ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

2021 թվականի հուլիսի 02-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով «Ճարտարապետության և շինարարության Հայաստանի ազգային համալսարան» հիմնադրամի (այսուհետ` Համալսարան) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22.05.2019 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Գայանե Մադաթյանի ընդդեմ ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության Ճարտարապետության և շինարարության համալսարանի ռեկտորի` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին, և ըստ հակընդդեմ հայցի Համալսարանի ընդդեմ Գայանե Մադաթյանի` գումարի բռնագանձման պահանջի մասին,

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Գայանե Մադաթյանը պահանջել է Համալսարանից բռնագանձել կառուցվող բնակարանի համար չվճարված 4.940.000 ՀՀ դրամը, ինչպես նաև 4.940.000 ՀՀ դրամի նկատմամբ մինչև պարտավորության փաստացի կատարման օրը հաշվեգրել և բռնագանձել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 411-րդ հոդվածով սահմանված տոկոսները:

Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան` Համալսարանը պահանջել է Մհեր Մկրտումյանի իրավահաջորդ Գայանե Մադաթյանից բռնագանձել 3.040.000 ՀՀ դրամ, ինչպես նաև նախապես վճարված պետական տուրքի գումարը:

Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Է. Ավետիսյան) (այսուհետ` Դատարան) 13.12.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը` մերժվել:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 22.05.2019 թվականի որոշմամբ Համալսարանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 13.12.2018 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Համալսարանը (ներկայացուցիչ` Հովհաննես Հարությունյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Գայանե Մադաթյանը:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի 8-րդ և 10-րդ հոդվածները, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածը, ՀՀ Սահմանադրության 61-րդ և 63-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 445-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 4-րդ և 5-րդ կետերը, 464-րդ հոդվածի 5-րդ կետը, 1043-րդ հոդվածի 1-ին կետը, իրավահարաբերության ծագման պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի 4-րդ և 8-րդ կետերը, 53-րդ հոդվածը, 130.1-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ մրցույթն անցկացնելու Համալսարանի Գիտխորհրդի 25.12.2012 թվականի նիստում հաստատված «[Համալսարանի] աջակցությամբ երիտասարդ դասախոսների, մասնագետների և գիտաշխատողների համար բնակարանաշինության սոցիալական ծրագրի ժամանակավոր կարգ»-ը (այսուհետ` Կարգ) պարտադիր է և՛ հրապարակային մրցույթ հայտարարած անձի` Համալսարանի, և՛ հաղթող ճանաչված անձի` Մհեր Մկրտումյանի համար: Սույն պարագայում 25.12.2012 թվականի Կարգի 1.4-րդ, 5.5-րդ և 6.2-րդ կետերի մեկնաբանությունից հետևում է, որ այն պարունակում է պայմանագիր կնքելու պարտավորություն:

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է նաև, որ 15.01.2013 թվականին կազմված արձանագրությունը և Կարգը միասին նախնական պայմանագիր են հանդիսանում, քանի որ դրանցով Համալսարանը և Մհեր Մկրտումյանը պարտավորվել են ապագայում կնքել գույքը հանձնելու մասին պայմանագիր` նախնական պայմանագրով նախատեսված պայմաններով:

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Համալսարանը չի հանդիսացել շինարարություն իրականացնող` կառուցող: Համալսարանի դերակատարումը միայն դրամական աջակցություն տրամադրելն է եղել, բնակարանի մնացած արժեքը պետք է վճարեր մասնակիցը, իսկ շինարարությունը պետք է իրականացվեր երրորդ սուբյեկտի` կառուցողի կողմից: Կողմերի միջև հետագայում եռակողմ պայմանագրի կնքումը պարտադիր էր, ընդ որում` այդպիսի պարտավորությունը բխել է ոչ միայն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի դրույթներից, այլ նաև մրցույթ անցկացնելու Կարգից: Տվյալ դեպքում, քանի որ Կարգով սահմանված չէր նախնական պայմանագրի կնքման ձև, ուստի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 445-րդ հոդվածի 2-րդ կետի հիմքով հիմնական պայմանագիրը պետք է կնքվեր գրավոր ձևով:

Կարգը սահմանում է հիմնական պայմանագիր կնքելու ժամկետ, որը մասնավորապես, ամրագրվել է Կարգի 4.1-րդ կետով, 5.4-րդ կետի 1-ին ենթակետով և 6.2-րդ կետով: Մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ Համալսարանի կողմից մասնակցին առաջին գումարը վճարվել է 2013 թվականի հունվարին: Այսպիսով` հիմնական պայմանագիրը պետք է կնքվեր մինչև 05.02.2013 թվականը, կամ հիմնական պայմանագիրը պետք է կնքվեր նախնական պայմանագիրը կնքելու պահից մեկ տարվա ընթացքում` մինչև 15.01.2014 թվականը:

Հետևաբար Համալսարանի պարտավորությունները դադարել են մասնակցի կողմից իր պարտավորությունները ոչ բարեխիղճ կատարելու հիմքով, այսինքն` նախնական պայմանագրով նախատեսված պարտավորությունները դադարել են, քանի որ նախատեսված ժամկետում չի կնքվել հիմնական պայմանագիրը:

Ընդ որում, Գայանե Մադաթյանը նախաձեռնել է իր և ոմն «Ինժեներ լիգա» ՓԲԸ-ի միջև 28.10.2016 թվականի պայմանագրի կնքումը, սակայն չի նախաձեռնել եռակողմ պայմանագրի կնքումը: Ավելին, հայցվորի կողմից վճարումները կատարվել են ինչ-որ «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ին, սակայն հայցվորի կողմից չի ներկայացվել որևէ թույլատրելի և վերաբերելի ապացույց այն մասին, որ «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ն հենց պետք է հանդիսանա Կարգով նախատեսված Կառուցողը։

Միաժամանակ, 05.09.2013 թվականին հաստատվել է նոր Կարգ, ուստի կողմերի միջև հարաբերություններն այդ պահից սկսած պետք է կարգավորվեին դրանով: Մասնավորապես` նշված Կարգի դրույթների մեկնաբանությունից հետևում է, որ մասնակիցը ոչ միայն պետք է ձեռնամուխ լիներ կոոպերատիվի ստեղծմանը, այլ նաև պարտավոր էր կոոպերատիվի հետ կնքել պայմանագիր, որպեսզի բնակարանի արժեքի մնացած մասը վճարեր պայմանագրի ժամանակացույցին համապատասխան:

Վերոգրյալի հիման վրա` բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 22.05.2019 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը մերժել, իսկ հակընդդեմ հայցը բավարարել:

2.1 Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.

Սույն գործով չկա որևէ փաստաթուղթ, որտեղ արձանագրված լինի, որ Համալսարանը որոշել է դադարեցնել Մհեր Մկրտումյանի նկատմամբ ստանձնած պարտավորությունը: Համալսարանի կողմից 25.12.2012 թվականին ընդունված Կարգի որևէ դրույթով նախատեսված չէ որևէ մասնակցի, այդ թվում` Մհեր Մկրտումյանի պարտավորությունը` նախաձեռնելու եռակողմ պայմանագրի կնքումը: Կարգով ընդամենը սահմանվել է, որ Համալսարանի, ծրագրի մասնակցի և շինարարություն իրականացնող կազմակերպության հարաբերությունները կարգավորվում են եռակողմ պայմանագրով: Ծրագրի մասնակցին վճարում կատարելու կարգը և չափերը համալիր կարգավորվում են 25.12.2012 թվականին ընդունված ժամանակավոր կարգով: Դրանք երկկողմ հարաբերություններ են` մասնակցի և Համալսարանի միջև, ու դրանց շրջանակներում Համալսարանի կողմից չկատարված պարտավորությունը չի կարող պայմանավորվել եռակողմ պայմանագրի բացակայությամբ:

Անհիմն է նաև Համալսարանի պնդումը` կոոպերատիվ ստեղծված չլինելու վերաբերյալ, քանի որ Համալսարանի կողմից հաստատված կարգով սահմանված չէ կոոպերատիվի ստեղծման ժամանակային որևէ դրույթ:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) Կարգի 1.1-ին կետի համաձայն` Կարգով սահմանվել են Համալսարանի աջակցությամբ երիտասարդ դասախոսների, մասնագետների և գիտաշախատողների համար բնակարանաշինության սոցիալական ծրագրի (այսուհետ` Ծրագիր) մասնակիցների կազմավորման սկզբունքները, նրանց իրավունքներն ու պարտականությունները, պատասխանատվությունը, բնակարանի արժեքի հաշվարկումը, վճարման ժամանակացույցը:

Կարգի 1.2-րդ կետի համաձայն` կարգը տարածվում է սոցիալական ծրագրով բնակարանաշինության մասնակիցների (այսուհետ` Մասնակից) վրա:

Կարգի 1.4-րդ կետի համաձայն` Համալսարանի, ծրագրի մասնակցի և շինարարություն իրականացնող կազմակերպության (այսուհետ` Կառուցող) հարաբերությունները կարգավորվում են նույն կարգին համապատասխան կնքված եռակողմ պայմանագրով:

Կարգի 4.1-րդ կետի համաձայն` Ծրագրի մրցույթում հաղթող յուրաքանչյուրին Համալսարանը տրամադրում է հավասար դրամական աջակցություն` մասնակի փոխհատուցում` յուրաքանչյուր ամիս 190.000 դրամի չափով, 42 ամիս տևողությամբ, իսկ մասնակիցն իր միջոցներից յուրաքանչյուր ամիս պարտավորվում է վճարել առնվազն 130.000 դրամ, իսկ մինչև շինարարության ավարտը կառուցողի ու մասնակցի միջև կնքված պայմանագրի ժամանակացույցին համապատասխան, վճարում է բնակարանի արժեքի մնացած մասը:

Կարգի 5.1-րդ կետի համաձայն` Համալսարանն իրավունք ունի`

1) մասնակցից պահանջել իր միջոցներից վճարել յուրաքանչյուր ամսվա համար սահմանված գումարը, եթե մասնակիցը ժամանակին չի վճարում նույն կարգի 4.1-րդ կետով նախատեսված վճարը,

2) հրաժարվել մասնակցի հանդեպ ունեցած պարտավորությունների կատարումից, եթե վերջինս հրաժարվում է կառուցված բնակարանն ընդունելուց և դրա համար վճարելուց:

Կարգի 5.2-րդ կետի համաձայն` Համալսարանը պարտավոր է`

1) նույն կարգի 4.1-րդ կետով սահմանված դրամական աջակցությունը մասնակցին տրամադրել յուրաքանչյուր ամիս:

Կարգի 5.4-րդ կետի համաձայն` մասնակիցը պարտավոր է`

1) Համալսարանի կողմից տրամադրվող գումարը ստանալուց հետո 5 օրվա ընթացքում վճարել կառուցողին,

2) իր միջոցներից վճարումը կատարել նույն կարգի 4.1-րդ կետով նախատեսված և Կառուցողի հետ կնքված պայմանագրի ժամանակացույցով` սահմանված ժամկետում և գումարի չափով, մինչև շինարարության ավարտ (...):

Կարգի 5.5-րդ կետի համաձայն` Մասնակիցների, Համալսարանի և Կառուցողի այլ իրավունքներն ու պարտականությունները սահմանվում են պայմանագրով:

Կարգի 6.1-րդ կետի համաձայն` Համալսարանը, Կառուցողը և Մասնակիցը ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով նյութական պատասխանատվություն են կրում իրենց պարտականությունները չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու համար:

Կարգի 6.2-րդ կետի համաձայն` Համալսարանից ստացած աջակցության նախատեսված գումարը 5 օրվա ընթացքում և մասնակցի միջոցներից վճարվող գումարը` նույն կարգի 4.1-րդ կետով սահմանված ժամկետում 1 անգամ կառուցողին չվճարելու դեպքում Մասնակիցը Կառուցողին վճարում է տույժ` յուրաքանչյուր ուշացած օրվա համար 0.05 տոկոսի չափով: Նույն խախտումը կրկին կատարելու դեպքում Համալսարանի նախաձեռնությամբ կարող է լուծվել Մասնակցի հետ կնքված պայմանագիրը (հատոր 1-ին, գ.թ. 30-34):

2) «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի 09.01.2013 թվականի համարում զետեղված հայտարարության համաձայն` Համալսարանը և «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ն հայտարարել են մրցույթ Համալսարանի և ՀՀ ԿԳՆ համակարգի դասախոսների, մասնագետների և գիտաշխատողների համար բնակարանաշինարարության ծրագրում ընդհանուր հիմունքներով ընդգրկվելու համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 77, 78):

3) Համալսարանի աջակցությամբ երիտասարդ դասախոսների մասնագետների և գիտաշխատողների համար բնակարանաշինության սոցիալական ծրագրի ժամանակավոր կարգով նախատեսված մրցութային հանձնաժողովի 15.01.2013 թվականի թիվ 1 նիստի 01 արձանագրության համաձայն` հանձնաժողովը թվով 13 բնակարանների մրցույթում հաղթող է ճանաչել նաև Մհեր Մկրտումյանին (հատոր 1-ին, գ.թ. 72-76, 101-105):

4) ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության և Համալսարանի կողմից 01.02.2013 թվականին Մհեր Մկրտումյանին տրվել է թիվ 12 սերտիֆիկատն այն մասին, որ վերջինիս շնորհվում է Երևան, Արմենակյան 125 հասցեում կառուցվող բնակելի շենքի վեցերորդ հարկի թիվ 18 բնակարանի ձեռք բերման համար կառուցապատողի հետ պայմանագիր կնքելու և այդ նպատակով Համալսարանից 42 ամսվա ընթացքում 190.000 ՀՀ դրամ/ամիս փոխհատուցում դրամաշնորհ ստանալու իրավունք (հատոր 1-ին, գ.թ. 44, 100):

5) Համալսարանի Գիտխորհրդի 05.09.2013 թվականի նիստում հաստատված «[Համալսարանի] աջակցությամբ երիտասարդ դասախոսների, մասնագետների և գիտաշխատողների համար բնակարանաշինության սոցիալական ծրագրի ժամանակավոր կարգի» (այսուհետ` Նոր կարգ) 1.1. կետով սահմանվել են Ծրագրի մասնակիցների կազմավորման սկզբունքները, նրանց իրավունքներն ու պարտականությունները, պատասխանատվությունը, բնակարանի արժեքի հաշվարկումը, վճարման ժամանակացույցի նոր կարգը:

Նոր կարգի 1.4 կետի համաձայն` ծրագիրն իրականացվում է մասնակիցների կողմից ստեղծված բնակարանաշինության կոոպերատիվի (այսուհետ` Կոոպերատիվ) միջոցով, կոոպերատիվի կանոնանդրությամբ սահմանված կարգով:

Նոր կարգի 4.1 կետի համաձայն` Ծրագրի մրցույթում հաղթող յուրաքանչյուր անձի Համալսարանը տրամադրում է հավասար դրամական աջակցություն` մասնակի փոխհատուցում` յուրաքանչյուր ամիս 190.000 դրամի չափով, 42 ամիս տևողությամբ, իսկ մասնակիցն իր միջոցներից նույն ժամանակաշրջանում յուրաքանչյուր ամիս պարտավորվում է վճարել առնվազն 130.000 դրամ, իսկ մինչև շինարարության ավարտը կոոպերատիվի ու մասնակցի միջև կնքված պայմանագրի ժամանակացույցին համապատասխան, վճարում է բնակարանի արժեքի մնացած մասը (հատոր 2-րդ, 30-36):

6) Թիվ ԱԲ No 223293 մահվան վկայականի համաձայն` Մհեր Մկրտումյանը մահացել է 29.10.2015 թվականին (հատոր 1-ին, գ.թ. 18):

7) Աջափնյակ նոտարական տարածքի նոտարի կողմից 06.05.2016 թվականին տրված ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագրի համաձայն` Մհեր Մկրտումյանի ժառանգ է հանդիսանում նաև կինը` Գայանե Մադաթյանը (հատոր 1-ին, գ.թ. 19-20):

8) ՀՀ անշարժ գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման թիվ 08112016-01-0137 վկայականի համաձայն` ք. Երևան, Նորք-Մարաշ Արմենակյան փողոց, 125/4 շենք, բն. 25 հասցեում գտնվող անշարժ գույքի նկատմամբ տարաժամկետումով անշարժ գույքի կառուցապատման իրավունքի առուվաճառքի 28.10.2016 թվականի թիվ 11564 պայմանագրի հիման վրա գրանցվել է Գայանե Մադաթյանի ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 35-36, 118):

9) Համալսարանի կողմից 06.06.2018 թվականին տրված տեղեկանքի համաձայն` ծրագրի շրջանակներում 01.01.2013-30.12.2014 թվականների ընթացքում Մհեր Մկրտումյանին հատկացվել և վճարվել է ընդհանուր 3.040.000 ՀՀ դրամ` 2013 թվականի հունվարից մինչև 2014 թվականի ապրիլն ընկած ժամանակահատվածում` ամսական 190.000 ՀՀ դրամի չափով (հատոր 2-րդ, գ.թ. 58-59):

10) Գայանե Մադաթյանի կողմից դատարան ներկայացված կանխիկ մուտքի անդորրագրերի պատճենների համաձայն` Մհեր Մկրտումյանի կողմից 15.02.2013 թվականից հետո ամեն ամիս մինչև 27.12.2013 թվականը, այնուհետ 13.02.2014 թվականից ամեն ամիս մինչև 14.05.2014 թվականը, ինչպես նաև 30.11.2016 թվականը «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ի հաշվին կատարվել են 7.682.000 ՀՀ դրամի փոխանցումներ։ Որպես նպատակ նշվել է` «Բնակարան ձեռք բերելու կանխավճար» (հատոր 2-րդ, գ.թ. 6-11):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` վիճելի իրավահարաբերության` հրապարակային մրցույթի միջոցով պայմանագրի կնքման իրավակարգավորման կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր։

Վերոգրյալով պայմանավորված` սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ այն հարցադրումներին, թե.

ա. հրապարակային մրցույթը կարգավորող իրավանորմերի շրջանակում ո՞ր պահից և ինչպիսի՞ իրավաբանական փաստերի ուժով են ծագում ու դադարում հրապարակային մրցույթին վերաբերող պարտավորական իրավահարաբերությունները,

բ. որո՞նք են նշված իրավահարաբերության կողմերի սուբյեկտիվ իրավունքներն ու պարտականությունները,

գ. այն դեպքում, երբ հրապարակային մրցույթը նախատեսում է պայմանագրի կնքում, որը կողմերի միջև գրավոր ձևակերպման չի ենթարկվել, սակայն վերջիններս դրսևորել են այնպիսի վարքագիծ կամ կատարել են այնպիսի գործողություններ, որոնք վկայում են պայմանագիր կնքելու մտադրության մասին, արդյո՞ք կարող են այդպիսի գործողությունները որակվել ենթադրյալ պայմանադիր կողմերի կոնկլյուդենտ գործողություններ և հիմք հանդիսանալ արձանագրելու, որ ըստ էության կողմերի միջև կնքվել է պայմանագիր:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացիական օրենսդրությունը հիմնվում է իր կողմից կարգավորվող հարաբերությունների մասնակիցների հավասարության, կամքի ինքնավարության և գույքային ինքնուրույնության, սեփականության անձեռնմխելիության, պայմանագրի ազատության, մասնավոր գործերին որևէ մեկի կամայական միջամտության անթույլատրելիության, քաղաքացիական իրավունքների անարգել իրականացման անհրաժեշտության, խախտված իրավունքների վերականգնման ապահովման, դրանց դատական պաշտպանության սկզբունքների վրա։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պարտավորության ուժով մի անձը (պարտապանը) պարտավոր է մեկ այլ անձի (պարտատիրոջ) օգտին կատարել որոշակի գործողություն. այն է` վճարել դրամ, հանձնել գույք, կատարել աշխատանք, մատուցել ծառայություն և այլն, կամ ձեռնպահ մնալ որոշակի գործողություն կատարելուց, իսկ պարտատերն իրավունք ունի պարտապանից պահանջել կատարելու իր պարտականությունը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ պարտավորությունները ծագում են պայմանագրից, վնաս պատճառելու հետևանքով և նույն օրենսգրքում նշված այլ հիմքերից:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 347-րդ հոդվածի համաձայն` պարտավորությունները պետք է կատարվեն պատշաճ` պարտավորության պայմաններին, օրենքին և այլ իրավական ակտերի պահանջներին համապատասխան, իսկ նման պայմանների ու պահանջների բացակայության դեպքում` գործարար շրջանառության սովորույթներին կամ սովորաբար ներկայացվող այլ պահանջներին համապատասխան:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 436-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պայմանագիր է համարվում երկու կամ մի քանի անձանց համաձայնությունը, որն ուղղված է քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դադարելուն:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 445-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` նախնական պայմանագրով կողմերը պարտավորվում են ապագայում կնքել գույք հանձնելու, աշխատանքներ կատարելու կամ ծառայություններ մատուցելու մասին պայմանագիր (հիմնական պայմանագիր)` նախնական պայմանագրով նախատեսված պայմաններով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված իր որոշումներով անդրադարձել է պարտավորական հարաբերությունների էությանը` արձանագրելով, որ գույքի փոխանցման, աշխատանքների կատարման, ծառայությունների մատուցման հետ կապված հարաբերությունները պարտավորական իրավահարաբերություններ են։ Ընդ որում` ձևավորված պարտավորաիրավական հարաբերությունների շրջանակում կողմերից մեկը հանդես է գալիս իրավազոր անձ` «պարտատեր», իսկ մյուս կողմը` պարտավոր անձ` «պարտապան»։ Ուստի իրավազոր անձի` պահանջի սուբյեկտիվ իրավունքին համապատասխանում է պարտապանի` պարտավորությունը պատշաճ կատարելու պարտականությունը: Այսպիսով, պարտավորական իրավահարաբերության մեջ պարտատիրոջ սուբյեկտիվ իրավունքը պահանջի իրավունքն է, որը կարող է իրացվել միայն այն ժամանակ, երբ պարտապանը պատշաճ կատարի իր վրա դրված պարտավորությունը (տե՛ս, Քարոլին Բաղումյանն ընդդեմ Նունուֆար Հովհաննիսյանի թիվ ԵԿԴ/1447/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով և զարգացնելով վերոգրյալ դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պարտավորությունները գույքի փոխանցման, աշխատանքի կատարման, ծառայությունների մատուցման, գումարի վճարման, որոշակի գործողություններ կատարելու կամ դրանցից ձեռնպահ մնալու հետ կապված քաղաքացիաիրավական հարաբերություններն են, որոնց ծագման հիմք են հանդիսանում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 345-րդ հոդվածի 2-րդ կետով սահմանված իրավաբանական փաստերը։ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 10-րդ հոդվածում ևս ամրագրված են պարտավորական իրավահարաբերություններ առաջ բերող փաստական հանգամանքներ: Ընդ որում, թեև պարտավորության ծագման հիմքերի մեջ առանձնանում և ավելի լայն տարածում ունեն քաղաքացիական պայմանագրերից ծագող պարտավորությունները, այդուհանդերձ` օրենսդիրն ամրագրել է նաև պարտավորությունների ծագման այլ իրավաբանական հիմքեր: Դրանք արտապայմանագրային պարտավորություններն են (extra contractual)։ Արտապայմանագրային պարտավորությունների շարքին են դասվում մասնավորապես իրավունքի սուբյեկտին կամ նրա գույքին վնաս պատճառելու, ինչպես նաև անհիմն հարստացման հետևանքով ծագած պարտավորությունները։

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ պայմանագրային և արտապայմանագրային պարտավորությունների միջակայքում օրենսդիրը նախատեսել է նաև այսպես կոչված քվազի պայմանագրի գոյությունը (quasi-contract), որը, դասական իմաստով չհանդիսանալով քաղաքացիաիրավական պայմանագիր, այսինքն` դրանով նախատեսված իրավահարաբերության ծագումն օրենսդիրը չպայմանավորելով էական պայմանների շուրջ օրենքով սահմանված ձևով քաղաքացիական իրավունքի սուբյեկտների միջև համաձայնության ձեռք բերմամբ, այդուհանդերձ` առաջ է բերում այնպիսի իրավական հետևանքներ, որոնք բնորոշ են պայմանագրային իրավահարաբերություններին։ Դրանք միակողմանի գործողությունների հետևանքով ծագող պարտավորություններն են:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի դրույթների համալիր վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է նաև, որ միակողմանի գործողությունների հետևանքով պարտավորությունների ծագման համար հիմք են հանդիսանում միայն այն միակողմանի գործողությունները, որոնք որոշակի իրավական հետևանքներ առաջացնելու մտադրությամբ են կատարվում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 8-րդ բաժնում ամրագրված են միակողմանի գործողությունների հետևանքով ծագող պարտավորությունների հետևյալ տեսակները`

1. պարգև վճարելու հրապարակային խոստում (ամրագրվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1041-1042 հոդվածներում),

2. հրապարակային մրցույթ (ամրագրվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1043-1047 հոդվածներում),

3. առանց հանձնարարության, ի շահ ուրիշի գործողություններ (ամրագրվել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1048-1057 հոդվածներում):

Վճռաբեկ դատարանը սույն գործով անդրադառնում է վերը նշված պարտավորությունների տեսակներից հրապարակային մրցույթին։

Այսպես, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1043-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` աշխատանքի լավագույնս կատարման կամ այլ արդյունքների հասնելու համար դրամական վարձատրություն վճարելու կամ այլ պարգև տալու (պարգև վճարելու) մասին հրապարակայնորեն հայտարարություն (հրապարակային մրցույթ) արած անձը պետք է պայմանավորված պարգևը վճարի (հանձնի) մրցույթ անցկացնելու կանոններին համապատասխան հաղթող ճանաչված անձին: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ հրապարակային մրցույթը կարող է լինել բաց, եթե դրան մասնակցելու մասին մրցույթի կազմակերպչի առաջարկը, մամուլում կամ զանգվածային լրատվության այլ միջոցներով հրապարակված հայտարարության համաձայն, ուղղված է բոլոր ցանկացողներին, կամ փակ, եթե մրցույթին մասնակցելու առաջարկը մրցույթի կազմակերպչի ընտրությամբ ուղղված է անձանց որոշակի շրջանակի: (...) Նույն հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն` մրցույթում հաղթածի հետ պայմանագիր կնքելու պարտավորություն պարունակող հրապարակային մրցույթի նկատմամբ կիրառվում են նույն [«Հրապարակային մրցույթ» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 58-րդ] գլխի կանոնները, եթե այլ բան նախատեսված չէ նույն օրենսգրքի 463-465 հոդվածներով:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ հրապարակային մրցույթը, որպես միակողմանի գործողություններից բխող պարտավորության ծագման իրավաբանական փաստ, նպատակ ունի որոշակի պարտավորությունների կատարման համար անձանց որոշակի խմբից ընտրել լավագույն սուբյեկտին և վերջինիս հետ մտնել պայմանագրային հարաբերությունների մեջ: Այլ կերպ ասած` օֆերենտի կողմից միակողմանի գործողությունների միջոցով փորձ է արվում ձեռք բերել իր համար ընդունելի հավանական ակցեպտորին։

Հրապարակային մրցույթ հայտարարելու արդյունքում առաջացած հարաբերություններն օրենսդրական կարգավորում են ստացել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1043-1047-րդ հոդվածներում: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ նշված հոդվածների համալիր վերլուծությունից հետևում է, որ որոշ առանձնահատկություններով հանդերձ` քաղաքացիական պայմանագրի կնքման համար նախատեսված մրցութային իրավահարաբերությունները, որոնք ծագում են մրցույթի կազմակերպչի, մրցույթին մասնակցած, ինչպես նաև մրցույթում հաղթող ճանաչված անձանց միջև, ձևավորվում և կարգավորվում են պարտավորական իրավահարաբերությունների ընդհանուր կանոններով: Ընդ որում, մրցութային իրավահարաբերությունները ծագում են մրցույթի կազմակերպչի կողմից մրցույթ հայտարարելու և մրցույթին ներկայացված աշխատանքների գնահատման մասին որոշում կայացնելու պահից:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ մրցութային պարտավորության հիմքում ընկած իրավաբանական փաստերն իրենցից ներկայացնում են միմյանց հաջորդող միակողմանի գործողությունների ամբողջություն: Մասնավորապես, այդ գործողություններն են` մրցույթ հայտարարելը, աշխատանքները մրցույթին ներկայացնելը, մրցույթի կազմակերպչի կողմից գնահատման վերաբերյալ որոշում կայացնելը, խոստացված պարգևը վճարելը, ինչպես նաև` օրենսդրի կողմից սահմանված այլ գործողություններ:

Միաժամանակ, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1043-րդ հոդվածի բովանդակությունից հետևում է, որ հրապարակային մրցույթի հայտարարությունը, որպեսզի ձեռք բերի իրավաստեղծ իրավաբանական փաստի հատկանիշ, պետք է բավարարի հետևյալ պահանջներին`

ա. աշխատանքի լավագույն կատարման կամ այլ արդյունքների հասնելու համար վարձատրության խոստումը պետք է լինի հրապարակային, այսինքն` հասցեագրված լինի ոչ թե կոնկրետ, այլ անորոշ թվով անձանց (հրապարակային օֆերտա),

բ. հրապարակային մրցույթը պետք է ուղղված լինի որևէ հանրօգուտ նպատակի հասնելուն,

գ. խոստացված վարձատրությունը պետք է լինի դրամական վարձատրության կամ այլ պարգև տալու (պարգև վճարելու) ձևով, և կարող է կրել ինչպես դրամական, այնպես էլ` ոչ դրամական բնույթ:

Ինչ վերաբերում է մրցութային իրավահարաբերության դադարմանը, ապա ինչպես արդեն վերը նշվեց, հրապարակային մրցույթը միակողմանի գործողությունների հետևանքով ծագող պարտավորության տեսակ է, որի վրա, բացի ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1043-1047-րդ հոդվածներում ամրագրված դրույթներից, տարածվում են նաև պարտավորության իրավահարաբերությունների ոլորտը կարգավորող ընդհանուր կանոնները: Հաշվի առնելով նշված հանգամանքը, ինչպես նաև այն, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1043-1047 հոդվածները որևէ դրույթ չեն պարունակում պարտավորության այս տեսակի դադարման վերաբերյալ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ պարագայում կիրառելի են պարտավորության դադարման ընդհանուր կանոնները:

Այսպես, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 423-րդ հոդվածով օրենսդիրը սահմանել է պարտավորությունների դադարման ընդհանուր հիմքերը։ Այդ հոդվածի 1-ին կետն ամրագրում է, որ պարտավորությունը լրիվ կամ մասնակի դադարում է օրենքով, այլ իրավական ակտերով կամ պայմանագրով նախատեսված հիմքերով: Այսինքն` քննարկվող պարտավորության դադարման հիմքում պետք է ընկած լինի այնպիսի իրավաբանական փաստ, որի արդյունքում հրապարակային խոստմամբ ծագած իրավահարաբերության բովանդակության մաս կազմող պարտավորությունը կամ համարվի կատարված, կամ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 27-րդ գլխում ամրագրված որևէ իրավանորմի հիմքով` դադարած։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է նաև, որ ցանկացած քաղաքացիական իրավահարաբերություն, այդ թվում` մրցույթի հայտարարման պարտավորական իրավահարաբերությունները, ունեն սուբյեկտների իրենց շրջանակը: Տվյալ դեպքում մրցութային պարտավորական իրավահարաբերություններում առանձնանում են հետևյալ սուբյեկտները` մրցույթի կազմակերպիչը և մրցույթի մասնակիցները: Ընդ որում, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի ընդհանուր տրամաբանությունից հետևում է, որ արդեն իսկ ծագած մրցութային իրավահարաբերությունում, մրցույթի կազմակերպիչը մրցույթի մասնակցի նկատմամբ ձեռք բերելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1043-1047-րդ հոդվածներում ամրագրված պարտականություններ, վերջինիս նկատմամբ հանդես է գալիս որպես պարտապան, իսկ մրցույթի մասնակիցը` պարտատեր: Նշվածին համապատասխան, հրապարակային մրցույթ հայտարարելու հետևանքով ծագած պարտավորական հարաբերությունը, որպես քաղաքացիական իրավահարաբերության յուրահատուկ տեսակ, նրանում մասնակցող անձանց` մրցույթում հաղթող ճանաչված անձի և մրցույթի կազմակերպչի համար ոչ միայն առաջ է բերում սուբյեկտիվ իրավունքներ, այլ նաև` համապատասխան պարտավորություններ: Մասնավորապես, մրցույթի կազմակերպիչը, օրենքով նախատեսված կարգով, իրավասու է հայտարարել մրցույթ, որի արդյունքում ձեռք է բերում մրցույթի պայմաններին համապատասխան կատարված աշխատանքների (կամ այլ արդյունքների) համար մրցույթում հաղթող ճանաչված անձանց վարձատրություն տալու, մրցույթում հաղթող չճանաչված անձանց աշխատանքները վերադարձնելու պարտավորություն: Մրցույթի մասնակիցը, իր ներկայացրած աշխատանքը (կամ այլ արդյունքները) մրցույթում լավագույնը ճանաչվելու դեպքում, իրավունք ունի մրցույթի կազմակերպչից պահանջելու մրցույթի պայմաններով սահմանված վարձատրությունը:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ բացի նշվածից, այն դեպքում, երբ հրապարակային մրցույթը նախատեսում է մրցույթում հաղթածի հետ պայմանագիր կնքելու պարտականություն, ապա այդ իրավահարաբերության սուբյեկտները պարտավոր են կնքել համապատասխան պայմանագիր, ինչն էլ հիմք կհանդիսանա հրապարակային մրցույթի հայտարարման միակողմանի գործողությամբ պայմանավորված պարտավորական հարաբերության դադարման և կողմերի միջև պայմանագրային հարաբերությունների ծագման համար: Այդուհանդերձ, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ հրապարակային մրցույթում հաղթածի հետ պայմանագիր կնքելու պարտականությունը չի կարող նույնացվել նախնական պայմանագրի հիման վրա հիմնական պայմանագիր կնքելու պարտականությանը` նկատի ունենալով, որ հրապարակային մրցույթի դեպքում պայմանագիր կնքելու պարտականությունը ծագում է միակողմանի գործողության` հրապարակային մրցույթի արդյունքում։

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ կետի և 436-րդ հոդվածի 1-ին կետի վերլուծության հիման վրա Վճռաբեկ դատարանը եզրահանգում է, որ պայմանագիրը կամային ակտ է, այսինքն` կողմերն իրենք իրենց կամքով և ի շահ իրենց, ձեռք են բերում ու իրականացնում քաղաքացիական իրավունքներ, իրենք են որոշում իրենց պարտավորությունների շրջանակը: Բացի այդ, պայմանագիրն ուղղված է քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դադարելուն` կարգավորելով նաև կոնկրետ իրավահարաբերության մասնակիցների վարքագիծը, ինչպես նաև պայմանագրային պարտավորությունների կատարման կարգը, ժամկետները և պայմանները: Միաժամանակ, հաշվի առնելով սույն իրավահարաբերության առանձնահատկությունները, պայմանագիր կնքելուն ուղղված մրցույթի արդյունքները, որպես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածում ամրագրված պայմանագրի էական պայմաններ, օրենքով նախատեսված պահանջների պահպանմամբ, պետք է ամրագրվեն պայմանագրում:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 294-րդ հոդվածը սահմանում է, որ գործարքները կնքվում են բանավոր կամ գրավոր (հասարակ կամ նոտարական) ձևով: Գործարքը, որը կարող է կնքվել բանավոր, համարվում է կնքված նաև այն դեպքում, եթե անձի վարքից ակնհայտ է գործարք կնքելու նրա կամքը: Օրենքով կամ կողմերի համաձայնությամբ նախատեսված դեպքերում լռությունը համարվում է գործարք կնքելու կամքի արտահայտություն: Նշված հոդվածից ակնհայտ է դառնում, որ քաղաքացիաիրավական պայմանագրի կնքման համար օրենսդիրը սահմանել է պայմանադիր կողմերի համաձայնեցված կամքի (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 290-րդ հոդված)` կամահայտնության դրսևորման երեք հնարավոր տարբերակներ և դրանք անվանել գործարքի կնքման ձևեր:

Անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի դրույթներին` ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ նշված հոդվածի համաձայն` պայմանագիրը համարվում է կնքված, եթե կողմերի միջև պահանջվող ձևով համաձայնություն է ձեռք բերվել պայմանագրի բոլոր էական պայմանների վերաբերյալ: Միաժամանակ, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ եթե ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 294-րդ, 296-րդ, 298-րդ և 300-րդ հոդվածների դրույթներից բխում է, որ ձևը չպահպանելը գործարքը դարձնում է անվավեր, ապա նույն օրենսգրքի 448-րդ հոդվածում սահմանված ձևի անտեսումը գործարքը դարձնում է չկնքված: Այդ առումով գործնական նշանակություն է ստանում այն հարցը, թե ձևին վերաբերող պահանջի անտեսումը որ դեպքում է գործարքը դարձնում անվավեր և որ դեպքում` չկնքված: ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 290-րդ հոդվածի համաձայն` քաղաքացիական գործարքի կնքման իրավաբանական փաստը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 289-րդ հոդվածում ամրագրված իրավունքի սուբյեկտի գործողություններով պայմանավորված քաղաքացիական իրավական հետևանքներ առաջ բերելուն ուղղված կամքի արտահայտումն է, որը կարող է դրսևորվել նույն օրենսգրքի 294-րդ հոդվածում ամրագրված ձևերով: Ընդ որում, եթե գործարքի կողմերը երկու և ավելի սուբյեկտներ են, ապա այդ կամքը պետք է ձևավորված լինի որպես պայմանադիր կողմերի համար ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 29-րդ գլխում սահմանված գործողություններով ձեռք բերված ընդհանուր համաձայնության արդյունք: Մասնավորապես` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` պայմանագիրը կնքվում է կողմերից մեկի օֆերտան (պայմանագիր կնքելու առաջարկը) ուղարկելու և մյուս կողմի` դրա ակցեպտի (առաջարկն ընդունելու) միջոցով: Ընդ որում, օֆերտան, հանդես գալով որպես մեկ կամ մի քանի կոնկրետ անձանց հասցեագրված առաջարկ, որոշակիորեն արտահայտում է առաջարկողի մտադրությունը` համաձայնության դեպքում պայմանագիր կնքել առաջարկությունում շարադրված էական պայմանների շուրջ: Միաժամանակ, իր հերթին ակցեպտը` որպես առաջարկն ընդունելու մասին օֆերենտին ուղղված պատասխան, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 454-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` պետք է լինի լրիվ և անվերապահ: Այսինքն` ակցեպտը չի կարող ընդունվել մասնակիորեն, ինչպես նաև վերապահումներով: Նշված ընթացակարգի պահպանման արդյունքում միայն հնարավոր է ձեռք բերել պայմանադիր կողմերի միասնական կամքն արտահայտող համաձայնություն: Նման պայմաններում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 1-ին կետում ամրագրված օրենսդրի պահանջն այն մասին, որ պայմանագրի էական պայմանների շուրջ կողմերի միջև պետք է համաձայնությունը պահանջվող ձևով ձեռք բերվի, որպեսզի այն համարվի կնքված, ուղղակիորեն բխում է նույն հոդվածի 2-րդ կետի դրույթներից: Այսինքն` համաձայնությունը չի կարող ձեռք բերվել այլ կերպ, քան օֆերտա-ակցեպտ ձևի պահպանմամբ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 448-րդ հոդվածի 1-ին կետում ամրագրված համաձայնության ձեռքբերմանն ուղղված պահանջվող ձևին, արձանագրել է, որ այդ ձևը վերաբերում է բացառապես օֆերտա-ակցեպտ իրավահարաբերության իրավական կարգավորումն ապահովող նորմերի պահանջների պահպանմանը, և դրա անտեսումը կգնահատվի որպես պայմանագրային հարաբերությունների բացակայություն: Ամփոփելով, ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ գործարքի կնքումը հաստատող ընդհանրական կամքի արտաբերման ձևի պահանջն օրենքով նախատեսված դեպքերում ենթակա է որակման որպես գործարքի վավերության պայման, իսկ կողմերի միջև պայմանագրի կնքման համար անհրաժեշտ համաձայնության ձեռքբերմանն ուղղված օֆերտա-ակցեպտ ընթացակարգի ձևը` որպես պայմանագրային միասնական կամքի ձևավորմանն ուղղված կողմերից յուրաքանչյուրի անհատական գործողությունների ամբողջություն:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ քաղաքացիական պայմանագրի կնքման համար անհրաժեշտ ընթացակարգն ունի նաև միմյանց հաջորդաբար շարունակող համաձայնության ձեռքբերման փուլեր և այդ հաջորդականությունն օրենսդրի կողմից գնահատվում է որպես հրամայական պահանջ: Այսինքն` պայմանագրի կնքման առաջնային փուլը հանդիսանում է օֆերենտի կողմից օֆերտայի ներկայացումը: Քանի դեռ նման օֆերտա չի ներկայացվել, չի կարող գործողության մեջ դրվել ակցեպտի համար նախատեսված հաջորդող գործընթացը: Նշված պահանջի գործնական կարևորությունն ակներև է այն փաստական հանգամանքով, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 454-րդ հոդվածով սահմանված ակցեպտավորմանն ուղղված գործողությունները չեն կարող որակվել որպես այդպիսիք, քանի դեռ բացակայում է օֆերտայի ուղարկման առաջնային փուլը և ինչպիսի գործողություններ էլ որ կատարվեն, մասնավորապես` կոնկլյուդենտ գործողություններ, ապա դրանք չեն կարող դիտվել օֆերտային ուղղված համաձայնություն, քանի որ համաձայնության իրական օբյեկտը` առաջարկը, նման դեպքում ուղղակի բացակայում է: Ուստի օֆերտայի բացակայության պայմաններում իրավունքի սուբյեկտի կողմից հավանական կոնտրագենտի օգտին կոնկրետ գործողությունների կատարումը չի կարող որակվել որպես ակցեպտ և այդ հասցեատիրոջ համար առաջ բերել պայմանագրային պարտավորություններ (տե՛ս, «Գ Ընդ Հ Պարտներս» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «ՀՀ դատական դեպարտամենտ» ՊԿՀ-ի թիվ ԵԿԴ/1867/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.12.2020 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նշված դիրքորոշումը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը հնարավորություն է ընձեռում պայմանագիրը կնքված համարել նույնիսկ այն դեպքերում, երբ կողմերի միջև կնքված չի եղել որևէ գրավոր պայմանագիր, սակայն հավանական պայմանագրային իրավահարաբերության սուբյեկտներից մեկի կողմից մյուսի օգտին կոնկրետ գործողությունների կատարումը, կողմերից մեկի կամ կողմերի վարքագիծը ակնհայտորեն վկայում է այն մասին, որ նրանք իրենց համարել են պայմանագրային հարաբերությունների կրող (կոնկլյուդենտ գործարք): Մասնավորապես, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 454-րդ հոդվածի 3-րդ կետով օրենսդիրը սահմանել է, որ օֆերտա ստացած անձի կողմից դրա ակցեպտի համար սահմանված ժամկետում դրանում նշված պայմանագրի պայմանները կատարելու ուղղությամբ գործողությունները ձեռնարկելը (ապրանքներ բեռնելը, աշխատանքներ կատարելը, ծառայություններ մատուցելը, համապատասխան գումար վճարելը և այլն) համարվում է ակցեպտ, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենքով, այլ իրավական ակտերով կամ նշված չէ օֆերտայում: Այսինքն, այն դեպքում, երբ ակցեպտորը կատարում է որոշակի կոնկրետ գործողություններ` ուղղված օֆերտայում նշված պայմանագրի պայմանները կատարելուն, ապա այդ գործողությունը դիտարկվում է որպես պայմանագիր կնքելու ակցեպտ: Ըստ այդմ, օֆերտա ուղարկելու և դրա վերաբերյալ ակցեպտ ստանալու պայմաններում, ըստ էության, հստակեցվում է կոնկրետ պայմանագրի կնքմանն ուղղված պայմանադիր կողմերի կամքը: Նման պայմաններում, եթե նույնիսկ պայմանագիրը կողմերի միջև չի կնքվել գրավոր ձևով, ապա կիրառելի է դառնում օֆերտա ուղարկելու և դրա վերաբերյալ ակցեպտ ստանալու միջոցով պայմանագիր կնքելու օրենքի պայմանը: Ընդ որում, բոլոր դեպքերում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 450-րդ հոդվածի 4-րդ կետով օրենսդիրը հստակեցնում է, որ պայմանագրի գրավոր ձևը պահպանված է համարվում, եթե պայմանագիր կնքելու գրավոր առաջարկն ընդունված է նույն օրենսգրքի 454-րդ հոդվածի 3-րդ կետով սահմանված կարգով:

Այսպիսով, պատասխանելով վերոգրյալ հարցադրումներին և հիմք ընդունելով վերը նշված վերլուծությունները, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հրապարակային մրցույթն աշխատանքներից կամ այլ արդյունքներից լավագույնն ընտրելու, ինչպես նաև հանրօգուտ նպատակի հասնելու համար, համապատասխան ձևով գույքային պարգև (դրամական վճար) տալու հրապարակային հայտարարությունն է: Հրապարակային մրցույթի պարագայում աշխատանքի լավագույն կատարման կամ այլ արդյունքների հասնելու համար մրցույթ հայտարարած անձը մրցույթը պարտավորվում է անցկացնել նախապես հայտարարված ձևով և պայմաններում, ինչպես նաև մասնակցին հաղթող ճանաչելու ու հայտարարված պարգևը նրան հանձնելու մասին որոշում կայացնելու պահից` վճարել խոստացվածը, իսկ հաղթող ճանաչված անձն իրավունք է ձեռք բերում պահանջել այդ դրամական կամ այլ կարգի պարգևը:

Վճռաբեկ դատարանը դարձյալ ընդգծում է, որ հրապարակային մրցույթում հաղթածի հետ պայմանագիր կնքելու պարտավորության նկատմամբ օրենսդիրը կիրառելի է համարել պայմանագրային իրավահարաբերությունները կարգավորող դրույթները: Ըստ այդմ, այն դեպքում, երբ հրապարակային մրցույթը նախատեսել է գրավոր ձևով պայմանագրի կնքման պարտականություն, ապա այդ պահանջը պահպանված պետք է որակել բոլոր այն դեպքերում, երբ գործով ձեռք բերված փաստական կազմը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ առկա է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 454-րդ հոդվածի 3-րդ կետում ամրագրված դրույթների կիրառման իրավական հնարավորությունները. մասնավորապես, երբ կողմերը փաստացի ներառվել են post factum պայմանագրային իրավահարաբերության մեջ։

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն` «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթի 09.01.2013 թվականի համարում զետեղված հայտարարության համաձայն` Համալսարանը և «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ն հայտարարել են մրցույթ Համալսարանի և ՀՀ ԿԳՆ համակարգի դասախոսների, մասնագետների և գիտաշխատողների համար բնակարանաշինարարության ծրագրում ընդհանուր հիմունքներով ընդգրկվելու համար, որում հաղթող է ճանաչվել նաև հայցվորի իրավանախորդը՝ Մհեր Մկրտումյանը։ Համալսարանի Գիտխորհրդի 23.12.2012 թվականի նիստում հաստատված Կարգով սահմանվել են Ծրագրի մասնակիցների կազմավորման սկզբունքները, նրանց իրավունքներն ու պարտականությունները, պատասխանատվությունը, բնակարանի արժեքի հաշվարկումը, վճարման ժամանակացույցը, այդ թվում` սահմանվել է, որ Համալսարանի, ծրագրի մասնակցի և Կառուցողի հարաբերությունները կարգավորվում են նույն կարգին համապատասխան կնքված եռակողմ պայմանագրով:

Համալսարանի կողմից Մհեր Մկրտումյանին տրվել է սերտիֆիկատ` կառուցապատողի հետ պայմանագիր կնքելու դրամաշնորհ ստանալու իրավունքի վերաբերյալ։ Համալսարանը 2013 թվականի հունվարից մինչև 2014 թվականի ապրիլն ընկած ժամանակահատվածում` ամսական 190.000 ՀՀ դրամի չափով վճարումներ է կատարել Մհեր Մկրտումյանին։ Մհեր Մկրտումյանի կողմից 15.02.2013 թվականից հետո ամեն ամիս մինչև 27.12.2013 թվականը, այնուհետ 13.02.2014 թվականից ամեն ամիս մինչև 14.05.2014 թվականը, ինչպես նաև 30.11.2016 թվականը «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ի հաշվին կատարվել են 7.682.000 ՀՀ դրամի փոխանցումներ։ Որպես նպատակ նշվել է` «Բնակարան ձեռք բերելու կանխավճար»։

Դատարանը, հիմնավոր համարելով հայցվոր Գայանե Մադաթյանի փաստարկները, բավարարել է հայցը: Անդրադառնալով հակընդդեմ հայցին` Դատարանն արձանագրել է, որ հայցը բավարարելու պայմաններում այն ենթակա է մերժման, միաժամանակ հավելել է, որ «(...) ինչ վերաբերում է եռակողմ պայմանագիր չկնքելու փաստարկին, ապա դատարանն ընդգծում է, որ 25.12.2012 թվականին ընդունված կարգի որևէ դրույթով նախատեսված չէ որևէ մասնակցի, այդ թվում Մհեր Մկրտումյանի պարտավորությունը նախաձեռնելու եռակողմ պայմանագրի կնքումը: (...)»:

Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Համալսարանի վերաքննիչ բողոքը և անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը, արձանագրել է, որ «[Համալսարանը] ստանձնել է նշված գումարները [Մհեր Մկրտումյանին] փոխհատուցելու պարտականություն (...)։ Սերտիֆիկատի ուժով Մհեր Մկրտումյանը ողջամիտ ակնկալիք է ունեցել, որ կստանա այդ գումարները (...) Մհեր Մկրտումյանին տրամադրվել է ընդհանուր 3.040.000 ՀՀ դրամ գումար, այսինքն` [Համալսարանը] պատշաճ կարգով չի կատարել իր ստանձնած պարտավորությունները»։ Վերաքննիչ դատարանը նաև հիմնավոր է համարել Դատարանի եզրահանգումն այն մասին, որ Կարգի որևէ դրույթով նախատեսված չէ որևէ մասնակցի, այդ թվում` Մհեր Մկրտումյանի պարտավորությունը նախաձեռնելու եռակողմ պայմանագրի կնքումը։

Գնահատելով և համադրելով Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանություններն ու վճռաբեկ բողոքի փաստարկները` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման ստորև ներկայացված պատճառաբանությամբ.

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ գործի նյութերով հիմնավորվում է, որ Համալսարանի միակողմ գործողությունների արդյունքում վերջինիս և Մհեր Մկրտումյանի միջև ծագել են հրապարակային մրցույթի հարաբերություններ: Մասնավորապես, Համալսարանի կողմից, երիտասարդ դասախոսների, մասնագետների և գիտաշխատողների համար բնակարանաշինության սոցիալական ծրագրի շրջանակներում, հայտարարվել է հրապարակային մրցույթ: Համալսարանի կողմից ընդունված Կարգի ուսումնասիրությունից հետևում է, որ Համալսարանը հանդիսացել է սոցիալական ծրագրով բնակարանաշինության մասնակիցներին դրամական աջակցություն տրամադրող սուբյեկտ: Նշված փաստը հիմնավորվել է Կարգի 1.3-րդ, 4.1-րդ դրույթներով, որոնց վերլուծությունից բխում է, որ Համալսարանը Ծրագրի մրցույթի արդյունքում հաղթող ճանաչված անձին կամ անձանց պարտավորվել է տրամադրել դրամական աջակցություն` մասնակի փոխհատուցում, բնակարանաշինության համար` յուրաքանչյուր ամիս 190.000 ՀՀ դրամի չափով, 42 ամիս տևողությամբ:

Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ Կարգով և 15.01.2013 թվականի թիվ 1 արձանագրությամբ, Համալսարանն ու Մհեր Մկրտումյանը միմյանց նկատմամբ ձեռք են բերել հանդիպակաց իրավունքներ և պարտականություններ: Մասնավորապես, Համալսարանը պարտավորվել է 42 ամսվա ընթացքում, յուրաքանչյուր ամիս 190.000 ՀՀ դրամի չափով, բնակարանաշինության համար Մհեր Մկրտումյանին տրամադրել մասնակի փոխհատուցում: Ընդ որում, նույն Կարգի 4.1-րդ կետով հաղթող ճանաչված անձը` Մհեր Մկրտումյանը, ևս պարտավորվել է իր միջոցներից յուրաքանչյուր ամիս վճարել առնվազն 130.000 ՀՀ դրամ: Արդյունքում, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Համալսարանը և հաղթող ճանաչված անձը` Մհեր Մկրտումյանը, միմյանց նկատմամբ ոչ միայն ձեռք են բերել որոշակի իրավունքներ, այլ նաև` ստանձնել են փոխադարձ պարտականություններ, որոնց չկատարման կամ ոչ պատշաճ կատարման համար Կարգի 6.1-րդ կետով սահմանվել են պատասխանատվության միջոցներ:

Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ գործի նյութերով հիմնավորվել է, որ հրապարակային մրցույթի արդյունքում հաղթող ճանաչված անձի` Մհեր Մկրտումյանի, Համալսարանի և բնակարանաշինությունն իրականացնող անձի միջև որևէ պայմանագիր չի կնքվել: Նշված փաստն ընդունել են ինչպես սույն գործի կողմերը, այնպես էլ` այդ փաստը չի հերքվել դատարանների կողմից:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ինչպես ցանկացած պայմանագիր, այնպես էլ հրապարակային մրցույթի արդյունքում կնքվող պայմանագիրը հանդիսանում է կողմերի կամահայտնության արդյունքում կնքված ակտ, որն ուղղված է որոշակի իրավական հետևանքներ առաջացնելուն: Հետևաբար` մրցութային հարաբերությունների արդյունքում հետագայում կնքվելիք պայմանագրի համար ևս անհրաժեշտ է, որ ենթադրյալ պայմանագրի կողմերը հստակորեն դրսևորեն իրենց կամահայտնությունը պայմանագրի կնքման վերաբերյալ: Ընդ որում, այդ կամքի դրսևորումը պետք է ուղեկցվի դրա իրականացմանն ուղղված անհրաժեշտ գործողությունների իրականացմամբ: Մասնավորապես, սույն պարագայում, նշված կամքը պետք է ուղղված լինի մրցույթը հայտարարած անձի համար` բնակարանի կառուցապատման համար դրամական աջակցություն` մասնակի փոխհատուցում, ամենամսյա կտրվածքով տրամադրելուն, հաղթող ճանաչված անձի համար` նույն նպատակով իր միջոցներից յուրաքանչյուր ամիս համապատասխան գումար վճարելուն, իսկ կառուցողի համար` բնակարանի շինարարական աշխատանքներ կատարելուն:

Քննարկվող պարագայում, Կարգի դրույթների ուսումնասիրությունից հետևում է, որ Կարգով Համալսարանի և Մհեր Մկրտումյանի` միմյանց հանդեպ ձեռք բերված պարտավորությունների կատարումն ուղղակիորեն պայմանավորվել է երրորդ կողմի` կառուցողի կողմից շինարարության իրականացման գործողություններով: Ընդ որում, Կարգի դրույթների բովանդակությունից հետևում է, որ Համալսարանի, մրցույթում հաղթածի (տվյալ դեպքում` Մհեր Մկրտումյանի) և բնակարանաշինությունն իրականացնող անձի միջև նախատեսվել է եռակողմ պայմանագրի կնքում: Նշված փաստը, մասնավորապես ամրագրվել է Կարգի 1.4-րդ կետով, ըստ որի` Համալսարանի, ծրագրի մասնակցի և շինարարությունն իրականացնող կազմակերպության` կառուցողի, հարաբերությունները կարգավորվելու են նույն կարգին համապատասխան կնքված եռակողմ պայմանագրով: Պայմանագիր կնքելու հստակ պարտականություն է սահմանվել նաև Կարգի 5.5-րդ կետով, որի համաձայն` մասնակիցների, Համալսարանի և Կառուցողի այլ իրավունքներն ու պարտականությունները սահմանվում են պայմանագրով: Ավելին` եռակողմ պայմանագիր կնքելու մասին պարտականությունն անուղղակիորեն սահմանված է նաև Կարգի 4.1-րդ կետով, ըստ որի` Ծրագրի մրցույթում հաղթող յուրաքանչյուրին Համալսարանը տրամադրում է հավասար դրամական աջակցություն` մասնակի փոխհատուցում` յուրաքանչյուր ամիս 190.000 ՀՀ դրամի չափով, 42 ամիս տևողությամբ, իսկ մասնակիցն իր միջոցներից յուրաքանչյուր ամիս պարտավորվում է վճարել առնվազն 130.000 ՀՀ դրամ, իսկ մինչև շինարարության ավարտը կառուցողի ու մասնակցի միջև կնքված պայմանագրի ժամանակացույցին համապատասխան, վճարում է բնակարանի արժեքի մնացած մասը: Եռակողմ պայմանագիր կնքելու պարտականության մասին անուղղակիորեն նշվել է նաև Կարգի 6.2-րդ կետի դրույթներով:

Այսպիսով` Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է, որ Կարգով նախատեսվել է եռակողմ պայմանագրի կնքման պարտականություն: Միաժամանակ, թեև գործի նյութերով հիմնավորվել է, որ գրավոր ձևով կողմերի միջև չի կնքվել եռակողմ պայմանագիր, այդուհանդերձ` Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ կողմերը կատարել են պայմանագրի կնքմանն ուղղված կոնկլյուդենտ գործողություններ` Կարգի 4.1-րդ կետով սահմանված կարգով ամենամսյա վճարումների միջոցով փոխհատուցելով կառուցվող բնակարանի արժեքը, իսկ կառուցողի կողմից իրականացվել են բնակարանի շինարարական աշխատանքներ:

Մասնավորապես, գործի նյութերով հիմնավորվում է, որ Համալսարանի կողմից 01.01.2013-30.12.2014 թվականների ընթացքում կատարվել է ընդհանուր 3.040.000 ՀՀ դրամի չափով փոխհատուցում: Նույն ժամանակահատվածում մրցույթում հաղթած անձի (նրա իրավահաջորդի) կողմից ևս կատարվել են Կարգի 4.1-րդ կետով նախատեսված` կառուցապատվող բնակարանի համար սահմանված վճարումները:

Տվյալ դեպքում, հաշվի առնելով Համալսարանի դրսևորած վարքագիծը` որոշակի ժամանակահատվածի ընթացքում կառուցապատվող բնակարանի արժեքի փոխհատուցմանն ուղղված ամենամսյա վճարումների կատարումը, ինչպես նաև հայցվորի կողմից նույն նպատակով կատարված վճարումները, Վճռաբեկ դատարանը փաստում է պայմանագրի կնքմանն ուղղված կողմերի կամահայտնության առկայությունը: Նման պայմաններում, անկախ գրավոր ձևով կնքված եռակողմ պայմանագրի առկայության, հայցվորն օրինական ակնկալիք է ունեցել, որ Համալսարանը հետագայում ևս պատշաճ կերպով կկատարի պայմանագրի պայմանները:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ չնայած Կարգի 4.1-րդ կետով նախատեսվել է, որ ամսական 190.000 ՀՀ դրամի չափով փոխհատուցումը Համալսարանն ստանձնել է կատարել 42 ամիսների ընթացքում, որպիսի պարագայում փոխհատուցվող գումարի ընդհանուր արժեքը պետք է կազմեր 7.980.000 ՀՀ դրամ, այդուհանդերձ` Համալսարանի կողմից փոխհատուցումը կատարվել է միայն 24 ամիսների ընթացքում և մասնակիորեն: Այսինքն` Համալսարանը պատշաճ կարգով չի կատարել իր կողմից ստանձնած պարտավորությունները, ըստ էության, առանց հիմքի դադարեցնելով պայմանագիրը, որի արդյունքում խախտվել են հայցվորի իրավունքները:

Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում առանձնահատուկ շեշտել, որ Կարգով որևէ դրույթ նախատեսված չէ այն մասին, որ կողմերի միջև գրավոր ձևով եռակողմ պայմանագիր կնքելու նախաձեռնությամբ պարտավոր է եղել հանդես գալ հենց մրցույթում հաղթած անձը, որպիսի հանգամանքը բացառում է պայմանագրի չկնքման բացասական հետևանքը հայցվորի վրա թողնելու հնարավորությունը` առավել ևս հաշվի առնելով Համալսարանի կոնկլյուդենտ գործողությունները։

Ինչ վերաբերում է վճռաբեկ բողոքում ներկայացված այն փաստարկին, թե հայցվորի կողմից վճարումները կատարվել են «ինչ-որ «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ին, սակայն հայցվորի կողմից չի ներկայացվել որևէ թույլատրելի և վերաբերելի ապացույց այն մասին, որ «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ն հենց պետք է հանդիսանա Կարգով նախատեսված Կառուցողը», ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այն ևս հիմնավոր չէ: Տվյալ դեպքում գործի նյութերով հիմնավորվում է, որ Համալսարանը մրցույթը հայտարարել է նշված ընկերության` «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ի հետ համատեղ: Այսինքն` մրցույթում հաղթող ճանաչված անձը, ըստ էության պարտավորված է եղել, որպես բնակարանի կառուցապատող, պայմանագրային իրավահարաբերությունների մեջ մտնել հենց «Ինժեներ Լիգա» ՓԲԸ-ի հետ, ինչն էլ որ կատարվել է հայցվորի կողմից:

Անդրադառնալով բողոք բերած անձի փաստարկներին այն մասին, որ «05.09.2013 թվականին հաստատվել է նոր Կարգ, և Համալսարանի կարծիքով կողմերի միջև հարաբերություններն այդ պահից սկսած պետք է կարգավորվեին դրանով», ապա Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ այն ևս անհիմն է: Քննարկվող պարագայում Մհեր Մկրտումյանը հաղթող է ճանաչվել 25.12.2012 թվականին գործող Կարգի պայմաններում, որպիսի պարագայում կողմերի միջև ծագած հարաբերությունները ենթակա են կարգավորման այդ Կարգի դրույթներով, որով մրցույթին հաղթող ճանաչված անձինք որևէ պարտականություն չեն ունեցել ստեղծելու բնակարանաշինության կոոպերատիվ: Ավելին, Նոր կարգով սահմանված չէ որևէ դրույթ, ըստ որի այն տարածվում է նախկին Կարգի գործողության պայմաններում հաղթած անձանց իրավունքների և պարտականությունների վրա:

Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բողոք բերած անձի հիմնավորումներն ու փաստարկները բավարար չեն բողոքարկվող դատական ակտը բեկանելու համար:

Միաժամանակ վերոգրյալի հիման վրա հիմնավորվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները։

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքի քննության արդյունքներով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված` Վճռաբեկ դատարանի` վճռաբեկ բողոքը մերժելու և դատական ակտն օրինական ուժի մեջ թողնելու լիազորությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են [ «Դատական ծախսերը» վերտառությամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ] գլխի կանոններին համապատասխան:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Համալսարանի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջինիս բողոքը ենթակա է մերժման:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22.05.2019 թվականի որոշումը թողնել օրինական ուժի մեջ:

2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Պաշտոնական հրապարակման օրը՝ 27 օգոստոսի 2021 թվական: