ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

Ո Ր Ո Շ ՈՒ Մ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը

(այսուհետ՝ Վճռաբեկ դատարան)

	նախագահությամբ	Ե. Խունդկարյանի
	մասնակցությամբ դատավորներ	Գ. Հակոբյանի
		Ս. Անտոնյանի
		Վ. Ավանեսյանի
		Մ. Դրմեյանի
		Տ. Պետրոսյանի
		Ե. Սողոմոնյանի

2012 թվականի հունիսի 29-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով Գայանե Մխիթարյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16.02.2012 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Գայանե Մխիթարյանի ընդդեմ Ռաֆանուշ Գրիգորյանի` Երևանի Այգեստան 7-րդ փողոցի թիվ 10 հասցեում գտնվող ընդհանուր գույքի նկատմամբ մասնակիցներից յուրաքանչյուրի բաժինը որոշելու և ընդհանուր գույքից Գայանե Մխիթարյանի բաժինը բնեղենով առանձնացնելու պահանջի մասին,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան՝ Գայանե Մխիթարյանը պահանջել է Երևան քաղաքի Այգեստան 7-րդ փողոցի 10 հասցեում գտնվող ընդհանուր գույքի նկատմամբ որոշել յուրաքանչյուրի բաժինը և բնեղենով առանձնացնել իր բաժինը:

Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր` Ռ.Ափինյան) (այսուհետ` Դատարան) 15.11.2011 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է` վճռվել է Երևան, Այգեստան 7-րդ փողոցի թիվ 10 տան ձախակողմյան ցանկապատից սկսած դիմացի մասը 3 մ լայնությամբ, 13 մ երկարությամբ մինչև պատասխանողի դարպասը, ինչպես նաև տան ձախակողմյան անկյունամասից հաշված 18,5 մ երկարությամբ դեպի բակի խորքը` ընդամենը 133,5 քմ, հատկացնել պատասխանող Ռաֆանուշ Գրիգորյանին, իսկ տան աջակողմյան մասը` ընդամենը 342,5 քմ, թողնել հայցվոր Գայանե Մխիթարյանին:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 16.02.2012 թվականի որոշմամբ Ռաֆանուշ Գրիգորյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է, Դատարանի 15.11.2011 թվականի վճիռը բեկանվել և մասնակիորեն փոփոխվել է, որոշվել է ««Երևան, Այգեստան 7-րդ փողոց, թիվ 10» հասցեում գտնվող 476 քմ մակերեսով հողամասի նկատմամբ կողմերի ընդհանուր համատեղ սեփականության իրավունքում նրանց բաժինները որոշել հավասար չափերով` նրանցից յուրաքանչյուրի բաժինը սահմանելով հողամասի 1/2 չափ, և գործն ուղարկել նույն դատարան` նշված հողամասից հայցվորի բաժինն առանձնացնելու պահանջին վերաբերող մասով նոր քննության»:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Գայանե Մխիթարյանը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել 1991 թվականի ՀՀ հողային օրենսգրքի 9-րդ հոդվածը, որը պետք է կիրառեր, խախտել է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 199-րդ, ՀՀ հողային օրենսգրքի 118-րդ, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ, 219-րդ, 221-րդ հոդվածների և ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի պահանջները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.

Վերաքննիչ դատարանը բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման հիման վրա չի գնահատել գործում առկա բոլոր ապացույցները և հանգել է սխալ հետևության այն մասին, որ առկա չեն ապացույցներ` օրենքով կամ կողմերի համաձայնությամբ ընդհանուր սեփականության իրավունքում կողմերի բաժինների անհավասարություն նախատեսված լինելու մասին: Մինչդեռ հողամասի փաստացի առանձնացված լինելու և դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճռի հիմքով նախատեսված է ընդհանուր սեփականության իրավունքում կողմերի բաժինների անհավասարություն:

 Այն հանգամանքը, որ վիճելի հասցեի հողամասը եղել է փաստացի առանձնացված, և կողմերից յուրաքանչյուրն օգտագործել է իր կողմից զբաղեցրած մասը, որի վերաբերյալ առարկություն չի ներկայացրել նաև մյուս սեփականատեր Ռաֆանուշ Գրիգորյանը, հաստատվում է դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճռով, որպիսի հանգամանքը վերաքննիչ դատարանը չի գնահատել:

 Նշված հասեցում գտնվող 476 քմ մակերեսով հողամասի նկատմամբ կողմերի բաժինները հավասար չափերով սահմանելու մասին որոշում կայացնելով` Վերաքննիչ դատարանը բավարարել է պատասխանողի պահանջը, մինչդեռ հայցադիմում ներկայացվել է իր կողմից, որի պահանջը եղել է Այգեստան 7-րդ փողոցի 10 հասցեում գտնվող ընդհանուր գույքի նկատմամբ իրավունքում որոշել մասնակիցներից յուրաքանչյուրի բաժինը և ընդհանուր գույքից առանձնացնել պատասխանողի բաժինը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 16.02.2012 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Դատարանի 15.11.2011 թվականի վճռին:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը՝

1) 23.09.1987 թվականի դրությամբ Երևան, Այգեստան 7 փողոց, թիվ 10 բնակելի տան 1/2-ական մասերի սեփականատերեր են հանդիսացել հայցվոր Գայանե Մխիթարյանի հայրը` Հակոբ Քոչարյանը և Ռաֆանուշ Գրիգորյանը, իսկ 476 քմ մակերեսով հողամասն ընդհանուր օգտագործման իրավունքով հաշվառվել է վերջիններիս անվամբ (կադաստրային գործ, գ.թ. 79, 97).

2) Երևան քաղաքի Մյասնիկյանի շրջանային ժող. Դատարանի` 17.08.1990 թվականի օրինական ուժի մեջ մտած վճռով Ռաֆանուշ Գրիգորյանի և Հակոբ Քոչարյանի միջև սահմանվել է հողօգտագործման կարգ հետևյալ կերպ. «Երևան, Այգեստան 7-րդ փող. նո 10 տան ձախակողմյան ցանկապատից սկսած դիմացի մասը 3 մ լայնությամբ, 13,10 մ երկարությամբ մինչև պատասխանողի դարպասը, ինչպես նաև տան ձախակողմյան անկյունամասից հաշված 18,5 մ երկարությամբ դեպի բակի խորքը` ընդամենը 133,5 քմ, հատկացնել հայցուհի Ռաֆանուշ Գրիգորյանին, իսկ տան աջակողմյան մասը թողնել պատասխանող Հ.Քոչարյանի օգտագործմանը» (հատոր 1, գ.թ. 30).

3) Երևան քաղաքի Մյասնիկյանի շրջանային ժող. դատարանի 17.08.1990 թվականի վճիռը ներկայացվել է իրավունքի պետական գրանցում կատարող մարմնին (գույքագրման բյուրո), որն առկա է կադաստրային գործում (կադաստրային գործ, գ.թ. 154-156 ).

4) Երևանի առաջին պետական նոտարական գրասենյակի պետական նոտարի կողմից Գայանե Հայկի Մխիթարյանի անվամբ 28.01.1998 թվականին հաստատվել է ըստ կտակի ժառանգության իրավունքի վկայագիրը, որի համաձայն` Հակոբ Քոչարյանի մահից հետո մնացած` Երևան, Այգեստան 7 փողոցի թիվ 10 անշարժ գույքի` /19,25 քմ բնակելի, 41,02 քմ օժանդակ մակերեսներով/ տան նկատմամբ ժառանգ է հանդիսանում Գայանե Միքայելյանը (կադաստրային գործ, գ.թ. 111).

5) 13.02.1998 թվականին տրված թիվ Ա 026194 սեփականության վկայագրի համաձայն` Երևան, Այգեստան 7 փողոցի թիվ 10 անշարժ գույքի 60,27 քմ մակերեսով բնակելի տունը սեփականության իրավունքով, իսկ 0,0476 հա մակերեսով հողամասն օգտագործման իրավունքով գրանցվել է Գայանե Մխիթարյանի անվամբ (կադաստրային գործ, գ.թ. 153).

6) Կադաստրի 05.11.2003 թվականին տրված անշարժ գույքի սեփականության /օգտագործման/ իրավունքի գրանցման թիվ 1708678 վկայականի համաձայն` Երևան, Այգեստան 7 փողոցի թիվ 10 հասցեի անշարժ գույքը` 60,27 քմ բնակելի մեկերեսով տունը, սեփականության իրավունքով, իսկ 0,0476 հա հողամասն ընդհանուր համատեղ սեփականության իրավունքով գրանցվել է Գայանե Մխիթարյանի անվամբ (կադաստրային գործ, գ.թ. 149):

 4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները

 Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում՝ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Գործող ՀՀ հողային օրենսգրքի 118-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` մինչև օրենսգիրքն ուժի մեջ մտնելը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ձեռք բերված հողամասի նկատմամբ իրավունքներն ունեն իրավաբանական ուժ և ենթակա չեն վերագրանցման:

29.01.1991 թվականին ընդունված ՀՀ հողային օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի 5-րդ պարբերության համաձայն` տնամերձ հողամասերը, ինչպես նաև այգեգործության (ամառանոցի) և բնակելի տան շինարարության ու դրա սպասարկման համար Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների ունեցած հողամասերն անհատույց կարգով թողնվում են նրանց որպես սեփականություն:

Նշված հոդվածի վերլուծությունից հետևում է, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներն ունեցած հողամասերի նկատմամբ սեփականության իրավունք են ձեռք բերում հետևյալ հանգամանքների միաժամանակյա առկայության դեպքում, եթե`

1/ այդ հողամասերը հատկացվել են որպես տնամերձ, ինչպես նաև այգեգործության (ամառանոցի) և բնակելի տան շինարարության ու դրա սպասարկման համար և

2/ դրանք տրամադրվել են մինչև 29.01.1991 թվականի ՀՀ հողային օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը (տես`Ռիմա Համբարձումյանի հայցն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի` բնակելի տան և տնով զբաղեցված հողամասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին Վճռաբեկ դատարանի 13.03.2009 թվականի թիվ ԵԿԴ/1471/02/08 որոշումը):

Այսինքն` տնամերձ, ինչպես նաև այգեգործական (ամառանոցի) և բնակելի տան շինարարության սպասարկման համար հատկացված այն հողամասերը, որոնք մինչև 29.01.1991 թվականին ընդունված ՀՀ հողային օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը գտնվել են քաղաքացիների օգտագործման ներքո, նրանց փոխանցվում են ի սեփականություն` անհատույց կարգով (տես` Վճռաբեկ դատարանի 27.05.2009 թվականի թիվ ԵԿԴ/2035/02/08 որոշումը):

Սույն գործի փաստերի համաձայն` Երևան քաղաքի Մյասնիկյանի շրջանային ժող. Դատարանի` 17.08.1990 թվականի օրինական ուժի մեջ մտած վճռով Ռաֆանուշ Գրիգորյանի և Հակոբ Քոչարյանի միջև սահմանվել է հողօգտագործման կարգ, համաձայն որի` Երևան, Այգեստան 7-րդ փող. նո 10 տան ձախակողմյան ցանկապատից սկսած դիմացի մասը 3 մ լայնությամբ, 13,10 մ երկարությամբ մինչև պատասխանողի դարպասը, ինչպես նաև տան ձախակողմյան անկյունամասից հաշված 18,5 մ երկարությամբ դեպի բակի խորքը` ընդամենը 133,5 քմ, հատկացվել է Ռաֆանուշ Գրիգորյանին, իսկ տան աջակողմյան մասը թողնվել է պատասխանող Հակոբ Քոչարյանի օգտագործմանը (Հայցվորի իրավանախորդին):

Նշված վճիռը չի բողոքարկվել և մտել է օրինական ուժի մեջ, որը վկայում է այն մասին, որ վիճելի հասցեի հողամասի նկատմամբ օգտագործման կարգ սահմանելու վճռի վերաբերյալ կողմերի միջև ըստ էության անհամաձայնություն չի եղել: Այսինքն` նշված վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո կողմերի ունեցած հողատարածքներ համարվել են դատարանի վճռով հատկացված հողամասերը: Բացի այդ, դեռևս հայցվորի իրավանախորդի կողմից հողօգտագործման կարգ սահմանելու վերաբերյալ վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելուց հետո այն ներկայացվել է գույքագրման բյուրոյին (որն առկա է կադաստրային գործում), և նշված ժամանակվանից սկսած` ըստ էության կողմերն իրենց ունեցած հողամասերը համարել են դատարանի վճռով հատկացված հողամասերը, թեև դրանք փաստացի չեն առանձնացվել:

Վերը նշված հոդվածի վերլուծությունը և սույն գործի փաստերի համադրումը վկայում են այն մասին, որ վիճելի հողամասը Հակոբ Քոչարյանին հատկացվել է բնակելի տան շինարարության նպատակով և հողօգտագործման կարգ սահմանելու վերաբերյալ վճիռը կայացվել է 17.08.1990 թվականին և օրինական ուժի մեջ է մտել մինչև 29.01.1991 թվականի ՀՀ հողային օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում ակնհայտ են այն պարտադիր վավերապայմանների միաժամանակյա առկայությունը, որոնք հիմք են, 29.01.1991 թվականին ընդունված ՀՀ հողային օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի համաձայն, վիճելի հողի նկատմամբ կողմերի սեփականության իրավունքը ճանաչելու օրենքի ուժով և սեփականության իրավունքում վերջիններիս բաժիններն առանձնացնելու ըստ Երևան քաղաքի Մյասնիկյանի շրջանային ժող. Դատարանի` 17.08.1990 թվականի օրինական ուժի մեջ մտած վճռի:

Հիմք ընդունելով վերոգրյալը և հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Երևան քաղաքի Մյասնիկյանի շրջանային ժող. Դատարանի` 17.08.1990 թվականի օրինական ուժի մեջ մտած վճռով Ռաֆանուշ Գրիգորյանի և Հակոբ Քոչարյանի միջև սահմանվել է հողօգտագործման կարգ, համաձայն որի` վերջիններս փաստացի տիրապետել և մինչ օրս տիրապետում են նաև կողմերը, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ 29.01.1991 թվականի ՀՀ հողային օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի ուժով կողմերը դարձել են իրենց կողմից փաստացի օգտագործվող և վերը նշված վճռով սահմանված հողամասերի սեփականատերերը:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն`դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը:

Մինչդեռ, սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը, չանդրադառնալով և վերլուծության չենթարկելով այն հանգամանքը, որ մինչև 29.01.1991 թվականի ՀՀ հողային օրենսգրքի ուժի մեջ մտնելը դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճռով կողմերի միջև սահմանված է եղել հողօգտագործման կարգ և կողմերի ունեցած հողատարածքները համարվել են դատարանի վճռով առանձնացված հողամասերը, հանգել է սխալ հետևության:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքում նշված հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:

Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-րդ հոդվածի 1-ին կետի 6-րդ ենթակետով սահմանված՝ առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալու՝ Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.

«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք։ Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար։ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից։ Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտին օրինական ուժ տալը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից։

Առաջին ատյանի դատարանի վճռին օրինական ուժ տալով` Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը։

 Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241²-րդ հոդվածներով՝ Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 16.02.2012 թվականի որոշումը և օրինական ուժ տալ Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ վարչական շրջանների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 15.11.2011 թվականի վճռին` սույն որոշման պատճառաբանություններով:

2. Ռաֆանուշ Գրիգորյանից հօգուտ Գայանե Մխիթարյանի բռնագանձել 20.000 (քսան հազար) ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

Նախագահող`		Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ`		Գ. Հակոբյան
		Ս. Անտոնյան
		Վ. Ավանեսյան
		Մ. Դրմեյան
		Տ. Պետրոսյան
		Ե. Սողոմոնյան