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի (այսուհետ` Հանձնաժողով) ընդդեմ «ԱՆԻ» բաց բաժնետիրական ընկերության (այսուհետ` Ընկերություն), երրորդ անձինք՝ «ԷՐՍՏԵԴ», «ԼԱՅԹԷԿՈ» և «ՖԵՆՀԱԼ» սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունների (այսուհետ` Կազմակերպություններ)՝ լիցենզիայի գործողությունը դադարեցնելու պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Հանձնաժողովը պահանջել է դադարեցնել Ընկերության էլեկտրական էներգիայի (հզորության) արտադրության թիվ 0322 լիցենզիայի գործողությունը։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ռ. Մաքեյան) (այսուհետ` Դատարան) 24.10.2019 թվականի որոշմամբ վարչական գործի վարույթը կարճվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 25.03.2021 թվականի որոշմամբ Հանձնաժողովի և Կազմակերպությունների վերաքննիչ բողոքները մերժվել են և Դատարանի որոշումը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Հանձնաժողովը (ի պաշտոնե ներկայացուցիչ՝ Գ. Բաղրամյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Ընկերությունը (ներկայացուցիչ՝ Ա․ Հարությունյան):

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ, 79-րդ, 80-րդ հոդվածները, «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, որոնց կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

1) Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված ժամկետը սկսել է հոսել 05.06.2019 թվականից, երբ Հանձնաժողովը համապատասխան լսումից հետո կոլեգիալ կազմով հաստատել է համապատասխան տեղեկատվության խեղաթյուրման հայտնաբերման փաստը, որպիսի պարագայում Հանձնաժողովը Դատարան է դիմել օրենքով սահմանված ժամկետի շրջանակում, հետևաբար այս առնչությամբ Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումներն անհիմն են։

2) Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը հիմնավորված և պատճառաբանված չէ։ Մասնավորապես, արձանագրելով հանդերձ, որ «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված 15-օրյա ժամկետն իր բնույթով ոչ թե դատավարական ժամկետ է, այլ նյութական իրավունքի նորմով սահմանված ժամկետ և եզրահանգելով, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված ժամկետի բացթողման, դրա վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնելու և համապատասխան հիմքերի պայմաններում այդ ժամկետի վերականգնման վերաբերյալ հայեցակարգը տվյալ դեպքում կիրառելի չէ, քանի որ նշված ժամկետը դատավարական ժամկետ չէ, Վերաքննիչ դատարանը, սակայն, չի հիմնավորել, թե ինչ սկզբունքով ու հիմքով է տարբերակել ժամկետները դատավարական ու նյութական իրավունքով սահմանված ժամկետների, չի կոնկրետացրել, թե վարչական դատարան դիմելու համար սահմանված ժամկետն առհասարակ կարող է դուրս գտնվել դատավարական իրավահարաբերությունների դաշտից ու չհամարվել դատավարական ժամկետ կամ գտնվել այլ իրավական ռեժիմում։ Նյութական իրավունքով սահմանված ժամկետի վերաբերյալ իր եզրահանգումները շարադրելիս Վերաքննիչ դատարանը, որպես ընդհանուր նկատառում, բավարարվել է անհիմն ու կիսատ եզրահանգումներով և չի վերլուծել, թե առհասարակ ինչ իրավական ռեժիմում է գտնվում նյութական իրավունքով նախատեսված՝ դատարան դիմելու ժամկետը, եթե ընդունելի չէ տվյալ ժամկետի՝ դատավարական ժամկետ լինելը։

3) Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ դատավարական ժամկետն օրենքով սահմանված կամ դատարանի կողմից նշանակված որոշակի ժամանակամիջոցն է, որի ընթացքում դատարանը, գործին մասնակցող անձինք և դատավարության մյուս մասնակիցները իրավունք ունեն կամ պարտավոր են իրականացնել որոշակի դատավարական գործողություններ: Դատավարական ժամկետներն ավանդաբար դասակարգվում են տարբեր հիմքերով: Ելնելով սահմանման ձևից՝ դատավարական ժամկետները դասակարգվում են օրենքով սահմանված ժամկետների (կամ օրինական ժամկետներ) և դատարանի կողմից նշանակված ժամկետների (դատական ժամկետներ):

4) Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Հանձնաժողովն իրացրել է դատարան հայց ներկայացնելու՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախանշված դատավարական գործողությունը, հետևաբար եթե անգամ խախտել է նշված դատավարական գործողությունը կատարելու ժամկետը (Հանձնաժողովը միանշանակորեն ժխտում է դա), ապա պետք է հնարավորություն ստանար ներկայացնելու համապատասխան միջնորդություն, ինչպես նախատեսված է դատավարական ժամկետների իրավական ռեժիմի համար։ Ուստի մերժելով սույն գործով Հանձնաժողովի վերաքննիչ բողոքը՝ Վերաքննիչ դատարանը, կոպտորեն խախտել է սահմանադրորեն երաշխավորված արդարադատության մատչելիության ողջ հայեցակարգը, ինչպես նաև հակասել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մի շարք նախադեպային որոշումներով արտահայտած դիրքորոշմանը։

Վերաքննիչ դատարանի իրավական դիրքորոշումն այն մասին, որ դատարան դիմելու ժամկետի հարցը այլ դատավարական գործողություններ կատարելուց, այդ թվում՝ վկաներին հարցաքննելուց հետո քննարկելով, Դատարանը չի հակասել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված որևէ հայեցակարգի վարչական արդարադատության նպատակներին հասնելու տեսանկյունից, չի համապատասխանում գործի դատական քննությունը ողջամիտ ժամկետում և արդյունավետորեն կազմակերպելու առանցքային ու սկզբունքային նշանակություն ունեցող կանոններին։

Մասնավորապես, չնայած այն հանգամանքին, որ Հանձնաժողովի կողմից հայցի ներկայացման ժամկետի ենթադրյալ խախտման մասին հարցը բարձրացվել է հայցադիմումով, ապա գործով կայացած հենց առաջին նիստի ժամանակ, այդուհանդերձ Դատարանը որոշել է չանդրադառնալ գործի վարույթը կարճելու վերը նշված հիմքի առկայության գնահատման հարցին և որոշել է շարունակել գործի քննությունը՝ Հանձնաժողովից պահանջելով ապացույցներ ներկայացնել գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին, որոնք վերջինս պետք է ստանար ՀՀ կադաստրի կոմիտեից, ներգրավել է վկաներ, ինչպես նաև հայտնել է Կայանի կառուցման նախագծի տեքստի՝ հայերեն թարգմանության անհրաժեշտության մասին։ Այնուհետև, շուրջ մեկուկես ամիս հետո անցկացված հաջորդ դատական նիստում՝ շարունակելով գործով ապացույցների հետազոտումը, լսելով հրավիրված վկաներին ու կողմերին գործի հանգամանքների հետ կապված հարցերի վերաբերյալ, և արդյունքում, երբ ձեռք բերված ապացույցների համակցությամբ, այդ թվում՝ վկաների ցուցմունքներով, ըստ էությա հավաստվել է «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված՝ լիցենզիայի գործողությունը դադարեցնելու համար անհրաժեշտ հիմքի առկայության փաստը, միանգամայն ոչ կանխատեսելի գործելաոճով հայտարարել է գործի վարույթը կարճելու մասին և ավարտել դատական նիստը։

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 25.03.2021 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վարչական դատարան՝ նոր քննության։

2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.

Հանձնաժողովի պնդումն առ այն, որ Շիրակի մարզի Ամասիա համայնքի ղեկավարի 16.05.2019 թվականի թիվ 0-25/191-19 գրությունը չէր կարող ինքնին հանդիսանալ անվերապահ հիմք և այդ փաստին եզրահանգելու համար պահանջվում էր Հանձնաժողովի կողմից կոլեգիալ որոշում ընդունել, անտրամաբանական է և ոչ իրավաչափ։

Հանձնաժողովն այն մարմինը չէ, որը կարող է լուծել խեղաթյուրված տեղեկատվության հիմքով լիցենզիայի դադարեցման հարցը, այդպիսի լիազորությամբ օժտված է միայն դատարանը, ուստի 24.05.2019 թվականին համայնքի պատասխանը ստանալուց հետո Հանձնաժողովը պետք է դատարան դիմելու կամ չդիմելու կապակցությամբ իր աշխատանքներն այնպես կազմակերպեր, որպեսզի ապահովեր օրենքով իմպերատիվ սահմանված 15-օրյա ժամկետը։

Այսինքն, Դատարանի կողմից Հանձաժողովի համար խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու օր առնվազն 24.05.2019 թվականը մատնանշելը և այդ օրվանից սկսած 15-օրյա ժամկետ հաշվարկելը իրավաչափ է և բխում է առկա կարգավորումներից, ուստի Հանձնաժողովի բողոքը ենթակա է մերժման։

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Հանձնաժողովի 15.07.2009 թվականի թիվ 375Ա որոշմամբ բավարարվել է Ընկերության ներկայացրած հայտը և տրամադրվել է ՀՀ Շիրակի մարզի Ջրաձոր համայնքում Ախուրյան գետի աջ ափին գտնվող ոռոգման ջրատարի վրա կառուցված «ՋՐԱՁՈՐ» փոքր հիդրոէլեկտրակայանում էլեկտրական էներգիայի արտադրության թիվ 0322 լիցենզիան՝ 15 տարի ժամկետով (չվիճարկվող փաստ).

2) Կազմակերպությունները 26.03.2019 թվականին դիմում են ներկայացրել Հանձնաժողով` խնդրելով քննարկել Ընկերության «ՋՐԱՁՈՐ» փոքր հիդրոէլեկտրակայանում էլեկտրական էներգիայի արտադրության թիվ 0322 լիցենզիան դադարեցնելու խնդիրը (հատոր 1-ին, գ.թ. 46-50).

3) Հանձնաժողովը 05.06.2019 թվականին կայացրել է թիվ 201Ա որոշումը, որով որոշվել է.

«1. Ν0322 լիցենզիայի պայմանների 13-րդ կետի խախտման հիմքով կասեցնել լիցենզիայի գործողությունը` մինչև խախտման պատճառի վերացումը:

 2. Ընդունել ի գիտություն, որ.

1) Հանձնաժողովը «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով թիվ 0322 լիցենզիայի գործողության դադարեցման համար դիմում կներկայացնի Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատարան: (...)» (հատոր 1-ին, գ.թ. 75-84).

4) «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով Ընկերության թիվ 0322 լիցենզիայի գործողության դադարեցման պահանջը Հանձնաժողովի կողմից դատարան է ներկայացվել 20.06.2019 թվականին.

5) Դատարանի 24.10.2019 թվականի որոշմամբ սույն գործի վարութը կարճվել է՝ լիցենզիայի գործողության դադարեցման հայցադիմումն օրենքով սահմանված 15 օրվա ժամկետի խախտմամբ ներկայացված լինելու պատճառաբանությամբ:

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ և 3-րդ կետերի իմաստով, այն է՝ բողոքարկվող դատական ակտում ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի մեկնաբանությունը հակասում է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումների մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը, առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր նշված հոդվածի, ինչպես նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ, 80-րդ, 96-րդ հոդվածների և «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կապակցությամբ:

Միևնույն ժամանակ վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է՝ Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ, 96-րդ հոդվածների, «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցերին.

- օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման դիմում ներկայացնելու համար «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված ժամկետն արդյոք նյութական, թե դատավարական ժամկետ է,

- արդյո՞ք դատարանը կարող է կարճել լիցենզիայի գործողությունը դադարեցնելու պահանջով գործի վարույթը՝ այդ պահանջի մասին հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու օրենքով նախատեսված ժամկետը լրացած լինելու հիմքով այն պայմաններում, երբ հայցվոր կողմին իրական (ռեալ) հնարավորություն չի ընձեռնվել ներկայացնելու դատարան դիմելու համար օրենքով սահմանված և բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ միջնորդություն:

1. ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավարական գործողությունները կատարվում են նույն օրենսգրքով, այլ օրենքներով սահմանված դատավարական ժամկետներում, իսկ դրանց սահմանված չլինելու դեպքում` դատարանի սահմանած ժամկետներում։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավարական ժամկետների ավարտից հետո դատավարության մասնակիցները կորցնում են այդ ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը։

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատավարական ժամկետների ավարտից հետո ներկայացված հայցադիմումների ընդունումը մերժվում է նույն օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի հիմքով, եթե բաց թողնված դատավարական ժամկետները վարչական դատարանի որոշմամբ չեն վերականգնվում։ (...)

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ թեև օրենսդրությամբ տրված չէ դատավարական ժամկետի բնորոշումը, սակայն այն կարելի է դիտարկել որպես օրենքով կամ դատարանի կողմից սահմանված որոշակի ժամանակահատված, որի ընթացքում դատավարության մասնակիցները կարող են իրացնել իրենց դատավարական իրավունքներն ու պարտականությունները: ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով կամ այլ օրենքներով դատավարական գործողությունների կատարման համար ժամկետների սահմանումը և պահպանումը իրավական որոշակիության սկզբունքի պահպանման երաշխիք են, ինչը հնարավորություն է տալիս բոլոր սուբյեկտներին իրենց վարքագիծը համապատասխանեցնել օրենսդրական կարգավորումներին:

Անդրադառնալով դատարանի մատչելիության ժամկետային սահմանափակումներին՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան) արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ ներպետական օրենսդրությամբ սահմանված այդպիսի սահմանափակումները հետապնդում են որոշակի կարևոր նպատակներ, մասնավորապես` իրավական որոշակիության երաշխավորումը, հավանական պատասխանողի պաշտպանությունը ժամկետանց հայցերից: Ըստ Եվրոպական դատարանի՝ նմանատիպ հայցերի դեպքում դժվար կլինի կանխել անարդարությունը, որը կարող է առաջանալ, եթե դատարաններից պահանջվի քննել հեռավոր անցյալում տեղի ունեցած իրադարձություններ այնպիսի ապացույցների հիման վրա, որոնք կարող են լինել ոչ արժանահավատ և ոչ ամբողջական` բավականաչափ ժամանակահատված անցած լինելու պատճառով: Եվրոպական դատարանը գտել է, որ ժամկետային սահմանափակումների առումով պետությունները նույնպես հայեցողական լիազորություն ունեն որոշելու, թե դատարանի մատչելիությունն ինչպես պետք է սահմանափակվի (տե՛ս, Stubbings and others v. The United Kingdom (22083/93, 22095/93) գործով Եվրոպական դատարանի 22.10.1996 թվականի վճիռը, 51-րդ և 55-րդ կետեր):

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ դատավարական գործողություններ կատարելու համար ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով կամ այլ օրենքներով սահմանված ժամկետները բնորոշվում են որպես դատավարական ժամկետներ: Մասնավորապես՝ դատարան հայց ներկայացնելու դատավարական ժամկետն այն ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում շահագրգիռ սուբյեկտները կարող են դիմել դատարան: Այլ կերպ ասած՝ անձանց վարչադատավարական կարգով տրամադրվող իրավական պաշտպանության պայմաններից մեկը նրա կողմից իրավունքի պաշտպանության պահանջ ներկայացնելն է՝ օրենքով սահմանված դատավարական ժամկետի սահմաններում:

Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ նյութական ժամկետների համեմատ դատավարական ժամկետների գլխավոր առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ դրանք սահմանում են կոնկրետ դատավարական գործողության իրականացման ժամանակահատվածը: Դատավարական ժամկետները չեն կարող ազդել նյութական վիճելի իրավահարաբերության բովանդակության վրա: Մասնավորապես, սահմանված դատավարական ժամկետում հայց հարուցելու հանգամանքը դատական պաշտպանություն տրամադրելու որոշիչ նախապայման է հանդիսանում, մինչդեռ այդ հանգամանքն ինքնին չի ենթադրում դատավարության մասնակիցների միջև նյութաիրավական վեճի դրական կամ բացասական լուծում: Որպես նյութական իրավունքի ժամկետի օրինակ կարելի է բերել քաղաքացիաիրավական օրենսդրությամբ սահմանված հայցային վաղեմության ժամկետը, որը, համաձայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 331-րդ հոդվածի, իրավունքը խախտված անձի հայցով իրավունքի պաշտպանության ժամանակահատվածն է:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ի տարբերություն դատավարական ժամկետների, որոնց լրացած լինելը՝ դրանք վերականգնելու հիմքերի բացակայության պարագայում անձի դատական պաշտպանության իրավունքն սահմանափակելու հիմք է, ինչի արդյունքում անձը զրկվում է այդ իրավունքի իրացման հնարավորությունից, նյութական իրավունքի նորմերով սահմանված հայցային վաղեմության ժամկետը լրացած լինելն ինքնին չի կարող դատական պաշտպանության իրավունքից զրկելու պատճառ հանդիսանալ և այդ իրավունքը հայցվորին տրամադրվում ու իրավունքի պաշտպանության մասին պահանջը դատարանը քննության է ընդունում հայցային վաղեմության ժամկետը լրանալուց անկախ, իսկ հայցային վաղեմության ժամկետի լրացած լինելը կարող է անձի նյութաիրավական պահանջը մերժելու հիմք հանդիսանալ միայն այն դեպքում, երբ հայցային վաղեմության ժամկետի կիրառման պահանջով դիմում է վիճող կողմը (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 335-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ կետեր):

Սույն գործի փաստերի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում իրավական դիրքորոշում արտահայտել օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման դիմում ներկայացնելու համար «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված ժամկետի վերաբերյալ:

Այսպես.

«Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ լիցենզիայի գործողությունը, ի թիվս այլնի, կարող է դադարեցվել նաև լիցենզիա ստանալու համար ներկայացված փաստաթղթերում լիցենզիան տալու համար էական նշանակություն ունեցող կեղծ կամ խեղաթյուրված տեղեկատվություն հայտնաբերելու դեպքում:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման դիմում կարող է ներկայացվել (...) նույն հոդվածի առաջին մասի 1-ին կետով նախատեսված դեպքերում` կեղծ կամ խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու օրվանից՝ 15 օրվա ժամկետում:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ վերոգրյալ ժամկետն այլ օրենքով, տվյալ դեպքում «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված այն ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում Հանձնաժողովը կարող է հայցադիմում ներկայացնել դատարան՝ օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման պահանջով: Ընդ որում, սահմանված դատավարական ժամկետում ներկայացված հայցի հիման վրա հարուցված վարչական գործով դատավարության մասնակիցների միջև նյութաիրավական վեճի լուծումը, այն է՝ լիցենզիայի գործողությունը դադարեցնելու պահանջի բավարարումը կամ մերժումը բնավ պայմանավորված չէ այդ ժամկետով, այլ պայմանավորված է միայն լիցենզիայի գործողությունը դադարեցնելու հիմքերի առկայության հանգամանքով:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված 15-օրյա ժամկետը հանդիսանում է դատավարական ժամկետ, որի ընթացքում Հանձնաժողովը կարող է օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման դիմում ներկայացնել ՀՀ վարչական դատարան: Ընդ որում, կեղծ կամ խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու դեպքերում հայց ներկայացնելու ժամկետը հաշվարկվում է նշված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու օրվանից սկսած, հետևաբար էական նշանակություն ունի յուրաքանչյուր դեպքում այդ տեղեկատվությունը հայտնաբերելու պահը ճիշտ որոշելը:

ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:

ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի անկախ և անաչառ դատարանի կողմից իր գործի արդարացի, հրապարակային և ողջամիտ ժամկետում քննության իրավունք:

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ և անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:

Անձի դատական պաշտպանության սահմանադրական իրավունքից ածանցվում է պետության պոզիտիվ պարտականությունը` ապահովել այն թե´ նորմաստեղծ, թե´ իրավակիրառման գործունեություն իրականացնելիս: Դա ենթադրում է, մի դեպքում, օրենսդրի պարտականությունը` լիարժեք դատական պաշտպանության հնարավորություն և մեխանիզմներ ամրագրել օրենքներում, մյուս կողմից, իրավակիրառողի պարտականությունը` առանց բացառությունների քննարկման ընդունել անձանց` օրինական կարգով իրենց ուղղված դիմումները, որոնցով նրանք հայցում են իրավական պաշտպանություն իրենց իրավունքների ենթադրյալ խախտումներից:

Ակնհայտ է, որ առաջին հերթին այս պահանջը վերաբերում է դատարաններին, քանի որ այդ մարմիններն են, որ օժտված են իրավական պաշտպանության համապարփակ լիազորություններով: Բացի դրանից, դատական իշխանությունն է, որ անկախ է բոլոր այլ մարմիններից և պարտավոր է վերահսկել իշխանության մյուս ճյուղերին պատկանող բոլոր մարմինների կողմից իրավաչափ գործելու իրենց պարտականության կատարումը, վերացնելով այդ մարմինների այն իրավական ակտերը, գործողությունները կամ անգործությունը, որոնք խախտում են անձանց սուբյեկտիվ իրավունքները կամ, այլ կերպ` ոտնձգում են Սահմանադրությամբ երաշխավորված իրավակարգի դեմ:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն` դատարանի մատչելիության իրավունքն արդար դատաքննության իրավունքի բաղկացուցիչ մասն է: Այնուամենայնիվ այդ իրավունքը բացարձակ չէ և կարող է ենթարկվել սահմանափակումների: Այդ սահմանափակումները թույլատրվում են, քանի որ մատչելիության իրավունքն իր բնույթով պահանջում է պետության կողմից որոշակի կարգավորումներ: Այս առումով պետությունը որոշակի հայեցողական լիազորություն ունի: Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը պետք է իրականացվի այնպես, որ այն չխախտի կամ զրկի անձին մատչելիության իրավունքից այնպես կամ այն աստիճան, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը: Դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը չի կարող համատեղելի լինել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի հետ, եթե այն իրավաչափ նպատակ չհետապնդի և եթե չլինի ողջամիտ հարաբերակցություն ձեռնարկվող միջոցների և հետապնդվող նպատակների միջև համաչափության առումով (տե՛ս, Աշինգդեյնն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության թիվ 8225/78 գանգատով Եվրոպական դատարանի 28.05.1985 թվականի վճիռը, պարբ. 57):

Ժամկետային սահմանափակումները, որոնք սահմանվում են պետության կողմից, հետապնդում են որոշակի կարևոր նպատակներ, մասնավորապես` իրավական որոշակիության երաշխավորումը, հավանական պատասխանողի պաշտպանությունը ժամկետանց հայցերից, որի դեպքում դժվար կլինի կանխել անարդարությունը, որը կարող է առաջանալ, եթե դատարաններից պահանջվի քննել այնպիսի դեպքեր, որոնք տեղի են ունեցել հեռավոր անցյալում այն ապացույցների հիման վրա, որոնք կարող են լինել ոչ արժանահավատ և ոչ ամբողջական բավականաչափ ժամանակահատված անցած լինելու պատճառով: Ժամկետային սահմանափակումների առումով պետությունները նույնպես հայեցողական լիազորություն ունեն որոշելու, թե դատարանի մատչելիությունն ինչպես պետք է սահմանափակվի (տե՛ս, Ստաբբինգսը և մյուսներն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության թիվ 22083/93 22095/93 գանգատով Եվրոպական դատարանի 22.10.1996 թվականի վճիռը, պարբ. 51, 55):

ՀՀ Սահմանադրության և Կոնվենցիայի վերը շարադրված իրավադրույթները, երաշխավորելով անձի` իր իրավունքների և ազատությունների իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների և դատական պաշտպանության իրավունքները, սահմանում են անձի` դատարան դիմելու իրավունքը, որը կոչված է ստեղծելու պայմաններ` անձի խախտված իրավունքները վերականգնելու համար:

Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի` Ազգային-դատական համակարգերի արդյունավետության խնդիրների վերաբերյալ 12.05.2004 թվականի R (2004)6 հանձնարարականում սահմանվել է Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքների հնարավոր խախտման վերաբերյալ հայցերի քննության առարկա դարձնելու չափանիշները. Մասնավորապես`

 - անդամ երկրները պետք է արդյունավետ ընթացակարգեր նախատեսեն ըստ էության քննության առնելու և լուծում տալու մարդու իրավունքների ու հիմնարար ազատությունների խախտումների վերաբերյալ դատական բողոքներին,

 - բողոքների ընդունման և քննության ընթացակարգերը պետք է դիտարկվեն իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների ապահովման համատեքստում,

 - ներպետական համակարգերում դատական բողոքները պետք է հանգամանալից ու հիմնավոր քննության առարկա դառնան,

 - Կոնվենցիայով նախատեսված իրավունքների պաշտպանությունն ազգային-իրավական համակարգում պետք է արդյունավետ ձևով երաշխավորված լինի և այլն:

ՀՀ դատական օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ վարչական դատարանն ըստ էության քննում է Վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված վարչական գործերը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ Վարչական դատարան կարող են դիմել նաև վարչական մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց որոշակի իրավունքներից զրկելու կամ նրանց վրա որոշակի պարտականություններ դնելու պահանջով, եթե օրենքով դա վերապահված է դատարանին։

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 51-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավարական գործողությունները կատարվում են նույն օրենսգրքով, այլ օրենքներով սահմանված դատավարական ժամկետներում, իսկ դրանց սահմանված չլինելու դեպքում` դատարանի սահմանած ժամկետներում։

«Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման դիմում կարող է ներկայացվել (...) նույն հոդվածի առաջին մասի 1-ին կետով նախատեսված դեպքերում` կեղծ կամ խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու օրվանից՝ 15 օրվա ժամկետում:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման դիմումը դատարան ներկայացնելու դատավարական ժամկետ սահմանելով` օրենսդիրը թեև նախատեսել է դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակման հիմք, այդուհանդերձ այդ ժամկետը բաց թողնված լինելու կամ չլինելու հարցի գնահատումը թողել է դատարանի հայեցողությանը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ դատավարական ժամկետների ավարտից հետո դատավարության մասնակիցները կորցնում են այդ ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը։

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ դատավարական ժամկետների ավարտից հետո ներկայացված հայցադիմումների ընդունումը մերժվում է նույն օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 6-րդ կետի հիմքով, եթե բաց թողնված դատավարական ժամկետները վարչական դատարանի որոշմամբ չեն վերականգնվում։ Դատավարական ժամկետների ավարտից հետո ներկայացված այլ փաստաթղթերը վարչական դատարանի որոշմամբ վերադարձվում են դրանք ներկայացրած անձանց, եթե բացակայում է բաց թողնված դատավարական ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը վերականգնելու մասին միջնորդությունը։ Նման միջնորդությունը բավարարվում է, եթե վարչական դատարանը համարում է, որ անձը ժամկետը բաց է թողել հարգելի պատճառով:

Փաստորեն, վարչական դատարան հայց ներկայացնելու ժամկետները սահմանելու հետ միաժամանակ օրենսդիրը սահմանել է ինչպես դատավարական ժամկետները բաց թողնելու իրավական հետևանքները, այնպես էլ այդ ժամկետները վերականգնելու ինստիտուտը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման դիմումն օրենքով սահմանված ժամկետում ներկայացված լինելու հանգամանքն ուղղակիորեն պայմանավորված է «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված դեպքերում` կեղծ կամ խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու օրվա հետ, ուստի դիմումը կարող է ներկայացվել կեղծ կամ խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու օրվանից 15-օրյա ժամկետում, իսկ այդ ժամկետը բաց թողնելու դեպքում հայցվորը պարտավոր է ներկայացնել նաև բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու միջնորդություն:

Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ օրենսդրության պահանջների խախտման պատճառով լիցենզիայի գործողության դադարեցման դիմումը կարող է համարվել դատավարական ժամկետների խախտմամբ ներկայացված, եթե այն ներկայացվել է կեղծ կամ խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու օրվանից 15-օրյա ժամկետը լրանալուց հետո։ Նշված դեպքում հայցվորը պարտավոր է ներկայացնել նաև դատավարական ժամկետը վերականգնելու միջնորդություն: Մինչդեռ այն դեպքում, երբ դիմումը դատարան է ներկայացվել կեղծ կամ խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերելու օրվանից 15-օրյա ժամկետում, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ հայցվորի վրա չի կարող դրվել դատավարական ժամկետը վերականգնելու միջնորդություն ներկայացնելու պարտականություն:

Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում բաց թողնված ժամկետը հարգելի համարելու դատավարական ինստիտուտի վերաբերյալ նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշմանն ի հավելումն նշել, որ այն դեպքում, երբ դատավարական ժամկետները բաց թողնված լինելու հանգամանքը վիճելի է, այսինքն` առկա է դատական պաշտպանության դիմած անձի կողմից դատավարական ժամկետները բաց թողնված չլինելու վերաբերյալ ողջամիտ կասկած, անձը գործնականում պետք է հնարավորություն ունենա ներկայացնելու, իսկ դատարանն էլ պարտավոր է քննարկման առարկա դարձնել և գնահատել դատավարական ժամկետները բաց թողնված չլինելու վերաբերյալ անձի ներկայացրած հիմնավորումները, որովհետև այդ փաստը վիճելի մնալու դեպքում անձին դատական պաշտպանության տրամադրման մերժումը կհանդիսանա դատարանի մատչելիության իրավունքի ոչ իրավաչափ սահմանափակում, ինչի հետևանքով կխախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը, քանի որ անձն այլևս կզրկվի իր իրավունքների ենթադրյալ խախտումները վերացնելու հնարավորությունից:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում ամրագրված իրավակարգավորումները լրացուցիչ երաշխիք են հանդիսանում դատարանի մատչելիության իրավունքը չսահմանափակելու իրավաչափ նպատակի իրագործման համար, քանի որ դատավարական նորմերի ճիշտ մեկնաբանման ու կիրառման պարագայում գործնականում ապահովվում է դատավարական ժամկետները բաց չթողնելու վերաբերյալ անձի ներկայացրած հիմնավորումները քննարկելու և համապատասխան եզրահանգում կատարելու օբյեկտիվ հնարավորություն (տե՛ս, Հովհաննես Չամսարյանն ընդդեմ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության թիվ ՎԴ/7268/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 15.07.2015 թվականի որոշումը):

2. ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն՝ դատարանը գործի քննության ցանկացած փուլում կարճում է գործի վարույթը, եթե լրացել է հայց ներկայացնելու համար օրենքով նախատեսված ժամկետը:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, մի շարք որոշումներով (10.12.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1127, 10.02.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1190, 03.03.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1192, 16.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1220, 26.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1222, 10.03.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1257 և այլն) անդրադառնալով արդարադատության մատչելիության, արդար և արդյունավետ դատաքննության իրավունքների երաշխավորման սահմանադրական իրավաչափության խնդիրներին, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ դատավարական որևէ առանձնահատկություն կամ ընթացակարգ չի կարող խոչընդոտել կամ կանխել դատարան դիմելու իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունը, իմաստազրկել ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատական պաշտպանության իրավունքը կամ դրա իրացման արգելք հանդիսանալ, ընթացակարգային որևէ առանձնահատկություն չի կարող մեկնաբանվել որպես ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակման հիմնավորում, դատարանի (արդարադատության) մատչելիությունը կարող է ունենալ որոշակի սահմանափակումներ, որոնք չպետք է խաթարեն այդ իրավունքի բուն էությունը:

Թեև դատարանի մատչելիության իրավունքն ուղղակիորեն ամրագրված չէ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածում, սակայն Եվրոպական դատարանն այն ճանաչել է որպես արդար դատաքննության իրավունքի անբաժանելի տարր: Այսպես. Եվրոպական դատարանի կողմից դատարանի մատչելիության իրավունքի վերաբերյալ ձևավորված կայուն նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը երաշխավորում է անձի իրավունքներին և պարտականություններին առնչվող հայցով դատարան դիմելու իրավունքը: Այդ դրույթը մարմնավորում է դատարան դիմելու, այն է` դատարանում հայց հարուցելու իրավունքը, որը հնարավորություն է տալիս օգտվելու Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում նախատեսված մյուս երաշխիքներից: Դատական վարույթի արդար, հրապարակային և արագ բնութագրիչները, անշուշտ, արժեք չեն ունենա, եթե այդ գործընթացներին ընթացք չի տրվում: Դժվար է պատկերացնել իրավունքի գերակայություն արդարադատություն իրականացնելիս, եթե դատարան դիմելու իրավունքը չի ապահովվում (տե՛ս, Kreuz v. Poland (28249/95) գործով Եվրոպական դատարանի 19.06.2001 թվականի վճիռը, կետ 52): Այնուամենայնիվ Եվրոպական դատարանի տեսանկյունից՝ դատարանի իրավունքը բացարձակ չէ և կարող է ենթարկվել սահմանափակումների: Այդ սահմանափակումները թույլատրվում են, քանի որ մատչելիության իրավունքն իր բնույթով պահանջում է պետության կողմից որոշակի կարգավորումներ, և այս առումով պետությունը որոշակի հայեցողական լիազորություն ունի: Սակայն դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը պետք է իրականացվի այնպես, որ չխախտի կամ զրկի անձին մատչելիության իրավունքից այնպես կամ այն աստիճան, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը (տե՛ս, Tolstoy Miloslavsky v. The United Kingdom (18139/91) գործով Եվրոպական դատարանի 13.07.1995 թվականի վճիռը, կետ 59): Ըստ Եվրոպական դատարանի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի սահմանափակումը չի կարող համատեղելի լինել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի հետ, եթե այն չի հետապնդում իրավաչափ նպատակ, և եթե առկա չէ ողջամիտ հարաբերակցություն ձեռնարկվող միջոցների և հետապնդվող նպատակների միջև՝ համաչափության առումով (տե՛ս Khalfaoui v. France (34791/97) գործով Եվրոպական դատարանի 14.12.1999 թվականի վճիռը, կետ 36): Մեկ այլ վճռով Եվրոպական դատարանը նշել է, որ դատարանի մատչելիությունն օրենսդրական կարգավորումների առարկա է, և դատարանները պարտավոր են կիրառել դատավարական համապատասխան կանոնները` խուսափելով ինչպես գործի արդարացի քննությանը խոչընդոտող ավելորդ ձևականություններից (ֆորմալիզմից), այնպես էլ չափազանց ճկուն մոտեցումից, որի դեպքում օրենքով սահմանված դատավարական պահանջները կկորցնեն իրենց նշանակությունը: Ըստ Եվրոպական դատարանի` դատարանի մատչելիության իրավունքը խաթարվում է այն դեպքում, երբ օրենսդրական նորմերը դադարում են ծառայել իրավական որոշակիության ու արդարադատության պատշաճ իրականացման նպատակներին և խոչընդոտում են անձին հասնել իրավասու դատարանի կողմից իր գործի ըստ էության քննությանը (տե՛ս, Dumitru Gheorghe v. Romania (33883/06) գործով Եվրոպական դատարանի 12.04.2016 թվականի վճիռը, կետ 28):

Օրենսդիրը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանել է, որ վարչական դատարանում գործի հարուցման հիմքը համապատասխան հայցն է՝ միաժամանակ ամրագրելով այն ժամկետները, որոնց ընթացքում հայցը կարող է ներկայացվել վարչական դատարան: Ընդ որում, օրենսդիրը հատուկ նախատեսել է բաց թողնված դատավարական, այդ թվում նաև՝ հայց ներկայացնելու ժամկետները վերականգնելու իրավական հնարավորություն՝ համապատասխան միջնորդության և հարգելի պատճառների առկայության դեպքում, իսկ մնացած բոլոր դեպքերի համար ամրագրել, որ դատավարական ժամկետների ավարտից հետո ներկայացված հայցադիմումները, բողոքները և այլ փաստաթղթերը դատարանը չի քննարկում և վերադարձնում է դրանք ներկայացրած անձանց:

Այսպիսով, օրենքով սահմանված դատավարական ժամկետների ավարտից հետո ներկայացված հայցադիմումները, բողոքները և այլ փաստաթղթերը դատարանը չի քննարկում և վերադարձնում է դրանք ներկայացրած անձանց, եթե բացակայում է բաց թողնված դատավարական ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը վերականգնելու մասին միջնորդությունը: Նման միջնորդությունը կարող է բավարարվել, եթե դատարանը գտնի, որ անձը ժամկետը բաց է թողել հարգելի պատճառով:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերը պետք է մեկնաբանվեն և կիրառվեն անձի՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով երաշխավորված վերոգրյալ հիմնարար իրավունքների լույսի ներքո:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր մի շարք որոշումներում անդրադարձել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի կիրառելիության և բաց թողնված դատավարական ժամկետի վերականգնման հարցին: Մասնավորապես` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 2-րդ մասի բովանդակությունից հետևում է, որ բաց թողնված ժամկետը հարգելի համարելու հիմքեր օրենսդիրը կոնկրետ չի նշել` այդ հիմքերի ողջամիտ և բավարար լինելու հանգամանքը թողնելով դատարանների գնահատմանը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ բաց թողնված ժամկետը հարգելի համարելու հիմքերը պայմանականորեն կարելի է բաժանել երկու խմբի` օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ: Օբյեկտիվ հիմքերի մեջ կարելի է դասել ֆորսմաժորային դեպքերը` տարերային աղետները, ինչպես նաև արտակարգ իրավիճակը և նմանատիպ այլ` անձանց կամքից անկախ հիմքերով առաջացող պատճառները: Սուբյեկտիվ գործոնը պայմանավորված է անմիջականորեն տվյալ անձի հետ կապված և գործնականում ավելի երկար ժամանակ պահանջող ողջամիտ խնդիրների լուծմամբ, առանց որի անհնար է դատավարական գործողության կատարումը: Օրինակ, երբ ֆիզիկական անձը զրկված է դատական պրոցեսին մասնակցելու կամ ներկայացուցչի միջոցով մասնակցությունն ապահովելու հնարավորությունից երկարատև հիվանդության պատճառով:

Վերոգրյալի հիման վրա ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ բոլոր դեպքերում էլ, բացի ֆորսմաժորային իրավիճակներից, բաց թողնված դատավարական ժամկետը հարգելի համարելու համար ընդհանուր կանոնն այն է, որ անձը պարտավոր է ապացուցել, որ օրենքով սահմանված ժամկետի ընթացքում ձեռնարկել է իրենից կախված ողջամիտ ու բավարար միջոցներ դատարան դիմելու, դատավարությանը մասնակցելու և այն հիմնավորող ապացույցները ներկայացնելու և այլ դատավարական գործողություններ իրականացնելու ուղղությամբ, սակայն իր կամքից անկախ պատճառներով բաց է թողել օրենքով սահմանված դատավարական ժամկետները (տե՛ս, Ժաննա Միրզոյանն ընդդեմ ՀՀ Կոտայքի մարզի Ձորաղբյուր համայնքի ղեկավարի թիվ ՎԴ/0100/05/17 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 31.07.2017 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը հավելել է հետևյալը.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ գործի փաստական հանգամանքները դատարանը պարզում է ի պաշտոնե ("ex officio"): Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն՝ դատարանը մատնանշում է հայցադիմումներում առկա ձևական սխալները, առաջարկում է ճշտել ոչ հստակ հայցային պահանջները, ոչ ճիշտ հայցատեսակները փոխարինել պատշաճ հայցատեսակներով, տարբերակել հիմնական և ածանցյալ պահանջները, համալրել ոչ բավարար փաստական տվյալները, ինչպես նաև պահանջում է, որ ներկայացվեն գործի փաստական հանգամանքները պարզելու և գնահատելու համար անհրաժեշտ բոլոր ապացույցները:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի վկայակոչված իրավադրույթների համալիր վերլուծությունից բխում է, որ դատավարական ժամկետները բաց թողնելու և վերականգնելու մասին իրավակարգավորումները վերաբերում են ոչ միայն հայցադիմումի ընդունելիության, այլև վարչական դատավարության մյուս փուլերին: Ըստ այդմ, վարչական դատավարության բոլոր փուլերում վարչական դատարանը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 5-րդ հոդվածի իրավակարգավորմանը համապատասխան պարտավոր է կատարել մատնանշման իր պարտականությունը, այդ թվում նաև՝ մատնանշելով կողմերին դատավարական ժամկետների բացթողնման դեպքում դրանք վերականգնելու նպատակով միջնորդություն ներկայացնելու անհրաժեշտության վերաբերյալ: Այնուամենայնիվ, եթե դատավարության որոշակի փուլում վարչական դատարանը մատնանշման իր պարտականությունը չի կատարել, ապա նա զրկված չէ իր այդ պարտականությունը կատարելու հնարավորությունից դատավարության հետագա փուլերում՝ գործին մասնակցող անձանց միջնորդությունների և ներկայացրած նոր ապացույցների հիման վրա, իսկ այդ պարտականության կատարման պարագայում դատավարության մասնակցի կողմից բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ միջնորդություն չներկայացնելու դեպքում կիրառվում է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված դատավարական հետևանքը, այն է՝ դատավարության մասնակիցները կորցնում են այդ ժամկետներով պայմանավորված գործողություններ կատարելու իրավունքը (տե՛ս, Աշոտ Ուլիխանյանն ընդդեմ Երևան համայնքի, երրորդ անձինք Լուսիկ Պետրոսյանի, «Բաբայան ԼԱՏ նախագիծ» ՍՊԸ-ի, ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/2731/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2017 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ եթե գործի քննության ընթացքում դատարանի մոտ ձևավորվել է համոզմունք առ այն, որ լիցենզիայի գործողությունը դադարեցնելու պահանջով հայցը դատարան է ներկայացվել դատավարական ժամկետի խախտմամբ, ապա դատարանը չի կարող հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու՝ օրենքով նախատեսված ժամկետը լրացած լինելու հիմքով կարճել գործի վարույթն այն պայմաններում, երբ հայցվոր կողմին չի ընձեռել դատարան դիմելու համար օրենքով սահմանված և բաց թողնված դատավարական ժամկետը վերականգնելու վերաբերյալ միջնորդություն ներկայացնելու իրական (ռեալ) հնարավորություն:

Վճռաբեկ դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործով դիմելով Դատարան՝ Հանձնաժողովը պահանջել է դադարեցնել Ընկերության էլեկտրական էներգիայի (հզորության) արտադրության թիվ 0322 լիցենզիայի գործողությունը:

Դատարանը, վկայակոչելով «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը, 2-րդ մասը, 24.10.2019 թվականի որոշմամբ, հիմք ընդունելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը, կարճել է գործի վարույթն այն պատճառաբանությամբ, որ Հանձնաժողովը Ընկերության թիվ 0322 լիցենզիան տալու համար էական նշանակություն ունեցող խեղաթյուրված տեղեկատվությունը հայտնաբերել է առնվազն 24.05.2019 թվականին, մինչդեռ լիցենզիայի գործողության դադարեցման հայցադիմումը դատարան է ներկայացվել 20.06.2019 թվականին` օրենքով սահմանված 15 օրվա ժամկետի խախտմամբ:

Վերաքննիչ դատարանը մերժել է Հանձնաժողովի և Կազմակերպությունների վերաքննիչ բողոքները և Դատարանի որոշումը թողել է անփոփոխ՝ մասնավորապես արձանագրելով հետևյալը. «(…) դատավարական իրավունքի նորմի խախտման հարցը հնարավոր է քննարկել այն պարագայում, եթե հաստատվի, որ հայցվորի կողմից բաց է թողնվել «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 2-րդ կետով սահմանված դատարան դիմելու ժամկետը: Այսինքն, հայցվորին դատարան դիմելու ժամկետի բացթողման մասով միջնորդություն ներկայացնելու հնարավորության ընձեռնման հարցը կարող է ի հայտ գալ բացառապես այն պարագայում, եթե հաստատվի, որ այդ ժամկետը բաց է թողնվել, հակառակ պարագայում բացակայում է նաև նման հնարավորության ընձեռնման և ընդհանրապես միջնորդություն ներկայացնելու անհրաժեշտությունը:

(…) լիցենզիայի դադարեցման վարույթը լիցենզիայից ըստ էության զրկումն է ընդհանրապես, որպիսի որոշման պայմաններում լիցենզիա ձեռք բերած անձը զրկվում է դրանից և ըստ այդմ, լիցենզավորմամբ սահմանված գործունեություն իրականացնելու հնարավորությունից: Լիցենզիայից զրկելու հիմքերը սահմանված են «Լիցենզավորման մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածով: Հատկանշական է, որ լիցենզիայի դադարեցման վարույթներով կախված դադարեցման հիմքից, տարբեր են նաև նման որոշում կայացնելու իրավասություն ունեցող մարմինները: Մասնավորպես քննարկվող հոդվածի 1-ին, 3-րդ, 4-րդ, 5-րդ, 6-րդ և 9-րդ կետերով նախատեսված հիմքերով լիցենզիայի գործողությունը դադարեցվում է դատական կարգով՝ լիցենզավորող մարմնի դիմումի համաձայն, իսկ նույն հոդվածի առաջին մասի 2-րդ և 7-րդ կետերով նախատեսված հիմքերով լիցենզիայի գործողությունը դադարեցվում է լիցենզավորող մարմնի որոշմամբ:

Նախագահող և զեկուցող		Ռ. Հակոբյան
		Ս. Անտոնյան
		Ա. բարսեղյան
		Հ. բեդևյան
		Գ. Հակոբյան
		Ս․ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
		Ա. Մկրտչյան
		Տ. ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
		Է. Սեդրակյան
		Ն. Տավարացյան

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ