2018 թվականի ապրիլի 07-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 24.08.2016 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի ընդդեմ Կոմիտեի` ՀՀ ֆինանսների նախարարության Մաշտոցի հարկային տեսչության (այսուհետ՝ Տեսչություն) 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագրի հիման վրա անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ 09.10.2014 թվականին հսկիչ գնում կատարելու գործողությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու և Տեսչության պետի 07.11.2014 թվականի թիվ 272353 որոշումն անվավեր ճանաչելու պահանջների մասին,

Պ Ա Ր Զ Ե Ց

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան՝ անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանը պահանջել է ոչ իրավաչափ ճանաչել 09.10.2014 թվականին հսկիչ գնում կատարելու Տեսչության գործողությունը և անվավեր ճանաչել Տեսչության պետի 07.11.2014 թվականի թիվ 272353 որոշումը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Լ. Հակոբյան) (այսուհետ` Դատարան) 25.12.2015 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 07.04.2016 թվականի որոշմամբ վերակազմակերպման հիմքով Տեսչությունը փոխարինվել է իրավահաջորդով՝ Կոմիտեի Մաշտոցի հարկային տեսչությամբ:

Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2016 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 25.12.2015 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետը, նույն օրենքի 2-րդ հավելվածի 1.4-րդ կետը:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ ուսումնասիրությունը 10 աշխատանքային օրից ավել տևելու կամ մինչև 09.10.2014 թվականը սկսված լինելու վերաբերյալ որևէ ապացույց հայցվորը չի ներկայացրել: Ընդ որում, ուսումնասիրություն իրականացնելու հանձնարարագրում հսկիչ գնումն իրականացնելու ժամկետը նշելու իմպերատիվ պահանջը տվյալ դեպքում կատարված է, քանի որ տնտեսվարող սուբյեկտի մոտ ուսումնասիրությունը սկսելու օրն այդ ուսումնասիրությանն ուղղված համապատասխան գործողությունների կատարման օրն է, որն արձանագրվում է հանձնարարագրում: Տվյալ դեպքում վարչական մարմինը ներկայացրել է բավարար ապացույցներ առ այն, որ ուսումնասիրությունը սկսվել է և հսկիչ գնումը կատարվել է 09.10.2014 թվականին: Հետևաբար Տեսչության պետի 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագրով նախատեսված տասնօրյա ժամկետը ենթակա է հաշվարկման հենց այդ օրվանից:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 24.08.2016 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նոր քննության կամ կայացնել նոր դատական ակտ:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագրով Տեսչության ընթացիկ հսկողության թիվ 2 բաժնի հարկային տեսուչներին հանձնարարվել է անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ կատարել հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման) նպատակով հարկային մարմնի կողմից իրականացվող ապրանքների, աշխատանքների, ծառայությունների, Հայաստանի Հանրապետությունում ռեզիդենտների ու ոչ ռեզիդենտների կողմից իրականացվող արժութային գործարքների վերահսկողության և հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների շահագործման կանոնների պահպանման ուսումնասիրություն (հսկիչ գնում)՝ ուսումնասիրության ժամկետը սահմանելով մինչև 10 աշխատանքային օր (հատոր 1-ին, գ.թ. 15).

2) ՀՀ ֆինանսների նախարարության կողմից 09.10.2014 թվականին կազմված «Հսկիչ գնումների արդյունքների վերաբերյալ» թիվ 6200779 արձանագրության համաձայն` Տեսչության հարկային տեսուչի կողմից 09.10.2014 թվականին՝ ժամը 16։06-ին, Երևան քաղաքի Ծերենցի 4-րդ նրբանցքում գտնվող անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի կողմից շահագործվող առևտրի կետից կատարվել է 30.000 ՀՀ դրամի արժողությամբ 1 հատ աթոռի հսկիչ գնում, որի դիմաց վճարումը կատարվել է կանխիկ՝ 14.000 ՀՀ դրամով և 40 ԱՄՆ դոլարով, իսկ հարկային ծառայողին տրամադրվել է 30.000 ՀՀ դրամի ՀԴՄ կտրոն։ Գնված ապրանքն ուսումնասիրությունն անցկացնող հարկային ծառայողների կողմից վերադարձվել է տնտեսվարողին, և հետ է ստացվել հսկիչ գնման գումարը (հատոր 1-ին, գ.թ.16-17).

3) Տեսչության կողմից 24.10.2014 թվականին կազմված «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» թիվ 1484 արձանագրության համաձայն` Արամ Գրիգորյանը չի կատարել Հայաստանի Հանրապետությունում ապրանքների իրացման գործարքի դիմաց դրամական (փողային) վճարումները ՀՀ դրամով իրականացնելու պահանջը` համաձայն հսկիչ գնումների արդյունքների վերաբերյալ 09.10.2014 թվականի թիվ 6200779 արձանագրության (հատոր 1-ին, գ.թ. 72).

4) Տեսչության պետի 07.11.2014 թվականի «Վարչական իրավախախտման գործի վերաբերյալ» թիվ 272353 որոշման համաձայն` Արամ Գրիգորյանը ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 165-րդ հոդվածի 1-ին մասով և նրա նկատմամբ նշանակվել է տուգանք` 2.000.000 ՀՀ դրամի չափով, այն բանի համար, որ վերջինս չի կատարել Հայաստանի Հանրապետությունում ապրանքների իրացման գործարքի դիմաց դրամական (փողային) վճարումները ՀՀ դրամով իրականացնելու պահանջը (հատոր 1-ին, գ.թ. 19):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները` հսկիչ գնման հանձնարարագրով նախատեսված ուսումնասիրություն կատարելու ժամկետների վերաբերյալ, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար։

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. ո՞ր պահից է հաշվարկվում հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների շահագործման կանոնների պահպանման ուսումնասիրություն (հսկիչ գնում) իրականացնելու հանձնարարագրով այդ ուսումնասիրության համար սահմանված ժամկետը:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետի 7-րդ պարբերության համաձայն՝ (...) հսկիչ գնումների իրականացման (...) նպատակով հարկային մարմինները կարող են իրականացնել ուսումնասիրություններ: 

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետի 8-րդ պարբերության համաձայն` նույն կետի յոթերորդ պարբերությամբ սահմանված ուսումնասիրությունների անցկացման ընթացակարգերը սահմանվում են նույն օրենքի բաղկացուցիչ մասը կազմող հավելվածներով:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 3-րդ կետի 9-րդ պարբերության համաձայն` նույն օրենքի հավելվածներով սահմանվում են` (...) (2) հարկային մարմնի կողմից հսկիչ գնումների անցկացման կարգը` համաձայն 2-րդ հավելվածի:

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի՝ «Հարկային մարմնի կողմից հսկիչ գնումների անցկացման կարգը» վերտառությամբ 2-րդ հավելվածի (այսուհետ` Թիվ 2 հավելված) 1.2-րդ կետի համաձայն՝ հuկիչ գնում է համարվում հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման) նպատակով հարկային մարմնի կողմից իրականացվող ապրանքների, առարկաների, աշխատանքների, ծառայությունների գների, Հայաստանի Հանրապետությունում ռեզիդենտների ու ոչ ռեզիդենտների կողմից իրականացվող արժութային գործարքների վերահսկողության և հuկիչ-դրամարկղային մեքենաների շահագործման կանոնների պահպանման ուuումնաuիրությունը (...):

Թիվ 2 հավելվածի 1.3-րդ կետի համաձայն` հuկիչ գնում իրականացնելու համար հիմք են հանդիuանում` (ա) տնտեuվարող uուբյեկտի կողմից հարկվող օբյեկտի գծով Հայաuտանի Հանրապետության հարկային օրենuդրությամբ կամ Հայաuտանի Հանրապետության կառավարության որոշումներով նախատեuված հաշվապահական հաշվառման, այլ հաշվառման կամ գրանցման uահմանված փաuտաթղթերը չվարելը կամ դրանք կոպիտ խախտումներով վարելը կամ հարկային տեuչություն ներկայացված հաշվետվություններում, հաշվարկներում, հայտարարագրերում և այլ փաuտաթղթերում ակնհայտ կեղծ տվյալներ մտցնելը, որի հետևանքով անհնար է դառնում տնտեuվարող uուբյեկտի հարկային պարտավորությունները Հայաuտանի Հանրապետության հարկային օրենuդրությամբ uահմանված կարգով հաշվարկելը. (բ) սահմանված կարգով երրորդ անձից ստացված տեղեկությունները. (գ) հարկային մարմնի պաշտոնատար անձի հիմնավորված միջնորդությունը` հսկիչ գնում կատարելու թույլտվություն ստանալու համար, որտեղ պետք է նշվեն հսկիչ գնում կատարելու պատճառները, այն տվյալները, որոնք նախատեսվում է ստանալ դրա արդյունքում, տնտեսվարող սուբյեկտի տվյալները, հսկիչ գնման կատարման վայրը, ինչպես նաև հսկիչ գնումների իրականացման ժամանակահատվածի հիմնավորումը:

Թիվ 2 հավելվածի 1.4-րդ կետի համաձայն` հսկիչ գնումն իրականացվում է հարկային մարմնի ղեկավարի կամ հարկային տեսչության պետի կողմից տրված գրավոր հանձնարարագրի հիման վրա, որտեղ նշվում են հսկիչ գնում կատարելու հիմքերը, նպատակը, տնտեսվարող սուբյեկտի տվյալները (անվանումը, գտնվելու վայրը), հսկիչ գնում իրականացնելու վայրը, ժամկետները և հսկիչ գնում իրականացնող հարկային մարմնի պաշտոնատար անձի (անձանց) տվյալները (անունը, ազգանունը, պաշտոնը)` վավերացված հսկիչ գնում իրականացնող հարկային մարմնի կնիքով (...):

Թիվ 2 հավելվածի 1.5-րդ կետի համաձայն` հսկիչ գնումից հետո, բայց ոչ ուշ, քան հանձնարարագրում նշված ժամկետի վերջին օրը, հանձնարարագիրը ներկայացվում է տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին, բացառությամբ հսկիչ գնման արդյունքում խախտումներ հայտնաբերելու դեպքի, երբ հանձնարարագիրը տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին է ներկայացվում հսկիչ գնումից հետո:

Թիվ 2 հավելվածի 1.6-րդ կետի համաձայն` հսկիչ գնման արդյունքում հանձնարարագրի ներկայացման օրը կազմվում է հարկային մարմնի կողմից սահմանված ձևով արձանագրություն` երկու օրինակից (...):

Վերոգրյալ իրավանորմերի համակարգային վերլուծությունից բխում է, որ հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման) նպատակով հարկային մարմնի կողմից իրականացվող ապրանքների, առարկաների, աշխատանքների, ծառայությունների գների, Հայաստանի Հանրապետությունում ռեզիդենտների ու ոչ ռեզիդենտների կողմից իրականացվող արժութային գործարքների վերահսկողության և հuկիչ-դրամարկղային մեքենաների շահագործման կանոնների պահպանման նպատակով ուuումնաuիրություն իրականացնելու համար հարկային մարմինն իրավասու է իրականացնել հuկիչ գնում, որը տնտեuվարող uուբյեկտի մոտ կարող է իրականացվել Թիվ 2 հավելվածի 1.3-րդ կետում սպառիչ կերպով սահմանված համապատասխան հիմքերից որևէ մեկի առկայության դեպքում: Ընդ որում, Թիվ 2 հավելվածի 1.4-րդ կետով սահմանված կանոնից հետևում է, որ հսկիչ գնումն իրականացվում է բացառապես հարկային մարմնի ղեկավարի կամ հարկային տեսչության պետի կողմից տրված գրավոր հանձնարարագրի հիման վրա, որում, ի թիվս այլնի, պետք է նշվեն նաև հսկիչ գնում իրականացնելու ժամկետները: Փաստորեն, հսկիչ գնում իրականացնելու` հարկային մարմնի պաշտոնատար անձի լիազորության առկայության հիմքը հարկային մարմնի ղեկավարի կամ հարկային տեսչության պետի գրավոր հանձնարարագիրն է, իսկ նշված լիազորությամբ համապատասխան պաշտոնատար անձն օժտված է համարվում միայն հանձնարարագրում նշված ժամկետով:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ Թիվ 2 հավելվածի 1.4-րդ կետով օրենսդիրը սահմանել է հանձնարարագրում հսկիչ գնում իրականացնելու ժամկետների վերաբերյալ նշում կատարելու պարտադիր պահանջ: Այսինքն՝ հանձնարարագիրը պետք է բովանդակի այն ժամկետը, որի ընթացքում տվյալ տնտեսվարող սուբյեկտի մոտ կարող է իրականացվել հսկիչ գնում, և որի ընթացքում հարկային մարմնի պաշտոնատար անձն իրավասու է իրականացնել այդ հսկիչ գնումը: Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ Թիվ 2 հավելվածի 1.4-րդ կետով օրենսդիրը սահմանել է հանձնարարագրում հսկիչ գնում իրականացնելու ժամկետների վերաբերյալ նշում կատարելու պարտադիր պահանջ, սակայն այդ ժամկետների սկզբի վերաբերյալ հանձնարարագրում նշում կատարելու պահանջ չի նախատեսել:

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ Եվրոպական դատարան) կողմից ձևավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն՝ օրենքը պետք է ձևակերպված լինի բավարար հստակությամբ, ինչը հնարավորություն կտա ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց ողջամտորեն կանխատեսել իր վարքագծի իրավական հետևանքները: Օրենքը պետք է օժտված լինի իրավունքի գերակայությունից բխող այնպիսի որակական հատկանիշներով, ինչպիսիք են հասանելիությունը և կանխատեսելիությունը: Բացի այդ, օրենքը պետք է ձևակերպվի այնպես, որ մասնավոր անձինք օժտված լինեն հանրային իշխանության կամայական միջամտությունների դեմ արդյունավետ պաշտպանության հնարավորությամբ (տե՛ս, Olsson v. Sweden (No. 1), (10465/83) գործով Եվրոպական դատարանի 24.03.1988 թվականի վճիռը, կետ 61):

ՀՀ սահմանադրական դատարանն արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ իրավական որոշակիության, իրավական անվտանգության և օրինական ակնկալիքների իրավունքի պաշտպանության սկզբունքները հանդիսանում են իրավական պետության ու իրավունքի գերակայության երաշխավորման անբաժանելի տարրերը։ Առավել ևս իրավունքի գերակայության սկզբունքի որդեգրման շրջանակներում օրենքում ամրագրված իրավակարգավորումները պետք է անձի համար կանխատեսելի դարձնեն իր իրավաչափ ակնկալիքները։ Բացի դրանից, իրավական որոշակիության սկզբունքը, լինելով իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից մեկը, ենթադրում է նաև, որ իրավահարաբերությունների բոլոր սուբյեկտների, այդ թվում՝ իշխանության կրողի գործողությունները պետք է լինեն կանխատեսելի ու իրավաչափ (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 09.06.2015 թվականի թիվ ՍԴՈ-1213 որոշումը): Ըստ ՀՀ սահմանադրական դատարանի՝ իրավական որոշակիության ապահովման տեսանկյունից օրենսդրության մեջ օգտագործվող հասկացությունները պետք է լինեն հստակ, որոշակի և չհանգեցնեն տարաբնույթ մեկնաբանությունների կամ շփոթության (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 02.12.2014 թվականի թիվ ՍԴՈ-1176 որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ Սահմանադրության 1-ին հոդվածով ամրագրված իրավական պետության կարևորագույն հատկանիշներից է իրավունքի գերակայությունը, որի ապահովման գլխավոր պահանջներից են իրավական որոշակիության սկզբունքը, իրավահարաբերությունների կարգավորումը բացառապես այնպիսի օրենքներով, որոնք համապատասխանում են որակական որոշակի հատկանիշների` հստակ են, կանխատեսելի, մատչելի: Միաժամանակ ՀՀ սահմանադրական դատարանն արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ օրենսդրական կարգավորման որոշակիությունը և ճշգրտությունը չեն կարող բացարձականացվել՝ նույնիսկ ոչ բավարար հստակությունը կարող է լրացվել դատարանի մեկնաբանություններով (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 03.05.2016 թվականի թիվ ՍԴՈ-1270 որոշումը):

Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների շահագործման կանոնների պահպանման ուսումնասիրություն (հսկիչ գնում) իրականացնելու նպատակով հրապարակված հանձնարարագրում հսկիչ գնում իրականացնելու ժամկետի սկզբի վերաբերյալ նշում կատարելու իրավակարգավորման բացակայությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այն չի համապատասխանում իրավական որոշակիության սկզբունքին և չի կարող երաշխավորել իրավահարաբերությունների բոլոր սուբյեկտների, այդ թվում՝ վարչական մարմնի գործողությունների կանխատեսելիությունն ու իրավաչափությունը: Այդ առումով Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների շահագործման կանոնների պահպանման ուսումնասիրություն (հսկիչ գնում) իրականացնելու հանձնարարագրում հսկիչ գնում իրականացնելու ժամկետի սկզբի վերաբերյալ Թիվ 2 հավելվածի 1.4-րդ կետի ոչ բավարար հստակությունը լրացնել սեփական մեկնաբանություններով՝ նպատակ ունենալով նպաստելու քննարկվող իրավահարաբերությունների ոլորտում իրավունքի զարգացմանը:

Այսպես, «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 82-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ իրավական ակտերով սահմանված ժամկետը որոշվում է օրացուցային տարով, ամսով, ամսաթվով կամ տարիներով, ամիսներով, շաբաթներով, օրերով կամ ժամերով հաշվարկվող որոշակի ժամանակահատվածի ավարտով: Ժամանակահատվածով որոշվող ժամկետն սկսվում է այն օրացուցային տարվա, ամսվա և ամսաթվի կամ այն իրադարձության վրա հասնելու հաջորդ օրվանից, որով որոշված է ժամկետի սկիզբը:

Վերոգրյալ իրավանորմի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իրավաբանական նշանակություն ունեցող ժամկետը ժամանակի որոշակի հատվածն է, որն ունի հստակ սկիզբ և ավարտ: Այսինքն՝ իրավաբանորեն նշանակալի ժամկետը սկսում է հոսել ժամանակի կոնկրետ պահից, որով պայմանավորված է այդ ժամկետի տևողության հաշվարկը: Հետևաբար Թիվ 2 հավելվածի 1.4-րդ կետով սահմանված՝ հսկիչ գնում իրականացնելու մասին հանձնարարագրում ժամկետը նշելու իմպերատիվ պահանջը կարող է բովանդակային առումով կատարված համարվել, եթե hսկիչ գնում կատարելու հանձնարարագրում նշված են ժամկետի վերը նշված երկու պարտադիր բաղադրիչները, այն է՝ ժամկետի սկզբնակետը և տևողությունը: Նշված բաղադրիչներից որևէ մեկի բացակայությունը ենթադրում է հանձնարարագրում՝ ժամկետը նշելու պահանջի չկատարում, որպիսի պայմաններում, ըստ էության, գործնականում անհնարին է դառնում որոշել ժամկետի ավարտը, hետևաբար նաև՝ պարզել, թե արդյոք հսկիչ գնումն իրականացրած հարկային տեսուչները հսկիչ գնումը կատարելու պահին օժտված են եղել համապատասխան լիազորությամբ: Այլ կերպ ասած` հսկիչ գնում իրականացնելու ժամկետի սկզբի և տևողության վերաբերյալ հանձնարարագրում նշում կատարված լինելու պայմաններում է միայն հնարավոր պարզել այն հարցը, թե հարկային տեսուչները լիազորված են եղել արդյոք կատարելու հսկիչ գնում այն կատարելու օրվա դրությամբ:

Հիմք ընդունելով իրավական որոշակիության սկզբունքի վերաբերյալ Եվրոպական դատարանի և ՀՀ սահմանադրական դատարանի վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հսկիչ գնում իրականացնելու մասին հանձնարարագրում ժամկետի երկու պարտադիր բաղադրիչներից մեկի՝ ժամկետի սկզբնակետի վերաբերյալ նշում կատարված չլինելու պարագայում հսկիչ գնումն իրականացնելու ժամանակահատվածի սկզբնակետ պետք է դիտարկել հանձնարարագիրն ուժի մեջ մտնելու և դրանում նշված պաշտոնատար անձանց մոտ հսկիչ գնում իրականացնելու լիազորությունների ծագման օրը, քանի որ միայն նման մոտեցման պայմաններում է հնարավոր ապահովել իրավական կանխատեսելիությունը քննարկվող իրավահարաբերության բոլոր մասնակիցների՝ վարչական մարմնի պաշտոնատար անձանց և տնտեսվարող սուբյեկտների համար: Այս առումով կարևորվում է նաև այն հարցի պարզումը, թե որ օրն է հսկիչ գնում իրականացնելու մասին հանձնարարագիրը մտնում ուժի մեջ:

«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ (...) գերատեսչական, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, պետական այլ մարմինների (...) անհատական իրավական ակտերն ուժի մեջ են մտնում դրանց ընդունմանը հաջորդող օրվանից, եթե այլ բան նախատեսված չէ նույն օրենքով, այլ օրենքներով կամ այդ անհատական իրավական ակտով: (...) Եթե նույն մասով սահմանված անհատական իրավական ակտերով նախատեսված է պարտականություն (այդ թվում` հանձնարարություններ) սահմանող կամ պետական մարմինների, պետական կամ համայնքային հիմնարկների կամ անձանց իրավական վիճակը վատթարացնող դրույթ, ապա այդ անհատական իրավական ակտերն ուժի մեջ են մտնում տվյալ անհատական իրավական ակտը համապատասխան մարմիններում կամ կազմակերպություններում մուտքագրվելու կամ պաշտոնատար անձանց կամ քաղաքացիներին հանձնվելու կամ նրանց տրամադրած (նշած) գտնվելու կամ բնակության վայր ուղարկելու կամ պատշաճ այլ կարգով իրազեկելու օրվան հաջորդող օրվանից, եթե օրենքով կամ ավելի բարձր իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական այլ ակտերով կամ այդ անհատական իրավական ակտով ավելի ուշ ժամկետ նախատեսված չէ (...):

«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝ անհատական իրավական այլ ակտերը` դրանք ընդունելու օրվան հաջորդող երեք օրվա ընթացքում ուղարկվում կամ հանձնվում են այն մարմիններին, պաշտոնատար անձանց կամ քաղաքացիներին, որոնց վրա տարածվում են դրանք:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հսկիչ գնում կատարելու վերաբերյալ հանձնարարագիրը բովանդակում է համապատասխան պարտականություն (հանձնարարություն)` դրանում նշված պաշտոնատար անձանց համար, ուստի դրա ուժի մեջ մտնելու հետ կապված իրավահարաբերությունների նկատմամբ կիրառելի են վերը նշված իրավանորմերով ամրագրված կանոնները: Իսկ նշված իրավադրույթներից հետևում է, որ հսկիչ գնում իրականացնելու վերաբերյալ հանձնարարագիրը՝ դրանում նշված պաշտոնատար անձանց համար ուժի մեջ է մտնում նրանց հանձնվելու օրվան հաջորդող օրվանից, հետևաբար նշված օրվանից էլ ծագում է հսկիչ գնում իրականացնելու վերջիններիս լիազորությունը: Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հսկիչ գնում իրականացնելու մասին հանձնարարագրում հսկիչ գնում իրականացնելու ժամկետի սկզբնակետի վերաբերյալ նշում կատարված չլինելու պարագայում հսկիչ գնման նպատակով ուսումնասիրություն իրականացնելու ժամկետը սկսում է հոսել այդ հանձնարարագիրը համապատասխան պաշտոնատար անձանց հանձնելու օրվան հաջորդող օրը: Այլ կերպ ասած` հսկիչ գնումը պետք է սկսվի և ավարտվի հանձնարարագրում նշված ժամկետում, որը հաշվարկվում է հանձնարարագրում նախատեսված օրվանից, իսկ դրա բացակայության դեպքում՝ հանձնարարագիրն ուժի մեջ մտնելու, այն է՝ հանձնարարագիրը համապատասխան պաշտոնատար անձանց հանձնելու օրվան հաջորդող օրվանից:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագրով Տեսչության հարկային տեսուչներին հանձնարարվել է անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ կատարել հարկային պարտավորությունների հաշվարկման (գնահատման) նպատակով հարկային մարմնի կողմից իրականացվող ապրանքների, աշխատանքների, ծառայությունների, Հայաստանի Հանրապետությունում ռեզիդենտների ու ոչ ռեզիդենտների կողմից իրականացվող արժութային գործարքների վերահսկողության և հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների շահագործման կանոնների պահպանման ուսումնասիրություն (հսկիչ գնում)՝ ուսումնասիրության ժամկետը սահմանելով մինչև 10 աշխատանքային օր:

ՀՀ ֆինանսների նախարարության «Հսկիչ գնումների արդյունքների վերաբերյալ» 09.10.2014 թվականի թիվ 6200779 արձանագրության համաձայն` Տեսչության հարկային տեսուչի կողմից 09.10.2014 թվականին՝ ժամը 16։06-ին, Երևան քաղաքի Ծերենցի 4-րդ նրբանցքում գտնվող և անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի կողմից շահագործվող առևտրի կետից կատարվել է 30.000 ՀՀ դրամի արժողությամբ 1 հատ աթոռի հսկիչ գնում, որի դիմաց վճարումը կատարվել է կանխիկ՝ 14.000 ՀՀ դրամով և 40 ԱՄՆ դոլարով, իսկ հարկային ծառայողին տրամադրվել է 30.000 ՀՀ դրամի ՀԴՄ կտրոն։

Տեսչության կողմից 24.10.2014 թվականին կազմվել է «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» թիվ 1484 արձանագրությունը, որի համաձայն` Արամ Գրիգորյանը չի կատարել Հայաստանի Հանրապետությունում ապրանքների իրացման գործարքի դիմաց դրամական (փողային) վճարումները ՀՀ դրամով իրականացնելու պահանջը` համաձայն հսկիչ գնումների արդյունքների վերաբերյալ 09.10.2014 թվականի թիվ 6200779 արձանագրության: Նշված իրավախախտման համար Տեսչության պետի 07.11.2014 թվականի «Վարչական իրավախախտման գործի վերաբերյալ» թիվ 272353 որոշմամբ Արամ Գրիգորյանը ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 165-րդ հոդվածի 1-ին մասով և նրա նկատմամբ նշանակվել է տուգանք 2.000.000 ՀՀ դրամի չափով:

Սույն գործով անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանը, դիմելով դատարան, պահանջել է ոչ իրավաչափ ճանաչել Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագրի հիման վրա անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ 09.10.2014 թվականին հսկիչ գնում կատարելու գործողությունը և անվավեր ճանաչել Տեսչության պետի 07.11.2014 թվականի թիվ 272353 որոշումը:

Դատարանը հայցը բավարարել է` գտնելով, որ Կոմիտեն չի ապացուցել հսկիչ գնումը հանձնարարագրով նշված տասնօրյա ժամկետում իրականացնելու և ըստ այդմ` հսկիչ գնում կատարելու պահին պատշաճ լիազորությամբ օժտված լինելու հանգամանքը` տասնօրյա ժամկետի հաշվարկի սկիզբը համարելով հանձնարարագիրը տալու հաջորդ օրը: Բացի այդ, Դատարանը վճռի հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ սույն գործով չի հիմնավորվում Թիվ 2 հավելվածի 1.3-րդ կետով նախատեսված հսկիչ գնում կատարելու համար անհրաժեշտ փաստական հիմքերից որևէ մեկի առկայության փաստը:

Վերաքննիչ դատարանը, անդրադառնալով հսկիչ գնումն իրականացնելու տասնօրյա ժամկետի հաշվարկման առնչությամբ Դատարանի իրավական դիրքորոշումներին, դրանք հիմնավոր է համարել և մերժելով Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը` Դատարանի վճիռը թողել է անփոփոխ:

Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործում առկա ապացույցների ուսումնասիրությունից հետևում է, որ անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ հարկային մարմնի կողմից իրականացվող ապրանքների, աշխատանքների, ծառայությունների, Հայաստանի Հանրապետությունում ռեզիդենտների ու ոչ ռեզիդենտների կողմից իրականացվող արժութային գործարքների վերահսկողության և հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների շահագործման կանոնների պահպանման ուսումնասիրություն (հսկիչ գնում) իրականացնելու մասին Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի թիվ 6200779 հանձնարարագիրը հրապարակվել է 18.09.2014 թվականին: Նշված հանձնարարագրով ուսումնասիրության ժամկետ է սահմանվել մինչև 10 աշխատանքային օր, սակայն դրանում նշում չկա ժամկետի պարտադիր բաղադրիչ հանդիսացող սկզբնակետի վերաբերյալ:

Հաշվի առնելով սույն որոշմամբ ձևավորված իրավական դիրքորոշումները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հսկիչ գնման հանձնարարագրի հիման վրա ուսումնասիրություն (հսկիչ գնում) իրականացնելու ժամկետի հոսքը պետք է սկսվի 18.09.2014 թվականի հանձնարարագիրն ուժի մեջ մտնելու և այդ հիմքով դրանում նշված պաշտոնատար անձանց մոտ հսկիչ գնում իրականացնելու լիազորությունների ստանձնման օրվանից:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործում առկա չէ որևէ ապացույց այն մասին, թե Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագիրը երբ է հանձնվել անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ հսկիչ գնում իրականացրած պաշտոնատար անձանց: Նման պայմաններում ղեկավարվելով «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 61-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված իրավադրույթով՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագիրը պետք է հանձնված լիներ համապատասխան պաշտոնատար անձանց ընդունման պահից եռօրյա ժամկետում, այսինքն՝ մինչև 22.09.2014 թվականը (21.09.2014 թվականը ոչ աշխատանքային օր է, իսկ «Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 83-րդ հոդվածի համաձայն՝ եթե ժամկետի վերջին օրը համընկնում է ոչ աշխատանքային օրվա, ապա ժամկետի ավարտի օր է համարվում դրան հաջորդող աշխատանքային օրը): Հետևաբար Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագիրն ուժի մեջ մտնելու հնարավոր ամենավերջին օրը 23.09.2014 թվականն է: Ըստ այդմ, Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի 18.09.2014 թվականի թիվ 6200779 հանձնարարագրում նշված 10 աշխատանքային օրվա ժամկետը տվյալ դեպքում ենթակա է հաշվարկման 23.09.2014 թվականից, ինչն էլ իր հերթին նշանակում է, որ այդ ժամկետի վերջին օրը 06.10.2014 թվականն է (2014 թվականի սեպտեմբերի 24-ը, 25-ը, 26-ը, 27-ը, 29-ը, 30-ը, հոկտեմբերի 1-ը, 2-ը, 3-ը և 6-ը եղել են աշխատանքային օրեր):

Մինչդեռ տվյալ դեպքում հսկիչ գնումն իրականացվել ու արդյունքներն ամփոփող արձանագրությունը կազմվել է այդ ժամկետի ավարտից հետո՝ 09.10.2014 թվականին: Հետևաբար անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ հսկիչ գնում իրականացնելու պահին Տեսչության պետի ժամանակավոր պաշտոնակատարի թիվ 6200779 հանձնարարագրում նշված պաշտոնատար անձինք 09.10.2014 թվականին այլևս լիազորված չեն եղել իրականացնելու հսկիչ գնում, որպիսի իրավաչափ հետևության հանգել են ստորադաս դատարանները:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում ընդգծել, որ անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ 09.10.2014 թվականին հսկիչ գնում կատարելու գործողությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու հիմքում հայցվորի կողմից դրվել է նաև այն հանգամանքը, որ Թիվ 2 հավելվածի 1.3-րդ կետով նախատեսված հսկիչ գնում կատարելու համար անհրաժեշտ փաստական հիմքերից որևէ մեկն առկա չի եղել: Ըստ այդմ, Դատարանն անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ 09.10.2014 թվականին հսկիչ գնում կատարելու գործողությունը ոչ իրավաչափ ճանաչելու համար բավարար և հիմնավոր է համարել նաև վերոգրյալ փաստարկը: Այսինքն՝ Դատարանն անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ 09.10.2014 թվականին հսկիչ գնում կատարելու գործողությունը ոչ իրավաչափ է ճանաչել և դրա հիման վրա Տեսչության պետի 07.11.2014 թվականի թիվ 272353 որոշումն անվավեր է ճանաչել նաև այլ հիմքով, իսկ Կոմիտեն Դատարանի վճռի այդ հիմքի վերաբերյալ որևէ փաստարկ չի ներկայացրել ինչպես վերաքննիչ բողոքում, այնպես էլ վճռաբեկ բողոքում:

Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար չէ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար, քանի որ Դատարանը, ոչ իրավաչափ ճանաչելով անհատ ձեռնարկատեր Արամ Գրիգորյանի մոտ 09.10.2014 թվականին հսկիչ գնում կատարելու գործողությունը և դրա հիման վրա անվավեր ճանաչելով Տեսչության պետի 07.11.2014 թվականի թիվ 272353 որոշումը, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը, կայացրել են գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտեր: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը: Միաժամանակ նկատի ունենալով, որ ստորադաս դատարանի գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտը թերի է պատճառաբանված, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն պետք է թողնել անփոփոխ` սույն որոշման պատճառաբանություններով:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Կոմիտեի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջինիս բողոքը ենթակա է մերժման:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

Ո Ր Ո Շ Ե Ց

1.     Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 24.08.2016 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ` սույն որոշման պատճառաբանություններով:

2.     Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:

3.     Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող`	Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`	Վ. Ավանեսյան
	Ս. Անտոնյան
	Ա. Բարսեղյան
	Մ. Դրմեյան
	Գ. Հակոբյան
	Ռ. Հակոբյան
	Տ. Պետրոսյան
	Ն. Տավարացյան