2020 թվականի դեկտեմբերի 10-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 12.07.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ Ռուզաննա Հովհաննիսյանի և Վարդան Բեգինյանի հայցի ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե)` 08.08.2016 թվականի թիվ 174 որոշումը վերացնելու պահանջի մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Ռուզաննա Հովհաննիսյանը և Վարդան Բեգինյանը պահանջել են վերացնել Կոմիտեի իրավախախտումների հայտնաբերման ու վարչական վարույթների իրականացման վարչության (այսուհետ` Վարչություն) 08.08.2016 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» թիվ 174 որոշումը։

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Կ. Զարիկյան) (այսուհետ` Դատարան) 30.03.2017 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 12.07.2018 թվականի որոշմամբ Ռուզաննա Հովհաննիսյանի և Վարդան Բեգինյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ Դատարանի 30.03.2017 վճիռը բեկանվել և փոփոխվել է` հայցը բավարարվել է:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեն:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 9-րդ հոդվածը, մինչև 16.05.2016 թվականը գործող խնբագրությամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածը, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 189-րդ հոդվածը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի՝ մինչև 25.05.2016 թվականը գործած խմբագրությունը և ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածը սերտորեն փոխկապակցված են եղել միմյանց հետ և դրանց կիրառումը կախված է եղել խախտման չափերից: Դրա մասին է վկայում իրավախախտման երկու կազմերի մեկ ամբողջական լինելու հանգամանքը, թեև դրանք սահմանված են եղել երկու տարբեր իրավական ակտերում: Ուստի օրենսդրի կողմից քրեական պատասխանատվության վերացումը չի կարող ենթադրել պատժի ամբողջական վերացում, այլ դրա փոխարինում վարչականով: Նշվածի արդյունքում պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածն ուժը կորցրած ճանաչելով, ոչ թե հրաժարվել է նման արարքը հանրային վտանգավոր որակելուց և ըստ այդմ, ընդհանրապես վերացրել է դրա համար հանրային-իրավական պատասխանատվությունը, այլ ընդամենը մեղմացրել է արարքի իրավական գնահատականը, և ըստ այդմ, պատժի տեսակը:

Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումները հիմնավոր չեն և հանդիսանում են օրենքի սխալ մեկնաբանման և կիրառման, քննարկվող դեպքի փաստական և իրավական հանգամանքներն անտեսելու արդյունք, ինչն ազդել է գործի ելքի վրա:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 12.07.2018 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 30.03.2017 թվականի վճռին:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունի հետևյալ փաստը.

1. ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության քննչական վարչության ավագ քննիչի 07.08.2015 թվականի որոշմամբ` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով հարուցվել է քրեական գործ, իսկ 13.05.2016 թվականին՝ Ռուզաննա Խաչիկի Հովհաննիսյանը և Վարդան Լևոնի Բեգինյանը ներգրավվել են որպես մեղադրյալ և նրանց մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի 1-ին մասով` մաքսանենգությամբ մաքսային հսկողությունից թաքցնելով ՀՀ մաքսային սահմանով խոշոր՝ 314.24 գրամ՝ 4.477.920 ՀՀ դրամ ընդհանուր արժողության տարբեր տեսակի ոսկյա զարդեր և 26350.7 գրամ 20.986.860 ՀՀ դրամ ընդհանուր արժողության տարբեր տեսակի արծաթ և ոչ արծաթ մետաղի համադրությամբ զարդեր տեղափոխելու համար (հատոր 1-ին գ.թ. 81):

2. ՀՀ Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանը 07.07.2016 թվականին որոշել է քրեական գործի վարույթը կարճել և քրեական հետապնդումը դադարեցնել (թիվ ՏԴ1/0034/01/16 գործ) այն պատճառաբանությամբ, որ. «(...) ՀՀ քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին 16.05.2016 թվականի ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածով ՀՀ գործող քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածը ճանաչվել է ուժը կորցրած, որի հետևանքով ապաքրեականացվել է 215-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսված արարքը: Իսկ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 13-րդ հոդվածում ամրագրված է, որ արարքի հանցավորությունը վերացնող օրենքը հետադարձ ուժ ունի, այսինքն՝ տարածվում է մինչև այդ օրենքի ուժի մեջ մտնելը համապատասխան արարք կատարած անձանց, այդ թվում՝ այն անձանց վրա, ովքեր կրում են պատիժը կամ կրել են դա, սակայն ունեն դատվածություն: Նշված հիմնավորմամբ դատարանն արձանագրել է, որ ամբաստանյալին մեղսագրված արարքում բացակայում է հանցակազմը, ինչը ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35 հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի ուժով քրեական գործի վարույթը կամ քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանք է (…)» (հատոր 1-ին գ.թ. 25):

3. Մաքսային կանոնների խախտման գործի քննության արդյունքում ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի իրավախախտումների հայտնաբերման և վարչական վարույթների իրականացման վարչության պետի 08.08.2016 թվականի թիվ 174 որոշմամբ Ռուզաննա Հովհաննիսյանը և Վարդան Բեգինյանը տուգանվել են 15.546.249 ՀՀ դրամի չափով` ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով նախատեսված մաքսային կանոնների խախտում կատարելու համար (հատոր 1-ին, գ.թ. 38-42):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ մաքսանենգության մասնակի ապաքրեականացման դեպքում անձին նույն արարքի համար վարչական պատասխանատվության ենթարկելու իրավական հնարավորության հարցի վերաբերյալ, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար։

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ այն իրավական հարցադրմանը, թե արդյո՞ք կարող է անձը, ում կողմից մաքսանենգություն կատարված լինելու փաստի առթիվ քրեական գործի հարուցումը մերժվել է կամ հարուցված քրեական գործի վարույթը կարճվել է արարքի ապաքրեականացման արդյունքում, հետագայում նույն արարքի համար ենթարկվել վարչական պատասխանատվության։

Մինչև 25.06.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի (Մաքսանենգությունը) առաջին մասը քրեական պատասխանատվություն է սահմանել մաքսանենգության` Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով` առանց մաքսային հսկողության կամ դրանից թաքցնելով կամ մաքսային և այլ փաստաթղթերը խաբեությամբ օգտագործելու կամ դրանց մասին ճշգրիտ տեղեկությունները սահմանված ձևով չհայտարարագրելու կամ ոչ իր անվամբ հայտարարագրելու միջոցով ապրանքների, մշակութային կամ այլ արժեքների տեղափոխման համար, եթե դրանք կատարվել են խոշոր չափերով, բացառությամբ նույն հոդվածի երկրորդ մասով նախատեսված ապրանքների կամ արժեքների:

Նույն հոդվածի հինգերորդ մասը սահմանել է, որ նույն հոդվածի առաջին մասով նախատեսված արարքը համարվում է խոշոր չափերով կատարված, եթե տեղափոխված ապրանքների կամ առարկաների արժեքը գերազանցում է հանցագործության պահին սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկը, բացառությամբ ակցիզային դրոշմանիշներով դրոշմավորման ենթակա չդրոշմավորված կամ չվերադրոշմավորված ապրանքներ տեղափոխելու դեպքի, երբ խոշոր չափ է համարվում հանցագործության պահին սահմանված նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկը գերազանցող գումարը (արժեքը):

Նույն հոդվածի վեցերորդ մասը սահմանել է, որ նույն հոդվածում գույք են համարվում մաքսանենգության առարկաները, իսկ վերջիններիս բացակայության դեպքում՝ դրանց արժեքը:

ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածը (Մաքսային սահմանով ապրանքների տեղափոխումը` մաքսային հսկողությունից թաքցնելով) սահմանում է, որ Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով ապրանքների տեղափոխումը` մաքսային հսկողությունից թաքցնելով, այսինքն` գաղտնարանների օգտագործմամբ, ապրանքների հայտնաբերումը դժվարացնող այլ եղանակներով կամ ապրանքներին այլ տեսք տալու միջոցով` հանցագործության հատկանիշների բացակայության դեպքում առաջացնում է տուգանքի նշանակում` այդ ապրանքների մաքսային արժեքի չափով:

«Նվազագույն ամսական աշխատավարձի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության օրենսգրքերի (…) իմաստով որպես հաշվարկային հիմք չի կարող ընդունվել նույն օրենքով սահմանված նվազագույն ամսական աշխատավարձը: Նշված ակտերում որպես հաշվարկային հիմք պահպանվում է գործող 1000 դրամը:

16.05.2016 թվականին ընդունված «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի (ուժի մեջ է մտել 25.06.2016 թվականին) 5-րդ հոդվածով ուժը կորցրած է ճանաչվել Հայաստանի Հանրապետության 2003 թվականի ապրիլի 18-ի քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածը:

Վերը նշված նորմերի համակարգային վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ մինչև 25.06.2016 թվականը գործել է մաքսային հսկողությունից թաքցնելով մաքսային սահմանով ապրանքներ տեղափոխելու համար պատասխանատվության հետևյալ իրավակարգավորումը: Այսպես` օրենսդիրը մաքսային կանոնի խախտում էր համարել անձի կողմից կատարված հետևյալ անօրինական գործողությունը`Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով ապրանքների տեղափոխումը` մաքսային հսկողությունից թաքցնելով, այսինքն` գաղտնարանների օգտագործմամբ, ապրանքների հայտնաբերումը դժվարացնող այլ եղանակներով կամ ապրանքներին այլ տեսք տալու միջոցով` հանցագործության հատկանիշների բացակայության դեպքում` որպես դրա համար պատասխանատվություն նախատեսելով այդ ապրանքների մաքսային արժեքի չափով տուգանք նշանակելը:

Միևնույն ժամանակ օրենսդիրը քրեական պատասխանատվություն էր նախատեսել այն դեպքերի համար, երբ Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով` առանց մաքսային հսկողության կամ դրանից թաքցնելով կամ մաքսային և այլ փաստաթղթերը խաբեությամբ օգտագործելու կամ դրանց մասին ճշգրիտ տեղեկությունները սահմանված ձևով չհայտարարագրելու կամ ոչ իր անվամբ հայտարարագրելու միջոցով տեղափոխվում էին հանցագործության պահին 1.000.000 ՀՀ դրամ արժեքը գերազանցող ապրանքներ, մշակութային կամ այլ արժեքներ` այն որակելով որպես մաքսանենգություն` միևնույն ժամանակ դրա համար որպես պատիժ նախատեսելով նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկից երեքհազարապատիկի չափով տուգանքը, կամ ազատազրկումը` առավելագույնը հինգ տարի ժամկետով:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը, բացառելով միևնույն արարքի համար միաժամանակ թե՛ քրեական, թե՛ վարչական պատասխանատվության առաջացումը, սահմանել է, որ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվությունը կարող է առաջանալ անձի արարքում հանցագործության հատկանիշների բացակայության դեպքում։ Դա նշանակում է, որ յուրաքանչյուր դեպքում ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածի հիման վրա անձին պատասխանատվության ենթարկելիս անհրաժեշտ է, ի թիվս այլնի, պարզել՝ արդյոք անձի արարքը, կիրառելի քրեական օրենքի համաձայն, պարունակում է հանցագործության հատկանիշներ, և այդ հարցին միայն բացասական պատասխան տալու դեպքում (նշված հանգամանքը հաստատվում է քրեական գործի հարուցումը մերժելու կամ քրեական գործի վարույթը կարճելու մասին որոշմամբ) կարելի է քննարկել անձին ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով սահմանված վարչական պատասխանատվության ենթարկելու հարցը։ Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ մինչև 25.06.2016 թվականը գործող իրավակարգավորումները մաքսային հսկողությունից թաքցնելով մաքսային սահմանով ապրանքներ տեղափոխելու համար առաջացող պատասխանատվության տեսակը պայմանավորել են տեղափոխվող ապրանքների արժեքով, այսինքն՝ մինչև 25.06.2016 թվականը գործող իրավակարգավորումների համաձայն՝ մաքսային հսկողությունից թաքցնելով մաքսային սահմանով 1.000.000 ՀՀ դրամ արժեքը գերազանցող ապրանքների տեղափոխումն առաջացնում էր ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվություն (հանցագործության մնացած տարրերի առկայության դեպքում), ինչի արդյունքում այդ արարքի կատարման համար բացառվում էր ՀՀ մաքսային օրենսգքրի 201-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվության կիրառումը։

Մինչդեռ 16.05.2016 թվականին ընդունվել է «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՕ-83-Ն ՀՀ օրենքը, որի 5-րդ հոդվածով 25.06.2016 թվականից ուժը կորցրած է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածը, իսկ նույն օրենքի 6-րդ, 8-րդ և 9-րդ հոդվածներով ՀՀ քրեական օրենսգիրքը լրացվել է համապատասխանաբար 215.1-ին, 235.1-ին և 267.1-ին հոդվածներով, որոնք քրեական պատասխանատվություն են նախատեսում մաքսանենգության առանձին տեսակների համար։ Այսինքն` օրենսդիրն ըստ էության ապաքրեականացրել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի դիսպոզիցիայով նախատեսված արարքը, բացառությամբ որոշակի տեսակի ապրանքների մաքսանենգության:

Հաշվի առնելով ՀՀ քրեական օրենսգրքում կատարված փոփոխությունները՝ մաքսային հսկողությունից թաքցնելով մաքսային սահմանով ապրանքների տեղափոխման համար քրեական պատասխանատվության վերացման հետևանքով քրեական գործի հարուցումը մերժվելու կամ քրեական գործի վարույթը կարճվելու դեպքում նույն արարքի համար անձին ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվության ենթարկելու իրավական հնարավորությունը պարզելու համար Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ օրենքի հետադարձ ուժի կիրառման առանձահատկություններին:

ՀՀ Սահմանադրության 72-րդ հոդվածի համաձայն՝ (...) արարքի պատժելիությունը վերացնող կամ պատիժը մեղմացնող օրենքն ունի հետադարձ ուժ։

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի առաջին մասի համաձայն՝ արարքի հանցավորությունը և պատժելիությունը որոշվում են դա կատարելու ժամանակ գործող քրեական օրենքով:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 13-րդ հոդվածի առաջին մասի համաձայն՝ արարքի հանցավորությունը վերացնող, պատիժը մեղմացնող կամ հանցանք կատարած անձի վիճակն այլ կերպ բարելավող օրենքը հետադարձ ուժ ունի, այսինքն՝ տարածվում է մինչև այդ օրենքն ուժի մեջ մտնելը համապատասխան արարք կատարած անձանց, այդ թվում՝ այն անձանց վրա, ովքեր կրում են պատիժը կամ կրել են դա, սակայն ունեն դատվածություն:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ օրենսդրությամբ որպես ժամանակի մեջ քրեական օրենքի գործողության հիմնական կանոն սահմանված է, որ արարքի հանցավորությունը և պատժելիությունը որոշվում են այն կատարելու ժամանակ գործող քրեական օրենքով։ Միևնույն ժամանակ այս կանոնից սահմանված է բացառություն այն դեպքերի համար, երբ արարքի կատարումից հետո ընդունված օրենքով վերացվում է արարքի հանցավորությունը, մեղմացվում է պատիժը կամ այլ կերպ բարելավվում է հանցանք կատարած անձի վիճակը։ Ընդ որում, արարքի պատժելիությունը վերացնող կամ պատիժը մեղմացնող օրենքը ՀՀ Սահմանադրության, իսկ հանցանք կատարած անձի վիճակն այլ կերպ բարելավող օրենքը՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի ուժով օժտված է հետադարձ ուժով, այսինքն՝ մինչև այդ օրենքն ուժի մեջ մտնելը համապատասխան արարք կատարած անձանց վրա այն տարածվում է անկախ այդ օրենքում հետադարձ ուժի մասին նշում առկա լինելու հանգամանքից։

Մաքսանենգության (բացառությամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքով նախատեսված դրա որոշ տեսակների) պատժելիությունը վերացվել է 16.05.2016 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՕ-83-Ն ՀՀ օրենքով, այսինքն` նշված օրենքն արարքի պատժելիությունը վերացնող է, և այդ հիմքով ունենալով հետադարձ ուժ, ըստ էության փոխարինում է մինչև դրա ուժի մեջ մտնելը գործող օրենքին: Ուստի մինչև 16.05.2016 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՕ-83-Ն ՀՀ օրենքն ուժի մեջ մտնելը համապատասխան արարքի հանցավորությունը տվյալ դեպքում ենթակա է որոշման ոչ թե արարքի կատարման պահին գործող, այլ դրանից հետո ընդունված և հետադարձ ուժով օժտված 16.05.2016 թվականի ՀՕ-83-Ն օրենքով:

Միևնույն ժամանակ օրենսդիրը որևէ օրենսդրական փոփոխություն չի կատարել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածում, ինչպես նաև ուժը կորցրած չի ճանաչել այդ նորմը, հետևաբար անձի արարքը կարող է որակվել ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով և առաջացնել դրանով սահմանված պատասխանատվություն, եթե անձի արարքում առկա չեն հանցագործության հատկանիշներ:

Վերոգրյալի լույսի ներքո անդրադառնալով մինչև 25.06.2016 թվականը կատարված, 16.05.2016 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՕ-83-Ն ՀՀ օրենքով ապաքրեականացված արարքի համար անձին ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով սահմանված պատասխանատվության ենթարկելու հնարավորությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ եթե անձի կողմից կատարվել է արարք, որը, 16.05.2016 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՕ-83-Ն ՀՀ օրենքի համաձայն, վերը նշված դիրքորոշումների համատեքստում հանցագործության հատկանիշներ չի պարունակում, հետևաբար ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով նախատեսված իրավախախտման հատկանիշների առկայության դեպքում այդ անձը կարող է պատասխանատվության ենթարկվել մաքսային կանոնների խախտման համար։ Նշված եզրահանգման համար Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում այն հանգամանքը, որ անձին ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով սահմանված վարչական պատասխանատվության ենթարկելու համար էական է անձի կողմից կատարված արարքին տրված քրեաիրավական գնահատականը (արարքում հանցակազմի բացակայությունը)՝ հաստատված քրեական գործի հարուցումը մերժելու կամ քրեական գործի վարույթը կարճելու մասին որոշմամբ: Իսկ այն հանգամանքը, թե քրեական որ օրենքի (արարքի կատարման պահին գործող, թե դրանից հետո ընդունված, արարքի պատժելիությունը վերացնող օրենքի) հիման վրա է իրավասու մարմինը եկել արարքում հանցագործության հատկանիշների բացակայության վերաբերյալ եզրահանգման, բացառապես քրեաիրավական հարց է՝ կապված ժամանակի մեջ քրեական օրենքի գործողության և նոր քրեական օրենքի հետադարձ ուժի կիրառման հետ, և այն որևէ նշանակություն չունի ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով սահմանված վարչական պատասխանատվության ենթարկելու իրավաչափության հարցը գնահատելու տեսանկյունից:

 Ամփոփելով վերոգրյալը՝ Վճռաբեկ դատարանը թույլատրելի է համարում մինչև 25.06.2016 թվականը գործող խմբագրությամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի դիսպոզիցիայով նախատեսված արարքը կատարելու փաստի առթիվ քրեական գործի հարուցումն արարքի ապաքրեականացման հետևանքով մերժվելու կամ քրեական գործի վարույթը դրա հետևանքով կարճվելու դեպքում` վարչական իրավախախտման նշանների առկայության պայմաններում, անձին ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով նախատեսված պատասխանատվության ենթարկելը, եթե, իհարկե, չեն լրացել անձի նկատմամբ վարչական տույժ նշանակելու Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 37-րդ հոդվածով սահմանված ժամկետները (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի ընդդեմ Նիկոլայ Բարխուդարյանի թիվ ՎԴ/7527/05/16 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 03.07.2020 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Ռուզաննա Հովհաննիսյանի և Վարդան Բեգինյանի կողմից Հայաստանի Հանրապետության մաքսային սահմանով` մաքսային հսկողությունից թաքցնելով 25.07.2015 թվականին 1.000.000 ՀՀ դրամը գերազանցող ընդհանուր արժեքով 314.24 գրամ ոսկյա զարդեր և 26350.7 գրամ արծաթե և ոչ արծաթ մետաղի համադրությամբ զարդեր տեղափոխվելու փաստի առթիվ ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության քննչական վարչության ավագ քննիչը 07.08.2015 թվականին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով հարուցել է քրեական գործ:

ՀՀ Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանը 07.07.2016 թվականին որոշել է քրեական գործի վարույթը կարճել և քրեական հետապնդումը դադարեցնել (թիվ ՏԴ1/0034/01/16 գործ) այն պատճառաբանությամբ, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին 16.05.2016 թվականի ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածով ՀՀ գործող քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածը ճանաչվել է ուժը կորցրած, որի հետևանքով ապաքրեականացվել է 215-րդ հոդվածի 1-ին մասում նախատեսված արարքը: Իսկ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 13-րդ հոդվածում ամրագրված է, որ արարքի հանցավորությունը վերացնող օրենքը հետադարձ ուժ ունի, այսինքն՝ տարածվում է մինչև այդ օրենքի ուժի մեջ մտնելը համապատասխան արարք կատարած անձանց, այդ թվում՝ այն անձանց վրա, ովքեր կրում են պատիժը կամ կրել են դա, սակայն ունեն դատվածություն: Նշված հիմնավորմամբ ՀՀ Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանն արձանագրել է, որ ամբաստանյալին մեղսագրված արարքում բացակայում է հանցակազմը, ինչը ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35 հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի ուժով քրեական գործի վարույթը կամ քրեական հետապնդումը բացառող հանգամանք է:

Դրանից հետո Կոմիտեի իրավախախտումների հայտնաբերման ու վարչական վարույթների իրականացման վարչության պետի 08.08.2016 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» թիվ-174 որոշմամբ Ռուզաննա Հովհաննիսյանը և Վարդան Բեգինյանը ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով ճանաչվել են զանցառու և 314.24 գրամ ոսկյա զարդերը և 26350.7 գրամ արծաթե և ոչ արծաթ մետաղի համադրությամբ զարդերը մաքսային հսկողությունից թաքցնելով ՀՀ մաքսային սահմանով տեղափոխելու համար տուգանվել են այդ դեղորայքի մաքսային արժեքի` 15.546.249 ՀՀ դրամի չափով:

Դիմելով դատարան` Ռուզաննա Հովհաննիսյանը և Վարդան Բեգինյանը պահանջել են վերացնել Վարչության 08.08.2016 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» թիվ-174 որոշումը` հայցի հիմքում դնելով նաև այն, որ իրավախախտումը կատարելու օրվա դրությամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի 1-ին և 5-րդ մասերը, ինչպես նաև ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածը նախատեսել են պատասխանատվության միջոցներ մաքսային հսկողությունից թաքցնելով մաքսային սահմանով ապրանքների տեղափոխելու համար, սակայն ՀՀ քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին 16.05.2016 թվականին ընդունված ՀՕ-83-Ն օրենքով ՀՀ քրեական օրենսգրքով սահմանված պատասխանատվության միջոցը հանվել է: Ուստի իրավախախտման պահին հայցվորների կատարածը զանցանք չի եղել, իսկ դրա համար նախատեսված քրեական պատասխանատվության միջոցը հանվել է: Արարքի ապաքրեականացումը չի նշանակում, որ անձը պետք է վարչական պատասխանատվության ենթարկվի:

 Դատարանը, պատճառաբանելով, որ «(…)ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի` մինչև 25.05.2016 թվականը գործած խմբագրությունը և ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածը սերտորեն փոխկապակացված են եղել միմյանց հետ և դրանցից որևէ մեկի կիրառումը կախված է եղել խախտման չափերից: Դա վկայում է իրավախախտման երկու կազմերի մեկ ամբողջական լինելու մասին, թեև դրանք սահմանված են եղել երկու տարբեր իրավական ակտերում: Ուստի օրենսդրի կողմից քրեական պատասխանատվության վերացումը չի կարող ենթադրել պատժի ամբողջությամբ վերացում, այլ դրա փոխարինում վարչականով:

Վերոգրյալի արդյունքում պարզ է դառնում, որ օրենսդիրը, ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածը ուժը կորցրած ճանաչելով, ոչ թե հրաժարվել է նման արարքը հանրային վտանգավոր որակելուց և, ըստ այդմ, ընդհանրապես վերացրել է դրա համար հանրային-իրավական պատասխանատվությունը, այլ ընդամենը մեղմացրել է արարքի իրավական գնահատականը և, ըստ այդմ, պատժի տեսակը:

(…)Ամբողջ վերոգրյալի հիման վրա դատարանն արձանագրում է, որ 16.05.2016 թվականին ընդունված ՀՕ-83-Ն օրենքը, որով ուժը կորցրած է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածը, հետադարձ ուժ ունի հայցվորների համար ոչ միայն այն մասով, որով նրանք այլևս ենթակա չեն քրեական պատասխանատվության, այլ նաև մյուս մասով, որով նրանց արարքը ենթակա է որակման որպես վարչական իրավախախտում՝ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածին համապատասխան», 30.03.2017 թվականին վճիռ է կայացրել հայցը մերժելու մասին:

Վերաքննիչ դատարանը, պատճառաբանելով, որ «(…) 2015 թվականի հուլիսի 25-ին թույլ տված արարքը, հանցագործության հատկանիշներ պարունակելու պայմաններում, վարչական իրավախախտում (զանցանք) չէր` ՀՀ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի, ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածի և արարքի պահին գործած խմբագրությամբ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածի 1-ին մասի հիմքով, իսկ քրեական պատասխանատվություն առաջացնող նույն արարքը՝ հանցագործությունը, 2016 թվականի հունիսի 25-ից այլևս դադարել է նաև որակվել` որպես հանցագործություն: Հետևապես հաշվի առնելով, որ խնդրո առարկա հանդիսացող հայցվորների կողմից թույլ տված արարքն այդ պահին առնվազն վարչական իրավախախտման հատկանիշներ չի պարունակել, այսինքն` զանցանք չէր կարող որակվել, և ըստ այդմ` ՀՀ օրենսդրությանը համապատասխան պատասխանողի արարքը չէր հանգեցնում նրա նկատմամբ ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածի ուժով վարչական հարկադրանքի կիրառմանը, ապա պետք է փաստել, որ հայցվորները հետագայում՝ 2016 թվականի օգոստոսին չէին կարող ենթարկվել վարչական հարկադրանքի, ինչը նշանակում է, որ վարչական տույժ նշանակելու վերաբերյալ 2016 թվականի օգոստոսի 8-ի թիվ 174 վիճարկվող որոշումն ընդունվել է օրենքի խախտմամբ:

Նման պայմաններում Վերաքննիչ դատարանն անհիմն է համարում Դատարանի հետևությունն առ այն, որ օրենսդրի կողմից քրեական պատասխանատվության վերացումը չի կարող ենթադրել պատժի ամբողջական վերացում, այլ ընդամենը մեղմացվել է արարքի իրավական գնահատականը, և ըստ այդմ, պատժի տեսակը», Ռուզաննա Հովհաննիսյանի և Վարդան Բեգինյանի ներկայացուցչի վերաքննիչ բողոքը բավարարել է` Դատարանի 30.03.2017 թվականի վճիռը բեկանել և փոփոխել է` հայցը բավարարել է` անվավեր է ճանաչել (վերացել) Վարչության 08.08.2016 թվականի թիվ-174 որոշումը:

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Նախ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ թեև Ռուզաննա Հովհաննիսյանին և Վարդան Բեգինյանին վերագրվող արարքի կատարման պահին գործող օրենքով այդ արարքը համարվել է հանցագործություն, սակայն տվյալ դեպքում արարքի հանցավորությունը որոշվում է ոչ թե դրա կատարման պահին գործող օրենքով, այլ դրանից հետո ընդունված, հետադարձ ուժ ունեցող 16.05.2016 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՕ-83-Ն ՀՀ օրենքով, որով այդ արարքն այլևս հանցագործություն չէ: Հետևաբար այն հանգամանքը, որ Ռուզաննա Հովհաննիսյանին և Վարդան Բեգինյանին վերագրվող արարքը դրա կատարման պահին գործող օրենքով համարվել է հանցագործություն, սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափությունը գնահատելիս որևէ նշանակություն չունի, քանի որ արարքի կատարման պահին գործող օրենքը Ռուզաննա Հովհաննիսյանին և Վարդան Բեգինյանին վերագրվող արարքի հանցավորությունը պարզելիս կիրառելի չէ:

Ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, քանի որ Ռուզաննա Հովհաննիսյանի և Վարդան Բեգինյանի կողմից ՀՀ մաքսային սահմանով` մաքսային հսկողությունից թաքցնելով 25.07.2015 թվականին 1.000.000 ՀՀ դրամը գերազանցող ընդհանուր արժեքով 314.24 գրամ ոսկյա զարդեր և 26350.7 գրամ արծաթե և ոչ արծաթ մետաղի համադրությամբ զարդեր տեղափոխելու փաստի առթիվ ՀՀ Տավուշի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի 07.07.2016 թվականի որոշմամբ քրեական գործի վարույթը կարճվել և քրեական հետապնդումը դադարեցվել է նրանց արարքում մաքսանենգության հանցակազմի բացակայության հիմքով` 16.05.2016 թվականին ընդունված «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի 5-րդ հոդվածով Հայաստանի Հանրապետության 2003 թվականի ապրիլի 18-ի քրեական օրենսգրքի 215-րդ հոդվածը ուժը կորցրած ճանաչվելու կապակցությամբ, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ նման պայմաններում արդեն Ռուզաննա Հովհաննիսյանի և Վարդան Բեգինյանի կողմից կատարված արարքը կարող էր որակվել որպես ՀՀ մաքսային օրենսգրքի 201-րդ հոդվածով նախատեսված իրավախախտում, եթե պարունակում էր այդ իրավախախտման բոլոր նշանները:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում Վերաքաննիչ դատարանը Ռուզաննա Հովհաննիսյանի և Վարդան Բեգինյանի վերաքննիչ բողոքի բավարարման, իսկ Կոմիտեի իրավախախտումների հայտնաբերման ու վարչական վարույթների իրականացման վարչության պետի 08.08.2016 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» թիվ-174 որոշումն անվավեր ճանաչման ենթակա լինելը պայմանավորել է Ռուզաննա Հովհաննիսյանին և Վարդան Բեգինյանին վերագրվող արարքն այն կատարելու պահին վարչական իրավախախտման հատկանիշներ չպարունակելու հանգամանքով։ Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը սույն որոշման պատճառաբանությունների հիման վրա հանգել է այն եզրակացության, որ վերը նշված հանգամանքը տվյալ դեպքում չի բացառում Ռուզաննա Հովհաննիսյանին և Վարդան Բեգինյանին մաքսային կանոնների խախտման համար պատասխանատվության ենթարկելու հնարավորությունը, իսկ սույն գործով նրանց վարչական տույժի ենթարկելու ժամկետները լրացած չեն եղել։

Նկատի ունենալով, որ տվյալ դեպքում առկա չէ Վերաքննիչ դատարանի կողմից արձանագրված Ռուզաննա Հովհաննիսյանի և Վարդան Բեգինյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարելու և Կոմիտեի իրավախախտումների հայտնաբերման ու վարչական վարույթների իրականացման վարչության պետի 08.08.2016 թվականի «Վարչական տույժ նշանակելու մասին» թիվ-174 որոշումն անվավեր ճանաչելու հիմքը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Կոմիտեի վճռաբեկ բողոքը հիմնավոր է և ենթակա է բավարարման։

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախuերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախuերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ քանի որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ռուզաննա Հովհաննիսյանից և Վարդան Բեգինյանից հօգուտ Կոմիտեի ենթակա է բռնագանձման 20.000 ՀՀ դրամ՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 12.07.2018 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 30.03.2017 թվականի վճռին։

2. Ռուզաննա Հովհաննիսյանից և Վարդան Բեգինյանից համապարտության կարգով հօգուտ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրք:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող		Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Ա. Բարսեղյան
		Մ. Դրմեյան
		Գ. Հակոբյան
		Ս. ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆ
		Տ. Պետրոսյան
		Է. Սեդրակյան
		Ն. Տավարացյան

ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ

10.12.2020 թ.