նախագահությամբ	Ե. Խունդկարյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Մ. Դրմեյանի
		ս. անտոնյանի
		Վ. Ավանեսյանի
		Ա. Բարսեղյանի
		Գ. Հակոբյանի
		Ե. Սողոմոնյանի
		Ն. Տավարացյանի

2017 թվականի հուլիսի 20-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով «Մուշ-Մէդա» ՍՊԸ-ի ներկայացուցիչ Տիգրան Խուրշուդյանի և «Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ի ներկայացուցիչ Ժաննա Օհանյանի վճռաբեկ բողոքները ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22.12.2016 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «Մուշ-Մէդա» ՍՊԸ-ի (այսուհետ՝ Ընկերություն) ընդդեմ «Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ի (այսուհետ՝ Կազմակերպություն)` ի պահ հանձնված գույքից հրաժարվելու և դրա արժեքը վճարելուն պարտավորեցնելու պահանջի մասին,  

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Ընկերությունը պահանջել է Կազմակերպությանը պարտավորեցնել վճարել 214.254.871 ՀՀ դրամ:

Երևանի Արաբկիր և Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր՝ Ռ. Բունիաթյան) (այսուհետ` Դատարան) 28.06.2016 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է մասնակիորեն՝ վճռվել է Կազմակերպությունից բռնագանձել 14.649.062 ՀՀ դրամ, իսկ մնացած մասով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 22.12.2016 թվականի որոշմամբ Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է՝ բեկանվել է Դատարանի 28.06.2016 թվականի վճիռը և գործն ուղարկվել է նոր քննության:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոքներ են ներկայացրել Ընկերության և Կազմակերպության ներկայացուցիչները:

Վճռաբեկ բողոքների պատասխաններ չեն ներկայացվել։

2. Կազմակերպության ներկայացուցչի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 813-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ, 48-րդ, 51-րդ և 53-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ Կազմակերպության կողմից փորձագիտական եզրակացությունը` ձեռագիր պայմանագիրը վերծանելու մասին, ներկայացվել է, երբ ստորադաս դատարանը նախնական դատական նիստի ժամանակ ներկայացված ապացույցը` պայմանագիրը, վերադարձրել է անընթեռնելի լինելու պատճառաբանությամբ` պահանջելով ներկայացնել ընթեռնելի տարբերակը, որից հետո էլ Կազմակերպությունը ներկայացրել է պայմանագրի վերծանման եզրակացությունը: Վերաքննիչ դատարանի հետևությունը, որ նշված եզրակացությունը, ինչպես նաև «Կառուցագետ» անկախ փորձագիտական կենտրոն ՍՊԸ-ի կողմից տրամադրված եզրակացությունն անթույլատրելի են, քանի որ ներկայացվել են դատաքննության ընթացքում, անհիմն է, քանի որ դրանք առաքվել են փոստով և Դատարան են մուտքագրվել մինչև դատաքննություն սկսվելը:

Վերաքննիչ դատարանը, նշված ապացույցները համարելով անթույլատրելի և չգնահատելով, ինչպես նաև անտեսելով գործում առկա Ընկերության կողմից Կազմակերպությանն ուղղված գրությունը, անհիմն կերպով գտել է, որ կողմերի միջև կապալի իրավահարաբերությունը բացակայում է, և առկա է միայն պահատվության իրավահարաբերություն:

Վերաքննիչ դատարանի այն հետևությունը, որ վերադարձվել է միայն 4,643 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա, իրականությանը չի համապատասխանում, քանի որ հաստատված չհամարելով կապալի հարաբերությունների առկայությունը՝ Վերաքննիչ դատարանը նաև անտեսել է, որ ըստ փորձագիտական եզրակացությունների՝ առկա են դեռևս չվերամշակված (նույն տեսքը պահպանած) կոնստրուկցիաներ, կիսավերամշակված կոնստրուկցիաներ, վերջնական վերամշակված և նախագծին համապատասխանեցված կոնստրուկցիաներ, ինչպես նաև մոնտաժված և «Ուրարտու» հյուրանոցում տեղադրված 11,2 տոննա ընդհանուր քաշով մետաղական կոնստրուկցիաներ:

Ինչ վերաբերում է ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաներն օգտագործված լինելու կամ չլինելու հանգամանքին, ապա Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ սույն գործում բացակայում են նաև նշված կոնստրուկցիաների գործարանային փաստաթղթերը, այսինքն՝ չի հիմնավորվում նաև օգտագործված չլինելու հանգամանքը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 22.12.2016 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 28.06.2016 թվականի վճռին:

2.1 Ընկերության ներկայացուցչի վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 2-րդ և 813-րդ հոդվածները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ և 48-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Սույն գործով Վերաքննիչ դատարանն իրավաչափորեն հաստատված է համարել այն հանգամանքը, որ կողմերի միջև առկա են պահատվության, այլ ոչ թե կապալի հարաբերություններ, և որ 04.07.2001 թվականի պայմանագրի հիմքով Ընկերությունը Կազմակերպությանն ի պահ է հանձնել 230,322 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա, որից վերադարձվել է 4,643 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա, ինչի արդյունքում Կազմակերպության կողմից Ընկերությանը վերադարձման ենթակա մետաղական կոնստրուկցիայի քաշը կազմում է 225,679 տոննա: Վերաքննիչ դատարանը հաստատված է համարել նաև այն հանգամանքը, որ Կազմակերպության և «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի տարածքում առկա է մետաղական կոնստրուկցիաների միայն մի մասը, այն էլ պարզ չէ, թե արդյոք առկա մետաղական կոնստրուկցիաներն այն նույն մետաղական կոնստրուկցիաներն են, որոնք ի պահ են հանձնված եղել 2001 թվականին: Այնուհետև Վերաքննիչ դատարանը հիմնավոր է համարել վերաքննիչ բողոքում նշված դիրքորոշումն այն մասին, որ Դատարանը պետք է կիրառեր ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 829-րդ հոդվածի 3-րդ կետը և պատասխանողից հօգուտ հայցվորի բռնագանձեր ի պահ հանձնված գույքի արժեքը:

Այդուհանդերձ, իրավաչափորեն հաստատված համարելով վերոնշյալ փաստերը՝ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ Կազմակերպությանն ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները 2001 թվականին հանձնելու պահին օգտագործված լինելու հանգամանքն առհասարակ չի կարող հաստատվել որևէ փորձագետի կողմից, իսկ այդ փաստը պետք է ապացուցվեր Կազմակերպության կողմից, սակայն վերջինս ներկայացրել է այն բոլոր հնարավոր ապացույցները, որոնք եղել են իր տիրապետության ներքո և հայտնել, որ այլ ապացույց չունի: Մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը, նման պայմաններում անդրադառնալով ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաների օգտագործված լինել կամ չլինելու հարցին, գտել է, որ ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները նախկինում օգտագործված լինելու կամ չլինելու և, ըստ այդմ, վճարման ենթակա գումարի չափը ճիշտ որոշելու մասով առկա է սույն գործի նոր քննության անհրաժեշտություն՝ անտեսելով, որ այդ հանգամանքն ապացուցելու պարտականությունը և չապացուցման բացասական հետևանքները կրում է Կազմակերպությունը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է «մասնակիորեն բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 22.12.2016 թվականի որոշումը, փոփոխել այն՝ կայացնելով նոր դատական ակտ, այն է՝ մասնակի՝ 209.922.769 ՀՀ դրամի չափով բավարարել Ընկերության հայցը»:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) Ընկերության և Կազմակերպության միջև 04.07.2001 թվականին կնքված «Ապրանքների (շինարարական նյութերի) ի պահ հանձման վերաբերյալ» պայմանագրի (այսուհետ՝ Պահատվության պայմանագիր) 1-ին կետի համաձայն` Ընկերությունը Կազմակերպությանը հանձնում է ի պահ 219 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա (ըստ ներկայացված ցուցակի, որը պայմանագրին կից է):

Նույն պայմանագրի 2-րդ կետի համաձայն` Կազմակերպությունն ի պահ է ընդունում Ընկերությունից 219 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա (ըստ պայմանագրին կից ներկայացված ցուցակի)՝ երաշխավորված լինելով, որ հետագայում մետաղական կոնստրուկցիաների մոնտաժային աշխատանքների կատարումը կհանձնարարվի իրեն (վարձատրության մասին նախնական փոխհամաձայնության գալու պայմաններում):

Նույն պայմանագրի 3-րդ կետի համաձայն` Ընկերությունը պարտավորվում է նշված աշխատանքների կատարումը հանձնարարել Կազմակերպությանը (վարձատրության մասին նախնական փոխհամաձայնության գալու պայմաններում):

Նշված պայմանագրին կից ներկայացված է Կազմակերպությանն ի պահ տրվող մետաղական կոնստրուկցիաների տեսականու սպեցիֆիկացիան (այսուհետ՝ Սպեցիֆիկացիա) (հատոր 1-ին, գ.թ. 26-27)։

2) Ընկերության և Կազմակերպության միջև 04.07.2001 թվականին ստորագրված «Ընդունման-հանձման» ակտի (այսուհետ՝ Ընդունման-հանձնման ակտ) 1-ին կետի համաձայն՝ Ընկերությունը Կազմակերպությանը 04.07.2001 թվականին կնքված «Ապրանքների (շինարարական նյութերի) ի պահ հանձման վերաբերյալ» պայմանագրի հիման վրա ի պահ է հանձնել մետաղական կոնստրուկցիաներ՝ ըստ պայմանագրին կից սպեցիֆիկացիայի, ընդհանուր 219 տոննա (125 հատ):

Նույն ակտի 2-րդ կետի համաձայն՝ Կազմակերպությունն Ընկերությունից ընդունում է ի պահ 219 տոննա (125 հատ) մետաղական կոնստրուկցիա (հատոր 1-ին, գ.թ. 28)։

3) Ընկերության՝ ի դեմս Ծ.Մկրտչյանի կողմից 09.07.2005 թվականին տրված ստացականի համաձայն՝ Կազմակերպության կողմից Ընկերությանն է վերադարձվել 4,643 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա (հատոր 1-ին, գ.թ. 31):

4) Ընկերությունը 22.02.2011 թվականին գրություն է ուղարկել Կազմակերպությանը՝ հայտնելով, որ համաձայն երկու ընկերությունների միջև 13.12.2000 թվականին կնքված շինարարության պայմանագրի՝ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանն է հանձնվել 302 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա: Քանի որ իրենց բոլոր նախնական պայմանավորվածությունները չեն կատարվել, խնդրել է վերադարձնել 04.07.2001 թվականի Պահատվության պայմանագրով հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները: Ընկերությունը նաև խնդրել է հնգօրյա ժամկետում վերադարձնել Ընկերությունից ստացած կանխավճարները՝ 25.12.2000 թվականի ստացականով՝ տասը հազար ԱՄՆ դոլարին համարժեք 5.499.800 ՀՀ դրամը և 10.01.2001 թվականի ելքի օրդերով՝ տասը հազար ԱՄՆ դոլարին համարժեք 5.539.400 ՀՀ դրամը (հատոր 1-ին, գ.թ. 11):

5) Ընկերությունը 05.03.2011 թվականին դարձյալ գրություն է ուղարկել Կազմակերպությանը՝ խնդրելով հնգօրյա ժամանակահատվածում վերադարձնել Ընկերության 302 տոննա գույքը և 20.000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամը (հատոր 1, գ.թ. 12):

6) Կազմակերպության տնօրեն Վիլիկ Հախվերդյանի ստորագրությամբ «Ստացական» վերտառությամբ փաստաթղթի, ինչպես նաև 10.01.2001 թվականի թվագրությամբ Ընկերության դրամարկղային ելքի օրդերի համաձայն՝ Ընկերությունը Վիլիկ Հախվերդյանին տրամադրել է 10.000-ական ԱՄՆ դոլար՝ շինարարական աշխատանքների՝ մասնավորապես «Ուրարտու» հյուրանոցի կառուցման համար (հատոր 3, գ.թ. 56-57):

7) ՀՀ «Փորձաքննությունների Ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից իրականացված լրացուցիչ դատաապրանքագիտական և դատատեխնիկական համալիր փորձաքննության արդյունքում 03.07.2015 թվականին կազմված թիվ 14-0463Դ եզրակացության (այսուհետ՝ Եզրակացություն) համաձայն՝ ըստ «Երևաննախագիծ» ՊՓԲԸ-ի կողմից գծագրված «Ուրարտու» հյուրանոցային համալիրի գծագրով նախատեսված նախագծի, որը համաձայնեցված չէ իրավասու մարմինների հետ, «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի և Կազմակերպության տարածքում գտնվող մետաղական կոնստրուկցիաները մասնակիորեն են համապատասխանում նշված նախագծին: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ փորձաքննությանը տրամադրված նյութերում բացակայում են շինարարական աշխատանքների փաստացի իրականացումը հաստատող փաստաթղթերը (համապատասխան ճարտարապետահատակագծային առաջադրանք, համաձայնեցված և հաստատված նախագիծ-նախահաշիվ, շինարարական թույլտվություն, կապալի պայմանագիր, շինարարության աշխատանքները հավաստող կատարողական և թաքնված աշխատանքների համապատասխան ակտեր), նման պայմաններում զուտ շինարարատեխնիկական, ինչպես նաև ապրանքագիտական տեսանկյունից չի հիմնավորվում, որ մետաղական կոնստրուկցիաների որոշ հատվածներ տեղադրվել են նշված հյուրանոցային համալիրի կառուցման մայթի մակերևույթից ցածր հատվածում:

Ինչ վերաբերում է հետազոտման ենթակա մետաղական կոնստրուկցիաների նախկինում օգտագործված լինելու հանգամանքի պարզաբանմանը, ապա լիարժեք կերպով հնարավոր չէ պարզել «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի տարածքում առկա, փորձաքննությամբ հետազոտման առարկա հանդիսացող մետաղական կոնստրուկցիաների, ինչպես նաև մետաղական հատվածների՝ նախկինում օգտագործված լինելու հանգամանքը: Ընդ որում, նաև հստակ հնարավոր չէ պարզել, թե նշված փորձաքննությամբ հետազոտման առարկա հանդիսացող «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի և Կազմակերպության տարածքում գտնվող մետաղական կոնստրուկցիաները հանդիսանում են արդյոք Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը 04.07.2001 թվականի Պահատվության պայմանագրում և Սպեցիֆիկացիայում նշված մետաղական կոնստրուկցիաները, թե՝ ոչ:

Միաժամանակ Եզրակացության համաձայն՝ Կազմակերպության կողմից Ընկերությանը պակաս է վերադարձվել 97,3352 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա (չհաշված «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի և Կազմակերպության տարածքում գտնվող խոտանված և ոչ խոտանված մետաղական կոնստրուկցիաները), որի միջին շուկայական արժեքը կազմում է 90.539.554 ՀՀ դրամ (հատոր 4-րդ, գ.թ. 2-35)։

8) Դատարանի 19.01.2016 թվականի որոշմամբ գործը 19.02.2016 թվականին նշանակվել է դատաքննության (հատոր 4, գ.թ. 104-105):

9) Կազմակերպության ներկայացուցչի կողմից 23.05.2016 թվականին Դատարան է ներկայացվել իր 02.02.2016 թվականի գրության հիման վրա «ՀՀ փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից 11.02.2016 թվականին իրականացված փաստաթղթաբանական փորձաքննության արդյունքում 23.02.2016 թվականին տրված թիվ 05581601 փորձագետի եզրակացությունը, ինչպես նաև իր 04.04.2016 թվականի դիմումի հիման վրա «ՀՀ «Կառուցագետ» անկախ փորձաքննությունների ազգային կենտրոն» ՍՊԸ-ի կողմից 04.04.2016-18.04.2016 թվականների ընթացքում իրականացված շինարարական փորձաքննության արդյունքում 18.04.2016 թվականին տրված թիվ Կ-16/Պ-017 եզրակացությունը (հատոր 5, գ.թ. 17, 25-39):

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին և 2-րդ կետերով նախատեսված հիմքերի առկայությամբ, այն է`

1) բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում պահատվության պայմանագրի առանձնահատկությունների վերաբերյալ արտահայտած իրավական դիրքորոշումները կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար,

2) ստորադաս դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ և 53-րդ հոդվածների խախտման հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը, վերլուծելով պահատվության պայմանագրի առանձնահատկությունները, անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ մասնավորապես հետևյալ իրավական հարցադրումներին.

- ո՞ր դեպքերում պահատուն իրավունք ունի պահանջել հատուցելու ի պահ հանձնված գույքի արժեքը,

- նման դեպքերում ի՞նչ հանգամանքների հաշվառմամբ և ո՞ր պահի դրությամբ է որոշվում գույքի արժեքը,

- պայմանագրում հատուկ նշում առկա չլինելու դեպքում ի՞նչ հանգամանքների հաշվառմամբ է որոշվում գույքի՝ ի պահ հանձնելու պահի դրությամբ ունեցած վիճակը:

4.1 Քննելով Կազմակերպության վճռաբեկ բողոքը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն անհիմն է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի համաձայն՝ ձեռնարկատիրական է համարվում անձի ինքնուրույն, իր ռիսկով իրականացվող գործունեությունը, որի հիմնական նպատակը գույք օգտագործելուց, ապրանքներ վաճառելուց, աշխատանքներ կատարելուց կամ ծառայություններ մատուցելուց շահույթ ստանալն է:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 813-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պահատվության պայմանագրով մի կողմը (պահառուն) պարտավորվում է պահել մյուս կողմի (պահատուի) կողմից իրեն հանձնված գույքը և այն վերադարձնել պահպանված վիճակում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 814-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պահատվության պայմանագիրը պետք է կնքվի գրավոր:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ պահատվության պայմանագրի հասարակ գրավոր ձևը համարվում է պահպանված, եթե գույքի ի պահ ընդունումը պահառուի կողմից հավաստված է պահատուին`

1) պահատվության ստացական, անդորրագիր, վկայագիր կամ պահառուի կողմից ստորագրված այլ փաստաթուղթ տրամադրելով.

2) գույքի ի պահ ընդունումը հավաստող մետաղանիշ (համար) կամ այլ նշան տալով, եթե գույքի ի պահ ընդունումը հաստատող այդպիսի ձևը նախատեսված է օրենքով կամ այլ իրավական ակտով կամ սովորական է տվյալ տեսակի պահատվության համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 700-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրով մի կողմը (կապալառուն) պարտավորվում է մյուս կողմի (պատվիրատուի) առաջադրանքով կատարել որոշակի աշխատանք և դրա արդյունքը սահմանված ժամկետում հանձնել պատվիրատուին, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է ընդունել աշխատանքի արդյունքը և վարձատրել դրա համար: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագիրը կնքվում է գրավոր: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ կապալի պայմանագրի առանձին տեսակների (կենցաղային կապալ, շինարարական կապալ, նախագծային և հետազոտական աշխատանքների կապալ, պետական կարիքների համար կապալային աշխատանքներ) նկատմամբ կիրառվում են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 37-րդ գլխի 1-ին պարագրաֆի դրույթները, եթե այլ բան սահմանված չէ նույն օրենսգրքի` կապալի պայմանագրի համապատասխան տեսակների մասին կանոններով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 738-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալառուն, շինարարական կապալի պայմանագրով, պարտավորվում է պայմանագրում սահմանված ժամկետում պատվիրատուի առաջադրանքով կառուցել որոշակի օբյեկտ կամ կատարել շինարարական այլ աշխատանքներ, իսկ պատվիրատուն պարտավորվում է կապալառուի համար ստեղծել աշխատանքը կատարելու համար անհրաժեշտ պայմաններ, ընդունել դրա արդյունքը և վճարել պայմանավորված գինը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ շինարարական կապալի պայմանագիրը կնքվում է շենքի (ներառյալ` բնակելի տան), շինության կամ այլ օբյեկտի շինարարության, ինչպես նաև կառուցվող օբյեկտի հետ անխզելիորեն կապված մոնտաժման, գործարկման, կարգավորիչ և այլ աշխատանքներ կատարելու համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 741-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ կապալառուն պարտավոր է շինարարությունը և դրա հետ կապված աշխատանքներն իրականացնել աշխատանքի ծավալը, բովանդակությունն ու դրան ներկայացվող այլ պահանջները սահմանող նախագծային փաստաթղթերին և աշխատանքի գինը որոշող նախահաշվին համապատասխան (...): Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ շինարարական կապալի պայմանագրով պետք է սահմանված լինեն նախագծային փաստաթղթերի կազմը և բովանդակությունը, ինչպես նաև պետք է նախատեսված լինի, թե կողմերից որը ու ինչ ժամկետում պետք է ներկայացնի համապատասխան փաստաթղթերը:

«Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ անշարժ գույքի սեփականատեր հանդիսացող կամ այն փոփոխելու իրավունքով օժտված օգտագործողը քաղաքաշինական գործունեություն իրականացնելիս հանդես է գալիս որպես կառուցապատող (...):

(...) Կառուցապատողները պարտավոր են`

ա) կառուցապատումն իրականացնել օրենքով սահմանված կարգով` հաստատված ճարտարապետաշինարարական նախագծին համապատասխան, շինարարության թույլտվության հիման վրա, (...)

գ) քաղաքաշինական գործունեություն (բացառությամբ նույն օրենքի 23-րդ հոդվածով սահմանված շինարարության թույլտվություն չպահանջող աշխատանքների) իրականացնել բացառապես հաստատված քաղաքաշինական փաստաթղթերին համապատասխան,

դ) քաղաքաշինական գործունեություն իրականացնելու համար ճարտարապետահատակագծային առաջադրանք, այդ թվում` ինժեներական ենթակառուցվածքների նախագծման տեխնիկական պայմաններ ստանալ տեղական ինքնակառավարման համապատասխան մարմիններից, (...)

զ) ապահովել իրենց քաղաքաշինական փաստաթղթերի փորձաքննությունը` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանած կարգով, (...):

«Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի համաձայն՝ շինարարություն իրականացնողները պարտավոր են`

ա) ունենալ համապատասխան գործունեության իրավունքի լիցենզիա.

բ) շինարարության ընթացքում պահպանել հաստատված նախագծի, նորմատիվ-տեխնիկական փաստաթղթերի պահանջները (...):

«Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքի 22.1-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն՝ ճարտարապետահատակագծային առաջադրանքը (կամ նախագծման թույլտվությունը) փաստաթուղթ է, որը, հիմք ընդունելով համայնքի տարածական պլանավորման փաստաթղթերի և քաղաքաշինական կանոնադրության պահանջները, սահմանում է քաղաքաշինական գործունեության տվյալ օբյեկտին ներկայացվող նախագծման պարտադիր պահանջները, պայմանները, այդ թվում` նույն օրենքի 6-րդ հոդվածի «դ» կետով սահմանված` քաղաքաշինական օբյեկտի ինժեներական ենթակառուցվածքների (ջրամատակարարում, ջրահեռացում, էլեկտրամատակարարում և այլն) նախագծման տեխնիկական պայմանները (...) և սահմանափակումները:

«Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի համաձայն՝ շինարարության թույլտվությունը փաստաթուղթ է, որը հաստատում է կառուցապատողի իրավունքը` իրականացնել որոշակի շինարարական գործունեություն ինչպես նոր կառուցապատվող կամ վերակառուցվող տարածքում, այնպես էլ գոյություն ունեցող շենքերում և շինություններում (...):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի՝ պահատվության վերաբերյալ նորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պահատվության հարաբերությունները ծագում են պահատուի կողմից պահառուին գույք հանձնելու պահից (ռեալ պայմանագիր), որից հետո պահառուի մոտ ծագում է գույքը պահելու և այն պահպանված վիճակում վերադարձնելու պարտականություն: Եթե պահառուն հատուկ սուբյեկտ չէ (մասնավորապես՝ արհեստավարժ պահառու) կամ պահատվության առանձին տեսակներ (օրինակ՝ պահատվությունն ապրանքային պահեստում, գրավատանը) առկա չեն, ապա որպես պահատվության հարաբերության կողմ կարող են հանդես գալ քաղաքացիական իրավունքի բոլոր սուբյեկտները, իսկ պահատվության հարաբերությունները կծագեն պայմանագրի գրավոր ձևը պահպանված լինելու և գույքը հանձնված լինելու պայմաններում: Այսինքն՝ պահառուի և պահատուի իրավունքների և պարտականությունների ծագման համար լրացուցիչ պահանջներ պահպանելու անհրաժեշտություն չկա:

Մինչդեռ շինարարական կապալի վերաբերյալ նորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Շինարարական կապալի առանձնահատկությունը նախևառաջ պայմանավորված է սուբյեկտային կազմով: Պայմանագրի կողմերն են կապալառուն և պատվիրատուն: Կապալառուն այն անձն է, որը մյուս կողմի համար նրա պատվերով կատարում է որոշակի աշխատանք, իսկ պատվիրատուն կապալառուին որոշակի աշխատանքի կատարում հանձնարարողն է: Ընդ որում, եթե պատվիրատու կարող է լինել ցանկացած անձ, ում մոտ անհրաժեշտություն է առաջացել կառուցելու որևէ օբյեկտ կամ կատարելու շինարարական այլ աշխատանք, ապա կապալառու կարող են լինել շինարարության բնագավառում գործող և շինարարական համապատասխան գործողություն իրականացնելու լիցենզիա ունեցող շինարարական, շինմոնտաժային, նախագծաշինարարական և այլ շինարարական գործունեություն իրականացնող իրավաբանական անձինք, ինչպես նաև անհատ ձեռնարկատերերը (տե՛ս, «ԱՎԱԼՈՆ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ «ՌԱՄԷՕ-ՕՏԵԼ» ՓԲԸ-ի թիվ ԵԿԴ/2150/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 02.12.2016 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ շինարարական կապալի պայմանագրով կողմերի՝ մասնավորապես կապալառուի կողմից իր պարտականությունների կատարման համար անհրաժեշտ է, որ կապալի պայմանագրից բացի, պատվիրատուն սահմանված կարգով ստացած լինի «Քաղաքաշինության մասին» ՀՀ օրենքով պահանջվող փաստաթղթերը, մասնավորապես՝ ճարտարապետահատակագծային առաջադրանքը (կամ նախագծման թույլտվությունը) և շինարարական թույլտվությունը, հակառակ պարագայում, անգամ կապալի պայմանագիրը սահմանված կարգով կնքված լինելու դեպքում, կապալառուն ոչ միայն իրավունք ունի, այլ նաև պարտավոր է չիրականացնել շինարարական աշխատանքները:

Ընդ որում, հաշվի առնելով, որ շինարարական կապալի պայմանագրի կապալի կողմերն առավելապես ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնող սուբյեկտներ են, Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է այն հանգամանքը, որ որպես ինքնուրույն, իրենց ռիսկով գործունեություն իրականացնողներ՝ նշված անձինք պարտավոր են ապահովել միայն նման փաստաթղթերի առկայության դեպքում շինարարական աշխատանքների կատարումը՝ կրելով նման պարտականությունը չկատարելու բացասական հետևանքները (ներառյալ՝ վարչական պատասխանատվությունը, ինքնակամ կառույցը քանդելու պարտականությունը և այլն):

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ 04.07.2001 թվականի Պահատվության պայմանագրով Ընկերությունը Կազմակերպության պահատվությանն է հանձնել 219 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա: Նշված պայմանագրի 2-րդ կետի համաձայն` Կազմակերպությունն ի պահ է ընդունում Ընկերությունից 219 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա՝ երաշխավորված լինելով, որ հետագայում մետաղական կոնստրուկցիաների մոնտաժային աշխատանքների կատարումը կհանձնարարվի իրեն (վարձատրության մասին նախնական փոխհամաձայնության գալու պայմաններում): Նույն պայմանագրի 3-րդ կետի համաձայն` Ընկերությունը պարտավորվում է նշված աշխատանքների կատարումը հանձնարարել Կազմակերպությանը (վարձատրության մասին նախնական փոխհամաձայնության գալու պայմաններում):

Ընկերությունը 22.02.2011 թվականին գրություն է ուղարկել Կազմակերպությանը՝ հայտնելով, որ համաձայն երկու ընկերությունների միջև 13.12.2000 թվականին կնքված շինարարության պայմանագրի՝ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանն է հանձնվել 302 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա: Քանի որ իրենց բոլոր նախնական պայմանավորվածությունները չեն կատարվել, խնդրել է վերադարձնել 04.07.2001 թվականի Պահատվության պայմանագրով հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները: Ընկերությունը նաև խնդրել է հնգօրյա ժամկետում վերադարձնել Ընկերությունից ստացած կանխավճարները՝ 25.12.2000 թվականի ստացականով՝ տասը հազար ԱՄՆ դոլարին համարժեք 5.499.800 ՀՀ դրամը և 10.01.2001 թվականի ելքի օրդերով՝ տասը հազար ԱՄՆ դոլարին համարժեք 5.539.400 ՀՀ դրամը: Բացի այդ, Կազմակերպության տնօրեն Վիլիկ Հախվերդյանի ստորագրությամբ «Ստացական» վերտառությամբ փաստաթղթի, ինչպես նաև 10.01.2001 թվականի թվագրությամբ Ընկերության դրամարկղային ելքի օրդերի համաձայն՝ Ընկերությունը Վիլիկ Հախվերդյանին տրամադրել է 10.000-ական ԱՄՆ դոլար՝ շինարարական աշխատանքների՝ մասնավորապես «Ուրարտու» հյուրանոցի կառուցման համար:

ՀՀ «Փորձաքննությունների Ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի եզրակացության համաձայն՝ «Երևաննախագիծ» ՊՓԲԸ-ի կողմից գծագրված «Ուրարտու» հյուրանոցային համալիրի գծագրով նախատեսված նախագիծը համաձայնեցված չէ իրավասու մարմինների հետ: Բացի այդ, փորձաքննությանը տրամադրված նյութերում բացակայում են շինարարական աշխատանքների փաստացի իրականացումը հաստատող փաստաթղթերը (համապատասխան ճարտարապետահատակագծային առաջադրանք, համաձայնեցված և հաստատված նախագիծ-նախահաշիվ, շինարարական թույլտվություն, կապալի պայմանագիր, շինարարության աշխատանքները հավաստող կատարողական և թաքնված աշխատանքների համապատասխան ակտեր):

Դատարանի 19.01.2016 թվականի որոշմամբ գործը 19.02.2016 թվականին նշանակվել է դատաքննության: Կազմակերպության ներկայացուցչի կողմից 23.05.2016 թվականին Դատարան է ներկայացվել իր 02.02.2016 թվականի գրության հիման վրա «ՀՀ փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից 11.02.2016 թվականին իրականացված փաստաթղթաբանական փորձաքննության արդյունքում 23.02.2016 թվականին տրված թիվ 05581601 փորձագետի եզրակացությունը:

Կազմակերպությունը սույն գործով հայտնել է, որ իրականում Ընկերության և Կազմակերպության միջև ծագել են շինարարական կապալի հարաբերություններ, որի հիման վրա էլ Կազմակերպությունը վերամշակել է իրեն ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները:

Սույն գործով Դատարանը, հայցը մասնակիորեն բավարարելով, արձանագրել է, որ կողմերի միջև սկզբնապես ծագել են պահատվության հարաբերություններ, միևնույն ժամանակ Կազմակերպությունը երաշխավորված է եղել, որ հետագայում մետաղական կոնստրուկցիաների մոնտաժային աշխատանքների կատարումը կհանձնարարվի իրեն, իսկ Ընկերությունը պարտավորվել է նշված աշխատանքների կատարումը հանձնարարել Կազմակերպությանը, որպիսի պայմաններում Դատարանը եզրահանգել է, որ «Երևաննախագիծ» ՊՓԲԸ-ի կողմից կազմված «Ուրարտու» հյուրանոցային համալիրի կառուցման նախագծով շինարարական աշխատանքները հանձնարարվել է Կազմակերպությանը: Դատարանը, հիմք ընդունելով Ընկերության կողմից Կազմակերպությանն ուղարկված գրությունները, Կազմակերպության տնօրենի ստորագրությամբ ստացականն ու դրամարկղային ելքի օրդերը, ինչպես նաև «ՀՀ փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից տրված եզրակացությունը, գտել է, որ բացի պահատվության հարաբերություններից, հայցվոր և պատասխանող ընկերությունների միջև եղել են նաև կապալային հարաբերություններ: Ընդ որում, Դատարանը նշել է, որ մոնտաժային աշխատանքները կատարվել են մասնակի, քանի որ հետագայում համապատասխան կարգով չի հաստատվել «Երևաննախագիծ» ՊՓԲԸ-ի կողմից կազմված «Ուրարտու» հյուրանոցային համալիրի կառուցման նախագիծը:

Վերաքննիչ դատարանը, Ընկերության վերաքննիչ բողոքը բավարարելով, Դատարանի վճիռը բեկանելով և գործը նոր քննության ուղարկելով, նախ արձանագրել է, որ «ՀՀ փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի եզրակացությունը պատվիրվել է, ձեռք է բերվել և Դատարան է ներկայացվել դատաքննության որոշման կայացումից հետո, որպիսի պարագայում Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ Դատարանը վճռի հիմքում դրել է ոչ թույլատրելի ապացույց՝ հաշվի չառնելով նաև այն, որ սույն գործը քննվում է 2011 թվականից, և պատասխանողը ոչ միայն զրկված չէր նշված ապացույցը նախապես ձեռք բերելու հնարավորությունից, այլ նաև գործի նախապատրաստության փուլում չի հայտնել նոր ապացույց ձեռք բերելու իր մտադրության մասին: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանն ուղարկված գրությունները և Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը գումար հանձնված լինելը հավաստող ապացույցները ոչ վերաբերելի են: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ Դատարանի եզրահանգումն առ այն, որ Կազմակերպությունը երաշխավորված է եղել, որ հետագայում մետաղական կոնստրուկցիաների մոնտաժային աշխատանքների կատարումը կհանձնարարվի իրեն, ըստ էության իրավաչափ է և բխում է պայմանագրի բովանդակությունից: Սակայն որևէ վերաբերելի և թույլատրելի ապացույցներ Դատարան չեն ներկայացվել այն մասին, որ կողմերը եկել են վարձատրության մասին նախնական փոխհամաձայնության և ըստ այդմ` Ընկերությունը Կազմակերպությանը հանձնարարել է որևէ աշխատանքի կատարում, և վերջինիս կողմից կատարվել է որևէ աշխատանք: Ուստի Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ պատասխանողի կողմից ներկայացված և Դատարանի կողմից հիմք ընդունված ապացույցներով չէր կարող հիմնավորվել կողմերի միջև կապալի հարաբերությունների առկայությունը՝ նաև հաշվի առնելով, որ կապալի պայմանագիրը կնքվում է գրավոր, սույն դեպքում գրավոր պայմանագիր առկա չէ, իսկ նշված ապացույցները բավարար և վերաբերելի չեն կողմերի միջև գրավոր գործարք կնքված լինելը հաստատելու համար: Հետևաբար Վերաքննիչ դատարանի գնահատմամբ կողմերի միջև առկա են միայն պահատվության հարաբերություններ:

Անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության 48-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստերը:

Նույն հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն՝ գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ մինչև դատաքննությունը պարտավոր է գործին մասնակցող մյուս անձանց առջև բացահայտել տվյալ պահին իրեն հայտնի այն ապացույցները, որոնց վրա նա հղում է կատարում որպես իր պահանջների և առարկությունների ապացուցման հիմք, եթե այլ բան նախատեսված չէ նույն օրենսգրքով:

Նույն հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձինք իրավունք ունեն հղում կատարելու միայն այն ապացույցների նկատմամբ, որոնց հետ գործին մասնակցող մյուս անձինք նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով ծանոթացել են նախօրոք:

Նույն հոդվածի 6-րդ կետի համաձայն՝ եթե բոլոր ապացույցների հետազոտումից հետո վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը:

Նույն հոդվածի 8-րդ կետի համաձայն՝ դատաքննությունն սկսվելուց հետո գործին մասնակցող անձի ներկայացրած լրացուցիչ ապացույցներն ընդունում է դատարանը, եթե դրանք ներկայացնողը հիմնավորում է մինչև դատաքննությունը սկսվելը նման ապացույցի ներկայացման անհնարինությունը՝ իրենից անկախ պատճառներով։ Եթե գործին մասնակցող մյուս անձինք նախապես ստացած չեն լինում դատաքննության ընթացքում ներկայացված լրացուցիչ ապացույցը, ապա դատարանը պարտավոր է գործին մասնակցող անձանց տրամադրել ողջամիտ ժամկետ` ապացույցին ծանոթանալու համար։

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 49-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ ապացույցները ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ։ Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ դատարանի համար որևէ ապացույց նախապես հաստատվածի ուժ չունի, բացառությամբ նույն օրենսգրքի 52-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերի։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ արձանագրել է, որ յուրաքանչյուր գործով կողմերի միջև ապացուցման պարտականությունը ճիշտ բաշխելու համար դատարանն առաջին հերթին պետք է պարզի յուրաքանչյուր գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը՝ ելնելով գործին մասնակցող անձանց պահանջներից և առարկություններից։ Ընդ որում, գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը վիճելի լինելու դեպքում դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող կողմը (տե՛ս, Էդգար Մարկոսյանը և Զարուհի Գևորգյանն ընդդեմ Սեդա Սարգսյանի թիվ ԵԱՆԴ/0479/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 13.02.2009 թվականի որոշումը)։

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը՝ հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը (տե՛ս, Ռուզաննա Թորոսյանն ընդդեմ Նվեր Մկրտչյանի թիվ ԵԱՔԴ/1688/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2011 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտելու դեպքում պետք է հաշվի առնի, թե որքանով է այդ ապացույցը վերաբերելի և թույլատրելի տվյալ փաստական հանգամանքը հաստատելու կամ մերժելու համար (տե՛ս, Սվետլանա Ժուլիկյանն ընդդեմ Անահիտ Խաչատրյանի թիվ ԵՄԴ/0232/02/08 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 17.04.2009 թվականի որոշումը):

Վճռաբեկ դատարանը, վերլուծելով վկայակոչված քաղաքացիադատավարական իրավանորմերը, արձանագրում է, որ ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ գործին մասնակցող անձինք պարտավոր են ապացույցները ներկայացնել առաջին ատյանի դատարանում մինչև դատաքննությունը սկսվելը: Օրենսդիրը վերը նշված ընդհանուր կանոնից բացառություն նախատեսել է այն դեպքի համար, երբ գործին մասնակցող անձը հիմնավորում է մինչև դատաքննությունը սկսվելը նման ապացույցի ներկայացման անհնարինությունը՝ իրենից անկախ պատճառներով:

Վերոգրյալ վերլուծության հիման վրա անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի այն եզրահանգմանը, որ «ՀՀ փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի եզրակացությունը սույն գործով ոչ թույլատրելի ապացույց է, Վճռաբեկ դատարանն այն հիմնավոր է համարում՝ նկատի ունենալով, որ Կազմակերպությունը չի հիմնավորել նախքան դատաքննությունը նշված ապացույցը ձեռք բերելու անհնարինությունը: Ավելին, Կազմակերպությունը նշված ապացույցները ձեռք բերելուն ձեռնամուխ է եղել դատաքննության նշանակումից հետո՝ զրկված չլինելով ավելի վաղ դրանք ստանալու հնարավորությունից: Ուստի Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի հետևությունը նշված ապացույցի անթույլատրելիության վերաբերյալ հիմնավոր է:

Անդրադառնալով գործում առկա այլ ապացույցներով կապալի հարաբերությունների առկայությունը հաստատված լինելու հարցին՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընգծել, որ կողմերի միջև գրավոր պայմանագրի ձևով կնքվել է պահատվության պայմանագիր, որում նախատեսվել է միայն հնարավորություն ապագայում կապալի հարաբերությունների ծագման վերաբերյալ: Սույն գործում առկա չէ ոչ միայն կապալի պայմանագիր կամ կողմերի հետագա համաձայնություն՝ կապալի հարաբերությունների վերաբերյալ, այլ նաև առկա չեն շինարարական կապալի իրականացման համար անհրաժեշտ շինարարական փաստաթղթերը: Գործում առկա գրավոր ապացույցներով հիմնավորվում է, որ Ընկերության կողմից Կազմակերպության տնօրեն Վիլիկ Հախվերդյանին ենթադրյալ շինարարության համար կանխավճարներ տրամադրվել են դեռ մինչև պահատվության պայմանագրի կնքումը: Ավելին, անգամ հյուրանոցի կառուցման համար գումար փոխանցած լինելը դեռևս չի վկայում կողմերի միջև շինարարական կապալի հարաբերություններից ծագող իրավունքների և պարտականությունների ծագման մասին՝ հատկապես հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Կազմակերպությունը՝ որպես ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնող սուբյեկտ, պարտավոր էր տեղյակ լինել շինարարության իրականացման համար անհրաժեշտ պայմանների մասին, և կրում է առանց շինարարական փաստաթղթերի առկայության ենթադրաբար շինարարարություն իրականացնելու բացասական հետևանքների ռիսկը: Նման պայմաններում եթե անգամ Կազմակերպությունը հետագայում հյուրանոց կառուցելու նպատակով վերամշակել է մետաղական կոնստրուկցիաները, ապա կրում է դրա բացասական հետևանքների ռիսկը՝ նկատի ունենալով, որ շինարարական կապալի հարաբերությունները լիարժեքորեն չեն կարող ծագել առանց շինարարական համապատասխան փաստաթղթերի առկայության: Ուստի, հաշվի առնելով սույն գործով կապալի հարաբերությունների հաստատման համար անհրաժեշտ ապացույցների բացակայությունը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ կողմերի միջև ծագել են միայն պահատվության հարաբերություններ, քանի որ կապալի հարաբերությունների առկայության մասին վկայակոչող կողմը՝ Կազմակերպությունը, չի ներկայացրել անհրաժեշտ և բավարար ապացույցներ՝ նշված հանգամանքի առկայությունը հաստատված համարելու համար:

Վերոնշյալ հիմնավորմամբ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Կազմակերպության վճռաբեկ բողոքի քննության արդյունքներով չի հիմնավորվում Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ տրված դատական սխալի առկայությունը, ուստի՝ Կազմակերպության բողոքը ենթակա է մերժման:

4.2 Քննելով Ընկերության վճռաբեկ բողոքը՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է մասնակիորեն հետևյալ պատճառաբանությամբ.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 816-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պահառուն պարտավոր է գույքը պահել պահատվության պայմանագրով սահմանված ժամկետի ընթացքում:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ պահառուն պարտավոր է գույքը պահել մինչև պահատուն այն կպահանջի, եթե պահատվության ժամկետը նախատեսված չէ պայմանագրով և չի կարող որոշվել` ելնելով դրա պայմաններից:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 817-րդ հոդվածի համաձայն՝ պահատվության պայմանագրով ուղղակի նախատեսված դեպքերում, մեկ պահատուի ի պահ ընդունած գույքը կարող է խառնվել այլ պահատուներից նույն տեսակի և որակի ի պահ ընդունած գույքի հետ (դիմազրկմամբ պահատվություն): Այդ դեպքում պահատուին վերադարձվում է հավասար կամ կողմերի պայմանավորված քանակությամբ նույն տեսակի և որակի գույք:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 818-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ ի պահ ընդունված գույքի պահպանվածության ապահովման համար պահառուն պարտավոր է ձեռնարկել պահատվության պայմանագրով նախատեսված բոլոր միջոցները: Պայմանագրում այդպիսի միջոցների մասին պայմանների բացակայության կամ այդ պայմանները լրիվ չլինելու դեպքում, պահառուն գույքի պահպանվածություն ապահովելու նպատակով պետք է ձեռնարկի գործարար շրջանառության սովորույթներին և պարտավորության էությանը` ներառյալ ի պահ հանձնված գույքի հատկություններին, համապատասխանող միջոցներ, եթե նման միջոցներ ձեռնարկելը բացառված չէ պայմանագրով: Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ եթե պահատվությունն իրականացվում է անհատույց, պահառուն պարտավոր է ի պահ ընդունված գույքի համար հոգ տանել ոչ պակաս, քան իր գույքի համար:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 819-րդ հոդվածի համաձայն՝ պահառուն իրավունք չունի առանց պահատուի համաձայնության օգտվել ի պահ հանձնված գույքից, ինչպես նաև դրանից օգտվելու հնարավորություն ընձեռել երրորդ անձանց, բացառությամբ այն դեպքի, երբ պահվող գույքից օգտվելն անհրաժեշտ է դրա պահպանվածությունն ապահովելու համար և չի հակասում պահատվության պայմանագրին:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 820-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ եթե պահատվության ժամանակ առաջացել է գույքի փչացման իրական վտանգ, կամ գույքն արդեն փչացել է, կամ առաջ են եկել դրա պահպանվածությունն ապահովելու հնարավորությունը բացառող հանգամանքներ, իսկ պահատուի կողմից ժամանակին անհրաժեշտ միջոցներ ձեռնարկելն անհնար է, պահառուն իրավունք ունի պահատվության վայրում գոյություն ունեցող գնով ինքնուրույն վաճառել գույքը կամ դրա մի մասը (...):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 822-րդ հոդվածի համաձայն՝ պահառուն իրավունք չունի առանց պահատուի համաձայնության գույքը ի պահ հանձնել երրորդ անձին, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նա ստիպված է դա կատարել հանգամանքների ուժով` պահատուի շահերից ելնելով, և զրկված է նրա համաձայնությունն ստանալու հնարավորությունից, եթե այլ բան նախատեսված չէ պահատվության պայմանագրով: Պահառուն պարտավոր է անհապաղ ծանուցել պահատուին գույքը երրորդ անձին ի պահ հանձնելու մասին: Գույքը երրորդ անձին ի պահ հանձնելու դեպքում պահատուի և սկզբնական պահառուի միջև պայմանագրի պայմանները պահպանում են իրենց ուժը, և վերջինս պատասխանատվություն է կրում երրորդ անձի, որին նա ի պահ է հանձնել գույքը, գործողությունների համար, ինչպես իր սեփականի:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 826-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ պահատուի կողմից ի պահ հանձնված գույքը հետ վերցնելու պարտականությունը չկատարելու` ներառյալ գույքն ստանալուց խուսափելու դեպքում, պահառուն իրավունք ունի պահատուին գրավոր նախազգուշացնելուց հետո, ինքնուրույն վաճառել գույքն այն գնով, որը գոյություն ունի պահատվության վայրում (...):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 827-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պահառուն պարտավոր է պահատուին կամ նրա կողմից որպես ստացող նշված անձին վերադարձնել հենց այն գույքը, որը հանձնված է եղել իրեն ի պահ, եթե պայմանագրում նախատեսված չէ դիմազրկմամբ պահատվություն (հոդված 817): Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ պահառուն պետք է գույքը վերադարձնի այն վիճակով, որով նա ի պահ է ընդունել` հաշվի առնելով դրա բնականոն վատթարացումը, նվազելը կամ գույքի բնական հատկությունների հետևանքներով առաջացած այլ փոփոխություններ:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 828-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ պահառուն, նույն օրենսգրքի 417-րդ հոդվածով նախատեսված հիմքերով, պատասխանատվություն է կրում ի պահ ընդունված գույքի կորստի, պակասորդի կամ վնասվածքի համար (...):

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 829-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն՝ գույքի կորստի, պակասորդի կամ վնասվածքի հետևանքով պահատուին պատճառված վնասները հատուցում է պահառուն` նույն օրենսգրքի 409-րդ հոդվածին համապատասխան, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենքով կամ պահատվության պայմանագրով:

Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն՝ անհատույց պահատվության դեպքում գույքի կորստի, պակասորդի կամ վնասվածքի հետևանքով պահատուին պատճառված վնասները հատուցվում են`

1) գույքի կորստի կամ պակասորդի համար` կորած կամ պակասած գույքի արժեքի չափով.

2) գույքի վնասվածքի համար` դրա արժեքի նվազած մասի չափով:

Նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ այն դեպքում, երբ վնասվածքի հետևանքով, որի համար պատասխանատվություն է կրում պահառուն, գույքի որակն այնքան է փոխվել, որ այն չի կարող օգտագործվել իր սկզբնական նշանակությանը համապատասխան, պահատուն իրավունք ունի հրաժարվել գույքից և պահառուից պահանջել այդ գույքի արժեքը, ինչպես նաև հատուցելու այլ վնասները, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենքով կամ պահատվության պայմանագրով:

Վերոգրյալ իրավական նորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում առանձնացնել պահատվության պայմանագրի հիմնական առանձնահատկությունները: Այսպես, պահատվության պայմանագրի կողմերը, ինչպես արդեն նշվել է, պահատուն և պահառուն են: Պահատվության պայմանագրի առարկան գույքը պահելու ծառայությունն է, պայմանագրի օբյեկտը՝ ի պահ հանձնված գույքը: Պահատվության օբյեկտ կարող են լինել ինչպես անհատապես, այնպես էլ տեսականիշով որոշվող իրերը: Պահատվության օբյեկտի տեսակը կարող է պայմանավորել նաև պահատվության տեսակը՝ նկատի ունենալով, որ պահառուն պարտավոր է պահատուին կամ նրա կողմից որպես ստացող նշված անձին վերադարձնել հենց այն գույքը, որը հանձնված է եղել իրեն ի պահ, եթե պայմանագրում նախատեսված չէ դիմազրկմամբ պահատվություն: Հետևաբար, որպես կանոն, պահառուն պարտավոր է վերադարձնել հենց նույն գույքը, որը նշված է պահատվության պայմանագրում:

Պահատվության պայմանագրի գործողության ընթացքում պահառուն պարտավոր է ապահովել գույքի ամբողջականությունը, պահպանվածությունը՝ ձեռնարկելով սահմանված համապատասխան միջոցները: Նկատի ունենալով, որ պահատվության դեպքում պահառուին փոխանցվում է միայն տիրապետման իրավազորություն, պահառուն իրավունք չունի օգտվել իրեն ի պահ հանձնված գույքից կամ տնօրինել այն՝ բացառությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքով նախատեսված դեպքերի:

Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է նաև այն հանգամանքը, որ օրենսդիրն արգելում է պահառուին գույքն ի պահ հանձնել այլ անձի՝ առանց պահատուի համաձայնության, բացառությամբ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 822-րդ հոդվածով նախատեսված դեպքերի: Նշված նորմը նույնպես բխում է ի պահ հանձնված գույքի պահպանվածության ապահովման՝ պահառուի պարտականությունից, ուստի պատահական չէ, որ գույքը երրորդ անձին ի պահ հանձնելու դեպքում սկզբնական պահառուն պատասխանատվություն է կրում երրորդ անձի, որին նա ի պահ է հանձնել գույքը, գործողությունների համար, ինչպես իր սեփականի: Ընդ որում, գույքի կորստի, պակասորդի կամ վնասվածքի համար պահառուն կրում է պատասխանատվություն՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 417-րդ հոդվածին համապատասխան:

Ամփոփելով վերը նշված վերլուծությունները՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պահառուի հիմնական պարտականություններն են՝ պահատվության ընթացքում ապահովել գույքի պահպանվածությանը՝ հոգ տանելով դրա մասին, չօգտվելով դրանից, պահատվության պարտականությունը կատարել անձամբ, ինչպես նաև պահատուին վերադարձնել ի պահ հանձնված գույքը:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի վկայակոչված նորմերի վերլուծության արդյունքում անդրադառնալով գույքը վերադարձնելու պահառուի պարտականությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

1. որպես կանոն, պահառուն պարտավոր է վերադարձնել նույն գույքը,

2. դիմազրկմամբ պահատվության դեպքում պահառուն պարտավոր է վերադարձնել նույն տեսակի և որակի գույք,

3. պահառուն գույքը պետք է վերադարձնի սկզբնական վիճակով` հաշվի առնելով դրա բնականոն վատթարացումը, նվազելը կամ գույքի բնական հատկությունների հետևանքներով առաջացած այլ փոփոխություններ,

4. ի պահ հանձնված գույքի կորստի, պակասորդի կամ վնասվածքի համար պատասխանատվություն է կրում պահառուն և պարտավոր է պահատուին հատուցել պատճառված վնասները (այդ թվում՝ բաց թողնված օգուտը)՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 409-րդ հոդվածի հաշվառմամբ, եթե պահատվությունը հատուցելի է,

5. անհատույց պահատվության դեպքում գույքի կորստի, պակասորդի կամ վնասվածքի հետևանքով պահատուին պատճառված վնասները հատուցվում են`

1) գույքի կորստի կամ պակասորդի համար` կորած կամ պակասած գույքի արժեքի չափով.

2) գույքի վնասվածքի համար` դրա արժեքի նվազած մասի չափով,

6. այն դեպքում, երբ վնասվածքի հետևանքով, որի համար պատասխանատվություն է կրում պահառուն, գույքի որակն այնքան է փոխվել, որ այն չի կարող օգտագործվել իր սկզբնական նշանակությանը համապատասխան, պահատուն իրավունք ունի հրաժարվել գույքից և պահառուից պահանջել այդ գույքի արժեքը, ինչպես նաև հատուցելու այլ վնասները, եթե այլ բան նախատեսված չէ օրենքով կամ պահատվության պայմանագրով:

Վերոշարադրյալ իրավական նորմերի վերլուծության արդյունքում անդրադառնալով նշված վերջին իրավիճակին՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ որպես պարտավորությունը բնեղենով կատարելու սկզբունքի դրսևորում (ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 412-րդ հոդված)՝ ի պահ հանձնված գույքը միշտ պետք է վերադարձվի պահատուին՝ անհրաժեշտության դեպքում հատուցելով պատճառված վնասները: Այդուհանդերձ, օրենսդիրը բացառություն է նախատեսել այն դեպքի համար, երբ գույքը վնասվածքի հետևանքով այնքան է փոխվել, որ չի կարող օգտագործվել իր սկզբնական նշանակությանը համապատասխան:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ այն դեպքերին, երբ պահատվության պայմանագրով ի պահ հանձնված գույքը վերադարձնելու պահի դրությամբ գույքն ընդհանրապես առկա չէ կամ վիճելի է գույքի փաստացի առկայությունը:

Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով օրենսդրի տրամաբանությունը՝ մասնավորապես այն հանգամանքը, որ գույքի կորստի դեպքում վնասները հատուցվում են առնվազն գույքի արժեքի չափով (հատուցելի պահատվության դեպքում կարող են հատուցվել նաև այլ վնասներ), ինչպես նաև հաշվի առնելով պահատուին տրված իրավունքը՝ հրաժարվել գույքից, գտնում է, որ ոչ միայն այն դեպքերում, երբ գույքը փաստացի առկա է, սակայն էականորեն վնասված է, կամ ապացուցված է, որ պահառուի վարքագիծը հանգեցրել է գույքի կորստի, այլ նաև այն դեպքերում, երբ վիճելի է մնում ի պահ հանձնված գույքի՝ վերադարձնելու պարտականության ծագման պահի դրությամբ փաստացի գոյությունը, ապա պահատուն իրավունք ունի նաև նշված դեպքում հրաժարվել գույքը վերադարձնելու պահանջից և պահանջել հատուցել գույքի վնասները՝ մասնավորապես գույքի արժեքը:

Անդրադառնալով գույքի արժեքը որոշելու հարցին՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 827-րդ հոդվածին համապատասխան նույն վիճակով գույքը վերադարձնելու պահառուի պարտականությունը կատարած լինելը գնահատելիս հաշվի է առնվում գույքի բնականոն վատթարացումը, նվազելը կամ գույքի բնական հատկությունների հետևանքներով առաջացած այլ փոփոխություններ: Բացի այդ, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 820-րդ և 826-րդ հոդվածները պահառուին իրավունք են վերապահում վաճառել ի պահ հանձնված գույքը համապատասխան հանգամանքներն ի հայտ գալու դեպքում պահատվության վայրում գոյություն ունեցող գնով: Վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պահատուին գույքի արժեքը հատուցելիս պետք է հաշվի առնվի նման պահանջի պահին, այլ ոչ թե պայմանագրի կնքման պահին գոյություն ունեցող գինը՝ նկատի ունենալով, որ եթե օրինակ պահառուն բարեխղճորեն կատարեր իր պարտականությունը, գույքն ամբողջական վիճակով վերադարձներ պահատուին, ապա պահատուի կողմից այդ գույքն օտարելիս պետք է հիմք ընդունվեր հենց տվյալ պահի դրությամբ գույքի շուկայական արժեքը: Ուստի, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ այն դեպքում, երբ պահատուն իրավունք ունի հրաժարվել գույքն ընդունելուց, նրան պետք է հատուցվի գույքի արժեքը պահատուի պահանջի պահի դրությամբ, եթե իհարկե այլ բան նախատեսված չէ պայմանագրով:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ գույքի վիճակի՝ մասնավորապես նախկինում օգտագործված լինելու կամ չլինելու վերաբերյալ վեճ առաջանալու այն դեպքերին, երբ հստակ չէ գույքի նախնական վիճակը: Նման վեճ հնարավոր է այն դեպքում, երբ պահատվության պայմանագրում նշում չկա գույքի անհատականացնող տվյալների՝ մասնավորապես գույքի վիճակի մասին:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ եթե պայմանագրով չի անհատականացվել գույքը, այդ թվում՝ չի նշվել գույքի նախնական վիճակը, ինչպես նաև այն հնարավոր չի որոշել պայմանագրի մեկնաբանման վերաբերյալ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 447-րդ հոդվածով սահմանված կանոններից ելնելով, ապա պետք է գործի ի պահ հանձնված գույքը պատշաճ վիճակում գտնված լինելու կանխավարկածը՝ հիմք ընդունելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի նաև այլ պայմանագրային հարաբերությունները կարգավորող նորմերում առկա այն տրամաբանությունը, որ գույքը մյուս կողմին հանձնվում է պատշաճ վիճակում (օրինակ՝ վարձատուն, ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 613-րդ հոդվածի համաձայն, պարտավոր է գույքը տրամադրել գույքի նշանակությանը համապատասխանող վիճակում, նույն օրենսգրքի 665-րդ հոդվածի համաձայն՝ բնակության համար պիտանի վիճակում, նույն օրենսգրքի 689-րդ հոդվածի համաձայն՝ փոխատուն նույնպես պարտավոր է գույքը տրամադրել գույքի նշանակությանը համապատասխանող վիճակում և այլն): Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ յուրաքանչյուր պայմանագրի դեպքում գույքի վիճակի պատշաճությունը գնահատվում է տվյալ պայմանագրի տեսակի առանձնահատկության հաշվառմամբ: Ընդ որում, եթե գույքի հանձնելու վերաբերյալ այլ պայմանագրերի դեպքում գույքի պատշաճ վիճակը պայմանավորված է նաև նրանով, որ որպես կանոն մյուս կողմին փոխանցվում է նաև գույքն օգտագործելու իրավազորությունը, պահատվության դեպքում գույքի վիճակի պատշաճությունը կարևորվում է հետագայում գույքը վերադարձնելիս վեճ առաջանալու հանգամանքով:

Վճռաբեկ դատարանի նման հետևությունը պայմանավորված է նաև ի պահ հանձնված գույքը պահպանելու պարտականության և չպահպանելու հետևանքների վերաբերյալ սույն որոշմամբ արդեն իսկ քննարկված հստակ կարգավորումների առկայությամբ՝ նկատի ունենալով, որ օրենսդիրը կարևորել է պահառուի՝ ի պահ հանձնված գույքի պահպանվածության պարտականության կատարումը պահատվության պայմանագրի գործողության ընթացքում:

Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ պահատվության պայմանագրում այլ բան նախատեսված չլինելու պարագայում գործում է ի պահ հանձնված գույքն ի սկզբանե պատշաճ վիճակում հանձնված լինելու կանխավարկածը:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործի փաստերի համաձայն՝ 04.07.2001 թվականին կնքված Պահատվության պայմանագրի, դրան կից Սպեցիֆիկացիայի և նույն օրը կազմված ընդունման-հանձնման ակտի համաձայն՝ Ընկերությունը Կազմակերպությանը հանձնել է ի պահ 219 տոննա մետաղական կոնստրուկցիաներ, որոնց տեսակը, չափը և քանակը նշվել են Սպեցիֆիկացիայում: Կազմակերպության կողմից Ընկերությանն է վերադարձվել 4,643 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա:

ՀՀ «Փորձաքննությունների Ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից իրականացված լրացուցիչ դատաապրանքագիտական և դատատեխնիկական համալիր փորձաքննության արդյունքում կազմված Եզրակացության համաձայն՝ լիարժեք կերպով հնարավոր չէ պարզել «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի տարածքում առկա, փորձաքննությամբ հետազոտման առարկա հանդիսացող մետաղական կոնստրուկցիաների, ինչպես նաև մետաղական հատվածների՝ նախկինում օգտագործված լինելու հանգամանքը: Ընդ որում, նաև հստակ հնարավոր չէ պարզել, թե նշված փորձաքննությամբ հետազոտման առարկա հանդիսացող «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի և Կազմակերպության տարածքում գտնվող մետաղական կոնստրուկցիաները հանդիսանում են արդյոք Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը 04.07.2001 թվականի Պահատվության պայմանագրում և Սպեցիֆիկացիայում նշված մետաղական կոնստրուկցիաները, թե՝ ոչ: Միաժամանակ Եզրակացության համաձայն՝ Կազմակերպության կողմից Ընկերությանը պակաս է վերադարձվել 97,3352 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա (չհաշված Եվրոպա» ՍՊԸ-ի և Կազմակերպության տարածքում գտնվող խոտանված և ոչ խոտանված մետաղական կոնստրուկցիաները), որի միջին շուկայական արժեքը կազմում է 90.539.554 ՀՀ դրամ:

Սույն գործով Դատարանը հայցը մասնակիորեն բավարարելիս նախ նշել է, որ չնայած այն հանգամանքին, որ Հանձման-ընդունման ակտով, ինչպես նաև Սպեցիֆիկացիայով նշվել է, որ Կազմակերպությանը տրամադրվել է ընդհանուր 219 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա, այնուամենայնիվ, նկատի ունենալով, որ ՀՀ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի, ինչպես նաև «ՀՀ «Կառուցագետ» անկախ փորձաքննությունների ազգային կենտրոն» ՍՊԸ-ի կողմից տրված փորձագետի եզրակացություններով նշվել է, որ մետաղական կոնստրուկցիաների ընդհանուր զանգվածն ավելացել է 11,322 տոննայով և արդյունքում ստացվել է 230,322 տոննա, հաստատված է համարել, որ Կազմակերպությանը տրամադրվել է ոչ թե 219 տոննա, այլ 230,322 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա: Դատարանը գտել է, որ մետաղական կոնստրուկցիաները եղել են նախկինում օգտագործված՝ հիմք ընդունելով գործում առկա լուսանկարները, ինչպես նաև «ՀՀ «Կառուցագետ» անկախ փորձաքննությունների ազգային կենտրոն» ՍՊԸ-ի կողմից տրված փորձագետի եզրակացությունը: Անդրադառնալով խոտանված մետաղական կոնստրուկցիաներին՝ Դատարանը գտել է, որ Կազմակերպության կողմից կատարվել են մոնտաժային աշխատանքներ՝ հյուրանոցի կառուցման համար: Հիմք ընդունելով վերոգրյալ եզրակացությունը՝ Դատարանը գտել է, որ պակաս է վերադարձված 82,468 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա, որից Դատարանը նվազեցրել է զրոյական մակարդակից ցածր տեղադրված 10,411 տոննա և վերադարձված 4,643 տոննա մետաղական կոնստրուկցիաների զանգվածը և հաստատված է համարել, որ Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը հանձնված մետաղական կոնստրուկցիայից բացակա է ընդհանուր առմամբ 67,414 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա: Մետաղական կոնստրուկցիաները համարելով նախկինում օգտագործված՝ Դատարանը, հիմք ընդունելով վերոնշյալ եզրակացությամբ սահմանված 1 տոննա մետաղական կոնստրուկցիայի՝ 217.300 ՀՀ դրամ միջին շուկայական արժեքը, գտել է, որ Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության պետք է բռնագանձել 14.649.062 ՀՀ դրամ (67,414*217.300)։

Վերաքննիչ դատարանը, բեկանելով Դատարանի վճիռը, «ՀՀ «Կառուցագետ» անկախ փորձաքննությունների ազգային կենտրոն» ՍՊԸ-ի կողմից տրված փորձագետի եզրակացությունը համարել է ոչ թույլատրելի ապացույց՝ նկատի ունենալով, որ այն ներկայացվել է դատաքննության փուլում՝ առանց հիմնավորելու մինչ այդ ներկայացնելու անհնարինությունը: Վերաքննիչ դատարանը հաստատված է համարել կողմերի միջև պահատվության հարաբերությունների առկայությունը և 230,32 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա հանձնված լինելու, ինչպես նաև 4,643 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա վերադարձված լինելու հանգամանքները: Վերաքննիչ դատարանն անհիմն է համարել Դատարանի հետևությունը՝ զրոյական մակարդակից ցածր 10,411 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա տեղադրված լինելու հանգամանքը՝ այդպիսով եզրահանգելով, որ Ընկերությանը վերադարձման ենթակա մետաղական կոնստրուկցիայի քաշը կազմում է 225,679 տոննա: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ սույն գործով չի հիմնավորվել կողմերի միջև կապալի հարաբերությունների առկայությունը և համապատասխան քանակով և քաշով մետաղական կոնստրուկցիաների` շինարարության մեջ օգտագործված լինելու և վերադարձման ենթակա չլինելու կամ Ընկերության հանձնարարությամբ դրանք վերամշակման ենթարկված լինելու հանգամանքները, իսկ Կազմակերպությունը չի ներկայացրել որևէ ապացույց, որ վերադարձրել է Սպեցիֆիկացիայում նշվածին համապատասխան մետաղական կոնստրուկցիա: Ուստի, հաշվի առնելով, որ 225,679 տոննա մետաղական կոնստրուկցիայից «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի և Կազմակերպության տարածքում առկա է միայն մի մասը, այն էլ պարզ չէ, թե արդյոք առկա մետաղական կոնստրուկցիաներն այն նույն մետաղական կոնստրուկցիաներն են, որոնք ի պահ են հանձնված եղել 2001 թվականին, թե՝ ոչ, Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ Դատարանը պետք է Կազմակերպությունից հօգուտ Ընկերության բռնագանձեր ի պահ հանձնված գույքի արժեքը: Անդրադառնալով մետաղական կոնստրուկցիաները նախկինում օգտագործված լինելու կամ չլինելու հարցին՝ Վերաքննիչ դատարանը նախ հայտնել է, որ փորձագետը չէր կարող եզակացություն տալ այն մասին, թե 2001 թվականին ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները եղել են օգտագործված, թե՝ ոչ, և գտել է, որ ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները նախկինում օգտագործված լինելու կամ չլինելու և վճարման ենթակա գումարի չափը ճիշտ որոշելու մասով առկա է սույն գործի նոր քննության անհրաժեշտություն:

Սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը՝ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

Նախ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ Կազմակերպության վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում արդեն Վճռաբեկ դատարանը հաստատված է համարել, որ սույն գործով կողմերի միջև առկա են եղել միայն պահատվության հարաբերություններ:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով կողմերի միջև պահատվության հարաբերությունների ծագման համար հիմք հանդիսացած գրավոր ապացույցներում՝ Պահատվության պայմանագրում, Սպեցիֆիկացիայում և Ընդունման-հանձնման ակտում, որպես մետաղական կոնստրուկցիայի քաշ, նշված է 219 տոննա: Հետևաբար, հատկապես հաշվի առնելով, որ պայմանագրի երկու կողմերն էլ ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնող սուբյեկտներ են, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ պետք է հաստատված համարել, որ ի պահ հանձնված գույքը եղել է 219 տոննա՝ նկատի ունենալով, որ ինչպես Կազմակերպությունը, այնպես էլ Ընկերությունը կրում են իրենց իրականացրած գործունեության ռիսկը, և պայմանագիր կնքելիս, կանխատեսելով հետագա հնարավոր վեճերը, պարտավոր էին բավարար չափով հոգացություն դրսևորել և արձանագրել մետաղական կոնստրուկցիայի իրական քաշը: Հետևաբար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով հիմնավորված է 04.07.2001 թվականի Պահատվության պայմանագրով Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը 219 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա հանձնված լինելու հանգամանքը:

Անդրադառնալով ի պահ հանձնված գույքն Ընկերությանը վերադարձրած լինելու հանգամանքին՝ սույն գործում առկա ապացույցներով հիմնավորվում է, որ վերադարձվել է միայն 4,643 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա: Վճռաբեկ դատարանի նման հետևությունը պայմանավորված է նրանով, որ նշված հանգամանքի ապացուցման պարտականությունը կրող անձը՝ Կազմակերպությունն անհրաժեշտ և բավարար ապացույցներ չի ներկայացրել այն մասին, որ 4,643 տոննայից բացի այլ քանակությամբ մետաղական կոնստրուկցիա է վերադարձրել Ընկերությանը: Ինչ վերաբերում է «ՀՀ «Կառուցագետ» անկախ փորձաքննությունների ազգային կենտրոն» ՍՊԸ-ի կողմից տրված փորձագետի եզրակացությանը, ապա Վճռաբեկ դատարանն այն դիտում է ոչ թույլատրելի ապացույց՝ այն նույն հիմնավորմամբ, ինչ Ընկերության վճռաբեկ բողոքը քննելիս նշել է «ՀՀ փորձագիտական կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի կողմից տրված եզրակացության կապակցությամբ:

Սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է այն հանգամանքը, որ Կազմակերպությունն իրավունք չուներ գույքն առանց Ընկերության համաձայնության հանձնել այլ անձի (ենթադրաբար՝ «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի) պահատվությանը, ուստի նման պայմաններում կրում է նման վարքագծի բացասական հետևանքների ռիսկը: Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանը կարևորում է, որ ՀՀ «Փորձաքննությունների Ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից տրված եզրակացության համաձայն՝ հստակ հնարավոր չէ պարզել, թե նշված փորձաքննությամբ հետազոտման առարկա հանդիսացող «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի և Կազմակերպության տարածքում գտնվող մետաղական կոնստրուկցիաները հանդիսանում են արդյոք Ընկերության կողմից Կազմակերպությանը հանձնված 04.07.2001 թվականի Պահատվության պայմանագրում և Սպեցիֆիկացիայում նշված մետաղական կոնստրուկցիաները, թե՝ ոչ: Հետևաբար, վերոգրյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վիճելի է մնացել Կազմակերպության կողմից Ընկերությանը գույքը վերադարձրած լինելու հանգամանքը, որպիսի պարագայում ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի հիմքով Կազմակերպությունն է կրում այդ փաստի չապացուցման բացասական հետևանքները: Այսպիսով՝ Կազմակերպության կողմից Ընկերությանը վերադարձման է ենթակա 214,357 տոննա (219-4,643) մետաղական կոնստրուկցիա:

Նկատի ունենալով, որ սույն գործով վիճելի է մնացել վերադարձման ենթակա մետաղական կոնստրուկցիաների փաստացի գոյություն ունենալու հանգամանքը, Վճռաբեկ դատարանը, սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո, գտնում է, որ Ընկերությունն իրավունք ունի հրաժարվել գույքից և պահանջել գույքի արժեքը:

Անդրադառնալով մետաղական կոնստրուկցիաները նախկինում օգտագործված լինելու կամ չլինելու հարցին՝ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ՀՀ «Փորձաքննությունների Ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից իրականացված լրացուցիչ դատաապրանքագիտական և դատատեխնիկական համալիր փորձաքննության արդյունքում կազմված Եզրակացության համաձայն՝ լիարժեք կերպով հնարավոր չէ պարզել «Եվրոպա» ՍՊԸ-ի տարածքում առկա, փորձաքննությամբ հետազոտման առարկա հանդիսացող մետաղական կոնստրուկցիաների, ինչպես նաև մետաղական հատվածների՝ նախկինում օգտագործված լինելու հանգամանքը: Հետևաբար, այլ ապացույց ներկայացված չլինելու պայմաններում պետք է համարել, որ մետաղական կոնստրուկցիաները նախկինում օգտագործված չեն եղել՝ հիմք ընդունելով սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները:

Ինչ վերաբերում է մետաղական կոնստրուկցիաների արժեքին, ապա Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում ՀՀ «Փորձաքննությունների Ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի կողմից վերադարձման ենթակա մետաղական կոնստրուկցիաների միջին շուկայական գինը, որը որոշվել է փորձաքննության կատարման պահի դրությամբ չօգտագործված մետաղական կոնստրուկցիաների գնով: Նշված եզրակացության համաձայն՝ Կազմակերպության կողմից Ընկերությանը պակաս է վերադարձվել 97,3352 տոննա մետաղական կոնստրուկցիա, որի միջին շուկայական արժեքը կազմում է 90.539.554 ՀՀ դրամ: Հետևաբար, հիմք ընդունելով նշված ելակետային տվյալները՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Կազմակերպության կողմից Ընկերությանը պակաս վերադարձված մետաղական կոնստրուկցիայի մեկ տոննայի միջին շուկայական արժեքը կազմում է 930.183 ՀՀ դրամ (90.539.554:97,3352): Հետևաբար, Կազմակերպության կողմից Ընկերությանը պակաս վերադարձված մետաղական կոնստրուկցիաների ընդհանուր շուկայական արժեքը կազմում է 199.391.237,3 ՀՀ դրամ (214,357*930.183):

Նման պայմաններում անդրադառնալով Վերաքննիչ դատարանի հետևությանն այն մասին, որ ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները նախկինում օգտագործված լինելու կամ չլինելու և վճարման ենթակա գումարի չափը ճիշտ որոշելու մասով առկա է սույն գործի նոր քննության անհրաժեշտություն, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր չէ, նախ քանի որ գործում առկա ապացույցները՝ մասնավորապես Պահատվության պայմանագիրը, Սպեցիֆիկացիան, Ընդունման-հանձնման ակտը, նշում չեն պարունակում այն մասին, որ ի պահ են հանձնվում օգտագործված մետաղական կոնստրուկցիաներ: Բացի այդ, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ Վերաքննիչ դատարանը, իր իսկ որոշմամբ նշելով, որ փորձագետը չի կարող եզրակացություն տալ այն մասին, թե 2001 թվականին ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները եղել են օգտագործված, թե՝ ոչ, միևնույն ժամանակ հակասելով իր պատճառաբանությանը՝ նույն հարցը պարզելու նպատակով գտել է, որ այդ հիմքով անհրաժեշտ է իրականացնել գործի նոր քննություն: Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել, որ մետաղական կոնստրուկցիան օգտագործված լինելու մասին փաստը վկայակոչող կողմը՝ Կազմակերպությունը, անհրաժեշտ և բավարար ապացույցներ չի ներկայացրել այդ փաստի ապացուցման մասին, ուստի կրում է բացասական հետևանքների ռիսկը: Հետևաբար, Վերաքննիչ դատարանը, ի պահ հանձնված մետաղական կոնստրուկցիաները նախկինում օգտագործված լինելը կամ չլինելը և, ըստ այդմ, վճարման ենթակա գումարի չափը ճիշտ որոշելը պարզելու համար անհրաժեշտ համարելով գործի նոր քննություն, թույլ է տվել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ հոդվածի պահանջների խախտում:

Ելնելով վերոգրյալից՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Ընկերության հայցը հիմնավոր և բավարարման ենթակա էր մասնակիորեն, մինչդեռ ստորադաս դատարանները նյութական նորմերի սխալ կիրառության, արդյունքում նաև՝ դատավարական նորմի խախտման հետևանքով սխալ եզրահանգման են եկել գործի ելքի վերաբերյալ:

Այսպիսով, Ընկերության վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար՝ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 1-ին կետի 4-րդ ենթակետով սահմանված՝ ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր։ Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է։

Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և փորձագետին, վկային կանչելու, ապացույցները դրանց գտնվելու վայրում զննելու, փաստաբանի խելամիտ վարձատրության և գործի քննության հետ կապված այլ գործողությունների համար վճարման ենթակա գումարներից:

 ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին և 7-րդ ենթակետերի համաձայն` պետական տուրքը վճարվում է` հայցադիմումների, դատարանի վճիռների և որոշումների դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն, իսկ 3-րդ կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ բողոք բերելու հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են նույն հոդվածի կանոններին համապատասխան:

«Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 9-րդ մասի «ա» կետի համաձայն՝ դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է գույքային պահանջի գործերով՝ հայցագնի 3 տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից:

Սույն գործով նկատի ունենալով, որ Կազմակերպության վճռաբեկ բողոքը ենթակա է մերժման, Կազմակերպության կողմից վճռաբեկ բողոքի համար վճարվել է 20.000 ՀՀ դրամ, իսկ պետական տուրքի մնացած մասը հետաձգվել է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 02.06.2017 թվականի որոշմամբ, ինչպես նաև հաշվի առնելով գույքային պահանջներով վճռաբեկ բողոք ներկայացնելու համար պետական տուրքի առավելագույն չափը, Կազմակերպությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 980.000 ՀՀ դրամ (1.000.000-20.000)՝ որպես Կազմակերպության վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 02.06.2017 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի մասի գումար:

Նկատի ունենալով, որ Ընկերության վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման մասնակիորեն, Վերաքննիչ դատարանի որոշումը` բեկանման և փոփոխման, իսկ հայցը` մասնակիորեն բավարարման, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Կազմակերպությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 3.987.824,7 ՀՀ դրամ (199.391.237,3*2%)՝ որպես բավարարված հայցապահանջի մասով հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված պետական տուրքի գումար։ Ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 297.272,6 ՀՀ դրամ (14.863.633,7*2%)՝ որպես մերժված հայցապահանջի մասով հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված պետական տուրքի գումար։

Ընկերությունը վերաքննիչ բողոքի համար վճարել է 400.000 ՀՀ դրամ, իսկ պետական տուրքի մնացած մասը հետաձգվել է ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.08.2016 թվականի որոշմամբ, հետևաբար՝ Ընկերությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 45.909 ՀՀ դրամ (14.863.633,7*3%-400.000)՝ որպես մերժված հայցապահանջի մասով վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.08.2016 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի մասի գումար: Կազմակերպությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 5.981.737 (199.391.237,3*3%) ՀՀ դրամ՝ որպես բավարարված հայցապահանջի մասով վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.08.2016 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի մասի գումար:

Նկատի ունենալով վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված պետական տուրքի առավելագույն չափը՝ Կազմակերպությունից ՀՀ պետական բյուջե ենթակա է բռնագանձման 850.000 ՀՀ դրամ (1.000.000-150.000)՝ որպես Ընկերության վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 06.05.2017 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի մասի գումար՝ հաշվի առնելով, որ Ընկերության կողմից վճռաբեկ բողոքի համար վճարվել է 150.000 ՀՀ դրամ պետական տուրքի գումար:

Բացի այդ, Կազմակերպությունից հօգուտ ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի, որպես կատարված փորձաքննությունների համար վճարման ենթակա գումար, ենթակա է բռնագանձման 88.200 ՀՀ դրամ և 102.900 ՀՀ դրամ:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241.2-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

1․ «Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ի վճռաբեկ բողոքը մերժել:

2. «Մուշ-Մէդա» ՍՊԸ-ի վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 22.12.2016 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` «Մուշ-Մէդա» ՍՊԸ-ի հայցը բավարարել մասնակիորեն. «Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ից հօգուտ «Մուշ-Մէդա» ՍՊԸ-ի բռնագանձել 199.391.237,3 ՀՀ դրամ:

3․ «Մուշ-Մէդա» ՍՊԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 297.272,6 ՀՀ դրամ՝ որպես մերժված հայցապահանջի մասով հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված պետական տուրքի գումար։

«Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 3.987.824,7 ՀՀ դրամ՝ որպես բավարարված հայցապահանջի մասով հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված պետական տուրքի գումար։

«Մուշ-Մէդա» ՍՊԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 45.909 ՀՀ դրամ՝ որպես մերժված հայցապահանջի մասով վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.08.2016 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի մասի գումար:

«Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 5.981.737 ՀՀ դրամ՝ որպես բավարարված հայցապահանջի մասով վերաքննիչ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 17.08.2016 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի մասի գումար:

«Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 850.000 ՀՀ դրամ՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 06.05.2017 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի մասի գումար:

«Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ից ՀՀ պետական բյուջե բռնագանձել 980.000 ՀՀ դրամ՝ որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և

վարչական պալատի 02.06.2017 թվականի որոշմամբ հետաձգված պետական տուրքի մասի գումար:

«Հախվերդյան Շինմոնտաժ» ԲԲԸ-ից հօգուտ ՀՀ ԳԱԱ «Փորձաքննությունների ազգային բյուրո» ՊՈԱԿ-ի բռնագանձել 88.200 ՀՀ դրամ և 102.900 ՀՀ դրամ՝ որպես կատարված փորձաքննությունների համար վճարման ենթակա գումար:

4․ Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`	Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`	Մ. Դրմեյան
	ս. անտոնյան
	Վ. Ավանեսյան
	Ա. Բարսեղյան
	Գ. Հակոբյան
	Ե. Սողոմոնյան
	Ն. Տավարացյան