2017 թվականի սեպտեմբերի 07-ին

քննարկելով Վահան Ղույումչյանի վճռաբեկ բողոքը` ըստ հայցի Գարեգին Ղույումչյանի, վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջ ներկայացնող երրորդ անձինք Վահան, Լուսինե Ղույումչյանների ընդդեմ ՀՀ Լոռու մարզի դատախազության (այսուհետ` Դատախազություն), ՀՀ ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարության (այսուհետ` Նախարարություն), «Վանաձորի Հ. Թումանյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտ» ՊՈԱԿ-ի (այսուհետ` ՊՈԱԿ)` իր դեմ հարուցված քրեական հետապնդումը ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 2-րդ մասով կարճելու և իրեն արդարացնելու հիմքով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ մասերով, 66-րդ հոդվածի 2-րդ, 3-րդ մասերի, 4-րդ մասի   1-ին, 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ ենթակետերի, 8-րդ մասի 1-ին ենթակետի, 9-րդ և 10-րդ մասերի,     67-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ մասերի, 261-րդ հոդվածի 3-րդ, 5-րդ մասերի, 262-րդ հոդվածի   1-ին, 2-րդ, 3-րդ մասերի պահանջներին համապատասխան գործողություններ իրականացնելու պահանջների մասին, քաղաքացիական գործով ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճիռը նոր հանգամանքի հիմքով վերանայելու մասին,  

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Գարեգին Ղույումչյանը, վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջ ներկայացնող երրորդ անձինք Վահան, Լուսինե Ղույումչյանները պահանջել են պարտավորեցնել պատասխանողներին իրականացնել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 22-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ մասերով, 66-րդ հոդվածի    2-րդ, 3-րդ մասերի, 4-րդ մասի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ, 4-րդ ենթակետերի, 8-րդ մասի 1-ին ենթակետի, 9-րդ և 10-րդ մասերի,  67-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ մասերի, 261-րդ հոդվածի      3-րդ, 5-րդ մասերի, 262-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ, 3-րդ մասերի պահանջներին համապատասխան գործողություններ, այն է` պարտավորեցնել Դատախազությանը գրավոր ներողություն հայցել Գարեգին Ղույումչյանից, պարզաբանել վնասի հատուցում ստանալու և գործի նյութերի հետ ծանոթանալու իրավունքները, փոփոխել ՀՀ Լոռու մարզի դատախազի օգնական Կ. Շահբազյանի 25.09.2002 թվականի «Թիվ 19207702 քրեական գործի մեղադրյալ`  Գարեգին Երվանդի Ղույումչյանի մասը կարճելու և նրա նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին» որոշման նկարագրական-պատճառաբանական մասը, որոշումից հանել Գարեգին Ղույումչյանի անմեղությունը կասկածի տակ դնող ձևակերպումները և նույն որոշման մեջ նշել քրեական գործի հարուցման առիթ և հիմք հանդիսացած իրական հանգամանքները: Միաժամանակ պահանջել են Նախարարությունից հօգուտ իրենց բռնագանձել 280.031.000 ՀՀ դրամ` որպես պատճառված վնասի հատուցում, ինչպես նաև պարտավորեցնել Նախարարությանն իրենց ապահովել նախկին աշխատանքին (պաշտոնին) համարժեք աշխատանքով կամ տրամադրել նախկին աշխատանքը (պաշտոնը) կորցնելու հետևանքով պատճառված վնասի գումարները։

ՀՀ Լոռու մարզի առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր` Ա. Ալավերդյան) (այսուհետ` Դատարան) 18.05.2006 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն:

ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի (դատավորներ` Կ. Հակոբյան, Ա. Խառատյան, Լ. Գրիգորյան) (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 26.01.2007 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` ՀՀ պետական բյուջեից հօգուտ Գարեգին Ղույումչյանի բռնագանձվել է 1.000.000 ՀՀ դրամ` որից 900.000 ՀՀ դրամը` որպես փաստաբանին վճարված գումարի փոխհատուցում և 100.000 ՀՀ դրամը` որպես կատարված տրանսպորտային ծախսերի գումարի փոխհատուցում: Հայցը` մնացած մասով, մերժվել է:

Վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճռի դեմ Գարեգին Ղույումչյանը ներկայացրել է վճռաբեկ բողոք: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի աշխատակազմի գրասենյակի պետի 28.06.2007 թվականի գրությամբ վերադարձվել է ներկայացված վճռաբեկ բողոքը` նկատի ունենալով, որ (իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ) ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 223-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` ստորադաս դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճիռները վճռաբեկ դատարան բողոքարկելու իրավունք ունեն գործին մասնակցող անձինք, որոնց իրավունքների և պարտականությունների վերաբերյալ կայացվել է գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ: (Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ) ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 223-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` այդ անձինք վճռաբեկ բողոք ներկայացնում են վճռաբեկ դատարանում հավատարմագրված փաստաբանի միջոցով:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 31.08.2016 թվականի որոշմամբ Վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճռի դեմ Վահան Ղույումչյանի վճռաբեկ բողոքը վերադարձվել է` սահմանելով եռօրյա ժամկետ ձևական սխալը շտկելու և վճռաբեկ բողոքը կրկին ներկայացնելու համար։

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Վահան Ղույումչյանը։

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Սույն գործով առկա է նոր հանգամանք:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` ՀՀ պետական բյուջեից հօգուտ Գարեգին Ղույումչյանի բռնագանձվել է 1.000.000 ՀՀ դրամ` որից 900.000 ՀՀ դրամը` որպես փաստաբանին վճարված գումարի փոխհատուցում և 100.000 ՀՀ դրամը` որպես կատարված տրանսպորտային ծախսերի գումարի փոխհատուցում, հայցը` մնացած մասով, մերժվել է: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի աշխատակազմի գրասենյակի պետի 28.06.2007 թվականի գրությամբ վերադարձվել է նշված վճռի դեմ ներկայացված վճռաբեկ բողոքը` նկատի ունենալով, որ (իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ) ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 223-րդ հոդվածի հոդվածի 3-րդ կետի հիմքով վճռաբեկ բողոք կարող էր ներկայացվել վճռաբեկ դատարանում հավատարմագրված փաստաբանի միջոցով:

Վահան Ղույումչյանի, Լուսինե Ղույումչյանի և Գյուլնազ Ղույումչյանի գանգատի հիման վրա Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ` Եվրոպական դատարան) 21.01.2016 թվականի վճռով, հաշվի առնելով, որ տվյալ ժամանակահատվածում գործող ընթացակարգային այն պահանջը, որի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վճռաբեկ դատարան կարող էին ներկայացվել միայն հավատարմագրված փաստաբանի միջոցով, անհամաչափորեն սահմանափակում էր դատարանի արդյունավետ մատչելիության իրավունքը, եզրահանգել է, որ տեղի է ունեցել «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում։

Կոնվենցիայի 44-րդ հոդվածի 2-րդ կետի «բ» ենթակետով սահմանված պայմաններում Եվրոպական դատարանի վերը նշված վճիռը վերջնական է դարձել 21.04.2016 թվականին:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է «Վճռաբեկ բողոքն ընդունել վարույթ, բեկանել ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճիռը՝ հայցը մերժելու մասով, և այդ մասով գործն ուղարկել նոր քննության»։

3. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` առկա է նոր հանգամանք, որը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածի համաձայն՝ Բարձր պայմանավորվող կողմերն իրենց իրավազորության ներքո գտնվող յուրաքանչյուրի համար ապահովում են այն իրավունքներն ու ազատությունները, որոնք սահմանված են նույն Կոնվենցիայի 1-ին բաժնում:

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ նրան ներկայացված ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք (...):

Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` Բարձր պայմանավորվող կողմերը պարտավորվում են կատարել Դատարանի վերջնական վճիռները ցանկացած գործերի վերաբերյալ, որոնցում նրանք կողմեր են:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 204.30-րդ հոդվածի համաձայն՝ նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով վերանայման ենթակա է միայն օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ դատարանը, իսկ վերաքննիչ և վճռաբեկ դատարանների դատական ակտերը` վճռաբեկ դատարանը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 204.33-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` նոր հանգամանքները հիմք են դատական ակտի վերանայման համար, եթե Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը:

Վճռաբեկ դատարանը սույն գործի շրջանակներում նախ անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ Եվրոպական դատարանի կողմից կայացված վճռով կոնվենցիոն իրավունքի խախտում հայտնաբերվելու դեպքում տվյալ գործով կողմ համարվող պետության կողմից վճռի կատարման առնչությամբ ծագող իրավական պարտավորությունների բնույթին ու բովանդակությանը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպական դատարանի որոշումները կատարելու պարտավորությունը, նախևառաջ, բխում է Կոնվենցիայի 1-ին հոդվածից, որով սահմանվում է իրենց իրավազորության ներքո գտնվող յուրաքանչյուր անձի համար Կոնվենցիայի 1-ին բաժնում սահմանված իրավունքներն ու ազատությունները ապահովելու՝ Բարձր պայմանավորվող կողմերի պարտականությունը։ Բացի այդ, Կոնվենցիան 46-րդ հոդվածում հստակ սահմանել է, որ Կոնվենցիայի անդամ պետությունը պարտավոր է կատարել Եվրոպական դատարանի այն վճիռները, որոնք կայացվել են տվյալ պետության՝ որպես կողմ հանդես եկած գործերով, սակայն Եվրոպական դատարանի վճռի կատարման հետ կապված պետության կոնկրետ պարտականությունների բովանդակությունը Կոնվենցիայով հստակ ամրագրված չէ. այն բացահայտվել է Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի միջոցով։

Այսպես, Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ վճիռը, որով Եվրոպական դատարանը խախտում է արձանագրում, պատասխանող պետության համար սահմանում է իրավաբանական պարտավորություն, որը ոչ միայն վերաբերում է շահագրգիռ անձանց արդարացի փոխհատուցում վճարելուն, այլ նաև ենթադրում է Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի վերահսկողությամբ ընդհանուր և (կամ), անհրաժեշտության դեպքում, անհատական միջոցների կիրառում, որոնց ձեռնարկումն անհրաժեշտ է ներպետական իրավական համակարգում Եվրոպական դատարանի արձանագրած խախտումները դադարեցնելու և դրանց հետևանքները հնարավորինս վերացնելու համար: Բացի այդ, պետությունն ազատ է Նախարարների կոմիտեի վերահսկողությամբ Կոնվենցիայի 46-րդ հոդվածով ստանձնած իր պարտավորությունների կատարման միջոցների ընտրության հարցում` պայմանով, որ դրանք համատեղելի լինեն Եվրոպական դատարանի վճռի մեջ տեղ գտած եզրակացությունների հետ (տե՛ս, Scozzari and Giunta v. Italy գործով Եվրոպական դատարանի 13.07.2000 թվականի վճիռը, կետ 249)։

Եվրոպական դատարանի վճռի կատարմանն ուղղված անհատական միջոցներ ձեռնարկելու վերաբերյալ Կոնվենցիայի մասնակից պետությունների վրա դրվող միջազգային իրավական պարտավորությունը բովանդակային առումով ունի եռաստիճան կառուցվածք և ներառում է միմյանց հետ փոխկապված հետևյալ երեք իրավական պահանջները.

1.    Եվրոպական դատարանի կողմից սահմանված արդարացի փոխհատուցումը վճարելու պարտավորությունը,

2.    կոնվենցիոն իրավունքի շարունակվող խախտմանը վերջ տալու պարտավորությունը,

3.    restitutio in integrum սկզբունքից բխող՝ մինչև խախտումը գոյություն ունեցած դրությունը հնարավորինս վերականգնելու պարտավորությունը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպական դատարանի վճռի կատարման նպատակով պետության կողմից ձեռնարկվող անհատական միջոցներն ուղղված են դիմումատուին, կիրառվում են Կոնվենցիայի խախտման հետևանքով դիմումատուի կրած բացասական հետևանքների վերացման և, վերջին հաշվով, մինչև խախտումը եղած դրության հնարավորինս վերականգնման (միջազգային իրավունքի հանրաճանաչ restitսtiօ in integrսm սկզբունք) նպատակով:

Եվրոպական դատարանն իր նախադեպային իրավունքում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ վճիռը, որով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է իրավունքի խախտում, պատասխանող պետությանը պարտավորեցնում է վերջ տալ իրավախախտմանը և դրա հետևանքների դիմաց հատուցել այնպես, որ հնարավորինս վերականգնվի մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակը: Իսկ այն դեպքում, երբ restitutiօ in integrum սկզբունքի իրականացումը գործնականում հնարավոր չէ, ապա պատասխանող պետությունն ազատ է վճիռը կատարելու միջոցների ընտրության հարցում (տե՛ս, Papamichalopoulos and others v. Greece (Article 50) գործով Եվրոպական դատարանի 31.10.1995 թվականի վճիռը, 34-րդ կետ, Selçuk and Asker v. Turkey գործով Եվրոպական դատարանի 24.04.1998 թվականի վճիռը, կետ 125):

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ միջազգային իրավական պատասխանատվության առաջնային և հիմնարար restitutio in integrum սկզբունքը ենթադրում է մինչև խախտումը գոյություն ունեցած դրության հնարավորինս վերականգնումը և քննարկվող իրավահարաբերությունների շրջանակում ընդգրկում է, inter alia, հետևյալ միջոցառումները.

-       դիմումատուին առնչվող գործի վերաբացում, վերաքննություն,

-       Կոնվենցիայի խախտման հանգեցնող որոշման չկատարում,

-       Կոնվենցիայի խախտմամբ մերժված իրավական կարգավիճակի տրամադրում և այլն։

Ինչ վերաբերում է Եվրոպական դատարանի վճռով խախտում հայտնաբերվելու դեպքում տվյալ գործով պետության կողմից ձեռնարկվող կոնկրետ միջոցներին, ապա Եվրոպական դատարանի Մեծ պալատի ձևավորած նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ պատասխանատու պետությունից պահանջվող միջոցառումները կախված են կոնկրետ գործի հանգամանքներից և պետք է սահմանվեն գործի վերաբերյալ Եվրոպական դատարանի կայացրած վճռի լույսի ներքո` հաշվի առնելով նաև Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքը (տե՛ս, Öcalan v. Turkey գործով Եվրոպական դատարանի 12.05.2005 թվականի վճիռը, կետ 210)։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ օրենսդրությամբ նախատեսված է Եվրոպական դատարանի կողմից կոնվենցիոն իրավունքի խախտում արձանագրվելու դեպքում նոր հանգամանքի հիմքով դատական ակտի վերանայման հնարավորությունը, որը բխում է կոնվենցիոն իրավունքի խախտման դեպքում պետության կողմից անհատական միջոցառումներ ձեռնարկելու միջազգային-իրավական պարտավորությունից։ Մասնավորապես՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 204.33-րդ հոդվածի  2-րդ կետի ուսումնասիրությունից բխում է, որ անձի` Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը, որը հիմնավորվել է Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ գործող միջազգային դատարանի ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ, հիմք է դատական ակտը նոր հանգամանքի հիմքով վերանայելու համար։

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, 31.05.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1099 և 18.09.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1114 և մի շարք այլ որոշումներում անդրադառնալով նոր հանգամանքների հիմքով դատական ակտերի վերանայման ինստիտուտին, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ տվյալ ինստիտուտի սահմանադրաիրավական բովանդակությունը հանգում է նրան, որ դրա միջոցով ապահովվում է խախտված սահմանադրական և (կամ) կոնվենցիոն իրավունքների վերականգնումը: Վերջինս, իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից ելնելով, պահանջում է խախտման արդյունքում տուժողի համար առաջացած բացասական հետևանքների վերացում, ինչն իր հերթին պահանջում է հնարավորինս վերականգնել մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակը (restitutio in integrum): Այն դեպքում, երբ անձի սահմանադրական և (կամ) կոնվենցիոն իրավունքը խախտվել է օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով, այդ իրավունքի վերականգնման նպատակով մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակի վերականգնումը ենթադրում է տվյալ անձի համար այնպիսի վիճակի ստեղծում, որը գոյություն է ունեցել տվյալ դատական ակտի բացակայության պայմաններում: Այսինքն՝ խնդրո առարկա դեպքում խախտված իրավունքի վերականգնումը հնարավոր է ապահովել համապատասխան դատական ակտի իրավական ուժը կորցնելու պարագայում: Բացի այդ, ՀՀ սահմանադրական դատարանը նշել է նաև, որ նոր հանգամանքի հիմքով դատական ակտի վերանայումն անխուսափելիորեն պետք է ipso facto հանգեցնի հակասահմանադրական նորմ կիրառած դատական ակտի և կոնվենցիոն իրավունքի խախտում թույլ տված դատական ակտի բեկանմանը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպայի խորհրդի Նախարարների կոմիտեի 19.01.2000 թվականի «Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի վճիռների հիման վրա ներպետական մակարդակում որոշ գործերի վերաքննության կամ վերաբացման մասին» թիվ R (2000)2 հանձնարարականը, անդրադառնալով restitսtiօ in integrսm սկզբունքի արդյունավետ երաշխավորման միջոցներին, դրանց թվում մատնանշում է գործի վերաքննությունը, նոր քննությունը, իսկ որպես գործի վերաքննության հատուկ միջոց է դիտարկվում գործի նորոգումը, այն է` գործի վարույթի վերաբացումը: Վերոնշյալ հանձնարարականի համաձայն՝ անհատական միջոցառումների ձեռնարկումը, մասնավորապես՝ գործի վերաբացումը, անհրաժեշտ է հետևյալ երկու պայմանների միաժամանակյա առկայության պարագայում, ինչի պարագայում գործի վերաբացման անհրաժեշտությունը գերակայում է իրավական որոշակիության սկզբունքի մաս կազմող` դատական ակտերի վերջնական լինելու res judicata սկզբունքի նկատմամբ.

1)   նյութական կամ դատավարական իրավունքի խախտումը պետք է իր բնույթով լինի այնպիսին, որ լուրջ կասկած հարուցի ներպետական մարմիններում բողոքարկման առարկա վարույթի ելքի արդյունքների կապակցությամբ,

2)   դիմումատուն պետք է շարունակի կրել խնդրո առարկա վարույթի ելքը որոշող դատական ակտի բացասական հետևանքները, որոնք բավարար չափով չեն վերականգնվում արդարացի փոխհատուցմամբ և չեն կարող վերացվել այլ կերպ, քան տվյալ դատական ակտի վերանայմամբ կամ գործի վերաբացմամբ։

Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ նոր հանգամանքի հիմքով գործի վարույթի վերսկսումը կարող է տեղի ունենալ միայն «բացառիկ» դեպքերում, հատկապես երբ գործի քննությունն իրականացվել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով սահմանված արդար դատաքննության իրավունքի խախտմամբ: Տվյալ դեպքում հատուցման ամենապատշաճ ձևը կլինի վարույթի վերաբացումն ու գործի նոր քննությունը՝ արդար դատաքննության բոլոր պահանջների պահպանմամբ: Այսպես, օրինակ, Եվրոպական դատարանը Հայաստանի Հանրապետության դեմ կայացված իր վճիռներից մեկում Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի խախտում հայտնաբերելուց հետո նշել է, որ այն դեպքում, երբ դատաքննությունն իրականացվել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով նախատեսված արդար դատաքննության իրավունքի խախտմամբ, փոխհատուցման ամենապատշաճ ձևը, որպես կանոն, վարույթի վերաբացումն է ու արդար դատաքննության բոլոր պահանջներին համապատասխան գործի վերաքննության կազմակերպումն է (տե՛ս, Գաբրիելյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով Եվրոպական դատարանի 10.04.2012 թվականի վճիռը, կետ 104)։

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ Վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն` ՀՀ պետական բյուջեից հօգուտ Գարեգին Ղույումչյանի բռնագանձվել է 1.000.000 ՀՀ դրամ` որից 900.000 ՀՀ դրամը` որպես փաստաբանին վճարված գումարի փոխհատուցում և 100.000 ՀՀ դրամը` որպես կատարված տրանսպորտային ծախսերի գումարի փոխհատուցում: Հայցը` մնացած մասով, մերժվել է: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի աշխատակազմի գրասենյակի պետի 28.06.2007 թվականի գրությամբ վերադարձվել է Գարեգին Ղույումչյանի կողմից ներկայացված վճռաբեկ բողոքը` նկատի ունենալով, որ (իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ) ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 223-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` վճռաբեկ բողոք կարող էր ներկայացվել վճռաբեկ դատարանում հավատարմագրված փաստաբանի միջոցով: Վահան, Լուսինե և Գյուլնազ Ղույումչյանների գանգատի (թիվ 53862/07) հիման վրա Եվրոպական դատարանը 21.01.2016 թվականի վճռով արձանագրել է, որ Լուսինե Ղույումչյանի և Գյուլնազ Ղույումչյանի բողոքն անընդունելի է: Անդրադառնալով Գարեգին Ղույումչյանի՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մատչելիության բացակայության վերաբերյալ Վահան Ղույումչյանի բողոքի ընդունելիությանը՝ Եվրոպական դատարանը, հիմք ընդունելով իր նախադեպային իրավունքը, ինչպես նաև հաշվի առնելով ՀՀ ներպետական օրենսդրությունն այն առումով, որ Վահան Ղույումչյանը մահացած Գարեգին Ղույումչյանի ժառանգն է, գտել է, որ Վահան Ղույումչյանն ունի դատարան դիմելու իրավունք [locus standi]՝  Գարեգին Ղույումչյանի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի բացակայության մասին բողոքի առնչությամբ: Հետևաբար Եվրոպական դատարանն ընդունելի է համարել Վահան Ղույումչյանի բողոքը՝ Գարեգին Ղույումչյանի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի բացակայության մասին, և քննելով այն՝ վճռել է, որ տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում: Մասնավորապես՝ Եվրոպական դատարանը նշել է, որ իրավաբանական օգնության դիմելու հնարավորության բացակայությունը, հաշվի առնելով տվյալ ժամանակահատվածում գործող ընթացակարգային այն պահանջը, որի համաձայն՝ վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վճռաբեկ դատարան կարող էին ներկայացվել միայն հավատարմագրված փաստաբանի միջոցով, անհամաչափորեն սահմանափակում էր դիմումատուի՝ դատարանի արդյունավետ մատչելիության իրավունքը (տե՛ս, Շամոյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով Եվրոպական դատարանի 07.07.2015 թվականի վճիռը): Եվրոպական դատարանը գտել է, որ որևէ պատճառ չկա սույն գործի պարագայում շեղվելու վերոնշյալ Շամոյանն ընդդեմ Հայաստանի գործով կայացված վճռում կատարված իր եզրահանգումներից։ Վերը նշված հիմքով Եվրոպական դատարանն արձանագրել է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում։

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ սույն գործով Եվրոպական դատարանի վճռով արձանագրված կոնվենցիոն իրավունքի խախտումը հանգում է Գարեգին Ղույումչյանի՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մատչելիության իրավունքի խախտմանը։ Մասնավորապես՝ Գարեգին Ղույումչյանը զրկված է եղել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մատչելիության իրավունքի արդյունավետ իրացման հնարավորությունից գործի քննության ժամանակ գործող օրենսդրական այն պահանջի պատճառով, ըստ որի՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանում որպես բողոքի ընդունելիության ընթացակարգային պայման էր նախատեսված բողոքը հավատարմագրված փաստաբանի միջոցով ներկայացնելը։ Եվրոպական դատարանի գնահատմամբ ընթացակարգային այդ պահանջն անհամաչափորեն սահմանափակում էր արդար դատաքննության իրավունքի մաս կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքը։

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպական դատարանի 21.01.2016 թվականի վճռով արձանագրվել է Գարեգին Ղույումչյանի՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի     1-ին կետով նախատեսված արդար դատաքննության իրավունքի տարր կազմող դատարանի մատչելիության իրավունքի խախտում, այսինքն` Հայաստանի Հանրապետության մասնակցությամբ գործող միջազգային դատարանի ուժի մեջ մտած վճռով հիմնավորվել է Գարեգին Ղույումչյանի` Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Կոնվենցիան պետք է մեկնաբանվի և կիրառվի այնպես, որ դրանով երաշխավորված իրավունքները լինեն ոչ թե տեսական և պատրանքային, այլ գործնականում և արդյունավետ իրականացվող (տե՛ս, Polyakova and others v. Russia գործով Եվրոպական դատարանի 07.03.2017 թվականի վճիռը, կետ 85)։ Հետևաբար խախտված կոնվենցիոն իրավունքների վերականգնումը ևս պետք է իրականացվի այնպես, որ գործնականում վերացվեն խախտման հետևանքով տուժողի համար առաջացած բացասական հետևանքները։ Վճռաբեկ դատարանի այս եզրահանգումը բխում է նաև 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված այն պահանջից, ըստ որի` «Հանրային իշխանությունը սահմանափակված է մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքներով և ազատություններով՝ որպես անմիջականորեն գործող իրավունք», իսկ անմիջականորեն գործող իրավունքը չի կարող լինել վերացական։

Վերոգրյալի հիման վրա, ինչպես նաև հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ սույն գործով Եվրոպական դատարանը Գարեգին Ղույումչյանի կոնվենցիոն իրավունքի խախտումն արձանագրել է Վահան Ղույումչյանի գանգատի հիման վրա, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերջինս ունի նաև Գարեգին Ղույումչյանի խախտված կոնվենցիոն իրավունքի վերականգնմանը հետամուտ լինելու իրավունք:

Հետևաբար սահմանափակված լինելով մարդու հիմնարար իրավունքներով և ազատություններով, հաշվի առնելով Եվրոպական դատարանի 21.01.2016 թվականի վճռում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, հիմք ընդունելով խախտված իրավունքների վերականգնման ինստիտուտի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի կատարած վերլուծությունները, ինչպես նաև restitutio in integrum սկզբունքի բովանդակությունն ու այդ սկզբունքի երաշխավորմանն ուղղված իրավական պարտավորությունները, միևնույն ժամանակ, նպատակ ունենալով վերականգնելու Գարեգին Ղույումչյանի խախտված կոնվենցիոն իրավունքները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում մինչև խախտումը գոյություն ունեցած դրությունը հնարավորինս վերականգնելու համար անհրաժեշտ է ապահովել Գարեգին Ղույումչյանի՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մատչելիության իրավունքը:  Գարեգին Ղույումչյանի՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մատչելիության իրավունքը կարող է ապահովվել միայն Վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճռի դեմ սույն գործով նրա ներկայացրած բողոքը Վճռաբեկ դատարանի վարույթում քննության առնելու միջոցով՝ առանց հաշվի առնելու և կիրառելու կոնվենցիոն իրավունքի խախտման հիմք դարձած և գործի քննության ժամանակահատվածում գործող այն իրավական պահանջը, որ վճռաբեկ բողոքի ընդունելիության պայման էր համարվում բողոքը հավատարմագրված փաստաբանի միջոցով բերելու հանգամանքը:

Հաշվի առնելով վերը շարադրված հիմնավորումները` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Գարեգին Ղույումչյանի՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի մատչելիության իրավունքն ապահովելու նպատակով սույն գործով Վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճռի դեմ 27.06.2007 թվականին վերջինիս բերած վճռաբեկ բողոքն անհրաժեշտ է ընդունել Վճռաբեկ դատարանի վարույթ:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 204.30-րդ, 204.33-րդ, 204.38-րդ, 240-րդ և 241¹-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը  

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Թիվ 07-708 քաղաքացիական գործով ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի 26.01.2007 թվականի վճռի դեմ Գարեգին Ղույումչյանի 27.06.2007 թվականին բերած վճռաբեկ բողոքն ընդունել Վճռաբեկ դատարանի վարույթ։

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման։